Разработка урока литературного чтения на родном языке в 4 классе по теме :Устное народное творчество"

 

 

     

 

 

 

 

 

 

 

 

 

           «Ногайымнынъ  байлыгы».

                    

1.Саламласув .

2. Билесинъме тилинъди?

3.Ятлав .

4. Такпаклар.

5. Юмак шешуьв.

6.Аьдет (бесикке салув. Тысав кесуьв).

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

Окувшы:

-Балалар, бизим дерисимизге конаклар келгенлер . Оларман  аманласайык.

Балалар:

-Хош келдинъиз, конаклар!

Окувшы:  

 -Хош коьремиз, сизди , бизим мектебимизде.

Аявлы балалар! Буьгуьн бизим дерисимиз туьрли болаяк.  Дерисимиз ярыс пан оьтеек.

Мырадымыз коьрсетпеге ногайдынъ байлыгын, шебер тилин.

                        Ана тилди саклайык

                        Уьйшиликте, исте де.

                        Яс оьпирге бергендей

                        Эс этейик куьнде де.

Эс берейик, соьйлейик

Ана тилде уялмай,

Карыстырып юрмейик

Ят соьзлерди карамай.

Уьйренейик, билейик

Бала бавда, мектебте.

Ана тилдинъ сербетин

Баалайык сав куьнде.

Таварыхта актарсанъ

Ахыр эллер таныйсынъ.

Яйып карта карасанъ

                                            Кайда олар? Таппайсынъ.

-Бизге , Давлетова Изумруд, презентация аьзирлеген «Ногай халкым»

       

Презентация коьрсетуьв

Тоьрешилермен таныстырув

 

Энди ярысымызды баслайык. Балалар ,сиз ойынга аьзирме? Биринши ярысымыз саламласув.

1.Саламласув.

«Маьметекей»

-Буьгуьн бизди ярыска шакырганлар.

-Не уьшин?

-Сен билмейсинъме? …

Бу ярыста ,биз ,оьзимиздинъ талабымызды, акылымызды, билимизди коьрсетуьв керекпиз.

- Не, коьрсетейик экен ?

(бир - бирине карап ойланадылар).

-Ай, эсиме туьсти. Кая, кызлар, бизим йырымызды йырлайык. Конарлардынъ  коьнъилин ашайык.

                             Йыр: «Маьметекей»

          1.Яздынъ исси куьнинде

Йылга бойдынъ шетинде

Шешекейлер атканлар

Куьпелеклер ушадылар

                        Мен излеймен оьзиме

Ушатаган шешекей

Онынъ аты бек сейир,

Айташынъыз ким биле?

Маьм маьм маьметекей, маьм маьм маьметекей

Маьм маьм маьметекей, маьм маьм маьметекей

Маьм маьм маьметекей, маьм маьм маьметекей

Маьм маьм маьметекей, маьм маьм маьметекей.

 

                        Мен юремен куванып

                     Куьпелеклер уьркитип                                              

Маьметекей тапканлай

Уьф теп ога уьремен

Маьм маьм маьметекей, маьм маьм маьметекей.

Маьм маьм маьметекей, маьм маьм маьметекей.

Маьм маьм маьметекей, маьм маьм маьметекей.

Маьм маьм маьметекей, маьм маьм маьметекей.

Не аьлемет яз куьнлер,

Йырлайдылар ширкейлер,

Келмесин  сувык   еллер,

Ушпас маьметекейлер.

Маьм маьм маьметекей, маьм маьм маьметекей

Маьм маьм маьметекей, маьм маьм маьметекей

Маьм маьм маьметекей, маьм маьм маьметекей

Маьм маьм маьметекей, маьм маьм маьметекей.

 

    «Куьпелеклер»

(Сценага бир куьпелек шыгады, ян-ягына карап)

-Мунда калай ярасык. Маьметекейлер де бар.

Куьп-куьп, куьпелеклер, келинъиз мында.

(Купелеклер ушып келедилер).

-Куьпелеклер, бу ярыска маьметекейлер де келиптилер!

-Ммм… Калай суьемен , маьметекейлердинъ, бал сувын.

- Ммм… Бизде суьемиз.

-Каранъыз, сиз мунда  баьрисиде йыналган, ойынды басламага. Кая бизде баслайык

Йырымызды йырлайык.

 

Йыр: «Куьпелек»

Мен,  куьпелек, куьлпилдеп

Коьнъиллерди авлайым.

Шешекей деп шекленме,

Шешекейге конайым.

 

Мен ,куьпелек ,куьлпилдеп.

Рас келейим алдынъа.

Эгер мага тиймесенъ ,

Олтырарман колынъа.

 

            Мен,  куьпелек, куьлпилдеп

Коьнъиллерди авлайым.

Шешекей деп шекленме,

Шешекейге конайым.

 

Окытувшы:

Ногай тили - бай тил,

Ногай тилин терен бил.

Энди экинши ярысымызды оьткерейик.

2.Билесинъме тилинъди?

Аьли « Ким коьп биледи?» деген ойын ойнайык.

Мен сизге орысша соьз айтаман сиз оны ногайшага коьширесиз.

              

             

Ветка – Бутак

Клубника – Ер елек

Ежевика – Боьлдирген

Хвойное дерево – Ийнели  терек

Морковь – Пыхы

Божья коровка – Сыйыр конъыз

Лось – Терекшин, керекшин

Суслик – Эрлен

Чайка –Ак шаьвке, колбагай

Жаворонок – Боз  торгай, Асыр торгай.

Соловей –Билбил, сандуваш.

Грач – Кара шаьвке

Кукушка – Коькек

Ястреб – Туйгын, кыркуй.

Ячмень –Арпа.

Крапива – Ашув, ашыма.

Миндаль – Бадам.

Помидор – Бадражан

Смородина – Карлыган.

Ковыль – Куркашаш.

Радуга - Курткашык

 

3.Окытувшы:

ярыс «Ятлав»

Ногай шаири Анварбек Култаев оьзининъ ятлавында буьйтип язады:

Кайтип сени мактамайым, айт, элим,

Коьз алдымда баьтирлик бар, коьремен.

Йигитинъ мен йолдас болып йоьнесем,

Оьзимди де баьтир этип сеземен»

Бизим язувшылар оьз халкымыздынъ баьтирлери . Олар бизим тилимисти оьрлендиредилер, оьстиредилер , эл арасына йайады. 

Кая, кайдай ногай шаирлердинъ шоьл   акында ятлавларын   уьйрендинъиз.

    Маьмемекейлер:

     -Авылымыздынъ  шаири  Алибек     Капланов                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                               

       Ятлав:   «Тувган Элим» 

            Ыспайысынъ сен эм  кенъсинъ, Тувган Эл,

            Коьпти сенде бай шоьллигинъ, тенъизлер.

            Сени, Элим, суьймей аьдем эш болмас,

            Сендей элди излесе де эш таппас.

                        Кайлай уьйкен йылгаларынъ, кырларынъ.

                        Кайдай баа кесек тасынъ, аьр затынъ.

                        Сукланаман коьрсем бийик тавларынъ,

                        Шешек аткан, ясылланган бавларынъ.

            Сенде кимик яшамайды тенълесип,

            Сенде кимик аьдемлерде дослык йок,

            Сенде кимик сыйламайды бир-бирин

            Яйнамайды сендегидей шат яслык.

                        Катылыгынъ коьрсеттинъ сен явларга,

                        Дайымлыкка бувып олар туягын,

                        Сен ашкансынъ наьсип дайым халкларга,

                        Тенъ-дослыктынъ саьвле сепкен кенъ йолын.

     «Куьпелек»

                   

-Анварбек  Култаев.   Ятлавы  «Сав бол, Ногай шоьллигим».

            Сав бол, Ногай шоллигим,

            Тавдай бийик коьнъилим,

            Ат уьстине миндирген,

            Яслыгыма суьйинген.

           

            Сенде уьйи атамнынъ,

            Абытымды бастырган,

            Берекети анамнынъ-

            Алдыма мол салынган.

 

            Сенде турып басланды,

            Яшавымнынъ сокпагы,

            Сокпак йолга айланды-

            Сенсинъ онынъ маягы.

 

            Бирге болып сени мен,

            Коьп якларды мен кездим.

            Не зат ашшы - таьтлисин

         Яшавымда мен сездим.

           

            Ийгиликлер эткенди

            Мутпаякпан бир заман.

         Маслагатын  бергеннинъ

            Алаякпан,  алганман.

 

            Сенде болсын берекет,

            Соксын дайым юрегим.

            Йырда данъклап юрермен,

            Сени , Ногай шоьллигим!

       

Окытувшы:

Бурын заманда бир атай балларын йыйнап айтады. «Мен  оьлгишей сизге бир акылы соьзлер калдырыйым».

Ойлайды, ойлайды…. Эбин таппайды.

« Кой, бизим аталарымыз бизге дейим коьп акылы такпаклар, айтувлар айтыпты экен »- деп атай айтады.

Бизим ногай халкымыздынъ соьз казнасы бек теренъ. Соьзбен аьдемге мараз аькелмеге де болады, кувантпага да болады «Тил тас ярар, тас ярмаса бас ярар»

Доьртинши ярысымыз такпаклар эм айтувлар.

Халк авызлама творчествосыннынъ бир куьби такпаклар эм айтувлар. Ногай халкымыз такпакка бай.

-Кая , балалар, кайсы куьбимиз коьп такпаклар  эм айтувлар биледи экен?

Баьримизде кышкырмаймыз, шеретлеп айтамыз.

              

 

 Окытувшы:

-Халк авызлама творчествосына юмакта киреди бесинши ярысымыз юмак  шешуьв.

Мен сизге юмакты окыйман сиз оны шешесинъиз, шеретлеп куьблер айтадылар.

 Окытувшы:

-Ногайларда  аьдет коьп. Бала тувганнан алып басланады оьлгеннен сонъда битпейди.

Сизге, уьй ис берилген ногайымнынъ бир яраган аьдетин коьрсетпеге. Кайдай аьдетти коьрсетесиз?

6.Аьдет

             

- Эндиги тоьрешилерге соьз берейик.

-Ярысымызды йыр ман битиргимиз келеди.

   

                  Йыр

Шуьйиршидин этегине

Конган авылым меним

Яслыгымды аьдуьвлеген         2 кере

Тувган  оьскен ерлерим

Ата-баба юртларым

Сизди кайдан мутайым

 

Сайламларым кушаклап,

Ал шешекей йыйганым

Тав басына йоргалап            2 кере

Таска тамга салганым

Кайтып келмес яс шагым

Сизди кайдан мутайым

 

Бирге оьскен тенълерим

Шаьбден йыйган ерлерим

Адырларым кырларым         2 кере

Яр ягалы сувларым

Сувга барган  сокпагым

Сизди кайдан мутайым

Окытувшы :

Соьйлеп кал,

Соьйле тилим, арыс келди,

Алдынъа

Соьйлейтаган намыс келди,

Соьйлеп кал.

         Шихмурзаевтинъ соьзлери мен ярысымызды битиремиз. Сав болынъиз! Баьринъизгеде.