Рабочая программа по литературному чтению на родном языке

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

1. “Туған телдә әҙәби уҡыу” предметын өйрәнеүҙә планлаштырылған һөҙөмтәләр

” Туған телдә әҙәби уҡыу” предметы буйынса төҙөлгән эш программаһы уҡыусыларҙың шәхси үҫеш, метапредмет һәм предмет һөҙөмтәләрен үҫтереүгә йүнәтелгән.

Уҡыусыларҙың әҙерлек кимәленә талаптар:

«Башҡорт әҙәбиәте» предметын өйрәнеүҙең шәхси һөҙөмтәләре булып уҡыусыларҙа формалаштырылған түбәндәге сифаттар тора:

· Тыуған илгә, уның теленә, мәҙәниәтенә, тарихына  һөйөү һәм хөрмәт тәрбиәләү;

· төрлө ситуацияларҙа йәштәштәр һәм ололар менән  хеҙмәттәшлек күнекмәһе, конфликтлы һәм бәхәсле ситуацияларҙан сығыу юлын белеү, толерантлыҡ;

· әҫәрҙәге геройҙарҙың ҡылыҡтарына дөрөҫ баһа биреү;

· хислелек, үҙеңдең хис-тойғоларыңды  аңлай һәм билдәләй (әйтә) белеү;

· башҡа кешеләрҙең хис-тойғоларын аңлай һәм билдәләй белеү, уртаҡлаша алыу;

· матурлыҡ тойғоһо – тәбиғәт матурлығын күрә белеү, йәнле тәбиғәткә һаҡсыл ҡараш уятыу;

· нәфис һүҙҙең матурлығын тоя белеү,үҙеңдең телмәреңде камиллаштырыуға ынтылыу;

· ғаилә ҡиммәттәрен аңлау, үҙеңдең яҡындарыңа ҡарата ихтирам, рәхмәт, яуаплылыҡ тойғолары тәрбиәләү;

· текст авторы менән диалог ҡороуға  ҡыҙыҡһыныу,уҡыуға ихтыяж уятыу;

· үҙеңдең һәм әйләнә-тирәңдәге кешеләрҙең ҡылыҡтарына дөрөҫ баһа биреү;

· мораль тәртип ҡағиҙәләрен көйләүсеэтик тойғолар – намыҫлана, ояла белеү, ғәйебеңде танып ғәфү үтенеү.

Был һөҙөмтәләргә ирешеү сараһы булып әҙәби әҫәрҙәрҙең текстары, уларға бирелгән һорауҙар һәм эштәр, һөҙөмтәле уҡыу технологияһы тора.

«Башҡорт әҙәбиәте» предметының дөйөм (метапредмет) һөҙөмтәләре булып универсаль уҡыу эшмәкәрлеген (УУЭ) формалаштырыу тора.

Көйләүсе универсаль уҡыу эшмәкәрлеге:

· дәрестең темаһын һәм маҡсатын үҙ аллы табып әйтә  белеү;

· уҡытыусы менән берлектә уҡыу проблемаһын сисеүҙең планын төҙөү;

· ҡуйылған маҡсатҡа ирешеү өсөн планды тормошҡа ашырыу, кәрәк осраҡта үҙеңдең эшмәкәрлегеңә төҙәтмәләр индереү;

· уҡытыусы менән берлектә баһалау критерийҙарын билдәләү һәм шуға ярашлы үҙеңдең һәм иптәштәреңдең эшенә баһа бирә белеү.

Универсаль уҡыу эшмәкәрлеген  формалаштырыу сараһы булып һөҙөмтәле уҡыу технологияһы һәм уҡыусыларҙың уҡыуҙағы уңыштарын баһалау технологияһы тора.

Танып-белеү универсаль уҡыу эшмәкәрлеге:

· текстағы мәғлүмәттең бөтөн төрҙәрен дә иҫәпкә алыу;

· уҡыу төрҙәрен маҡсатҡа ярашлы файҙаланыу: текст менән танышыу өсөн уҡыу, күҙ йүгертеп уҡып сығыу, мәғлүмәт алыу өсөн ентекләп уҡыу;

· телмәр ситуацияһына ярашлы үҙеңдең фекереңде телдән әйтеү төрлө формала бирелгән мәғлүмәтте таба белеү (тотош текст, иллюстрация, схема, таблица);

· мәғлүмәтте бер форманан икенсе формаға үҙгәртә белеү (план, схема, таблица төҙөү);

· һүҙлектәр, белешмә материал менән менән файҙалана белеү;

· анализлай һәм синтезлай белеү;

· сәбәп-һөҙөмтә бәйләнештәрен урынлаштыра белеү;

· фекерләй белеү;

Танып-белеү УУЭ үҫтереү сараһы булып дәреслектең текстары һәм уның методик аппараты, һөҙөмтәле уҡыу технологияһы тора.

Коммуникатив универсаль уҡыу эшмәкәрлеге

· телдән һәм яҙма формала яуап бирә белеү;

· телмәр сараларын төрлө коммуникатив мәсьәләләрҙе сисеүҙә дөрөҫ ҡулланыу, телмәрҙең диалогик һәм монологик формаларын яҡшы белеү;

· үҙеңдең фекереңде нигеҙләй белеү һәм дөрөҫ итеп башҡаларға еткерә алыу;

· башҡаларҙы ла ишетә һәм тыңлай белеү, уларҙың ҡараштарын аңларға тырышыу, кәрәк булғанда үҙеңдең ҡарашыңды төҙәтә белеү;

· дөйөм эшмәкәрлек барышында  ҡарар ҡабул итә белеү;

· һорауҙар бирә белеү.

 

«Әҙәби уҡыу» курсының предмет һөҙөмтәләре булып түбәндәге күнекмәләрҙең формалашыуы тора:

· әҙәбиәттең дөйөм һәм милли мәҙәниәтте сағылдырыусы күренеш  булыуын, әхлаҡи ҡиммәттәрҙе, традицияларҙы һаҡлау һәм быуындан быуынға еткереү сараһы икәнлеген аңлау;

· уҡыуҙың шәхси үҫеш өсөн әһәмиәтен аңлау, Тыуған ил һәм уның кешеләре , тирә-яҡ донъя тураһында хәбәрҙар булыу;

· уҡытыусы, уҡыусылар башҡарыуында текстарҙы тыңлап ҡабул итә белеү;

· аңлап, дөрөҫ, тасуири итеп ҡысҡырып  уҡыу;

· текстың исеменә, авторҙың фамилияһына, иллюстрацияларға, терәк һүҙҙәргә ҡарап уның йөкмәткеһен күҙаллау.

· таныш булмаған тексты эстән уҡыу, һүҙлек эшен үткәрә белеү;

· тексты өлөштәргә бүлеү, ябай план төҙөү;

· текстың төп фекерен үҙ аллы билдәләй белеү;

· текстан геройҙы ҡылыҡһырлаусы материалды таба белеү;

· тексты тулыһынса һәм һайланма һөйләй белеү;

· геройға ҡылыҡһырлама бирә белеү;

· телдән һәм яҙма һүрәтләй белеү;

· уҡыу барышында картиналарҙы күҙ алдына килтереп һөйләй белеү;

· уҡылғанға ҡарата үҙеңдең мөнәсәбәтеңде белдереү, нимәнең ни өсөн оҡшағанын (оҡшамағанын) аңлата алыу;

· асыҡланған билдәләре буйынса әҫәрҙәрҙе хикәйә, повесть, пьеса жанрҙарына бүлә белеү;

· проза әҫәрендә геройҙы, авторҙы һәм һөйләүсене айыра белеү;

· нәфис әҙәбиәттә сағыштырыуҙарҙы, эпитеттарҙы, йәнләндереүҙәрҙе күрә белеү;

· уҡылған әҫәрҙәрҙә авторҙы, геройҙарҙы һәм әҫәрҙең исемен дөрөҫ атау.

Уҡылғанды аңлау алымдарын формалаштырыу:

Әҫәрҙең исеме менән эшләү оҫталығы (уның тура һәм күсмә мәғәнәһен аңлау, исемен йөкмәткеһе, төп фекере  менән тиңләштереү, төрлө текст атамалары араһынан бер авторҙыҡын таныу).
Әҫәрҙең йөкмәткеһен исеме, иллюстрациялар, терәк һүҙҙәр ярҙамында күҙалларға өйрәтеү, тексҡа үҙ аллы исем уйлау.

Оҫталыҡты үҫтереү:

· Текста йәки текстың өлөштәрендә терәк һүҙҙәрҙе айырырға өйрәтеү, төп фекер менән терәк һүҙҙәр араһында бәйләнеш булдырыу;

· Тексты өлөштәргә үҙ аллы бүлеү, исем ҡушыу, тотош әҫәрҙең йәки һәр өлөштөң төп фекерен билдәләү;

· Ябай план төҙөү(текстың һөйләмдәренән төҙөлгән план);

· Текстың структураһын уҡытыусы тәҡдим иткән план менән тиңләштереү;

· Герой тураһындағы хикәйәнең планын үҙ аллы төҙөү;

· Тексты уҡыу алдынан ҡуйылған һорауҙарға яуап биреү;

· Тексҡа үҙ аллы һорауҙар төҙөү. Уҡыу барышында уның йөкмәткеһен күҙаллау;

· Ниндәйҙер фекерҙе иҫбатлау өсөн һайлап уҡыу;

· Бәйләнешле һөйләү һәм яҙма телмәрҙе үҫтереү.

Өйрәтеү:

· Тексты план буйынса тулы һәм ҡыҫҡартып һөйләү;

· Текстың төрлө өлөштәрен  һайлап һөйләү;

· Тексҡа телдән һүрәтләмә төҙөү;

· Бер герой исеменән телдән хикәйә төҙөү;

· Шиғырҙарҙы һәм проза әҫәрҙәрен тасуири уҡыу, өҙөктәрен дөрөҫ интонация , темп, тон менән, логик баҫым ҡуйып яттан һөйләү.

Һәр бүлек аҙағында ижади характерҙағы яҙма эштәр үткәреү.
Ижади эштәр: иншалар, хикәйәләр, шиғырҙар яҙыу.

Башланғыс класта уҡыу дәрестәренең тағы ла бер маҡсаты булып балаларҙы нәфис әҙәбиәт уҡырға өйрәтеү, уны төп мәктәптә системалы өйрәнеүгә әҙерләү, уҡыуға ҡыҙыҡһыныу уятыу, грамоталы уҡыусы тәрбиәләүҙең нигеҙен булдырыу тора. Грамоталы уҡыусы – ул уҡыу техникаһын белгән, уҡығанын аңлаған, китаптарҙы белгән һәм уларҙы донъяны танып-белеү сараһы итеп таныған кеше.

Был маҡсатҡа ирешеүҙә түбәндәге мәсьәләләрҙе хәл итергә кәрәк:

· Уҡыу техникаһын һәм тексты аңлау алымдарын  формалаштырыу – бер үк ваҡытта уҡыу процесына ҡыҙыҡһыныу уятыу һәм уҡыу ихтыяжын булдырыу;

· Әҙәбиәт аша балаларҙа әхлаҡи ҡиммәттәр тәрбиәләү;

· Балаларҙы һүҙ сәнғәтенә ылыҡтырыу, әҙәби-теоретик төшөнсәләр менән әҫәрҙәрҙе анализлау аша практик таныштырыу;

· Һөйләү һәм яҙма телмәрҙе (һүҙ байлығын), балаларҙың ижади һәләттәрен үҫтереү.

Һөҙөмтәле уҡыу технологияһы.

Был технология текст менән эшләүҙең 3 этабын үҙ эсенә ала:

Тексты уҡығанға тиклем үткәрелгән эштәр.

· Текстың йөкмәткеһен күҙаллау, уның мәғәнәүи, тематик, эмоциональ йүнәлешен асыҡлау, әҫәрҙең исеменә, авторына, терәк һүҙҙәргә, иллюстрацияларға таянып  төп геройҙарын билдәләү;

· Дәрес маҡсаттарын уҡыусыларҙың эшкә дөйөм (уҡыу, эмоциональ, психологик һ.б.) әҙерлек кимәленән сығып асыҡлау.

1.                      Тексты уҡыу барышында башҡарылған эштәр.

· Тексты беренсел уҡыу: класта үҙ аллы уҡыу, уҡытыусы уҡығанды тыңлау, уҡыусылар менән сиратлашып уҡыу (текстың үҙенсәлектәренә, уҡыусыларҙың индивидуаль мөмкинлектәренә бәйле). Тексты тәү тапҡыр ҡабул итеү кимәлен тикшереү. Уҡыусыларҙың күҙаллауы менән текстың йөкмәткеһе тура килеү-килмәүен асыҡлау.

· Тексты ҡайтанан уҡып сығыу. Ашыҡмайынса, уйлап ҡабаттан  уҡыу (бөтөн тексты йәки өлөштәрен). Тексты анализлау (алымдар: автор менән диалогҡа инеү, аңлатмалы уҡыу, уҡылған буйынса әңгәмә ҡороу, терәк һүҙҙәрҙе табыу һ.б.). Һәр мәғәнәүи өлөшкә асыҡлаусы һорауҙар биреү.

· Текстың  йөкмәткеһенә таянып әңгәмә ҡороу, уҡылғанды йомғаҡлау, тексҡа ҡарата дөйөмләштереүсе һорауҙар биреү. Кәрәк булғанда,  текстың фрагменттарына мөрәжәғәт итеү, тасуири уҡыу.

2.                      Тексты уҡып сыҡҡас башҡарылған эштәр.

· Текст буйынса концептуаль әңгәмә. Уҡылғанды күмәкләп тикшереү, дискуссия. Уҡыусыларҙың әҫәргә биргән баһаһын автор позицияһы менән сағыштырыу. Текстың төп идеяһын асыҡлау.

· Яҙыусы менән танышыу. Яҙыусы шәхесе тураһында әңгәмә. Өҫтәлмә сығанаҡтар менән эшләү.

· Текстың исеме, иллюстрациялары менән эшләү, мәғәнәһен асыҡлау. Рәссамдың тексҡа төшөргән һүрәте менән уҡыусыларҙың күҙаллауҙарын сағыштырыу (мәҫәлән, уҡыусылар был тексҡа ниндәй һүрәт төшөрөрҙәр ине).

Уҡыусыларҙың уҡыу эшмәкәрлеге менән бәйле ижади эштәр. Китап уҡыуға ҡыҙыҡһыныу уятыу һәм системалы уҡыу күнекмәһе барлыҡҡа килтереү ҙур тырышлыҡ, психологик һәм педагогик оҫталыҡ талап итә. Тейешле кимәлдә уҡыу техникаһын үҙләштергән һәм китап уҡыу күнекмәһенә эйә булған балаға мәғлүмәтле булыу мөмкинлектәре асыла. Бала тирә-яҡ донъяны, үҙен уратып алған мөхитте, тәбиғәт күренештәрен, хатта кеше психологияһын һәм кешеләр араһындағы мөнәсәбәтте, йәғни тормошто китап, гәзит - журналдарҙан һәм башҡа заман мәғлүмәт саралары ярҙамында өйрәнә.

Уҡыу техникаһының иң юғары нөктәһе-тасуири уҡыу. Тасуири уҡыған уҡыусы һәр образдың эшләгән эштәрен, уй-фекерҙәрен, кисерештәрен үҙ йөрәге, күңеле аша үткәреп, хистәр тулҡынында еткереүсе булып тора. Бала дәрес аҙағына тексты тасуири уҡый алһа-был уның дәрестәге иң юғары ҡаҙанышы тип баһаларға кәрәк.

4.Уҡыу тематикаһы, төп темалар һәм бәйләнешле телмәр үҫтереү.

       Уҡыу материалы тирә-йүндәге ысынбарлыҡтың белем һәм тәрбиә биреү йәһәтенән мөһим яҡтарын үҙ эсенә ала, баланы әҙәби һәм фәнни-популяр мәҡәләләрҙәге, әҫәрҙәге тема менән таныштыра.

     Программаға ингән уҡыу өсөн бирелгән текстар күләме яғынан яйлап үҫә барыу тәртибендә бирелгән, баланың психик һәм физик үҫешен иҫәпкә алып һайлап алынған.

5.  Кластан тыш уҡыу.

         Башланғыс кластарҙа әҙәбиәт менән таныштырыу кластан тыш уҡыу дәрестәрендә дауам итә. Кластан тыш уҡыу шулай уҡ балаға тәрбиә биреү һәм шәхес үҫтереү сараһы итеп ҡарала. Кластан тыш уҡыуҙың маҡсаты-уҡыусыларҙы хәҙерге көндәге балалар әҙәбиәте менән һәр яҡлап таныштырыу, китапҡа ҡыҙыҡһыныу уятыу һәм үҙ аллы даими уҡыу күнекмәһе булдырыу.

         Уҡытыусы  ярҙамында балалар республикала  сыҡҡан "Йәншишмә"гәзите, "Аҡбуҙат", "Аманат "журналдары менән танышып, даими уҡып баралар.

6. Һүҙҙәр менән эш.

             Уҡыусыларҙы дөрөҫ һөйләргә, аныҡ һәм тасуири уҡырға, һүҙҙе урынлы ҡулланырға өйрәтеү, уларҙың һүҙ байлығын арттырыу, һүҙбәйләнештәр, фразеологик берәмектәр, һөйләм, бәйләнешле телмәр өҫтөндә эш уҡыу дәрестәренең төп йөкмәткеһен тәшкил итә.

             Башланғыс кластарҙа әҙәби һәм фәнни- публицистик әҫәрҙәрҙе уҡыу, уның телен үҙләштереү, аңлата белеү, телмәрҙә ҡуллана алыу айырыуса мөһим. Шунлыҡтан һәр класҡа бирелгән һүҙҙәр, һүҙбәйләнештәрҙе үҙләштереү буйынса дауамлы һәм системалы эшләү талап ителә.

           Тел күнекмәләре араһында  һүҙлек эше, һөйләмдәр, ябай хикәйәләр төҙөү, уҡығанды дөрөҫ итеп һөйләү ҙур әһәмиәткә эйә. Шуға ла тексты уҡыу алдынан йәки уҡытыусының тәүге ҡат уҡыуынан һуң, ундағы яңы һүҙҙәр, фразалар, һөйләмдәр аңлатыла, һүҙлек эше үткәрелә. Әҫәрҙе өлөшләп, һайлап, ролләп, сылбыр буйынса уҡыу, йөкмәтке буйынса һорауҙарға яуап биреү, әҫәрҙең йөкмәткеһен һөйләү кеүек эштәр башҡарғанда ла һүҙлек эше иғтибар үҙәгендә тора.

7.Уҡыу техникаһы.

       Тексты дөрөҫ, аңлы, тасуири итеп, тулы һүҙҙәр менән ҡысҡырып уҡыу. Уҡығанда мәғәнә яғынан әһәмиәтле һүҙгә баҫым яһау, һөйләмдәрҙе һәм текстың  бүленештәрен береһен икенсеһенән айырып уҡыу ҡаралған.

 Уҡыу йылы аҙағына әҙерлек кимәленә талаптар.

 Уҡыусы:

-  тексты аңлап , тасуири уҡый;

-  тексты эстән уҡый;

-  уҡыған әҫәрҙең темаһын һәм төп асылын, мәғәнәһен билдәләй;

-  әҫәрҙең исемен, авторын атай;

-  әҫәрҙең йөкмәткеһенә тап килерлек интонация һайлай;

-  темп һәм тонды дөрөҫ билдәләп, логик баҫым, пауза ҡуйып, тейешле тауыш менән уҡый;

-  уҡылған әҫәрҙе мәғәнәүи яҡтан өлөштәргә бүлеп, планын төҙөй;

-  әҫәрҙе ентекле итеп, хәл –ваҡиғаларҙы эҙмә-эҙлекле һөйләй;

-  әҫәрҙе ҡыҫҡаса һөйләй;

-  әҫәрҙең йөкмәткеһе, идея-тематикаһы буйынса әңгәмәләшә.

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

2. Программаның йөкмәткеһе

Эш программаһы  Башҡортостан Республикаһы Мәғариф  министрлығы тарафынан раҫланған   программаға  нигеҙләнеп төҙөлдө,  башланғыс дөйөм белем биреүҙең  Федераль дәүләт белем биреү стандартына тура килә.

Программа етеҙ һәм аңлы уҡыу күнекмәһе формалаштырыуға йүнәлтелгән: башҡорт әҙәбиәте дәрестәрендә һүҙҙәрҙе һөйләмдә интонацион бәйләп уҡыу (ҡысҡырып уҡыу), уҡыу етеҙлеген үҫтереү (шымыраҡ уҡыуға күсеү, йыл аҙағына бышылдап уҡыу) өйрәнәләр. Етеҙ уҡыу, уҡыу техникаһын камиллаштырыу өҫтөндә системалы эш алып барыла. Һәр дәрестә текстың йөкмәткеһен үҙләштереү һәм уның төп идея тематикаһын асыҡлау өҫтөндә ентекле эш ойошторола. Бала тормош тәжрибәһенән сығып, теге йәки был хәл-ваҡиғаға, күренешкә, кешенең холоҡ-фиғеленә үҙ фекерен белдерә. Әҫәрҙәге ситуация, хәл-ваҡиғаларҙы ентекле анализлап, етди дәлилдәр килтереп, балалар дөрөҫлөктө иҫбатларға тырыша. Был осраҡта ҡыҙыу бәхәс тыуа. Бындай ситуациялар файҙалы әңгәмәләшеү, эшлекле һөйләшеүгә әйләнергә тейеш.

1-се класс

Уҡыу материалы тирә-йүндәге ысынбарлыҡтың белем һәм тәрбиә биреү йәһәтенән мөһим яҡтарын үҙ эсенә ала. Баланы әҙәби һәм фәнни-популяр мәҡәләләрҙәге,ә ҫәрҙәге тема менән таныштыра.

1-се класс өсөн "Әҙәби уҡыу" дәреслегендә уҡыу материалы  5 бүлектә бирелә.

1.Мин уҡый беләм (1 сәғ) .

Өйрәнелгән хәрефтәрҙән торған ҡыҫҡа текстарҙы һалмаҡлап уҡыу. Уҡырға өйрәнеү – ҙур ҡаҙаныш, уҡый белеү – ҡыҙыҡлы шөғөл икәнен төшөндөрөү. Китап уҡыуға теләк тәрбиәләү. Китап уҡыуға ылыҡтырыу.

Д. Талхина. «Китап.”, Р. Ниғмәти. “Теләк.”, М. Дилмөхәмәтов. “Белгем килә.”, Ш. Бабич. “Эй, китап!”

 2.Әкиәт уҡырға яратам " (7 сәғ).

Әкиәт тураһында төшөнсә биреү. Әкиәттәрҙең күбеһендә ҡулланылған тылсымлы предметтарға иғтибар иттереү. Был предметтарҙың иң сетерекле мәлдә - көтөлмәгәндә хасил булыуҙары, геройҙы иң ауыр ситуацияларҙа ла ҡотҡарып алып ҡалыусы тылсымлы көскә эйә булыуҙарын һәм улар булышлығында әкиәттә изгелектең яуызлыҡты еңеүен күрһәтеү.

Әкиәтте тасуири уҡырға, тыңларға һәм һөйләргә өйрәтеү. Балалар яратып ҡабул иткән әкиәттәрҙе сәхнәләштереү.

“Шалҡан” рус халыҡ әкиәте., М. Ғәли. “Муйнаҡ.”, Ж. Кейекбаев. “Айыу ниңә ҡойроҡһоҙ?”,  Ж. Кейекбаев. “Айыу ниңә ҡыш өңөнән сыҡмай?”,  К. Ушинский. “Эш бөткәс, уйнарға ярай.”, “Тирмә” рус халыҡ әкиәте, Л. Толстой. “Тейен менән бүре.”, “Башаҡ” украин халыҡ әкиәте, Ф. Яхин. “Эшенә күрә ашы.”, М. Хисамова. “Эшләй – эшләй оҫтаралар.”

3.Атай - ғаилә башлығы" (5 сәғ)

 .

Ижекләп, дөрөҫ итеп, һалмаҡлап уҡыу. Яйлап, дөрөҫ итеп, һүҙләп уҡыуға күсеү. Ҙур булмаған текстарҙа тыныш билдәләренә иғтибар итеп, бер һөйләмде икенсеһенән айырып уҡыу. Йыл аҙағына аңлы, дөрөҫ уҡыуға өлгәшеү. Таныш булмаған тексты уҡыу етеҙлеге уҡыу йылы аҙағына минутына 25 – 30 һүҙ

Текстың исеменә, уның йөкмәткеһенә ҡарата бирелгән иллюстрация, һүҙлек – һүҙҙәр ярҙамында йөкмәткене фаразлау.

Текстың йөкмәткеһе буйынса һорауҙарға яуап биреү. Уҡытыусының күрһәтмәһе буйынса теге йәки был ваҡиғаны, һүрәтләмәне текстан табып уҡып күрһәтеү (һайланма уҡыу). Әҫәрҙең йөкмәткеһе, уның геройҙары тураһында һөйләшеү ҡороу. Әңгәмәләшеү, аралашыу мәҙәниәтенә төшөнөү.

Уҡыусыны үҙенең ғаиләһе һәм уның һәр ағзаһы тураһында яратып, оло хөрмәт менән һөйләргә өйрәтеү. Яҡын туғандарының исем – шәрифтәрен дөрөҫ итеп атарға, шөғөл – кәсептәре, яратҡан һөнәрҙәре тураһында тулы мәғлүмәтле булырға, ата – бабаларының заты, сығышы менән ҡыҙыҡһынырға һәм өйрәнергә шарттар тыуҙырыу. Ата – әсәгә, яҡын туғандарына, һөйөү, ихтирам тәрбиәләү һәм уларға ҡарата ҡайғыртыусан булырға өйрәтеү.

Ф. Сынбулатова. “Атай – ғаиләлә хужа.”, Р. Хәйри. “Атай менән һөйләшеү.”, Р. Шәмсетдинова. “Ярҙам.”, Ф. Сынбулатова. “Атай менән әсәйҙән өйрәнәбеҙ.”, Л. Толстой. “Атай һәм улдар.”, Р. Хәйри. “Түбәм күктәргә тейҙе.”, Ҡ. Әлибаев. “Эш ҡарышмай.”, Р. Солтангәрәев. “Ҡояш ҡайтҡан.”, “Кем бай” әкиәте., З. Әхмәтйәнова. “Ҡырмыҫҡа.”, С. Кәрим. “Тәүге дәрес.”, Ф. Сынбулатова. “Ҡартатайым кәңәштәре.”, Ф. Ғөбәйҙуллина. “Олатайымды яратам.”, М. Хисамова. “Өләсәйем өйрәтә.”

4.Әсәйҙәр һәм бәпәйҙәр (5 сәғ)

Етеҙ һәм аңлы уҡыу өҫтөндә ентекле эш. Уҡыған текст буйынса фекер алышыу. Йөкмәткеһен һөйләү. Бишек йырҙарын көйләп һамаҡларға өйрәнеү, уларҙы отоп алыу. Әсәй, өләсәй тураһында шиғыр һөйләргә өйрәнеү.

Әсәй – һине донъяға тыуҙырған, һөйөп, яратып тәрбиәләгән иң яҡын кешең икәнен һәм уның кәңәштәрен, теләктәрен тыңлау, үтәү – баланың изге бурысы булыуын төшөндөрөү.

Малайҙар кесе йәштән үҙҙәрен көслө, булдыҡлы заттар итеп әҙерләй. Ҡыҙҙар – матурлыҡ, нәзәкәтлек һәм изгелек сығанағы тигән йүнәлеш биреү.

Л. Толстой. “Иң – иң матуры.”, Н. Иҫәнбәт. “Иң матур һүҙ.”, Ф. Ғөбәйҙуллина. “Әсәйем.”, Р. Солтангәрәева. “Йоҡла, балам, күҙ нурым.”, Х. Мөхәмәтйәров. “Бишек йыры.”, М. Хисмәтуллина. “Әсә ҡулы.”, С Кәрим. “Иғтибарлы булыу – үҙе изгелек.”, В. Осеева. “Әбей.”, “Өс ҡыҙ” татар халыҡ әкиәте., В. Осеева. “Улдар.”, Ҡ. Әлибаев. “Ҡырмыҫҡа.”, Ф. Ғөбәйҙуллина. “Минең әсәйем кем?”

5. Матурлыҡ донъяһына сәйәхәт (4 сәғ) .

Етеҙ һәм аңлы уҡыу күнекмәләрен үҫтереү, хикәйәнең йөкмәткеһен үҙләштереү, йөкмәтке буйынса һорауҙарға яуап биреү, уның идея - тематикаһын асыҡлау, йөкмәткеһен тексҡа яҡын итеп һөйләп өйрәнеү һәм тасуири уҡыу кеүек күнекмәләрҙе формалаштырыуға ҡоролған булырға тейеш.

Баланы үҙен уратып алған тәбиғәткә иғтибарлы, күҙәтеүсән булырға, матурлыҡты тоя белергә һәм ундағы күренештәрҙе тасуирлап һөйләргә өйрәтеү.

Н. Игеҙйәнова. “Бәхәс.”, Р. Хәйри. “Һөйөнсө!”, Р. Ниғмәтуллин. “Тәрбиәһеҙ өйрәк.”, Б. Байымов. “Аҡ таҫмалы Зөһрә.”, Т. Искәндәриә. “Изгелек.”

Уҡыу техникаһы.

Һалмаҡлап, ижекләп ( оҙон һүҙҙәрҙе ) һәм тулы һүҙҙәр менән  дөрөҫ итеп, йыл аҙағына минутына 25-30 һүҙ уҡыу.

Текст һәм бәйләнешле телмәр өҫтөндә эш.

Китап уҡыуға ҡыҙыҡһыныу уятыу һәм системалы уҡыу күнекмәһе балыҡҡа килтереү ҙур тырышлыҡ, психологик һәм педагогик оҫталыҡ талап итә. Тейешле кимәлдә уҡыу техникаһын үҙләштергән һәм китап уҡыу күнекмәһенә эйә булған балаға мәғлүмәтле булыу мөмкинлектәре асыла. Бала тирә-яҡ донъяны, үҙен уратып алған мөхитте, тәбиғәт күренештәрен, хатта кеше психологияһын һәм кешеләр араһындағы мөнәсәбәтте, йәғни тормошто китап, гәзит, журналдарҙан һәм башҡа заман мәғлүмәт саралары ярҙамында өйрәнә.

Уҡыу техникаһының иң юғары нөктәһе - тасуири уҡыу. Тасуири уҡыған уҡыусы һәр образдың эшләгән эштәрен, уй-фекерҙәрен, кисерештәрен үҙ йөрәге, күңеле аша үткәреп, хистәр тулҡынында еткереүсе булып тора. Бала дәрес аҙағына тексты тасуири уҡый алһа-был уның дәрестәге иң юғары ҡаҙанышы тип баһаларға кәрәк.

2-се класс

1.Уҡы, эшлә, аҡыл йый! (4 сәғ)

Уҡыусы һәм уҡытыусы эшмәкәрлеге, мәктәпкә мөнәсәбәт, унда белем алыу һәм аҡыл, белем, тәжрибә, оҫталыҡ туплау. Уҡымышлы, мәҙәниле шәхескә хас сифаттар, булмыш. Белемле, уҡымышлы булыу, мәҙәнилек. Уҡымышлы булыу өсөн уҡы, китап ярат; хеҙмәт ит, тырыш.

Етеҙ, аңлы һәм тасуири уҡыу. Һүҙлек (уҡымышлылыҡ, зиһен, уй-аҡыл, тырышлыҡ, булдыҡлылыҡ). Жанр төрҙәре (шиғыр, мәҡәл-әйтем). Каникул тәьҫораттары. Диалог. Дөрөҫ, етеҙ, аңлы һәм тасуири уҡыу. Һайланма уҡыу. Эстән уҡыу. Асҡыс һүҙҙәр. Әҫәр исеме һәм мәғәнәһе. Жанр төрө. Автор әйтергә теләгән уй-фекер. Хәл-ваҡиғалар, геройҙың ҡылыҡ-фиғеле. Улар тураһында фекер алышыу. Әҫәрҙән алынған фәһем. Шиғырҙы яттан һөйләү.

Ф. Туғыҙбаева. «Мин – уҡыусы.», М. Ғәли. “ Уҡы, эшлә, аҡыл йый.”, Ф. Иҫәнғолов. “Баҫҡыс.”, З. Кускилдина. “Ҡанатһыҙ турғай.”, Ш. Бикҡолов. “Кешегә кәрәк белем”.

2. Халҡым йыйған ынйылар (6 сәғ)  

Бүлек атамаһы. Халыҡтың тел ижады. Әҙәбиәт ғилеме: ауыҙ-тел ижады (фольклор), жанр төрҙәре (мәҡәл-әйтем, йомаҡ, һанашмаҡ, һамаҡ), юмористик жанр төрҙәре (шаярыуҙар, фәстерәүҙәр, үсекләүҙәр, шаян таҡмаҡтар).

Хис-тойғоларҙы белдереү. Халыҡтың ауыҙ-тел ижадына ихтирам, ҡыҙыҡһыныу.

 Тасуири уҡыу. Сәхнәләштереү. Яттан һөйләү.  Эстән һәм ҡысҡырып уҡыу. Тыңлай, ишетә белеү. Уҡылған әҫәрҙең йөкмәткеһенә, уның геройҙарына уй-ҡараш.

“Бишек йырҙары”, Р. Шәғәлиев.  “Йәнлектәрҙең бишек йырҙары”, Б. Исҡужин. «Әшкәк – бешкәк, йәки беҙҙең уйыныбыҙ.”, “Ҡаҙҙар, ҡаҙҙар, ҡайтығыҙ!”, “Һин – әбәк!” уйындары, Бармаҡтар менән уйындар., Мөғжизәле бармаҡтар., “Күләгә – театр” уйыны., Шаяртыуҙар., Үсекләүҙәр., Таҡмаза., Таҡмаҡтар., Фәстереүҙәр.

       3.Әкиәт уҡырға яратам!  (13 сәғ)

Әкиәт йөкмәткеһендә тәбиғәт күренештәре, уның сихри көстәре; йәшәйеш-көнкүреш, кешелек сифаттарының сағылышы.  Яҡшылыҡ һәм яманлыҡ, изгелек һәм яуызлыҡ, дөрөҫлөк һәм ялғанлыҡ.

Әҙәби әҫәр жанры әкиәт. Уның төрҙәре: хайуандар, көнкүреш, батырҙар, тылсымлы предметтар тураһында әкиәттәр. Әҙәби әҫәрҙең сюжет йөкмәткеһе буйынса күҙәтеү, сағыштырыу, анализ, уй-фекер йөрөтөү һәм һөйләшеү ҡороу, һығымта яһау. Аңлы һәм тасуири уҡыу. Һөйләү. Сәхнәләштереү.

А. Йәғәфәрова. “Беҙ әкиәт тыңлайбыҙ.”, ”Төлкө менән әтәс.”, М. Ғабдрахманов. “Айыухас менән Айыукәс мәктәптә.”, “Батыр малай” әкиәте., З. Кускилдина. “Саҡырылмаған ҡунаҡ.”, Д. Талхина. “Күгәрсен күҙҙәре.”, М. Мөсифуллин. “Төлкө менән ҡырмыҫҡа.”, 

А. Ғарифуллина. “Терпе ниңә энәле?”, З. Кускилдина. “Ай аҡылға ултыртты.”, “Төлкө менән кәзә тәкәһе” рус халыҡ әкиәте.

4. Шып-шым булдыҡ, тынғанбыҙ, беҙ бит шиғыр тыңлайбыҙ (7 сәғ).

 Матур тәбиғәт күренештәре: үҫемлектәр, сәскәләр, ағастар, ҡоштар, кейектәр. Уларҙы күҙәтеү, һоҡланыу, хис-тойғолар. Тәбиғәттең кеше һаулығына тәьҫире. Уны һаҡлау.

Әҙәби жанр төрө шиғыр. Уға хас үҙенсәлектәр. Рифма, ритм, логик баҫым, пауза. Шиғырҙы уҡыу үҙенсәлектәре (тон, тауыш көсө, логик баҫым). Шиғырҙа һүрәтләү саралары. Аңлы һәм тасуири уҡыу. Автор әйтергә теләгән фекер. Уҡыусы фекере. Диалог ҡороу. Яттан һөйләү.

Ф. Туғыҙбаева. “Әсәйемдең ҡулы күп.”, А. Игебаев. “Өйрәнгән ул әҙергә.”, М. Хисмәтуллина. “Ҡарлуғас.”, М. Хисмәтуллина. “Бесәй менән сысҡандар.”, А. Игебаев. “Тыуған яҡ.”, Д. Талхина. “Йәй.”, С. Ғәләүетдинов. “Ҡорот.”, С. Ғәләүетдинов. “Буҙа.”, “Көбө.”, Ф.Туғыҙбаева. “Балыҡсы” Айтуған бабай.”, А. Йәғәфәрова тәржемәһе. “Һайыҫҡан бутҡа бешергән.” 

5.Тәбиғәт – матурлыҡ, байлыҡ; һаҡлаһын уны бар халыҡ (8 сәғ). 

Кеше – тәбиғәттең бер өлөшө. Уның тәбиғәткә булған мөнәсәбәте. Тыуған ер ресурстары. Илдең материаль байлыҡтары. Тәбиғәтте һаҡлау, байытыу. 

Китап уҡыу эшмәкәрлеге. Әҫәрҙе өйрәнеү маҡсатын билдәләү. Уҡылған әҫәрҙең төп тематикаһын, мәғәнәүи асылын билдәләү. Әҙәби әҫәрҙә барған хәл-ваҡиғаларҙы анализлау, геройҙарҙың ҡылыҡ-фиғеленә ҡарата уй-фекереңде белдереү, баһа биреү.

Б. Ноғоманов. “Урман китабы.”, А. Игебаев. “Урмансы малай.”, Ғ. Ишбулатов. “Шыҡыйыусы, шәп йүгереүсе ҡоштар.”, Ф. Иҫәнғолов. “Тыңлауһыҙ сана менән саңғы.”, А. Йәғәфәрова. “Сәнскеле күлдәк.”, Ф. Фәтҡуллина. “Ҡарҙағы яҙыуҙар.”, Н. Игеҙйәнова. “Тирәк”.

6. Әҙәп төбө – матур ғәҙәт (15 сәғ).

Тышҡы һәм эске матурлыҡ. Заман кешеһе һәм әхлаҡи ҡағиҙәләр. Кешенең ҡылыҡ-фиғеле. Өйҙә, мәктәптә, йәмғиәт урындарында үҙ-үҙеңде тотоу.  Кеше  менән заманса аралашыу. Уның башҡарған эштәре һәм уның әһәмиәте.

Тексты орфоэпик нормалар сиктәрендә дөрөҫ, етеҙ, аңлы һәм тасуири уҡыу. Жанр төрҙәре: әкиәт, хикәйә, пьеса, ата-бабаларыбыҙ әйтеп ҡалдырған аҡыллы һүҙҙәр (мәҡәл-әйтемдәр); олатайым (ҡартатайым), өләсәйем (ҡартәсәйем) өйрәткәне. Әҫәрҙең сюжет йөкмәткеһе. Уның темаһы, төп идеяһы. Геройҙың портреты. Әҫәрҙе анализлау. Хеҙмәттәшлек итеү (парлашып, төркөмдә).

Ф. Иҫәнғолов. “Флүрәнең ғәйебе нимәлә?”,  Г. Шафиҡова. “Зоосиныф”, Ф. Фәтҡуллина. “Ҡунаҡ табыны”., С. Яҡупов. “Кем маҡтансыҡ”.,  А. Йәғәфәрова. “Дуҫлыҡ менән шаярмайҙар”., Г. Яҡупова, “Рәхмәт яуғанда”.,  Р. Сабитов. “Булышам”., Ф. Иҫәнғолов. “Батырҙар”., Ф. Иҫәнғолов. «Ҡыҙҙар менән уйнарға яраймы?”,  К. Ильясов. “Тиҫкәре.”, З. Кускилдина. “Ҡасҡан әйберҙәр.”, Ф. Иҫәнғолов. “Ғәбиттең сере нимәлә?”,  Ф. Иҫәнғолов. “Һин ни эшләр инең?”, С. Муллабаев. “Сәләмең ҡайҙа?”,  Ф. Туғыҙбаева. “Үсегеүсән бер малай.”, Ф. Иҫәнғолов. “Нимә тип яуап бирер инең?”,  Ғ. Дәүләди. “Шапшаҡ Кинйәбай.”,  Ж. Кейекбаев. “Оморҙаҡ бабай.”

7.  Тыуған йортом, ерем – минең күңел нурым! (7 сәғ)

Рәсәй – тыуған илем. Йәшәгән төйәгем – Башҡортостан. Ҡыҙыл китап. Тыуған йортом-өйөм - минең күңел нурым, хеҙмәткә, һөнәргә өйрәткән урын. Һәр ғаиләгә үҙ йорто. Тыуған илде, ерҙе, йортто ҡәҙерләү, һаҡлау, байыҡтырыу.

 Етеҙ, аңлы уҡыу. Сюжет йөкмәткеһе. Әҙәби әҫәрҙе мәғәнәүи өлөштәргә бүлеү. Уларҙы исемләү (план). Модель, һыҙма. Әҫәрҙәге хәл-ваҡиғаларҙы аныҡлау, геройҙарҙың ҡылыҡ фиғеленә төшөнөү маҡсатында һорау төҙөп, уны уҡытыусыға биреү. Диалогта ҡатнашыу. Мәҙәниле аралашыу этикетын үҙләштереү. Йөкмәткене һөйләү.  Герой портреты. Уға ҡылыҡһырлама. 

Г. Ғәлиева. «Мин йәшәйем Уралда.”, Ф. Туғыҙбаева. “Баш ҡала шундай матур.”, Й. Солтанов. “Өфө – беҙҙең баш ҡалабыҙ.”, Р. Янбулатова. “Гүзәл Өфөм – баш ҡалам.”, М. Садиҡова. “Тыуған яҡтарым һәйбәт.”, З. Кускилдина. “Өй туйы.”, Ә. Вахитова. “Алмағастар ултыртабыҙ.”,  В. Исхаков. “Үгәй инә үләне.”, В. Исхаҡов. “Әрем.”, В. Исхаҡов. “Кесерткән.”, “Бәпембә һамаҡтары.”, С. Ғәләүетдинов. “Оҫҡон.”

8. Байлыҡ, муллыҡ – тормош етеш, хеҙмәттән алынған емеш (9 сәғ).

Ата-бабалар кәсептәре, һөнәре, йолалары. Умартасылыҡ, йылҡысылыҡ һ.б. Бәләкәстән хеҙмәткә итергә күнегеү. Уҡымышлылыҡ, ихтыяр көсө, хеҙмәтсәнлек, тырышлыҡ, тәүәккәллек, баҙнатлылыҡ – байлыҡ, муллыҡ нигеҙе. Хәүефһеҙлек ҡағиҙәләре.

Ф. Иҫәнғолов. ” Өлгөргәнлек һынауы.”, Р. Әбүталипова. “Уңған уң ҡул.”, К. Булат.  “Икмәк.”, К. Булат. “Әпәкәй.”, А. Ғарифуллина. “Көтөлмәгән осрашыу.”, Н. Игеҙйәнова. “Янғын.”, Ә. Ихсан. “Әсә рәхмәте.”,  Р. Ниғмәтуллин. “Рәхмәттәр биргән рәхәт.”, Н. Сәлимов. “Кемдәр маладис була?”,  Г. Ситдикова. “Сер.”,  Ф. Зыятдинова. “Бик ярата мине эш.”

3-сө класс

1.Белем байрамы (1 сәғ.)

Мәктәп – белем йорто. Өсөнсө класта уҡыу – яуаплы һәм тырышлыҡ талап иткән йыл. Белемле, уҡымышлы, тәрбиәле булыу – заман талабы.

Каникулдар тураһында тәьҫораттарың менән бүлешеү. Тасуири уҡыу. Шиғырҙың мәғәнәһенең төп асылын билдәләү. Матур, йылы һүҙҙәр менән хис-тойғоларыңды еткереү. Шиғырҙы яттан һөйләү.

Мәктәпкә һөйөү, ихтирам һәм уҡыуға ҡыҙыҡһыныу.

С. Әлибай. «Өсөнсөгә күскәнбеҙ.”, М. Кәрим. “Уҡытыусыма.”,   “Аҡбуҙат”, “Аманат” журналы шиғырҙары.

2. Йәйге сәйәхәттәр һәм мажаралар (6 сәғ.)

Йәйге каникул ялы, эштәре, мажаралары.  Файҙалы ял итеү, өлкәндәргә булышыу. Йәйге тәбиғәттең хозурлығы.

Мәктәптә уҡыу, белем алыу – уҡыусының төп эшмәкәрлеге. Уға яуаплы ҡараш. Ихтыяр көсө туплау. Тырышып уҡыуға йүнәлеш. Уҡытыусы хеҙмәтенә ихтирам. Ата-әсәнең һине уҡытыуға, тәрбиәләүгә һалған хеҙмәтен баһалау.

Етеҙ, аңлы һәм тасуири уҡыу. Китапханаға барыуҙы планлаштырыу, китап һайлау. Китап һӘҙәби сюжет. Әҫәрҙең композицияһы (баш һүҙ, төп мәғәнә, ваҡиғалар үҫеше, сиселеш). Геройҙар, уларҙың ҡылыҡ-фиғеле. Уларҙың эштәренә баһа, кәңәштәр.

Китап уҡыу эшмәкәрлегенең әһәмиәтенә төшөнөү.  Китаптан тейешле мәғлүмәтте эҙләп алып, ҡулланыу. Мәғлүмәт эҙләүҙә информацион ресурстарҙы ҡулланыу. Төркөмдә партнерҙарың менән мөғәләмә итеү (эште бүлешеү, һығымта эшләү, сығыш яһау) .

С. Шәрипов. “Йәй бит был, йәй!”, Н. Мусин. «Бүленгән бөлөр.”, Ф. Туғыҙбаева. “Сәскә телен белеүсе Сәлим.”, Ф. Фәтҡуллина. “Кем ғәйепле?”, Х. Хәйретдинов. “Баҫыу һаҡсылары.”, Р. Байбулатов. “Һарыбай.”, Ж. Кейекбаев. “Һунарсы мажаралары.”

3. “Көҙ ҡояшы йөҙә зәңгәр күктә” (6 сәғ).

Көҙгө тәбиғәт күренештәре. Көҙгө  матурлыҡ. Көҙгө урман. Хайуандар, ҡоштар көҙөн. Кеше, уның көҙгө эштәре, кәсебе һ.б.

Матурлыҡты күрә белеү, баһалау. Тәбиғәткә ҡарата иғтибарлы булыу. Уны һаҡлау, байытыу.

Әҙәби әҫәрҙең сюжет  йөкмәткеһе. Уҡыған әҫәрҙең мәғәнәүи асылы. Автор сағылдырған төп фекер. Уҡыусының хәл-ваҡиғаларға ҡарата булған уй-фекере. Текстың мәғәнәһен яҡтыртыусы асҡыс-һүҙҙәр. Уларға нигеҙләнеп, абзацтарға исем ҡушыу. Әкиәт, хикәйәнең һөйләү планын төҙөү. Һүрәтләү саралары: сағыштырыу, һүрәтләү, йәнләндереү.

Әҫәрҙең тематик йөкмәткеһен фаразлау. Төркөмдә эшләү: әҫәрҙең йөкмәткеһен график тамғалар (модель, һыҙма, график һүрәт һ.б) менән сағылдырыу ,  сәхнәләштереү). Әҫәр йөкмәткеһен, ундағы тәбиғәт күренештәрен, хәл-ваҡиғаларҙы, геройҙарҙың ҡылыҡ-фиғелдәрен  күҙәтеү, сағыштырыу, анализлау, уй-фекереңде белдереү.

М. Кәрим. “Көҙ.”, Р.Бикбаев. “Көҙ.”, И. Илембәтова. “Көҙгө болот.” ,А. Игебаев. “Сентябрь.”, Д. Талхина.” Дуҫтар көҙ ҡаршылай.”, Ф. Рәхимғолова. “Сәйәхәт.”, Р. Низамов. “Шыршыбикә.”, М. Хисмәтуллина.” Япраҡтар.”, С. Муллабаев. “Көҙ.”, А. Игебаев. “Ишетәм.”, А. Игебаев. “Япраҡтар.”, К. Кинйәбулатова. “Көҙ еткәс.”, Ғ. Ғәлиев. “Ҡоштарҙың йыйылышы.”, Ф. Фәттәхов. “Серәкәй.”, А Игебаев. “Йомарт уңыш.”

4. Әҙәп төбө – матур ғәҙәт (13 сәғ).

Әҙәп тураһында ата-бабаларыбыҙ әйтеп ҡалдырған аҡыллы һүҙҙәр. Тиҫтерҙәрең һәм өлкәндәр менән аралашыу, мөнәсәбәт ҡороу. Алдашыу, тупаҫ һөйләшеү, ялҡаулыҡ, ауыр саҡта кешегә ярҙам итеүҙән баш тартыу, кешенән көлөү (мыҫҡыл итеү) – яман ғәҙәт.

Кешегә ҡарата йылы мөнәсәбәт: иғтибар күрһәтеү (сәләмләү, рәхмәт әйтеү, йылмайыу, йылы һүҙҙәр менән реплика ташлау, , ихтирамлы ҡараш һ.б.) мәҙәниле аралашыу, ябай ғына уҡыу ситуайцияларында ярҙам күрһәтеү. Кеше күркәм ғәҙәте менән үҙенә яратыу, хөрмәт яулай; яман ғәҙәте менән үҙен ғәйепләүгә, хөкөмгә дусар итә.

  Эстән етеҙ һәм аңлы уҡыу. Автор еткерергә теләгән төп фекер. Әҫәрҙән алынған фәһем. Уҡылған буйынса фекер алышыу. Әҫәр геройҙарының ҡылыҡ - фиғелен, башҡарған (ҡылған) эштәрен анализлау. Уларға кәңәштәр, һорауҙар. Әҫәрҙең идея - тематик йөкмәткеһен билдәләү. Әҫәр геройҙарына ҡылыҡһырлама биреү. Әҫәргә бәләкәй аннотация йәки баһалама яҙыу.

Әҫәр буйынса интерпретация процесында әүҙем ҡатнашыу. Уй-фекереңде тартынмайынса ҡыҫҡа һәм аңлайышлы итеп еткереү. Аңлашылмағанды һорашып белешеү. Әҫәрҙе өйрәнеүҙә электрон мәғлүмәти сараларҙы ҡулланыу.

Р. Ханнанов. “Тырышҡан – ташҡа ҡаҙаҡ ҡаҡҡан.”, Р. Ханнанов. «Тартай теленән табыр.”, Р. Ханнанов. “Кешегә соҡор ҡаҙыма, үҙең төшөрһөң.”, Р.Ҡотошов. “Кәңәшле эш тарҡалмаҫ.”, К. Мәргән. “Дуҫтар һәм дошмандар.”, Ҡ. Даян. “Өҙөлгән сәскәләр.”, Р. Солтангәрәев. “Кем алданды?”, А. Ғирфанов. “Ҡайын.”, Б. Байымов. “Лайыҡлы бүләк.”, Н. Игеҙйәнова. “Аҡтырнаҡ.”, И. Ғимранов. “Берлектә – ҙур байлыҡ.”, Й. Ильясова.” Сәтләүек ҡыҙ.”, Г. Скребицкий. “Дуҫлыҡ һуҡмағы.”

5.“ Тәңкә – тәңкә ҡарҙар яуа”... (6 сәғ)

         Н. Нәжми. «Ҡыш.”, Ш. Бабич. “Ҡышҡы юлда.”, М. Ғәли. “Буран.”, М. Садиҡова. “Һунарға барғанда.”. Р. Хәйри. “Йәйәүле буран.”, С. Сурина. “Биҙәктәрҙе кем яһаған?”, С. Ҡудаш. “Ҡар бөртөктәре.”, Ш. Биҡҡол. “Урман ситендә.”, С. Сурина. “Ни өсөн айыу йоҡлай?”, Г. Шафиҡова. “Ҡыш ниңә ҡырыҫ холоҡло?”

Башҡортостанда ҡыш, уның билдәләре, балаларҙың ҡышҡы уйындары һәм байрамдары тураһында уҡыу, һөйләшеү ҡороу. Тәбиғәтте күҙәтеү, ҡын көнө йәнлектәр һәм ҡоштар тормошо. Башҡорт халҡының боронғо кәсебе – һунарсылыҡ тураһында белешмә биреү.

Текстарҙан сағыштырыу, йәнләндереүҙәрҙе табыуға ҡоролған эштәрҙе дауам итеү, уҡыусыларҙың һөйләү телмәрен үҫтереү. Уҡылған әҫәрҙе автор, герой һәм уҡыусы күҙлегенән анализларға өйрәтеү.

Ролләп уҡыу, сәхнәләштереү күнекмәләрен үҫтереү. Ҡыш миҙгеленә арналған һүрәттәр төшөрөү, шиғыр, хикәйә, әкиәттәр ижад итеү.

 6. Йортом, илем, халҡым, киләсәгем (12 сәғ).

Уҡыусы аңында үҙе йәшәгән ерҙең – Башҡортостандың  тарихы, уның байлығы, күренекле шәхестәре, батырҙары хаҡында бер бөтөн фекер тыуҙырыу һәм ул турала ябай ғына итеп һөйләп биреүҙәренә өлгәшеү. Был теманы үткәндә мәғлүмәттәрҙең тулы  һәм тарихи яҡтан дөрөҫ яҡтыртылыуына иғтибар итергә кәрәк.

Әҙәбиәт ғилеменән ҡобайыр менән таныштырыу. Башҡорт халҡының тарихына, күренекле шәхестәренә, башҡорт халыҡ йырҙарының тарихына, халыҡ йырҙарын башҡарыусыларға, данлыҡлы ҡурайсыларға ихтирам, ҡыҙыҡһыныу тәрбиәләү.

Тарихи әҫәрҙәрҙе уҡыуға ҡыҙыҡһыныу уятыу.

         Н. Нәжми. «Ватан.”, Р. Хәйри. “Бәхәс.”, А. Игебаев. “Тәүге һулыш алған урын.”, Р. Ханнанов. “Изге аманат.”, Ғ. Хөсәйенов. “Тыуған ил ҡайҙан башлана?”, “Ай, Уралым, Уралым.” ҡобайырҙары, Ғ. Хөсәйенов. «Башҡортостан.”, Ж. Кейекбаев. “Урал тураһында ҡобайыр.”, Ҡ. Даян. “Тыуып үҫкән илем – Башҡорт иле...”, Р. Ниғмәтуллин. “Башҡортостан – минең йәнтөйәгем...”, Р. Ниғмәти. “Ватан – ул, ҡыҙым, Тыуған ил...”, “Ололар һүҙе – аҡылдың үҙе.”, Ү. Сирбаев. “Самат олатай ҡайындары.”, башҡорт халыҡ йыры – “Урал.”, Р. Бикбаев. “Баш ҡалабыҙ – Өфө.”, “Баш ҡалаға исем биргән ырыу.” ( Аҡбуҙат журналынан.), Б. Рафиҡов. “Ҡурай.”, Т. Шаһманов. “Бабсаҡ бей ырыуы.”, Т. Сәғитов. “Салауатҡа – салауат.”, Б. Рафиҡов. “Салауаттың тыуған көнө нисәү?”, С. Юлаев. “Мин үлмәнем, башҡорттарым.”, С. Әлибай. “Батырға үлем юҡ.”, Р. Тойғон. “Башҡорт булыу өсөн күп кәрәкмәй.”, И. Кинйәбулатов. “Туған телем.”, С. Сурина. “Ере байҙың – теле бай.”

 7. Әкиәт уҡырға яратам...(11 сәғ)

 

          В. Исхаҡов. “Ирәмәлкәй тауҙың аҡ ташы.”, А. Шәйәхмәтова. “Икмәк көсө.”, “Ҡаты – ҡото”, “Ҡошҡа әйләнгән әбей”, “Үгәй ҡыҙ Гөлбикә” әкиәттәре, “Васыят”. ( “Аҡбуҙат журналынан”. ),А. Йәғәфәрова. “Урал иле.”, “Урал батыр” (“ Аҡбуҙат” журналынан. ), “Алпамыша батыр” ( “Аҡбуҙат журналынан”. ), “Бойҙай бөртөгө”, “Юлдыбай һунарсы” әкиәттәре.

8. Илде иңләп яҙ килә... (12 сәғ)

    М. Ғафури. “Яҙ етте.”, Р. Ғарипов. “Яҙғы йыр.”, М. Кәрим. “Яҙҙың бер көнөндә.”, С. Разетдинов. “Илде иңләп, йәмле яҙ килә.”, Р. Сәғәҙиев. “Яҙ ҡайҙан килде?”, Ә. Хәмәтдинова. “Тамсы менән Тамсыҡай.”, С. Әлибай. “Яҙ башы.”, Ғ, Ғүмәр. “Тамсылар.”, Ғ. Рамазанов. “Бөйөк Еңеү.”

 

4-се класс

Һаумы, мәктәп!  Мәктәптә белем байрамы. 4-се класс - башланғыс мәктәпте тамамлау йылы. Уҡымышлы, әүҙем, үҙ аллы эшмәкәрлек итә белгән шәхес – заман талабы.

Башланғыс мәктәпте тамамлау - оло яуаплылыҡ, тырышлыҡ һәм аҡыл көсө талап иткән хеҙмәт йылы. Белемле, уҡымышлы булыуҙың әһәмиәтенә төшөнөү. Уҡытыусылар коллективы хеҙмәтенә ихтирам, мәктәптә уҡыу эшмәкәрлеген  материаль яҡтан тәьмин иткән структураларға һәм шул йүнәлештә хеҙмәт иткән мәктәп хеҙмәткәрҙәренә рәхмәтле булыу.

Эште төркөмдәрҙә ойоштороу, уҡытыусыны, класташтарыңды ҡотлауҙы планлаштырыу, уҡыу йылына уҡыясаҡ китаптар исемлеген төҙөү һәм уҡыу ваҡытын билдәләү.

Һаумы, мәктәп! (1 сәғ)

Ф. Рәхимғолова. «Белем байрамы.”, С. Әлибай.” Ҡояшлы китап.”, Ф. Ғөбәйҙуллина. “Мәктәбемә”.

Шиғыр-монолог. Шиғыр-өндәшеү. Шиғыр-диалог. Уның тематикаһы, идеяһы. Шиғырҙарҙы тасуири уҡыу. Уны уҡытыусыңа, класташтарыңа бағышлап, байрам менән ҡотлап, яттан һөйләү. Шиғырҙа автор әйтергә теләгән төп фекер. Унан алған хис-тойғолар, тәьҫораттар.

Мәжит Ғафури (1 сәғ). “Балалар һәм китап”, “Ҡыр ҡаҙы”.  Яҙыусы әҫәрҙәрендә  китап, уҡымышлылыҡ тураһындағы фекерҙәр. Тәбиғәт, уның күренештәре. Тәбиғәткә кешенең мөнәсәбәте. Тирә-яҡ мөхит һәм сәнәғәт. Экология мәсьәләләре.

Китаптың бала өсөн әһәмиәте (китап – белем, мәғлүмәт сығанағы). Китаптан алған хис-тойғолар, тәьҫораттар. 

Автор тураһында мәғлүмәт. Уның ижад тематикаһы. Автор әҫәрҙә күтәргән мәсьәләләр. Әҫәрҙең сюжет йөкмәткеһе, композицияһы. Авторҙың ижад итеү стиле. Һүрәтләү саралары. Һөйләү телмәре. Яҙма телмәр (баһалама, ҡылыҡһырлама).

Үҙ аллы эшмәкәрлек (әҫәр йөкмәткеһе менән үҙ аллы танышыу, аңлашылмаған һүҙҙәрҙе билдәләү, аңлатма һүҙлек менән эш, асҡыс-һүҙҙәрҙе асыҡлау һ.б.). Әҫәрҙең йөкмәткеһе планы. Йөкмәтке планын график һүрәттәр һәм һыҙма (модель) рәүешендә һынландырыу. Әҫәр өҫтөндә эште төркөмдәрҙә ойоштороу. Үҙ аллы эшмәкәрлеккә рефлексия һәм баһа.

Мостай Кәрим (3 сәғ). “Беҙҙең өйҙөң йәме.”, ”Шулай башлана йәшәү.”, “Билдәһеҙ һалдат.”  Мостай Кәрим  ижадында  Бөйөк Ватан һуғышы (1941-1945).  Бөйөк Ватан һуғышы һәм балалар яҙмышы, образы. Милләттәр татыулығы, дуҫлығы. Көслө ихтырлы, батыр йөрәкле; еренә, иленә, халҡына оло ихтирам һәм балаларын, уларҙың әсәһен (ҡатынын)  яратҡан ир-ат (атай) образы. 

Ирек, азатлыҡ, матур һәм тыныс тормош өсөн көрәшкән яугирҙәргә ихтирам тәрбиәләү.  Тормош (йәшәйеш) мәғәнәһе – тыныс донъя, хеҙмәт итеү, белем алыу, етеш тормош, бер-береңә мәҙәниле мөнәсәбәт, ярҙам.

Жанр төрҙәре: хикәйә повесть. Әҫәрҙең мәғәнәһенә төшөнөп уҡыу. Ролләп уҡыу, сәхнәләштереү. Уның сюжет йөкмәткеһенә таянып идея-тематикаһы буйынса уй-фекер йөрөтөү. Әҫәр буйынса һығымта яһау. Әҫәргә аннотация йәки баһалама яҙыу. Геройға телдән йәки яҙма рәүештә ҡылыҡһырлама.

 Әҫәрҙе уҡыу, өйрәнеү буйынса эште планлаштырыу, уны эҙмә-эҙлекле тормошҡа ашырыу алгоритмын күҙаллау. Әҫәр буйынса нимәнелер асыҡлау маҡсатында һорау төҙөү һәм уны уҡытыусыға, диалогта ҡатнашыусы партнерыңа төбәп биреү.

Зәйнәп Биишева (3 сәғ). “Ҡояш нимә тине?”, “Йәшел йүгән.”, “Ат һәм күгәүен.”, “Ҡыш баһадир”. З. Биишева ижады. Уның әҫәрҙәрендә әсә һәм  бала мөнәсәбәте. Әсә, бала образы. Яҙыусы ижадында тәбиғәт. Тәбиғәтте һаҡлау ҙа балалар ярҙамы. Экология мәсьәләләре.

 Дуҫлыҡ төшөнсәһе биреү. Нахаҡҡа рәнйетеү, кешене бушҡа ғәйепләү насар ғәҙәттәрҙең береһе. Ярҙамға мохтаж кешегә ярҙам ҡулыңды һуҙыу. Спорт менән шөғөлләнеү тәнде һәм йәнде сыныҡтыра. Һау-сәләмәт булыу үҙеңдең ҡулыңда.

Китап уҡыу эшмәкәрлеге. Китап һайлау, кластан тыш уҡыу өсөн әҫәр һайлау. Жанр төрҙәре : хикәйә, повесть, роман. Тормошто төрлө яҡтан һүрәтләгән, күп характерҙар, яҙмыштар хикәйәләнгән ҡатмарлы композициялы жанр төрө роман. Әҫәрҙәрҙә автор күтәргән тема, мәсьәләләр. Әҫәрҙең геройҙары: кире һәм ыңғай образ.

Әҫәр өҫтөндә эштең планын күҙаллау. Төркөмдәрҙә эшләү. Унда эш күләмен күҙаллау һәм бүлешеп алып бпшҡарыу. Төркөмдә партнерҙарыңдың эшмәкәрлеге менән идара итеү. Эште тамамлағас, һығымта яһау, баһалау. Геройҙарҙың ҡылыҡ-фиғеленә ҡылыҡһырлама. Уларҙың эштәрен анализлау, уй-фекер йөрөтөү. Диалог ҡороу. Репликалар ташлау. Һорау төҙөү. Уны партнерыңа төбәп биреп, яуап алыу. Яуапты баһалау.

Динис Бүләков (5 сәғ). “ Яңы дуҫ., Әлфиәнең күҙ йәштәре.», “Ҡышҡы сәскәләр.”, “Томбойоҡ сәскәһе.”, “Йәшел гармун.”  Д. Бүләков ижады. Әҫәрҙәрҙә геройҙарҙың дуҫлыҡ һәм хыянат, дорфалыҡ һәм ихласлыҡ, тәүәкәллек һәм йомшаҡлыҡ (ихтыярһыҙлыҡ) сифаттары.  Балалар уйындары, яратҡан шөғөлдәре.  Уйын барышындағы балаларҙың үҙ-ара мөнәсәбәте. Халыҡ йолалары, уйындары.

Яҙыусы әҫәрҙәренең геройҙары миҫалында спортҡа, башҡа төр файҙалы шөғөлдәргә ҡарата ҡыҙыҡһыныу уятыу. Дуҫлыҡ, туғанлыҡ, хеҙмәттәшлек тойғолары тәрбиәләү. Мохтаждарға ярҙам ҡулы һуҙырға кәрәклеген төшөндөрөү. Тиҫтерҙәрең менән йылы мөнәсәбәттә, аралашып, бер-береңә иғтибар күрһәтеп йәшәү – һау-сәләмәт  кешенең йәшәү рәүеше булыуын төшөндөрөү.

Әҫәрҙе тасуири уҡыу. Эстән үҙ аллы уҡыу. Уның йөкмәткеһе, геройҙар араһындағы мөнәсәбәт, хәл-ваҡиғалар тураһында фекер алышыу. Автор күтәргән мәсьәлә. Уның сиселеше. Хәл-ваҡиғаларға ҡарата авторҙың уй-ҡарашы. Әҫәрҙе уҡыусы бала фекере. Уҡытыусының уй-фекере. Әҫәр буйынса һығымта яһау.

Әҫәр буйынса эш планы төҙөү. Проектлау эше ҡороу. Уны эҙмә-эҙлекле тормошҡа ашырыуҙы ойоштороу. Төркөмдә эш: уның әҫәрҙәренә таянып тест материалдары төҙөү. Яҙыусының ижадын график һыҙмалар, таблица рәүешендә сағылдырыу.

Яныбай Хамматов (3 сәғ). “ Салауат.», “Ҡотҡарыу. ” Я. Хамматов ижады.  Әҫәрҙә яҙыусы ҡулланған һүрәтләү саралары, композицияһы. Уның яҙған романдары. Унан алынған өҙөктәр менән танышыу. Уның ижадында бөйөк шәхестәр яҙмышы сағылышы.  Дәрәжәле, ихтирамға лайыҡ шәхес образы. Боронғо милләттәштәребеҙ тормошо, йәшәйеше. Уны һүрәтләү үҙенсәлектәре. Яҙыусы күтәргән мәсьәләләр. Уларҙың хәҙерге заман кешеһе өсөн актуаллеге.

Әҫәрҙә кешенең эске донъяһы, уй-кисерештәренең сағылышы. Геройҙың тыуған еренә булған оло мөхәббәте. Тыуған яҡтың хозур, бай  тәбиғәтенә ҡарата булған уй-фекере.  Тыуған ергә һөйөү, ер-һыуҙарға һаҡсыл ҡараш тәрбиәләү.

Әҫәрҙәге хәл-ваҡиғаларға һәм уның геройҙарының ҡылыҡ- фиғеленә анализ. Диалогта әүҙем ҡатнашыу. Үҙ фекереңде аныҡ һәм ҡыҫҡа итеп формалаштырырға күнегеү. Баланы иғтибарлы тыңлаусы, кеше фекерен ихтирам иткән әңгәмәсе һәм үҙ фекерен яҡлаусы шәхес булмышы формалаштырыу.

Аңлы һәм тасуири уҡыу. Ҙур күләмле жанрҙарҙы (повесть, роман)  уҡыу үҙенсәлектәре. Әҫәрҙең төп темаһы. Автор позицияһы. Уҡыусының хәл-ваҡиғаларға ҡарата булған уй-кисерештәре. Ундағы эмоциональ фон, хис-тойғолар сағылышы. Төп геройҙар (ыңғай һәм кире). Уларҙы сағыштырып ҡылыҡһырлау.

Абдулхаҡ Игебаев (1сәғ). ”Һай, тыуған ер, ғәзиз ер!», “Урал”. Шағирҙың ижад тематикаһы. Уның шиғыры үҙенсәлектәре. Әҫәрҙә автор әйтергә теләгән уй-фекер. Тыуған ер, кешелек ҡиммәттәре. Уралдың матди байлыҡтары. Тәбиғәтте һаҡлау.

Ер-һыу, тыуған ил, тыуған төйәк төшөнсәләре. Тыуған ереңә һөйөү, тәбиғәтенә иғтибар, һаҡсыл ҡараш тәрбиәләү.

Әҫәрҙе күҙәтеү, өйрәнеү. Әҫәр өҫтөндә эште планлаштырыу, төркәмдәргә берләшеп эшләү. Уның ағзалары менән килешеп эшләү. Эште кәңәшләшеп бүлешеп алыу, башҡарыу. Һәр төркөм ағзаһының эшмәкәрлек итеүҙәге өлөшө, уны баһалау.

Тасуири уҡыу. Һөйләү. Һүҙлек эше. Шиғыр йөкмәткеһе, уның төҙөлөшө, идея-тематикаһы тураһында һөйләшеү. Шағир әйтергә теләгән уй-фекер. Уҡыусы фекере. Уҡытыусы уй-ҡараштары. Шиғырҙағы һүрәтләү саралары. Тәбиғәтте һүрәтләү үҙенсәлектәре.

Ноғман Мусин (4 сәғ). “Етемәк болан балаһы.», “Ҡарағай башында бер төн.”, “Татлы тамаҡ һуҫар.”, “Ҡоралайҙар.”  Яҙыусының  ижад тематикаһы. Әҫәрҙәренең төп идеяһы. Уларҙың жанры, стиле. Әҫәрҙәрендә күтәрелгән мәсьәләләр. Һүрәтләү саралары.

Тәбиғәткә ҡарата иғтибарлылыҡ, һаҡсыл ҡараш, һөйөү тәрбиәләү. Тыуған төйәгенә, еренә, урмандарына, үҫемлектәренә, хайуан- ҡоштарына хас үҙенсәлектәр. Уларға ҡыҙыҡһыныу тәрбиәләү.

Текс өҫтөндә эшләү планын күҙаллау. Әҫәрҙән тейешле мәғлүмәтте һөҙөп алыу, уны эшкәртеп, тейешле йүнәлештә ҡулланыу. Эшеңде контролдә тотоу, баһалау. Текстан өҙөк сәхнәләштереү.

Әҫәрҙе аңлы уҡыу. Уның тематикаһын, төп мәғәнәүи асылын билдәләү. Тексҡа һалынған әхлаҡи ҡиммәттәрҙе төшөнөү. Тексты мәғәнәүи өлөштәргә бүлеү. Уларҙы исемләү. Тексты планы буйынса һөйләү.

Фәрит Иҫәнғолов (4 сәғ). “Баҫыу уртаһындағы күл.”, “Өс малай һәм бер йәйен тураһында хикәйә.”, “Маҙаһыҙ төн.”, “Урман патрулдәре.” Яҙыусының ижад юлы. Уның ижад тематикаһы. Әҫәрҙәрендә күтәрелгән ер-һыу мәсьәләләре. Әҫәрҙә мажаралы хәл-ваҡиғаларҙы һүрәтләү стиле. Образды һүрәтләү оҫталығы. Яҙыусы әҫәрҙәрендә геройҙың эске донъяһының сағылышы.

Ер-һыуға ҡарата ҡылынған фәхшилек. Тәбиғәттең хозурлығын күрә белеү, уның менән һоҡланыу һәм хис-тойғоларыңды белдерә белеү. Ер-һыу тәбиғәтте яҡлау, һаҡлау. Уны байытыу тураһында уйланыуҙар.

Текстан мәғлүмәт эҙләү. Уны ҡулланып сығыш яһау. Диалогта баҙнатлы һәм әүҙем ҡатнашыу. Аралашыу процесында уй-фекерҙәреңде  аныҡ һәм  ҡыҫҡа итеп еткерә белеү. Текстың йөкмәткеһен график һүрәт, һыҙма, шартлы тамғалар ярҙамында моделлергә күнегеү. График теркәлгән материалды ҡулланып йөкмәткене эҙмә-эҙлекле һөйләү.

Аңлы һәм тасуири уҡырға өйрәнеү. Уҡылған йөкмәткене эҙмә-эҙлекле бәйән итеү. Тексты мәғәнәүи өлөштәргә бүлеү. Яҙыусы ижад иткән жанр төрҙәре. Авторҙың әҙәби әҫәрендә баласаҡ һүрәтләнеше. Уларҙың шөғөлдәре, улар менән булған мажаралы хәлдәрҙе тасуирлау оҫталығы. Әҫәрҙә автор әйтергә теләгән уй-фекер. Әҫәрҙәге хәл-ваҡиғаларға уҡыусы фекере. Геройҙарҙың ҡылыҡ-фиғеленә ҡарата булған уй-ҡараш, хис-тойғолар. 

Кәтибә Кинйәбулатова (2 сәғ). “Йәшенле юл.”, “Иш янына ҡуш.” Яҙыусының әҫәрҙәре жанры, тематикаһы. Әҫәрҙә тәбиғәт күренештәре. Автор уҡыусыға еткерергә теләгән уй-фекер. Әхлаҡи ҡиммәттәр.

Тәбиғәткә ҡарата ҡыҙыҡһыныу уятыу. Ер-төйәкте яратыу, һаҡлау. Кешеләр араһындағы мөнәсәбәткә төшөнөү. Бер-береңде аңлау,  ярҙам итеү.

Әҫәрҙе өйрәнеүҙә үҙ аллы эш итеү. Әҫәр йөкмәткеһен үҙ аллы уҡып, төшөнөү. Уның өҫтөндә эшләү планын күҙаллау. Диалог ҡороу. Үҙ фекереңде бәйән итеү. Уны яҡлау өсөн текстан фактик миҫалдар һайлау, уларҙы урынлы ҡулланыу.

Аңлы һәм тасуири уҡыу. Әҫәрҙең жанры, автор тематикаһы, уның төп идеяһы. Әҫәргә анализ, интерпретация. Текстың мәғәнәүи өлөштәре. Асҡыс һүҙҙәр. Әҫәрҙең йөкмәткеһе планы. Уны ҡыҫҡартып һөйләү. Геройҙарға ҡылыҡһырлама.

Сафуан Әлибаев (2 сәғ). «Ҡышҡы урман.”, “Алтын көҙ.”, “Урал ҡояшы.”, “Тыуған ерем.” Яҙыусы әҫәрҙәрендә ер-һыу, тыуған төйәк, ил, дуҫлыҡ төшөнсәләре. Тәбиғәт матурлығы тәьҫирендә тыуған хис-тойғолар. Тәбиғәт күренешен һүрәтләү оҫталығы. Әҫәрҙәрҙә үүрәтләү саралары.

Тыуған ереңә оло һөйөү, мөхәббәт тойғолары. Тыуған илеңдең, ереңдең байлығы менән ғорурланыу, уны һаҡлау һәм байытыу.

Китап уҡыу эшмәкәрлеген планлаштырыу. Эште тормошҡа ашырыу эҙмә-эҙлеклелеген күҙаллау. Әҫәр эстәлеген фаразлау һәм ижад итеү. Һүҙҙең кеше аңына, күңеленә булған тәьҫир көсө. Аралашыу мәҙәниәте. Диалог ҡороу. Үҙ уй-фекереңде, хис-тойғоларыңды ҡыҫҡа һәм аныҡ, шулай уҡ эмоциональ итеп еткереү.

Аңлы һәм тасуири уҡыу. Әҫәрҙең йөкмәткеһен һөйләү.  Төп мәғәнәне сағылдырған асҡыс-һүҙҙәр. Әҫәрҙеү мәғәнәүи өлөштәре. Уларҙы исемләү һәм һөйләү өсөн план төҙөү. Әҫәрҙең өҙөктәрен ролләп уҡыу.

Фәүзиә Рәхимғолова (4 сәғ). “Ҡолонсаҡ.”, “Шифалы һөт.”, “Салауат күпере.”, “Атай.”   Яҙыусының шиғыр, хикәйәләре. Уларҙың тематикаһы, мәғәнәүи асылы. Әҫәрҙәрҙә йәш һәм өлкән быуын мөнәсәбәте сағылышы. Хикәйәләрҙә баласаҡ уйындары, шөғөлдәре, мажаралары.

Ололарҙы ололау, кеселәрҙе кеселәү. Өлкән һәм йәш быуын араһындағы мөнәсәбәт. Ололарға иғтибар, ихтирам һәм һөйөү. Яҡындарың менән аралашыу этикеты. Һаулыҡ һаҡлау мәсьәләләре. Эстетик тәрбиә.

Әҫәр йөкмәткеһен үҙләштереү планын күҙаллау (эстән уҡыу, һүҙлек эше, асҡыс-һүҙҙәрҙе асыҡлау, мәғәнәүи өлөштәрҙе билдәләү һ.б.).  Диалогта баҙнатлы ҡатнашыу. Аңлашылмаған нәмәләр тураһында һорашып белешеү. Фекерҙе график рәүештә, шартлы тамғалар, һыҙма, таблицалар ярҙамында теркәү.

Уҡыу эшмәкәрлеген формалаштырыу. Әҫәрҙе иғтибарлы тыңлау һәм уның төп мәғәнәүи асылына төшөнөү. Һүҙлек һүҙҙәрҙең мәғәнәһен төшөнөү. Әҫәрҙең эстәлеген планлаштырыу. Уның йөкмәткеһен эҙмә-эҙлекле йәки ҡыҫҡартып һөйләү. Геройҙарҙың ҡылыҡ-фиғелен ҡылыҡһырлау. Уларға баһалама яҙыу.  

Факиһа Туғыҙбаева (2 сәғ). “ Икмәк.», “Бисмилла!”, “Көтөлмәгән буран”.  Әҙибәнең ижад юлы. Әҫәрҙәренең төп жанр төрө – шиғыр. Уның ижад иткән хикәйәләренең төп идея-тематикаһы. Яҙыусының ижад үҙенсәлеге. Уның шиғырҙарындағы тыуған илгә, ергә, халҡына булған тәрән һөйөү, ихтирам.  Кешелек әхлаҡи ҡиммәттәре.

Кеше хеҙмәте менән барлыҡҡа килгән матди байлыҡтарға һаҡсыл ҡараш. Икмәктең ҡиммәте. Төрлө быуын вәкилдәренең уға булған ҡарашы һәм әхлаҡи ҡиммәттәр. Иман һәм тәрбиәүи мәсьәләләр. Әҫәрҙә балалар мөнәсәбәте. Кешелә татыулыҡ, ярҙамсыл булыу, берҙәмлек сифаттарының сағылышы.

Эште үҙ аллы башҡарыу  - өлгөргәнлек күрһәткесе. Әҫәрҙе өйрәнеүҙең эҙмә-эҙлеклеген күҙаллау. Әҫәрҙәге хәл-ваҡиғаларға, геройҙарҙың ҡылыҡ-фиғелдәренә шәхси ҡарашыңды белдереп сығыш яһау. Был йүнәлештә тиҫтерҙәреңдең уй-фекерен тыңлау, хуплау һәм ҡарашыңды белдереү. Партнерың эштәрендә ярҙам ҡулы һуҙыу, уның менән эште килешеп үтәү, хеҙмәттәшеңдең тәҡдимдәрен һәм дөйөм башҡарған эшкә индергән өлөшөн күрә белеү, баһалау.

Әҫәрҙең жанры, стиле, художество үҙенсәлектәре.   Уҡыу эшмәкәрлеген формалаштырыу. Әҫәрҙең йөкмәткеһен үҙләштереү. Уның төп мәғәнәүи асылын билдәләү.  Әҫәрҙең геройҙарын эшләгән эштәре буйынса, ҡылыҡ-фиғелдәренә ҡарап ҡылыҡһырлау һәм баһалау.

Наил Ғәйетбаев (2 сәғ). “Аҡбулат батыр.”, “Төнгө осрашыу.» Яҙыусының ижад жанры: повесть, пьеса, хикәйәләр. Уның балалар өсөн ижад иткән мажаралы хикәйәләре. Кешеләр мөнәсәбәте. Әхлаҡи тәрбиә. Киләсәк быуын яҙмышы.

Кешенең тышҡы ҡиәфәте һәм уның эске матурлығы, булмышы. Кешеләр мөнәсәбәте. Әҫәрҙең мәғәнәүи асылы. Унан алынған фәһем, аҡыл, тәрбиә.

Әҫәрҙе өйрәнеү буйынса эште планлаштырыу, уның эҙмә-эҙлеклеген күҙаллау. Уйыңды ҡыҫҡа һәм мәғәнәле итеп формалаштырыу, башҡаларға әйтеп ишеттереү. Эшеңде контролләү, уның буйынса һығымта яһау, баһалау

Әҫәрҙе уҡыу, анализлау. Геройҙар, хәл-ваҡиғалар тураһында фекер алышыу, диалог. Әҫәр йөкмәткеһен һөйләү. Уға аннотация яҙыу. Геройҙарҙың образын тасуирлап ҡылыҡһырлама яҙыу.

Гөлфиә Юнысова (1 сәғ). “Әсәм һүҙҙәре.”, “Тыуған ерем.» Уның ижад тематикаһы. Әҫәрҙең мәғәнәүи асылы. Тәрбиәүи әһәмиәте.

Әсәй – йәшәү сығанағы һәм өйҙөң йәме. Ата-әсәгә ихтирам, иғтибар һәм һөйөү. Тыуған-ер, төйәк  төшөнсәләре. Яратыу, ғорурлыҡ, ҡәнәғәтлелек тойғолары.

Әҫәрҙе үҙләштереүҙә үҙ аллылыҡ. Китап уҡыу эшмәкәрлеген ойоштороу. Әсә кешегә ҡәҙер-хөрмәт күрһәтеү ысулдарын, юлдарын, мөмкинселектәрен асыҡлау. 

      Автор ижадының үҙенсәлеге. Уның жанры. Уҡыу техникаһын үҙләштереү. Әҫәр йөкмәткеһе буйынса һорауҙар биреү. Ундағы хәл-ваҡиғаларҙы тыуҙырыусы сәбәптәрҙе асыҡлау. Геройҙарҙың кешелек сифаттарын билдәләү.

Һүҙлек һәм энцеклопедия менән ҡулланыу. Монологик сығыш яһау һәм диалогта әүҙем ҡатнашыу. Партнер фекерен ҡабул итеү. Уға ҡарашыңды белдереү. Хеҙмәттәшең уй-ҡараштарын дауам итеп, уны тулыландырыу. Уртаҡ фекерҙәрҙе һыҙыҡ өҫтөнә алып, рәхмәт белдереү.  

Раил Байбулатов (3 сәғ). ”Күгәрсендәр төйәгендә.”, “Батырлыҡ еле.”, “Сәскәләр мажараһы.” Яҙыусы ижадында балалар уйындары, шөғөлдәре. Ата-әсәгә баҡса эштәрендә ярҙам. Ҡоштар һәм балалар. Уларға булған кеше мөнәсәбәте. Хәүефле , мажаралы хәл-ваҡиғалар һүрәтләнеше. Әҫәрҙә батырлыҡ темаһы. Унда бер-береңә ярҙам, хеҙмәттәшлек итеү мәсьәләләре. 

Әҫәрҙең исеме һәм унда мәғәнә сағылышы. Автор әйтергә теләгән уй-фекер. Хәл-ваҡиғалар барған урын, ваҡыт һәм психологик атмосфера. Хәл-ваҡиғаларға ҡарата бала һәм уҡытыусы ҡарашы. Әҫәрҙә хәл-ваҡиғалар үҫеше һәм сюжет сиселеше. Кеше характеры, уның көнкүрештә  сағылышы һәм кешеләр менән мөнәсәбәт ҡороуға ыңғай  һәм кире тәьҫире.

Әҫәрҙе өйрәнеүҙе планлаштырыу. Төркөмдә әҫәрҙе өйрәнеү буйынса хеҙмәттәшлек итеү. Диалог (монолог) ҡороу. Уҡыу мәсьәләһен хәл итеүҙә тәүәккәллек, баҙнатлылыҡ, тырышлыҡ, әүҙемлек күрһәтеү. Теге йәки был эште башҡарғанда  уйлап эш итеү.

Аңлы һәм тасуири уҡыу. Тыңлаған әҫәрҙең йөкмәткеһен аңлы рәүештә үҙләштереү. Уҡығанда орфоэпик һәм интонацион нормаларҙы үтәү. Телмәрҙә художестволы тасуирлау сараларын ҡулланыу. Үҙеңдең сығышыңдың төп темаһын, мәғәнәүи йөкмәткеһен күҙаллау һәм уңышлы сығыш яһау. 

Рәис Ғабдрахманов (6 сәғ). “ Имән төбөнән сыҡҡан шар.», “Беҙғолаҡ.”, “Ултырма ҡыҙ.”, “Капитан.”, “Ысын дуҫлыҡ.” Яҙыусы әҫәрҙәрендә романтик ынтылышлы, күпте белгән, ҡыҙыҡһыныусан балалар һүрәтләнеше. Тәбиғәт күренештәре, хайуандар донъяһы. Баланың шәхес булып формалашыуында  тирә-яҡ мөхиттең роле. Дуҫлыҡ темаһы. Хеҙмәт тәрбиәһе.

Балала яуаплылыҡ, хеҙмәтсәнлек, тырышлыҡ сифаттары тәрбиәләү. Ололарҙың тәжрибәһен өйрәнеү һәм тормошта ҡулланыу. Уларға иғтибарлы булыу, уларҙы хөрмәт итеү.

Әҫәрҙе үҙ аллы үҙләштереү ысулдарын, мөмкинселектәрен ҡулланыу. Уның йөкмәткеһен кешелек ҡиммәттәре, әхлаҡи нормалар  сиктәрендә анализлау. Геройҙарҙың эш-ҡылыҡтарына ҡылыҡһырлама биреү. Уларҙың хаталарын, яңылышлыҡтарын төҙәтеү тураһында уйланыу, һөйләшеү ҡороу.

Уҡылған әҫәрҙе төшөнөү. Уның сюжет ҡоролошо, хәл-ваҡиғалар теҙмәһе. Уларҙың һөҙөмтәһе. Геройҙарҙың теге йәки был хәл-ваҡиғала ҡатнашлығы, уларҙың ағышына тәьҫире һәм һөҙөмтәлелеге. Геройҙарҙы ҡылыҡһырлау һәм уларҙың эштәренә баһа.  

Марс Әхмәтшин (3 сәғ). “Беҙ урам малайҙары.”, “Кәрәҙле бал.”, “Гөлйемеш”. Яҙыусының ижад тематикаһы. Ижад жанры. Яҙыусы әҫәрҙәрендә баланың йәйге ялы, каникулдарындағы уйын-шөғөлдәре. Әҫәрҙә батырлыҡ төшөнсәһе, рухи байлыҡ, әхлаҡи нормалар.

Ауыр мәлдәрҙә бер-береңә ярҙам итеү. Сетерекле, хәүефле минуттарҙа эш итә белеү.  Физик яҡтан көслө булыу. Тыуған    мәсьәләне тәүәккәл һәм етеҙ  хәл итеү.

Уҡыған һәм ишеткәндәргә ҡарата үҙ ҡарашыңды белдереү. Геройҙар менән булған сетерекле, хәүефле ситуацияларҙа уларҙың эш итеү юлдарын, ысулдарын  анализлау һәм ауыр хәлдән сығыу планын төҙөү. Әҫәрҙең йөкмәткеһен йәки геройҙың образын график моделдәр ярҙамында ҡылыҡһырлау. Әҫәрҙән өҙөк сәхнәләштереү.

Китап уҡыу компетентлығын формалаштырыу. Художестволы әҫәр. Уның темаһы, сюжеты, художестволы образдары. Һүрәтләү саралары. Телмәрҙә тасуирлау сараларын (антоним, синоним, фразеологизмдар) ҡулланыу.

Фәрзәнә Аҡбулатова (3 сәғ). “Толпар ҡанатлы була.”, “Атай икмәге.» Яҙыусы әҫәрҙәрендә кешенең эске кисерештәре, ынтылыш, хыялдары һүрәтләнеше. Кеше ҡайғыһына, уның яҙмышына битараф булмау, изгелек ҡылыу. Әҫәрҙә һуғыш темаһы. Ундағы ҡайғы-хәсрәттәрҙе кисереүсе геройҙарҙың уй-кисерештәре.  

Хайуандарға ҡарата ҡыҙыҡһыныу, һаҡсыл ҡараш. Улар менән аралашҡан ваҡытта хәүефһеҙлек ҡағиҙәләрен үтәү. Бөйөк Ватан һуғышы ваҡытында тылда көн иткән әсәйҙәр һәм балалар күргән ауырлыҡтар, михнәттәрҙән фәһем алыу. Матур, етеш тормошта йәшәүгә ҡәнәғәтлек белдереү, шөкөр итеү.

Уҡыған әҫәр тураһында фекер алышыу маҡсатында сығыш яһағанда һөйләгәнеңдең төп темаһын,  мәғәнәһен билдәләү һәм ҡыҫҡа, аныҡ итеп һөйләп ишеттереү. Диалог барышында партнерың менән итәғәтле, яғымлы аралашыу.

Илдус Тимерханов (2 сәғ). “ Шишмә.”, “Бүре бар!”  Яҙыусы ижад иткән әкиәт, хикәләр. Уларҙың төп темаһы – тирә-яҡ мөхит, кешенең тәбиғәткә мөнәсәбәте. Шишмә, йылға, күлдәрҙең кеше өсөн әһәмиәте. Уларҙың сафлығын, таҙалығын һаҡлау мәсьәләләре. Ололарҙың кәңәшенә ҡолаҡ һалыу, уйлап эш итеү – бәлә-ҡазаларҙан ҡотҡара.

Әҙәби әҫәрҙән нигеҙендә экологик тәрбиә биреү. Тирә-яҡ мөхиткә, тәбиғәткә битарафлыҡ – оло матди юғалтыу икәненә төшөнөү. Тәбиғәт биргән байлыҡҡа, матурлыҡҡа һаҡсыл ҡараш тәрбиәләү.

Әҫәрҙә хәл-ваҡиғалар барған урындың һүрәтләнеше. Ул атмосфера тыуҙырған хис-тойғолар. Әҫәрҙә һүрәтләнгән мөхит һәм герой. Улар араһындағы бәйләнеш. Әҫәрҙең мәғәнәүи асылына төшөнөү маҡсатында уға анализ. Әҫәр геройҙарына ҡылыҡһырлама. Әхлаҡи ҡиммәттәрҙе асыҡлауҙа уларҙың роле. Партнерҙарың менән мәҙәни аралашыу, хеҙмәттәшлек мөнәсәбәте.  

Китап уҡыу һәм һайлау оҫталығы. Әҫәрҙең темаһы, төп мәғәнәүи ҡиммәттәре. Уның геройҙары (ыңғай һәм кире). Уларҙың эшләгән эштәре һәм ҡылыҡ-фиғелдәре араһындағы бәйләнеш. Әҫәрҙән алынған аҡыл, фәһем.

Сөләймән Латипов (2 сәғ). “Ер еләге ерҙә бешә.”, “Болан мөгөҙө”. Яҙыусының ижад юлы. Ижад иткән жанр төрө. Тематикаһы: хеҙмәттә кешегә эшсәнлек, яуаплылыҡ, тырышлыҡ сифаттары кәрәклеге; тәбиғәт ғәрәсәттәре менән алышта кешенең физик яҡтан көслө, тәүәккәл, ныҡышмал һәм ихтыяр көсө булыуы зарур .  

Ауыл (ҡаланың) киләсәген ҡайғыртыу ихаталағы ябай йорт-ҡура эштәренә өйрәнеүҙән башлана. Хеҙмәт яратыу, эшеңә яуаплы ҡараш. Бәлә-ҡазаға ҡалған кешегә ярҙам итеү. Бала саҡтан өлкәндәрҙән ауыр, хәүефле ситуацияларҙан сығыу юлдарын белеү, өйрәнеү һәм аҡыл менән тәүәккәл, тиҙ эш итергә өйрәнеү.

Әҫәрҙең сюжет йөкмәткеһен фаразлау. Үҙ аллы ижад итеү. Автор яҙған әҫәр йөкмәткеһе менән сағыштырыу, оҡшашлыҡтарын һәм айырмаһын билдәләү., анализлау. Күҙәтеү, өйрәнеү һөҙөмтәләренә таянып һығымта яһау.

 Яҙыусы әҫәренең сюжет йөкмәткеһен эҙмә-эҙлекле үҙләштереү. Әҫәрҙәге хәл-ваҡиғалар барған ваҡытты, урынын, геройҙарын асыҡлау. Уның эстәлегенә ҡарата хис-тойғоларҙы белдереү. Әҫәрҙең композицияһы, һүрәтләү саралары,

Лира Яҡшыбаева (2 сәғ). “ Кеше һүҙе.”, “Аҡтырнаҡ”. Яҙыусының ижад жанрҙары, тематикаһы.  Һүҙ көсө (тәьҫире), дуҫлыҡ. Уның ижадында кеше психологияһы, улар араһындағы мөнәсәбәт. Кешегә иғтибарлы булыу, ярҙам итеү.

Кейек – тәбиғәттең бер өлөшө. Кейек – урман йәме, ҡото. Хайуан балаһына тейеү - хәүефле ситуациялар тыуҙырыусы сәбәп. Йыртҡыс үсе – кеше өсөн хәүефле. Хәүефһеҙлек саралары. Бер-береңә иғтибарлылыҡ, хөрмәт – кесе йәштән тәрбиәләнә. Мәктәп йылдарындағы дуҫтар -  иң ҡәҙерле, ышаныслы кешеләр. Яҡын кешең хис-тойғоларына һаҡсыл булыу, уларҙы ауыр һүҙ менән рәнйетмәү.

Кесе йәштән бер-береңә иғтибарлылыҡ, ярҙамсыл булыу, яғымлылыҡ сифаттары тәрбиәләү. Экологик тәрбиә. Кейек-ҡоштар тураһында ҡайғыртыу, уларҙы һаҡлау.

Төркөмдә ҡуйылған уҡыу мәсьәләһе ҡуйыу буйынса һөйләшеү ҡороу. Был йүнәлештә күмәк һөйләшеүҙә төркөм тәҡдимдәрен индереү. Диалогта әүҙем ҡатнашыу. Әҫәр буйынса үҙеңде ҡыҙыҡтырған ситуациялар, геройҙар мөнәсәбәте һ.б. мәғәнәүи йүнәлештәрҙә һорауҙар төҙөп, билдәле бер кешегә төбәп биреү.   

Үҙен ҡыҙыҡтырған темаларға китап һайлап уҡый белгән уҡыусы формалаштырыу, уҡылған әҫәр буйынса үҙ фекерен аныҡ һәм ҡыҫҡа итеп төҙөп, аудиторияға еткерә белгән һәм уның әйткәндәренә бағышлап әйтелгән яуаптарҙы, сығыштарҙы баһаларға, йәки реплика ташларға күнегеү.

Донъя әҙәбиәте ( 5 сәғ). Ғ. Туҡай. «Мәҫәл.”, Ғ. Туҡай. “Бишек йыры.”, Ғ. Туҡай. “Шүрәле.”, Ш. Перро. “Ҡыҙыл Башлыҡ.”, Бер туған Гриммдар. “Бутҡа көршәге.”,  Бер туған Гриммдар. “Аҡыллы көтөүсе.”, Дж. Родари. “Һорауҙар.”, Ю. Ванаг. “Аҡҡош.”, А. Ҡонанбаев. “Йәш быуынға.”, япон халыҡ әкиәте “Йәшлек шишмәһе.” Донъя әҙәбиәте өлкәһендәге иң билдәле әҫәрҙәр. Әкиәт, хикәйә, шиғыр, мәҫәл, бишек йырҙары. Уларға һалынған фәлсәфә, төп мәғәнәүи  асыл; унан алынған фәһем.

Башҡа халыҡтарҙың әҙәби әҫәрҙәренә, уларҙың мәҙәниәтенә ҡыҙыҡһыныу уятыу, төрлө халыҡтарҙың йәшәү рәүеше, традициялары, уларға хас булған ҡылыҡ-фиғел, шөғөлдәре менән танышыу. Донъя әҙәбиәте өлкәһендә танылыу алған яҙыусылар ижадын өйрәнеүгә мотив тыуҙырыу.

Төркөмдәрҙә донъя халыҡтары мәҙәниәте, традиция, шөғөлдәре һәм башҡа төр белгән мәғлүмәт менән уртаҡлашыу. Энцеклопедия һәм башҡа сығанаҡтарҙан донъя әҙәбиәтенә ҡағылған мәғлүмәттәр һайлап алып, дәрестә тейешле йүнәлештә ҡулланыу.

Сит ил яҙыусыларының, төрлө  милләт вәкилдәренең әҙәби әҫәрҙәре. Уларҙың жанры, авторҙары, тематикаһы, идеяһы. Әҫәрҙә һүрәтләнгән йәшәү рәүеше; төрлө милләт халыҡтарының мәҙәниәте; геройҙарына хас кешелек сифаттары; мәғәнәүи фәлсәфәһе, асылы.

 

 

 

 

3. Һәр тема буйынса сәғәттәр һанын күрһәтеп, тематик планлаштырыу

Темалар бүленеше	Кластар/сәғәттәр һаны
1 класс	1	2	3	4
Мин уҡый беләм!	1
Әкиәт уҡырға яратам...	7
Атай – ғаилә башлығы.	5
Әсәйҙәр һәм бәпәйҙәр.	5
Матурлыҡ донъяһына сәйәхәт.	3
Белгең килһә...	1
2 класс
Уҡы, эшлә, аҡыл йый!		4
Халҡым йыйған ынйылар.		7
Әкиәт уҡырға яратам!		13
Шып-шым булдыҡ, тынғанбыҙ, беҙ бит шиғыр тыңлайбыҙ.		7
Тәбиғәт – матурлыҡ, байлыҡ; һаҡлаһын уны бар халыҡ.		8
Әҙәп төбө – матур ғәҙәт.		15
Тыуған йортом, ерем – минең күңел нурым!		7
Байлыҡ, муллыҡ – тормош етеш, хеҙмәттән алынған емеш.		9
3 класс
Белем байрамы			1
Йәйге сәйәхәттәр һәм мажаралар			6
Көҙ ҡояшы йөҙә зәңгәр күктә.			6
Әҙәптең төбө – ғәҙәт.			13
Тәңкә – тәңкә ҡарҙар яуа...			6
Йортом, илем, халҡым, киләсәгем...			13
Әкиәт уҡырға яратам.			11
Илде иңләп, йәмле яҙ килә...			12
4 класс
Һаумы, мәктәп!				1
Мәжит Ғафури				1
Мостай Кәрим				3
Зәйнәб Биишева				4
Динис Бүләков				5
Яныбай Хамматов				3
Абдулхаҡ Игебаев				2
Ноғман Мусин				3
Фәрит Иҫәнғолов				5
Кәтибә Кинйәбулатова				2
Сафуан Әлибай				3
Фәүзиә Рәхимғолова				3
Факиһа Туғыҙбаева				2
Наил Ғәйетбай				3
Гөлфиә Юнысова				1
Раил Байбулатов				4
Рәис Ғабдрахманов				7
Марс Әхмәтшин				4
Фәрзәнә Аҡбулатова				3
Илдус Тимерханов				3
Сөләймән Латипов				2
Лира Яҡшыбаева				1
Донъя әҙәбиәте				5
	22	70	105	70

 

 

 

 

 

 

Ҡушымта 1.

1-се класс

№ п/п	Планлаштырылған                    үткәреү  ваҡыты	Фактик үткәреү                            ваҡыты	Дәрестең темаһы	Иҫкәрмә
Мин уҡый беләм (1 сәғ )
1			Китап - тирә – яҡты өйрәнеү сығанағы.
Әкиәт уҡырға яратам (7 сәғ )
2			Әкиәтте уҡырға өйрәнеү.
3			Хайуандар тураһында әкиәттәр.
4			Әкиәтте күмәкләп уҡыйыҡ.
5			Ошаҡлашыу – насар ғәҙәт.
6			Әкиәтте парлы уҡыу. Диалог.
7			Әкиәтте ролдәргә бүлеп уҡыу.
8			Әкиәттәге хәл – ваҡиғалар. Уларҙы тасуирлап һөйләү.
Атай – ғаилә башлығы ( 5 сәғ )
9			Хикәйә  аҡыл бирә.
10			Атай менән әсәйем. Улар тураһында һөйләйем. Хикәйә төҙөү.
11			Тасуири уҡырға өйрәнеү.
12			Ҡояш менән сәйәхәттә. Бәхәс ҡороу.
13			Хикәйәне аңлап уҡыу.
Әсәйҙәр һәм бәпәйҙәр (5 сәғ )
14			Хикәйәне һүҙмә – һүҙ һөйләү.
15			Бишек йырҙары.
16			Әкиәтте ҡыҫҡартып һөйләү.
17			Хикәйәне аңлап уҡыу һәм һөйләү.
18			Әкиәтте сәхнәләштереү.
Матурлыҡ донъяһына сәйәхәт (4 сәғ )
19			Хикәйәне тасуири уҡыу. Шиғырҙы яттан һөйләү.
20			Хикәйәне ентекләп һөйләү.
21			Хикәйәне сәхнәләштереү.
22			Хикәйәне аңлы уҡыу. Йомғаҡлау дәресе.

 

 

Ҡушымта 2.

2-се класс

№	Планлаштырылған үткәреү ваҡыты	Фактик үткәреү ваҡыты	Тема	Иҫкәрмәләр
Уҡы, эшлә, аҡыл йый! (4 сәғ)
1			Ф. Туғыҙбаева. “Мин – уҡыусы.” М. Ғәли. “Уҡы, эшлә, аҡыл йый.”
2			Ф. Иҫәнғолов. “Баҫҡыс.”
3			З. Кускилдина. “Ҡанатһыҙ турғай.”
4			Ш. Биҡҡол. “Кешегә кәрәк белем.”
Халҡым йыйған ынйылар (6 сәғ)
5			Бишек йырҙары. Р. Шәғәлиев. “Йәнлектәрҙең бишек йырҙары.”
6			Б. Исҡужин. “Әшкәк – бәшкәк, йәки беҙҙең уйыныбыҙ.” “Ҡаҙҙар, ҡаҙҙар, ҡайтығыҙ!” “Һин – әбәк.”
7			Бармаҡтар менән уйындар.
8			Шаяртыуҙар. Үсекләүҙәр. Таҡмаза.
9			Таҡмаҡтар. Фәстереүҙәр (уйҙырмалар).
10			Таҡмаҡтар. Фәстереүҙәр (уйҙырмалар).
11			Кластан тыш уҡыу. Халҡым йыйған ынйылар.
Әкиәт уҡырға яратам (13 сәғ)
12			А. Йәғәфәрова. «Беҙ әкиәт тыңлайбыҙ.” “Әйҙә әкиәт һөйләшәйек.”
13			“Төлкө менән әтәс.” (башы)
14			“Төлкө менән әтәс.” (аҙағы)
15			М. Ғабдрахманов. “Айыухас менән Айыукәс мәктәптә.” (башы)
16			М. Ғабдрахманов. “Айыухас менән Айыукәс мәктәптә.” (аҙағы)
17			“Батыр малай.”
18			З. Кускилдина. “Саҡырылмаған ҡунаҡ.”
19			Д. Талхина. “Күгәрсен күҙҙәре.”
20			М. Мөсифуллин. “Төлкө менән ҡырмыҫҡа.”
21			А. Ғарифуллина. “Терпе  ниңә энәле?”
22			З. Кускилдина.  “Ай аҡылға ултыртты.”
23			“Төлкө менән кәзә тәкәһе” (рус халыҡ әкиәте) А. Йәғәфәрова тәржемәһендә.
24			Кластан тыш уҡыу. Әкиәт уҡырға яратам.
Шып – шым булдыҡ, тынғанбыҙ, Беҙ бит шиғыр тыңлайбыҙ (7 сәғ)
25			Ф. Туғыҙбаева. “Әсәйемдең ҡулы күп.” А.Игебаев. “Өйрәнгән ул әҙергә.”
26			М. Хисмәтуллина. “Ҡарлуғас.”, “Бесәй менән сысҡандар.”
27			А.Игебаев.  “Тыуған яҡ.” Д.Талхина.  “Йәй.”
28			С. Ғәләүетдинов. “Ҡорот.”,  “Буҙа.”, “Көбө.”
29			Ф. Туғыҙбаева. “Балыҡсы Айтуған бабай.”
30			“Бесәйҙең өйө яна” (рус халыҡ ижадынан). “Һайыҫҡан бутҡа бешергән” (рус халыҡ ижадынан). А. Йәғәфәрова тәржемәһе.
31			Кластан тыш уҡыу. Шып – шым булдыҡ, тынғанбыҙ, Беҙ бит шиғыр тыңлайбыҙ.
Тәбиғәт – матурлыҡ, байлыҡ; Һаҡлаһын уны бар халыҡ (8 сәғ)
32			Б. Ноғоманов. “Урман китабы.”
33			А. Игебаев. “Урмансы малай.”
34			Ғ. Ишбулатов. “Шыҡыйыусы, шәп йүгереүсе ҡоштар.”
35			Ф. Иҫәнғолов. “Тыңлауһыҙ сана менән саңғы.”
36			А. Йәғәфәрова. “Сәнскеле күлдәк.”
37			Ф. Фәтҡуллина. “Ҡарҙағы яҙыуҙар.”
38			Н. Игеҙйәнова. “Тирәк.”
39			Кластан тыш уҡыу. Тәбиғәт – матурлыҡ, байлыҡ; Һаҡлаһын уны бар халыҡ.
Әҙәп төбө - матур ғәҙәт (15 сәғ)
40			Ф. Иҫәнғолов. “Флүрәнең  ғәйебе  нимәлә?” Г. Шафикова. “Зоосиныф.”
41			Ф. Фәтҡуллина. “Ҡунаҡ табыны.”
42			С. Яҡупов. “Кем маҡтансыҡ?”
43			А. Йәғәфәрова. “Дуҫлыҡ менән шаярмайҙар.”
44			Г. Яҡупова. “Рәхмәт яуғанда.”
45			Р. Сабитов. “Булышам.”
46			Ф. Иҫәнғолов. « Батырҙар!»
47			Ф. Иҫәнғолов. “Ҡыҙҙар менән уйнарға яраймы?”
48			К. Ильясов. “Тиҫкәре.”
49			З. Кускилдина. “Ҡасҡан әйберҙәр.”
50			Ф. Иҫәнғолов. “Ғәбиттең сере нимәлә?”
51			Ф. Иҫәнғолов. “Һин ни эшләр инең?” С. Муллабаев. “Сәләмең ҡайҙа?”
52			Ф. Туғыҙбаева. “Үсегеүсән бер малай.”
53			Ф. Иҫәнғолов. “Нимә тип яуап бирер инең?” Ғ. Дәүләди. “Шапшаҡ Кинйәбай.”
54			Кластан тыш уҡыу. Ж. Кейекбаев. “Оморҙаҡ бабай.”
Тыуған йортом, ерем – минең күңел нурым! (7 сәғ)
55			Г. Ғәлиева. “Мин йәшәйем Уралда.”
56			Ф. Туғыҙбаева. “Баш ҡала шундай матур.”
57			Й. Солтанов. “Өфө – беҙҙең баш ҡалабыҙ.” Р. Янбулатова.” Гүзәл Өфөм – баш ҡалам.”
58			М. Садиҡова. “Тыуған яҡтарым һәйбәт!”
59			З. Кускилдина. “Өй туйы.” Ә. Вахитова. “Алмағастар ултыртабыҙ.”
60			В. Исхаҡов. “Үгәй инә үләне.”  “Кесерткән.”  “Бәпембә һамаҡтары.” С. Ғәләүетдинов. “Оҫҡон.”
61			Кластан тыш уҡыу. Тыуған йортом, ерем – минең күңел нурым!
Байлыҡ, муллыҡ – тормош етеш, хеҙмәттән алынған емеш (9 сәғ)
62			Ф. Иҫәнғолов. “Өлгөргәнлек һынауы.”
63			Р. Әбүталипова. “Уңған уң ҡул.” К. Булат. “Икмәк.” “Әпәкәй.”
64			А. Ғарифуллина. “Көтөлмәгән осрашыу.”
65			Н. Игеҙйәнова. “Янғын.”
66			Ә. Ихсан. “Әсә рәхмәте.” Р. Ниғмәтуллин. “Рәхмәттәр биргән рәхәт.”
67			Г. Яҡупова. “Ярғанат.” Н. Сәлимов. “Кемдәр маладис була?”
68			Г. Ситдиҡова. “Сер.” Ф. Зыятдинова. “Бик ярата мине эш.”
69			Кластан тыш уҡыу. Байлыҡ, муллыҡ – тормош етеш, хеҙмәттән алынған емеш.
70			Йомғаҡлау дәресе. Иң оҡшаған әҫәремә проект эше.

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

Ҡушымта 3.

3 - сө класс

 

№	Планлаштырылған үткәреү ваҡыты		Фактик үткәреү ваҡыты	Дәрестең темаһы	Иҫкәрмәләр
Белем байрамы (1 сәғ)
1				Белем байрамы.
Йәйге сәйәхәттәр һәм мажаралар (6 сәғ)
2				Йәйҙең йәмле көндәре.
3				Айырылғанды айыу ашар.
4				Кеше изгелек менән күркәм. Тәбиғәт һаҡлауға мохтаж.
5				Ғәйебеңде таныу - ярты төҙәлеү.
6				Хайуандар донъяһы.
7				Кластан тыш уҡыу. Ҡыҙыҡлы хәлдәр
“Көҙ ҡояшы йөҙә зәңгәр күктә...” (6 сәғ)
10				Көҙгө тәбиғәт күренештәре. Көҙгө урман һәм йәнлектәр.
11				Көҙгө эштәр. Күркәм йыйын.
12				Ябай түгел көҙҙөң алтыны.
13				Ҡоштар- беҙҙең дуҫтар.
14				Һабанда һайрашмаһаң, ырҙында ыңғырашырһың.
15				Кластан тыш уҡыу. ”Көҙҙөң бер көнөндә”.
Әҙәп төбө - матур ғәҙәт (13 сәғ)
16				Ололар кәңәше. Эш оҫтанан ҡурҡа.
17				Күңел тапмаҡ - бер һүҙ, күңел ҡалмаҡ- бер һүҙ.
18				Кешене хур иткән ҙур булмай.
19				Бүлә белгәнгә ике өлөш.
20				Дуҫлыҡ ауыр саҡта һынала.
21				Ғәйебеңде таныу ярты төҙәлеү.
22				Яуапһыҙлыҡ бәләһе.
23				Кеше хеҙмәте менән күркәм. Ҡарама беләккә, ҡара йөрәккә.
24				Тура эште ҡыйыш ҡул менән эшләмәйҙәр.
25				Ара боҙған дуҫ булмаҫ.
26				Татыулыҡҡа ни етә!
27				Дуҫлыҡ һуҡмағы.
28				Йомғаҡлау дәресе. Әҙәпкә ғәҙәтләнһәң, әҙәм булырһың.
“Тәңкә-тәңкә ҡарҙар яуа...” (6 сәғ)
29				Серле ҡыш.
30				Ҡышҡы күренештәр.
31				Ҡышлаусы ҡоштар тормошо.
32				Урманда хайуандарҙың ҡышҡы тормошо.
33				Һәр миҙгелдең үҙ матурлығы, үҙ йәме.
34				Йомғаҡлау.  ”Ҡар ниндәй?”
Йортом, илем, халҡым, киләсәгем (13 сәғ)
35				Ватан  ул-Тыуған ил. Үҙ илем –алтын бишек.
36				Тарих-беҙҙең ҡобайырҙарҙа!
37				Үҙ тарихыңды белеп үҫ!
38				Иң матур ил - Тыуған илем.
39				«Өфө - матур ҡала.”
40				Башҡорт ҡурайы нимә хаҡында һөйләй?
41				Тарих- үҙеңдең тамырҙарыңды белеү ул.
42				Телмәр үҫтереү. “Мин ниндәй ырыуҙан?”
43				Илемдең батыры - Салауат.
44				Ил яҙмышы-ир яҙмышы.
45				Тел -  белемдең асҡысы, аҡылдың баҫҡысы.
46				Ололар һүҙе – аҡылдың  үҙе.
47				Кластан тыш уҡыу. Йортом, илем, халҡым, киләсәгем.
Әкиәт уҡырға яратам (11 сәғ)
48				” Ирәмәлкәй тауҙың аҡ ташы” әкиәте.
49				”Икмәк көсө”,   “Ҡаты-ҡото” әкиәттәре.
50				“Ҡошҡа әйләнгән әбей” әкиәте.
51				“Үгәй ҡыҙ Гөлбикә” әкиәте.
52				“Васыят” әкиәте.
53				” Урал иле” әкиәте.
54				“Урал батыр” әкиәте.
55				“Алпамыша батыр” әкиәте.
56				“Бойҙай бөртөгө” әкиәте.
57				“Юлдыбай һунарсы” әкиәте.
58				Кластан тыш уҡыу. Әкиәт уҡырға яратам.
“Илде иңләп,  йәмле яҙ килә...” (12 сәғ)
59				Яҙ билдәләре.
60				Яҙғы күренештәр.
61				Телмәр үҫтереү. “Яҙҙың бер көнөндә”.
62				Тәбиғәттең уяныуы.
63				Күпселек ҡайҙа, көс шунда.
64				Тамсылар һөйләшеүе.
65				Батырҙары бар илемдең.
66				Кластан тыш уҡыу. “Бөйөк Еңеү”.
67				Телмәр үҫтереү.  ”Батырҙарға дан!”
68				Яҙғы тәбиғәткә экскурсия.
69				Телмәр үҫтереү. Һәр миҙгелдең үҙ матурлығы, үҙ йәме.
70				Ижади эштәр. Һаумы, йәмле йәй!

 

 

 

 

 

Ҡушымта 4.

4-се класс

№	Планлаштырылған үткәреү ваҡыты	Фактик үткәреү ваҡыты	Дәрес темаһы	Иҫкәрмәләр
Һаумы, мәктәп! (1 сәғ)
1			Һаумы, мәктәп!
Мәжит Ғафури (1 сәғ)
2			Ҡош - ҡанаты менән, кеше эше менән көслө.
Мостай Кәрим (3 сәғ)
3			Һуғыш михнәттәрен күргән балалар.
4			Һуғыш килтергән юғалтыуҙар.
5			Кеше ни өсөн йәшәй?
Зәйнәб Биишева (3 сәғ)
6			Ихтыяр көсө – эшмәкәрлектең төп нигеҙе.
7			Ағас - емеше менән, кеше эше менән матур.
8			Яманға тарыма, тарыһаң, арыма.
Динис Бүләков (5 сәғ)
9			Дуҫтар барҙа донъя йәмлерәк.
10			Изгелектең иртәһе – кисе юҡ.
11			Кешенеке һиңә булмаҫ, һиңә булһа ла, уң булмаҫ.
12			Илдә илле дуҫың булһын.
13			Нимә юғарыраҡ баһалана?
Яныбай Хамматов (3 сәғ)
14			Салауат – тәбиғәт балаһы. Салауат – башҡорт халҡының милли батыры.
15			Аҡмулланың бала сағы.
16			Кластан тыш уҡыу. Салауат – башҡорт халҡының милли батыры.
Абдулхаҡ Игебаев (1 сәғ)
17			Ата – бабам баҡҡан ер, һаҡлар уны ысын ир.
Ноғман Мусин (4 сәғ)
18			Тәбиғәттең йәмен боҙма, йәнлектәрҙең йәне ҡыйма.
19			Ятып ҡалғансы - атып ҡал.
20			Солоҡ балын һуҫар ҙа ярата.
21			Кейектәр – тәбиғәт күрке.
Фәрит Иҫәнғолов (4 сәғ)
22			Тәбиғәт ҡанундарын боҙоу – оло гонаһ.
23			Намыҫ, хаҡлыҡ, дуҫлыҡ.
24			Ат әйләнеп, төбәген табыр.
25			Ҡоштар – беҙҙең дуҫтар.
Кәтибә Кинйәбулатова (2 сәғ)
26			Һуғыш михнәттәрен кисергән балалар.
27			Ҡырын эш ҡырҡ йылдан һуң да беленә.
Сафуан Әлибай (2 сәғ)
28			Тыуған яғым – изге төйәгем.
29			Тыуған яғым – изге төйәгем.
Фәүзиә Рәхимғолова (4 сәғ)
30			Яҡшы һүҙ – йән аҙығы, яман һүҙ – тән ҡаҙығы.
31			Ҡымыҙсылыҡ – ата-бабаларҙан күскән шөғөл.
32			Бәхет хеҙмәттән табыла.
33			Атанан күреп ул үҫә, холоҡ – фиғеле күсә.
Факиһа Туғыҙбаева (2 сәғ)
34			Шөкөр итәм бар булғанға.
35			Ғәфү итә белеү үҙе батырлыҡ.
Наил Ғәйетбай (2 сәғ)
36			Кешене хеҙмәт матурлай.
37			Үҙ хеҙмәтеңдең тәмен бел, кеше хеҙмәтенең ҡәҙерен бел.
Гөлфиә Юнысова  (1 сәғ)
38			Әсәй кәңәштәре.
Раил Байбулатов  (3 сәғ)
39			Ҡоштарҙы атма – бәләгә тарыма.
40			Тәүәккәл таш ярыр..
41			Йүнсел йүнен табыр.
Рәис Ғабдрахманов (6 сәғ)
42			Атанан күргән уҡ юнған, әсәнән күргән тун бескән.
43			Хайуандарҙы йәберләгән изгелек күрмәҫ.
44			Эшләп ашаһаң, аш тәмле була.
45			Һөнәрле һөнәренә өйрәтер.
46			Ысын дуҫлыҡ ниндәй була?
47			Кластан тыш уҡыу. Һөнәрле һөнәренә өйрәтер.
Марс Әхмәтшин (3 сәғ)
48			Һынауҙар аша үткән дуҫлыҡ.
49			Үҙеңдән олонан һабаҡ ал.
50			Ҡыҙ – ҡырҡын иркә зат, ярҙам ит уға һәр саҡ.
Фәрзәнә Аҡбулатова (3 сәғ)
51			Йәшәү көсө, тормош ҡәҙере.
52			Икмәк тәме, икмәк ҡәҙере.
53			Икмәк тәме, икмәк ҡәҙере.
54			Кластан тыш уҡыу. Икмәк – барыһына ла баш.
Илдус Тимерханов (2 сәғ)
55			Онотҡанды тәбиғәт тә яратмай.
56			Тура әйткән ҡотолор, алдап әйткән тотолор.
Сөләймән Латипов (2 сәғ)
57			Ер еләге ерҙә бешә.
58			Кеше булып тыуғас, кеше булып үҫ.
Лира Яҡшыбаева (2 сәғ)
59			Яман һүҙ – таш ҡаҙығы.
60			Тоғролоҡ.
61			Кластан тыш уҡыу. Кеше һүҙе – кеше үлтерә.
Донъя әҙәбиәте (5сәғ)
62			Ғабдулла Туҡай.
63			Француз яҙыусыһы Шарль Перро.
64			Бер туған Гримдар.
65			Дж. Родари.
66			Ю.  Ванаг – латыш яҙыусыһы.
67			Ҡаҙаҡ яҙыусыһы А. Ҡонанбаев.
68			Япон халыҡ әкиәттәре.
69			Кластан тыш уҡыу. Донъя әҙәбиәте
70			Йомғаҡлау дәресе. Оҡшаған әҫәргә презентация.