Саха ѳрѳспүүбүлүкэтин норуоттарын култуурата календарно – тематическай былаан.

Саха  р спүүбүлүкэтин норуоттарын култуурата календарно – тематическай былаан. ѳ ѳ Тиэмэлэринэн ү рэтии сүрүн ис ѳ хоhооно Урок №  3 кылаас (34 чаас). ѳ Ү рэнээччи үлэтин сүрүн ис хо hоонноро Күнэ ­ дьыла Күнэ ­ дьыла 04.09 11.09 18.09 25.09 02.10 Ытык  йд бүллэр ѳ ѳ Айыл5а.   Сахам   сирин   кэрэ   айыл5ата (3 чаас). 1.   Сахам   сирин   кэрэ айыл5ата. 2.   Айыл5а   Ытык   кэрэ сирдэрэ. 3. Киhилээх хайата.     Аар   айыл5а.   Айыл5а   ытык   кэрэ сирдэрэ.   Айыл5а5а   харыстабыллаах сыhыан.  Айыл5абыт уратыта.      Саха   сирин   ытык   кэрэ   сирдэрэ, маннык   сирдэргэ   сылдьыы   сиэрэ   – туома.   Сири   –уоту   аhатыы   сиэрэ   – ѳ туома,   к рүү   –   харайыы   ,   оноруу   – тупсарыы. Айыл5а5а харыстабыллаахтык сыhыаннаhыы. Алгыс: күнү к рсүү алгы Үгэс: билгэ , айыл5аны харыстааhын.  Сиэр   –   туом:   сылыктааhын,   Ытык сиргэ сылдьыы.  Олонхо ү рэ5э: Айыы Хартыынанан үлэ: Владимир   Семенович   Карамзин. Өлү нэ очуостара.  hыт, Иэйиэхсит. hа. ѳ ѳ ѳ   1 2 3 Эбии матырыйаалы туhаныы.     Бибилэтиэкэттэн   эбии   кинигэ,   сурунаал, хаhыат матырыйаалларын булан аа5ыы. Быhаарыы.   Дьыл кэмин сылыктыыр, быhаарар. Ырытыы.    Саха сирин Ытык кэрэ сирдэрин , маннык сирдэргэ   сылдьыы   сиэрин   ­ттуомун билсиhэн ырытар. Сааhылаан ситимнээhин. Айыл5а5а харыстабыллаахтык сыhыаннаhан, күҥҥэ   ,   уокка   сүгүрүйүүнү   сааhылаан ситимнээhин.  Чинчийэр.  Олорор   сирин   уратытын   чинчийэр иhитиннэрии онорор. ѳ ѳѳ Т р ѳ бүт дойдум . Саха Өр спүүбүлүкэтэ – араас омук, элбэх  култуура (4 чаас). 1. Мин дойдум – Саха  сирэ. бүт сиргэ таптал.  ѳ ѳѳ Т р Иитиллибит Ийэ дойду иhирэхтээх. Мин Өр спүүбүлүкэм (куораттар). Ытык   йд бүллэр:   т р бүт   дойдуга таптал,   ийэ   дойдуга   бэриниилээх буолуу. ѳ ѳ ѳ ѳ ѳѳ ѳ ѳѳ бүт   дойду,   ийэ   дойду hунан   матырыйаалы   араас Быhаарыы.  Т р ѳ ѳ йд бүллэрин   ту кинигэттэн , сурунаалтан аа5ан булар. Тэҥнээhин. духуобунай   суолталарын   йд ѳ ѳ к р р.   Материальнай   эйгэ   уонна н   тэҥнээн ѳ ѳѳ ѳ 2. Саха  Өр спүүбүлүкэтэ­элбэх  омук алтыhан олорор  сирэ. 3. Таптыыбын т р дойдубун. 4. Бибилэтиэкэ – били  ѳ к рүү уйата. ѳ ѳѳ бүт  ѳ Саха Өр спүүбүлүкэтэтэ – элбэх омук алтыhан   олорор   сирэ.   Таптыыбын ѳ ѳѳ т р бүт   дойдубун.Ийэ   дойдуга таптал. Материальнай эйгэ – мал – сал, айыл5а ѳ к стүүтэ.   Духуобунай   эйгэ   – кинигэ5э , искусство айымнньыларыгар баар   били   уонна   информация   ,   дьон ыккардыгар сыhыан уо.д.а.бу култуура эйгэтэ. Хартыынанан үлэ: Афанасий Петрович Мунхаалрв.   Аан   дойдуну   истэллэр («Мин хоту дойдум» сериятыттан). Василий   Семенович   Парников   – Сэксэй. Эйэ. Дьиэ кэргэн (2 чаас). ѳ ѳ Ыал­ олох т рд . Мин урууларым. Норуотум дьиэтэ –уота. Үгэс буолбут дьиэ – уот. Дьиэ ис тэрилэ (2 чаас). 1.Өбүгэ дьиэтин ис  тутула. ѳ ѳ ѳ Киhи үс кута.  Ыал – олох т рд .  Ыал туруга – омук туругун быhаарар сүдү   күүс.     Биhиги   ыал   тутуhар үгэспит, сиэрбит. ѳ Биhиги дьиэ кэргэн т рүччүтэ. Т рүт удьуордар   силистэрэ.   Удьуордар силистэрин оҥоруу. Алгыс: уоллаах кыыска. Үгэс: ийэ кут, салгын кут, буор кут. Саха   Өр спүүбүлүкэтин   норуоттарын үгэс   буолбут   дьиэлэрин   –   уоттарын аата – суола, оҥоhуулара, тутуулара. Кыhыҥҥы   ,   сайыҥҥы   дьиэ   –   уот уратылара.   Бала5ан   –   бүгэм   дьиэтэ. Дьиэ ис тэрилэ , мала­ сала.  ѳ ѳ ѳ ѳ Араарар. Үтү  уонна м кү култуураны. Толкуйдааhын.   Норуот   оло5ор   –   дьаhа5ар сиэр – туом  йд бүлүн толкуйдаан ырытар. Кэпсээhин.   Бибилэтиэкэ   туhунан   эбии матырыйаалы туhанан кэпсиир. ѳ ѳ ѳ  Т рүччү   тылын   билэр.   Т рдүгэр Билэр. баар дьон оло5ун билэр. Тутуhар. Остуолга олоруу сиэрин – туомун тутуhар. ѳ ѳ  Саха   Өр спүүбүлүкэтин Тэҥнээhин: норуоттарын   үгэс   буолбут   дьиэлэрин   – уоттарын аатын, оҥоhууларын , тутууларын арааhын   тэҥнээн   к р р.   Ура hа   тутула. Бала5ан тутула. Саха бала5аныгар сылдьыы. ѳ ѳ    09.10 16.10 23.10 30.10 13.11 20.11 2. Бала5ан –  бүгэм  дьиэтэ. ѳ Норуот т рүт дьарыга ѳ (3 чаас). ѳ 1. Сү һү иитиитэ  (оттооhун). 2. Сылгы иитиитэ. 3. Табаны иитии. Уус – уран оҥоһук. Уус   –   уран   тарбах   , илгэлээх илии оҥоhуктара (3 чаас). 1. Оhуор – ойуу султата.   ѳ ѳ     ураhа арааhа, Оhох тутула , уот иччитин  йд бүлэ. Алгыс: Аал уокка. Үгэс: тутуллуохтаах сирин талы. Сиэр – туом: хаhаайыстыба туомнара ­  дьиэ туомнара. Хартыынанан үлэ: Иван Васильевич  Попов. Саха ураhатын ис к стүүтэ.  дьиэ ѳ   ѳ ѳ ѳ ѳ ѳ ѳ Саха   Өр спүүбүлүкэтин   норуоттарын үгэс   буолбут   дьарыктара.   Үгэс буолбут   дьарыкпыт   –   сүѳhү   иитии. Дьиэ сү һүтүн иитии ту hата. Сү һүнү ѳ иитиигэ   мин   к м м.   Дьиэ   сү һүтэ   – норуот баайа , үтү  туруга.Оттоо hун.  Сылгы уонна таба иитиитэ. Алгыс : окко киирии, сылгыга алгыс , идэhэ алгыhа. Үгэс: күүлэй, окко киирии. Сиэр – туом: от охсуутун са5алааhын, тиэргэн. Олоҥхо ү рэ5э: Күн Дь һ г й. Хартыынанан   үлэ: Корякин . Оттооhун. Афанасий   Николаевич   Осипов   Сылгыhыттар. Уус  тарбах бэл маhы күллэрэр. Оhуор ­   ойуу   суолтата.   Сатабыл.   Саха ѳ Өр спүүбүлүкэтин т рүт норуоттарын   үгэс   буолбут   уус­   уран оҥоhуктара.   Таҥас   –   сап   ,   атах таҥаhын   ,   туттар   мал   киэргэтиитэ, ѳ ѳ ѳ   Иннокентий ѳ ѳ .     27.11 04.12 11.12 18.12 ѳ ѳ ѳ һүн. ѳ ѳ ѳ ѳѳ һүн. Саха Өр спүүбүлүкэтин үгэс Билсэр. Өбүгэ т рүт дьарыгын билсэр. Тэҥниир. Сү һүнү , сылгыны, табаны к рүү – харайыы уратытын тэҥниир. ѳ ѳ ѳѳ Б л хт буолбут дьарыктарын б л хт Былааннааhын. Бэйэ норуотун үгэс буолбут дьарыктарын кэпсииргэ былааннанар. Кэпсээhин.   Үгэс   буолбут   дьарыктарын туhунан кэпсээhин. Практическай   үлэ.  От  үлэтин   ис   хоhоонун сиэрин – туомун чинчийэр. Дьиэ сү һүтэ – норуот баайа диэн түмүк оҥорор. туhунан ѳ     Эбии матырыйаалы туhаныы.Интернет – ресурсаларыттан, эбии литератураттан Саха сирин норуоттарын үгэс буолбут уус – уран оҥоhуктарын туhунан матырыйаал хомуйар уонна уруокка туттар. Билсэр.   Норуот   маастардарын   уонна 25.12 2. Норуоттар уус – уран  оноhуктара. 3. Түмэл мала –сала. Таҥас – сап (3 чаас). 1.Норуотум таннар  танаһа. 2. Танас киэргэлэ –  симэ5э. 3. Түмэллэр. Өбүгэм аhа – ү лэ ѳ (3 чаас). 1. Балык ас. 2. Эт ас. Υ 3.  үнээйи ас.   ѳ   үлэ: ѳ ѳ ааттара,     Владимир   Биллиилээх суолталара, норуот оhуордар   аналлара. маастардара.  Үгэс: иис үгэhэ, уhаныы үгэhэ. Олоҥхо ү рэ5э: Улуу Суорун. Хартыынанан Семенович Карамзин. Саха оhуора. Мария Лукина. Сахалыы натюрморт. Норуотум  таннар танаhа.  Таҥаска   киэргэл   –   симэх   .   Таҥаhы сабы   ойуулуурга   аналлаах   оhуордар. Тыhы , тириини имитии, таҥастааhын туhунан   йд бүл.   Түүлээх   таҥа hы   , атах таҥаhын к рүү – харайыы. гэсΥ : тириини таҥастааhын. Сиэр – туом: таҥныы. Хартыынанан   Романович Васильев. Маастардар. Биллибэт маастар. Кычым. Чаппараах. Бэйэ дьарыга: Музей. ѳ ѳѳ Т р Саха сирин норуоттарын үгэс буолбут астара. Омуктар астарын уратыта. Ас арааhа: эт (ынах , сылгы, таба), балык, үүнээйи астааын технологиятын   кытта   билсиhии.   Бэйэ норуотун т рүт а бүт сир бараммат а hын астааhын. hа – ү лэ.ѳ   Аhы   Валериан   ас. ѳ ѳ үлэ:  Оонньуурдар , Норуотум оонньуурдара . кинилэр үлэлэрин кытта билсэр.  Ырытыы.   Оhуор  арааын   ырытар,   чинчийэр. Таҥас   –   сап   ,   атах   танаhын   ,   туттар   мал киэргэтиитин   ,   оhуордарын   ааттарын   , суолталарын , аналларын туhунан ырытар. 15.01 22.01 Билэр.  Кыhыҥҥы   уонна   сайыҥҥы   таҥас суолтатын билэр. Кэпсэтии. Таҥаска киэргэл – симэх , оhуор туhунан быhааран кэпсиир. Практическай   үлэ.   Түүлээх   таҥаhы,   атах таҥаhын к рүү – харайыы. Кэпсээhин. Талан ылан биир музей туhунан эбии матырыйаалы туhанан кэпсиир. ѳ ѳ ѳ ѳѳ ѳ ѳ ѳ ѳ һүн   .   Араарыы   уонна   б л хт Аhы   эт (ынах,   сылгы,   таба),   балык,   үүт   ас   диэн араарар, с пк  ааттаан б л хтүүр. Билсиhии.   Аhы   астааhын   технологиятын кытта билсиhии. ѳ ѳ Оҥорон   к рд рүү.   Бэйэ   норуотун   т рүт аhын астаан к рд рүү. Билэр.  Доруобуйа5а  туhалаах  аhы  арааран билэр. Астыыр. Судургу аhы астыыр. Эбии   матырыйаалы   туhаныы.  Кинигэ, ѳ ѳ ѳ 29.01 05.02 12.02 19.02 26.02 05.03 оонньуулар (2 чаас). 1. Өбүгэ оонньуулара. 2. Остуол оонньуута. Норуот ырыата – тойуга. Ырыа – тойук – киhи  арахсыспат до5оро. (3 чаас). 1. Норуот ү?күүтэ. 2. Ырыа до5уһуоллаах  үҥкүүлэр. 3. Норуот ырыата –  тойуга – театрга. Олоҥхо айымнньы (4 чаас). –     улуу 1. Олоҥхо ытык  ѳ ѳ йд бүллэрэ. 2. Олоҥхо тыла. Алгыс. 3. Олоҥхону толоруу  уонна толоруу. 4. Театр – норуот  ѳ искусствотын к рүҥэ.     ѳ Норуот үгэс буолбут оонньуулара ,  ѳ к рүҥнэрэ   ,   ааттара   ( й   уонна ѳ таайсыылаах   ,   күргү мнээх   уонна тэрээhиннээх, хамсаныылаах оонньуулар).   Норуот   оонньууларын ѳ ү рэтии. Алгыс. бухатыырга алгыс. ѳ Үгэс.   Т рүт   хамсаныылар   (   кэдэйэн түhүү,   сүүһү   тобукка   тиэрдии, чиккэччи тэбии). Хартыынанан   үлэ:   Элляй   Семенович Сивцев. О5унан ытыы. Норуот үҥкүүтэ. Саха   сирин   норуоттарын   ырыа до5уhуоллаах үкүүлэрэ(оhуокай, hээдьэ, лондол, хэйро, гасигор уо.д.а.) . Үгэс: оhуокай хаамыыта. Хартыынанан Семенович Карамзин. Оhуокай. Михаил   Михайлович   Носов.   Саха былыргы үҥкүүтэ. Саха норуотун тылын ууhун сүмэтэ – олоҥхо.   Олоҥхо   ытык   йд бүллэрэ. Олоҥхо тыла. Алгыс. Отуор. Олоҥхону туруоруу   уонна олоҥхону туруоруу уратылара. Алгыс:   Аал   –   уот   иччитигэр   , айанньыкка. сиэр – туом: алгыhы иҥэрии. Хартыынанан Семенович Карамзин.   Владимир   Владимир ѳ ѳ үлэ: үлэ:     интернет   матырыйаалларын   булар   киэҥник туhанар. Билэр. Илии , атах оонньууларын билэр. ѳ ѳ ѳѳ Б л хт һүн. оонньууларын   ѳ ѳ б л хтүүр. Талыы. ѳ ү рэтэр.   Хотугу   олохтоох   норуот ,   остуол   оонньууларын  Норуот   оонньууларын   талан   ѳ ырыа ѳ ѳ ѳѳ һүн.. Б л хт   Саха   Өр спүүбүлүкэтин норуоттарын до5уhуоллаах   үҥкүүлэрин   уратыларын   ,   маарыннаhар ѳ рүттэрин тэҥниир. Толоруу.  Саха   сирин   норуоттарын   ырыа до5уhуоллаах үҥкүүлэрин толоро ү рэнэр. Эбии матырыйаалы туhаныы. Интернети, эбии   литератураны   туhанан   матырыйаалы хомуйар.  Билсиhии.  Олоҥхо үс дойдутугар кимнээх олороллорун билсэр. ѳ Истии. Олоҥхону истэ ү рэнэр. ѳ ѳ   Б л 5үнэн Иhитиннэрии. театрдарын туhунан оҥороллор. талбыт иhитиннэрии ѳ       12.03 19.03 02.04    09.04 16.04 23.04 30.04 07.05 14.05 Ньургун ырыата. Иннокентий Юрьевич Пестряков. Алгысчыт. Иван   Иванович   Попов.   Хотун   ийэ. (Е.П. Чехордуна «Олоҥхо тыла ­  һ »ѳ ѳ кинигэтиттэн). «……….» тиэмэ5э бырайыактыыр үлэ оҥоhуллар. Бырайыактыыр үлэ  (2 чаас). Ситиһиибитин  сыаналыыбыт,  билиибитин  бэрэбиэркэлэнэбит. Таабырын таайыылара. Быhаарыы сурук. 21.05 Υѳ рэх биридимиэтин  йд бүлэ. ѳ ѳ ѳ ѳ ѳ ѳ ѳ hиини олохсутуу 3 түhүмэ5инэн бэриллэр: 1) ыал иhигэр бэйэ – бэйэ5э       Россия гражданинын  йд бүлүгэр с п түбэ сыhыан уопсастыбаннай сыhыаҥҥа дьайар уонна киhи гражданскай майгытын – сигилитин т рд  буолар; 2) лиичинэс ѳ ѳѳ hин,   сыаннастарын,   култуурунай,   историческай, т р социальнай, духуобунай оло5ун ийэ дойду, т р бүт тыл, ыал, дьиэ кэргэн уо.д.а. ытык  йд бүллэр ѳ н ҥү   йд бүт   дэриэбинэтин,   куоратын,   оройуонунун,   регионун   үгэ ѳ ѳѳ н ылыныыта; 3) элбэх омуктаах Россия норуотун култууратын уонна сиэр – майгы үгэ ѳ ѳ hин ылыныыта. ѳ ѳѳ бүт дойду, т р ѳ ѳ ѳѳ Начаалынай   оскуола5а   «Саха   Өр спүүбүлүкэтин   норуоттарын   култуурата»   биридимиэт   сыала:   этнокултуурнай компетенциялары иҥэрии, араас омук алтыhар эйгэтигэр сатаан олоруу уонна ситиhиилээх социализация усулуобуйатын ѳ т рүттэрн уурсар. ѳ   Биридимиэт соруктара: 1) бэйэ норуотун духуобунай уонна материальной ытык  йд бүллэрин аан дойду култууратын арахсыбат чаа ылыныыны иҥэрии; ѳ ѳ hын курдук 2) бэйэтин уонна ыаллыы норуоттарын култуураларын туhунан т рүт билиини олохсутуу; ѳ 3) бэйэ норуотун үгэhин , итэ5элин тутуhуу, Хотугу дойду , Саха сирэ, Россия олохтоо5о диэн  йд бүлү , атын омуктары кытта алтыhарга бэйэ норуотун култууратын сатаан тиэрдии сатабылын сайыннарыы; 4) атын тыллаах , итэ5эллээх норуоттар култуураларыгар үтү  сыѳ hыаны,  йд һүүнү уонна бодору hууну иитии. ѳ ѳ ѳ ѳ Тус суолталаах дьайыы: Ытык  йд бүллэри иҥэрии түмүгэ. ѳ ѳ Ытык  йд бүллэри билинии: ѳ ѳ ѳ ѳ ­ саха т рүт  гэстэрин, ытык  йд бүллэрин ылыныы, олохсутуу; ѳ ѳ ­ үгэс буолбут т рүт култуураны норуот айымнньытын түмүгүн уонна айыл5аны кытта бииргэ алты ылыныы; ѳ ѳ ­  р спүүбүлүкэ норуоттарын ураты култуураларыгар убаастабыллаах сыһыаны култууралар алтыһыыларын сайдыытын сүрүн усулуобуйатын уонна утарсыылары быһаарар т рүтүн курдук ылыныы; hан олоруу курдук ѳ ѳ ­ норуоттар култууралара эгэлгэ араастаа5ын уопсастыба култууратын байытыы т рдүн курдук ылыныы; ѳ ­ элбэх култууралар алтыһар эйгэлэрэ, бодуруһуулара, култууралара – личинэс бэйэтэ уонна гражданскай уопсастыба социальнай сиэрэ – майгыта сайдар усулуобуйата буоларын ылыныы. Сатабылы сайыннарыы: ­ бэйэ норуотун үгэһин күннээ5и олоххо уонна анал этнокултуурнай тэрээһиннэргэ (ыһыах, сиэр – туом уо.д.а) тутуһуу; ­ бэйэни саха, Саха сирин уонна Россия гражданын быһыытынан билинии; ­ бэйэни Хотугу дойду , Саха сирэ, Россия олохтоо5унабын диэн билиһиннэрии; ­ бэйэ5э, тулалыыр дьоҥҥо – сэргэ5э , айыл5а эйгэтигэр убаастабылы иитии. ѳ Ү рэх сатабылларын сайыннарыы түмүгэ. Бэйэни салайынар – дьаhанар сатабыллар: ­   культуроведческай   матырыйаалга   оло5уран   сыалы   –   соругу   таба   туруорунар   ,   бырайыактыыр   дьарыгы   сатаан былаанныыр; ­ сиэри – туому ,үгэһи толорууга тахсар ал5аhы к ннр р; ѳ ѳ ­ культуроведческай билиини, сатабылы, ү рүйэ5и с пк  сыаналыыр; ѳ ѳ ѳ ­ кэлэктиибинэн этнокултуурнай үлэ5э кыттыһар (норуот бырааһынньыктарыгар уо.д.а.); ­ араас этнокултуура усулуобуйатыгар т рүт үгэһи тутуһар уонна бэйэни сатаан салайынар; ѳ ­ пааранан , б л 5үнэн , хамаанданан уо.д.а. бииргэ алтыһан үлэлиир; ѳ ѳ ­   Саха   сирин   уонна   Россия   бодоруһар   майгыларын   –   сигилилэрин   олохсуйбут   бэрээдэгин   бииргэ   алтыһыы усулуобуйатыгар учуоттуур; ­ тас к рүҥнэринэн , тылларынан, итэ5эллэринэн уратылаһар дьону кытта  й д һ рг  бэлэмнээх буолар; ѳ ѳ ѳ ѳ ѳ ѳ ­ бэйэ норуотун култууратын атын омуктары кытта алтыһыыга Саха сирин ,Россия таһымыгар сатаан к рд р р. ѳ ѳ ѳ ­ анал  йд бүллэр н ҥү  бэйэни саха быһыытынан билиһиннэрэр сатабылы олохсутуу; ѳ ѳ ѳ ѳ Тустаах ү рэх биридимиэтин ү рэтии түмүгэ. ѳ ѳ ѳ ­ фольклор к рүҥнэрин , норуот ырыатын , музыкатын , т рүт үгэһин , сиэрин – туомун күннээ5и олоххо күн – дьыл ѳ эргииринэн   тутуһар   сиэрин  –  туомун   н ҥү   р спүүбүлүкэ   култуура5а  ,  тылга   уратылаһар   үгүс    рүттээх   оло5ун туһунан бастакы билсиһиитин олохсутуу; ѳ ѳ ѳ ѳ ѳ ѳ ѳ ­  р спүүбүлүкэ   уонна  Россия  норуоттарын  кулдтууратын  туһунан  билинии  – к рүнүү  кэҥэтэр   араас матырыйаалы ѳ туһана   ү рэнии   (ү рэх,   уус   –   уран   ,   ү рэх­   наука   ,   ыйынньык   литератууратыттан,   тылдьыттартан,   аатластартан, хаарталартан уо.д.а ); ѳ ѳ ѳ ­ ырытыы, холбооһун (анализ, синтез) (олох­ дьаһах тэрээһинэ,сү һү иитиитэ, булт, сир оҥоһуута, уһаныы, иис; омук оонньуута , оонньуура уо.д.а.); ѳ ­ чопчу тэҥнээһин (конкретное сравнение)(дьиэ – уот : ураһа , бала5ан, дэриэбинэ, куорат, ас – ү л , таҥас – сап , туттар мал, киэргэл , симэх уо.д.а.); ѳ ­   түмүктээһин   (обобщение)   (хотугу   дойду   айыл5атыгар   с п   түбэ олохтоохторунабыт , биhиги – сахаларбыт уо. д. а.); ѳ hиннэрэн   ү скээбит   итэ5эл   ,   би ѳ hиги   Россия ­ ханыылатан сыаналааhын (классификация) (аан дойду , сир , айыл5а, киhи, дьиэ кэргэн , уран оҥоһук , симэх); норуот музыката (хомус, кырыымпа, хобо уо.д.а.); ­ дакаастааhын (докозательство)(айыл5аны кытта алтыhан олоруу уратылара уо. д. а.); ­    р спүүбүлүкэ норуоттарын култуураларын бэлиэ (символ) н ҥү  к рд рүү ( сэргэ, саха ата, таба, ура hа уо.д.а.). ѳ ѳ ѳ ѳ ѳ ѳ