Статью на тему Тренерлик фаолияти ва унинг мухим жихатлари

ЎЗБЕКИСТОН РЕСПУБЛИКАСИ

ОЛИЙ ВА ЎРТА МАХСУС ТАЪЛИМ ВАЗИРЛИГИ

ТОШКЕНТ АВТОМОБИЛ ВА ЙЎЛЛАР ИНСТИТУТИ

 

 

Қўлёзма ҳуқуқида

 

УДК 371.621.4.3

 

 

‎‎АЗИЗОВ  ХУРШИД  АБДУХАМИДОВИЧ

МУТАХАССИЛИК ФАНЛАРИНИ ЎҚИТИШНИ ТЕХНОЛОГИЯЛАШТИРИШ ПЕДАГОГИК АСОСЛАРИ (“ИЁД синаш, фойдаланиш ва ўқув базасини ташкил этиш” фани мисолида”)

5А111001 –  “Касбий таълим ер усти транспорт тизимлари (Автомобил транспорти)”

Магистр

академик даражасини олиш учун ёзилган

 диссертация

 

 

 

 

 

 

                                                                                  

                                                                                             Илмий раҳбар:

                                                                                       доц. Мусабеков З. Э.                 

                                                                              доц. Махкамова М.      

 

 

 

 

 

Тошкент - 2013

 

МАГИСТРЛИК ДИССЕРТАЦИЯ АННОТАЦИЯСИ

Мавзунингн долозарблиги. Республика Президенти И.А. Каримов «Илм -зиё салохияти - юрт бойлиги» номли мавзудаги маърузасида ёшларимизни замонавий  ва илгор услублар  билан укитиш,  уларнинг маънавий етук қилиб тарбиялаш, мустақил мамлакатнинг юқори малакали мутахассислари бўлишига қайгуриш хар биримизнинг мукаддас бурчимиз эканлигини ва бунда олий ва ўрта махсус таълим тизими савиясини жахон андозалари талаблари даражасига кўтариш ҳар қачонгидан долзарб максад эканлигини алоҳида қайд этган. Аммо, бу соҳани давр талаблари даражасида амалга ошириш йўлида самарали ишлар олиб борилаётганлигига қарамасдан, бир қатор муаммолар ўз ечимини топгани йўқ. Жумладан, зарурий касбий билим, кўникма ва малакага эга бўлган касб таълими ўқитувчиларини тайёрлашга имкон берувчи фанлардан машғулотларни методик жиҳатдан, технологик жиҳатдан  тўғри ташкил этиш муаммоларини ҳал этиш зарур.

Ишнинг мақсади- “ИЁДларни синай, фойдалани ва ўқув базаси ташкил этиш” фанини ўқитишни технологиялаштириш педагогик асосларини ўрганиш.

Вазифалари:

·        Мутахасислик фанларини ўқитиш муаммосининг ўргатилганлик даражаси аниқлаш ·        Мутахассилик фанларини ўқитишда педагогик технологияларнинг имкониятлари ўрганиш ·         “ИЁД синаш, фойдаланиш ва ўқув базасини ташкил этиш” фанини ўқитишни технологиялаштириш педагогик асослари ўрганиш ·        .  “ИЁД синаш, фойдаланиш ва ўқув базасини ташкил этиш” фани технологиялаштириш ·        Тажриба синов ишларини ўтказиш.

Тадқиқот объекти-техник ОЎЮларида касбий таълим йўналишида мутахассисларни тайёрлаш жараёни

Тадқиқот предмети- ИЁДни синаш, фойдаланиш ва ўқув базасини ташкил этиш фанини ўқитиш бўйича кўникма ва малакаларни шакллантириш усуллари, шакллари, воситалари.

Тадқиқот услубияти ва услублари- техник олий ўқув юртларида мугахассислар тайёрлаш жараёни, муаммога оид илмий ишлар ва адабиётлар тахлили; педагогик кузатиш, сухбат ва суровномалар утказиш; педагогик тажриба - синов ишлари; эксперт суровлари; тест сурови; педагогик тажриба - синов ишларига математик статистик методлар.

Тадқиқот натижаларининг илмий жиҳатдан янгилик даражаси;- Институт хусусиятидан келиб чиққан ҳолда «ИЁДларни синаш, фойдаланиш ва зқув базасини ташкил этиш» фанини ўқитиш технологияси тадқиқот объекти сифатида ўрганилмаган.

Тадқиқот натижаларининг амалий аҳамияти ва татбиқи-Ишлаб чиқилган таълим технологияси ТАЙИ КТ йўналиши талабаларига “ИЁДларни синаш, фойдаланиш ва зқув базасини ташкил этиш” фанидан дарс беришда қўлланилмоқда, ЎУМ такомиллаштиришда фойдаланилиши мумкин.

Иш тузилиши ва таркиби- диссетрация иши кириш, уч боб,  ҳар бир боб бўйича хулоса, илова, фойдаланилган адабиётлар рўйхатидан иборат.

Бажарилган ишнинг асосий натижалари-Мутахассилик фанларидан бири бўлган “ИЁДларни синаш, фойдаланиш ва зқув базасини ташкил этиш” фанини ўқитиш технологияси ишлаб чиқилган ва таълим жараёнига жорий этилган.

Хулоса ва таклифлар:

Мутахассилик фанларини ўқитишни технологиялаштириш педагогик асосларини чуқурроқ очиб бериш мақсадида, қуйидагиларга эътиборни қаратиш лозим деб ўйлаймиз:

1. Умумкасбий ва ихтисослик фанларини ўқитишда талабаларда мустахкам билдим, кўникма ва малакаларини шакллантириш самарадорлигини ошириш мақсадида модулли таълим технологиялари асосида машғулотларни ташкил этиш  методикасини ишлаб чиқиш.

2.Мутахассилик фанларидан ЎЎМ таркибий қисми бўлган мустақил таълим вазифаларини ишлаб чиқишда талабаланинг индивидуал хусусиятларини инобатга олган ҳолда  ижодий потенциалини очишга қўмаклашувчи вазифаларни ишлаб чиқиш муаммосини хал этиш

3. “ИЁДни синаш, фойдаланиш ва ўқув базасини ташкил этиш” фани мисолида “Касбий таълим” йўналишида тахсил олаётган бўлғуси мутахассилик фанлари ўқитувчиларининг услубий жихатдан билим, кўникма ва малакаларини шакллантириш вазифасига эътиборни қаратиш.

 

Илмий рахбар:                                                 т.ф.н., доц. Мусабеков З.

Илмий рахбар:                                                  п.ф.н., доц. Махкамова М.

Магистрант:                                                                           Азизов Х.

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

MINISTRY OF HIGHER AND SECONDARY SPECIAL EDUCATION OF THE REPUBLIC OF UZBEKISTAN

TASHKENT AUTOMOBILE AND ROAD INSTITUTE

Faculty: Automobile Transport               Student of Master’s Courses 

 Operation                                               Department,gr. 508-11 Azizov X.A.

Chair: Professional training                                                  Supervisors:

                                                                        Musabekov Z.,  Mahkamova M.

 

Academic year:2011-2013                                           Specialty:  5А111001

                                                                         «Professional training»

 

THE MASTER - DEGREE   DISSERTATION ANNOTATION

 

THE IMPORTANCE OF THE THEAMS

                                                

  The President of Republic is I.A. Karimov “Our gold is our education” The name of the lecture. The lecture about  the new modern education/ how must be very cleaver very important that we must tack care about their future

  E-learning is beneficial to education, corporations and to all types of learners. It is affordable, Saves time, and produces measurable results.  E-learning is more cost effective than traditional  learning because less time and money is spent traveling. Since  e-learning  can be done in any geographic location  there are no travel expenses. This type of    learning is much  less costly than doing learning at a traditional institute Students like  e-learning because IT accommodates different types of    learning at Their own pace. They can also  learn through a variety of activities that apply to different  learning styles learners have the advantage of learning at their own pace. They can also learn of activities that ably to many different  learning styles learner have study. Student into their busy Schedule. If they learner needs to do the learning at night, then this option is available. Learner  home in their pajamas do they desire.

  Student are able to find information relevant situations and interest. Learning allows students to select learning materials level of Knowledge, interest and what they need to know  to perform more activity.

  Learning is more focused on the learner and it is more interesting because it is in formation that they want to learn.

  Taking into consideration the facts and thoughts above, here are the short and advantages of learning.

·        Class work can be scheduled around work and family

·        Reduces travel time and travel costs for off-campus students

·        Self – paced learning modules allow

·        Students to join discussions in the bolection board threaded discussion are or visit with classmates and instructors remotely in chat rooms

·        Instructors and students  both report learning fosters more on tractions am and instructors than in large lecture courses.

Next we look at the disadvantages of learning. One disadvantage of learners need to have access to a computer as well as the Internet.

Conclusion  and advice.

We think our specialty technological and professional. We must be open the importance of our specialty

1.     When we teach our professional lessons we must training

2.       with new technological materials.

3.     We must decided problems in our professional ethnologies and The students must decided individual.

4.     the Students witch study in the Profession education will be best in his know leg and practices.

 

 

Reserch work advicer:                                        dos. Musabekov Z.

 

Reserch work advicer:                                        dos. Mahkamova  M.

 

Master degree:                                                     Azizov X.

 

 

 

 

Мундарижа

Кириш......................................................................................................................8

I.      Мутахассилик фанларини ўқитишга технологик ёндошуш зарурати

1.1.       Мутахасислик фанларини ўқитиш муаммосининг ўргатилганлик

         даражаси...............................................................................................................13

1.2.       Мутахассилик фанларини ўқитишда педагогик технологияларнинг имкониятлари.........................................................................................................19

I боб бўйича хулоса......................................................................................................37

II. Мутахассилик фанларини ўқитишни технологиялаштириш (“ИЁД синаш, фойдаланиш ва ўқув базасини ташкил этиш” фани мисолида)

2.1.  “ИЁД синаш, фойдаланиш ва ўқув базасини ташкил этиш” фанини ўқитишни технологиялаштириш педагогик асослари.......................................39

2.2. .  “ИЁД синаш, фойдаланиш ва ўқув базасини ташкил этиш” фани технологиялаштириш............................................................................................63

II боб бўйича хулоса..............................................................................................68

III.           Тажриба синов ишлари.......................................................................70

Хулоса...............................................................................................................76

Умумий хулоса ва тавсиялар.......................................................................77

      Фойдаланилган адабиётлар рўйхати.......................................................79

Иловалар..........................................................................................................83

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

КИРИШ

Диссертация мавзусининг асосланиши: Ўзбекистонда таълим тизимини ривожлантириш истиқболини белгилаб берувчи “Таълим тўғрисида”ги Қонун ва “Кадрлар тайёрлаш миллий дастури” узлуксиз таълим тизими олдига умумий ҳамда мутахассислик маданиятини юксак, ижодий ва ижтимоий жиҳатдан фаол, жамият ҳаётида содир бўлаётган воқеаларни таҳлил эта оладиган, истиқболли масалаларни ҳал этиш қобилиятига эга бўлган кадрларни тайёрлаш вазифаларини қўйди. Мамлакатимизда кадрлар тайёрлаш миллий дастурини ҳаётга тадбиқ этиш жараёнида ўқитувчининг ёш авлодга таълим ва тарбия беришда жамият олдидаги жавобгарлиги янада ортиб бораверади.

Ўзбекистон Республикаси Президенти И.А.Каримов таълим-тарбия соҳасига миллий дидактик нуқтаи назардан ёндашиб, уни қуйидагича таърифлайди: «Таълим Ўзбекистон халқи маънавиятига яратувчанлик фаолиятини бахш этади. Ўсиб келаётган авлоднинг барча яхши имкониятлари унда намоён бўлади, касб-кори, маҳорати узлуксиз такомиллашади, катта авлодларнинг доимо тажрибаси англаб олинади ва ёш авлодга ўтади»[1].

Демак, замонавий шароитда ишлаб чиқариш малакали кадрларга бўлган эҳтиёжни ифодаловчи, унинг қондирилиши учун ўрта махсус, касб-ҳунар ҳамда олий таълим тизимига буюртма бериши, ушбу буюртмани қондириш мақсадида ташкил этиладиган таълим жараёнини молиялаштириш ва моддий-техник таъминотни яратишдаги иштироки билан ўқув муассасалари фаолиятини самарали ташкил этилишига таъсир кўрсатади.

Маълумки, барча даврларда ҳам ўқитиш мазмуни, таълим тизими ижтимоий тараққиёт билан ўзаро мувофиқликда ривожланиб келган. Рўй берган ижтимоий ўзгаришларнинг барчаси муайян даражада таълим мазмунида ўз аксини топади. Буни илм-фан, техника ва технология соҳаларида рўй берган ўзгаришларнинг ўқитиш жараёнига татбиқи мисолида ҳам кўриш мумкин. Бугунги кунда таълим муассасаларида асрлар давомида инсоният томонидан асосланган илмий билимлардан ёш авлодни хабардор этиш мақсадида тизимли, изчил, узлуксиз ва, албатта, мақсадга мувофиқ равишда педагогик фаолият олиб борилади. ХХ асрда техника ва технология соҳаларининг жадал ривожланиши эса ижтимоий, иқтисодий ҳамда маданий ўзгаришлар, илм-фан, техника ва технология ютуқларини таълим мазмунига сингдиришда пешқадамликка эришилди. Агарда таълим жараёнида ўтган асрнинг 30-йилларида педагогик техника сифатида усул ва воситалар қўлланилган бўлса, 50-йилларда таълим жараёнини техник воситалар ёрдамида ташкил этиш, 60-йилларда эса ўқитиш ишларини дастурлаш анъанаси шаклланди[13].   

Мустақиллик йилларида жамиятда бозор иқтисодиёти муносабатларининг қарор топиши билан боғлиқ равишда ишлаб чиқариш жараёнида фаолият юритаётган, шунингдек, олий таълим муассасаларида тайёрланаётган кадрларда назарий билимларни амалиётга бевосита, самарали татбиқ эта олиш қобилиятини ривожлантиришга бўлган эҳтиёж шаклланди. Олий таълим муассасаларида бўлажак мутахассисларнинг ўқув ва ишлаб чиқариш фаоллигига эга бўлишлари юқорида қайд этилган эҳтиёжни қондиришнинг муҳим омилларидан бири ҳисобланади.

Шундай қилиб, миллий дастурдан кўзланган мақсадлар жуда кўп. Aввало, бу мақсад ва вазифаларнинг тўла амалга ошиши мамалакатимиздаги ижтимоий-сиёсий муҳитнинг ўзгаришига олиб келади, жамиятда янги шахс – комил инсонлар вужудга келади. Таълим тизимида ислоҳатлар давом этаётгани ва бу итслоҳатларга давлат томонидан катта эътибор берилаётганини Ўзбекистон Республикаси Президенти И.А.Каримовнинг 2012 йил якуни бўйича қилган маърузаларидан ҳам англасак бўлади.

Бундай олий мақсадни амалга оширишда таълим тизимидаги ислоҳатлар, жумладан таълим технологияларининг кенг жорий этилиши  самара бермоқда.

Мавзунинг долзарблиги: Техник олий ўқув юртларида мутахассиларни тайёрлаш жараёни кўпқиррали, мазмунан бой ва машақатлидир. Техник билимлар билан бир қаторда талабаларни ижодий шахс сифаптида камол топтиришда тўғри ишлаб чиқилшган технологияни қўллаш лозим. Ҳозирги кунда бу муаммо бўйича кўпгини педагог олимлар иш олиб бормоқдалар, техник олий ўқув юртларидаги магистрлик диссертациялари ушбу муаммога қаратилган, аммо, ҳали ҳам бу муаммо тўлақонли ишлаб чиқилмаган.

Барча техник олий ўқув юртларида “Касбий таълим” йўналиши бўйича мутахассилар тайёрланади. Бўлғуси мутахассис педагогларни тайёрлашда техник фанларни чуқур ўзлаштириш жуда муҳим, чунки ўқитувчи ўз фанини чуқур билган, ундаги янгиликларн6и вақтида илғай олган ва ўз фаолиятига ижодий ёндошгандагини бошқаларни ўз фани билан қизиқтира олади ва пухта билим бера олади.

“ИЁДларини синаш, фойдаланиш ва ўқув базасини ташкил этиш” фани ҳам мутахассилик фанларидан бири бўлиб, “Касбий таълим” бакалаврларига ўқитилади. Фан техник билимларни бериш билан бир қаторда, талабаларга КХКларида мутахассилик фанларини ташкиллаштириш бўйича бошланғич билим ва кўникмаларни беради. Аммо бу фанни ўқитишни технологияларштириш муаммоси ҳали ўрганилмаган, ушбу ҳолат диссертация мавзумизнинг долзарблигини белгилайди.

Тадқиқот объекти-техник ОЎЮларида касбий таълим йўналишида мутахассисларни тайёрлаш жараёни

Тадқиқот предмети- ИЁДни синаш, фойдаланиш ва ўқув базасини ташкил этиш фанини ўқитиш бўйича кўникма ва малакаларни шакллантириш усуллари, шакллари, воситалари.

Ишнинг мақсади- “ИЁДларни синай, фойдалани ва ўқув базаси ташкил этиш” фанини ўқитишни технологиялаштириш педагогик асосларини ўрганиш

Вазифалари-

·        Мутахасислик фанларини ўқитиш муаммосининг ўргатилганлик даражаси аниқлаш ·        Мутахассилик фанларини ўқитишда педагогик технологияларнинг имкониятлари ўрганиш ·         “ИЁД синаш, фойдаланиш ва ўқув базасини ташкил этиш” фанини ўқитишни технологиялаштириш педагогик асослари ўрганиш ·        .  “ИЁД синаш, фойдаланиш ва ўқув базасини ташкил этиш” фани технологиялаштириш ·        Тажриба синов ишларини ўтказиш.

Тадқиқот услубияти ва услублари- техник олий ўқув юртларида мугахассислар тайёрлаш жараёни, муаммога оид илмий ишлар ва адабиётлар тахлили; педагогик кузатиш, сухбат ва суровномалар утказиш; педагогик тажриба - синов ишлари; эксперт суровлари; тест сурови; педагогик тажриба - синов ишларига математик статистик методлар.

Тадқиқот натижаларининг амалий аҳамияти ва татбиқи-Ишлаб чиқилган таълим технологияси ТАЙИ КТ йўналиши талабаларига “ИЁДларни синаш, фойдаланиш ва зқув базасини ташкил этиш” фанидан дарс беришда қўллаш, ЎУМ такомиллаштиришда фойдаланиш мумкин.

Мавзу буйича кискача адабиётлар тахлили: Касбий фаолият учун мутахассилик фанларидан олинган билимлар жуда мухим, шу боис хам кўпгина педагог-олимлар мутахассилик фанларидан пухта, мустахкам билим, кўникма ва малакаларни эгаллаш муаммосига ўз эътиборларини қаратганлар (В.А. Скакун [43], К.Д. Мирсаидов [39], У.Д. Хидиров [45], О.А.Абдукдудусов [10], Г.М.Аноркулова [14]).

Мамлакатимиз  ва  МДД  мамлакатлари педагог олимларидан:   Ю.К.   Бабанский  [16],   П.З.   Ишанов  [27],   К.Ишматов, А.А.  Киверялг [35], А.Р. Ходжабаев [44],  А.Шоюсупова ва бошкаларнинг таълим бериш жараёнида ўқитишнинг ўқув —услубий мажмуасининг моҳияти, мазмуни, хусусияти ва вазифасини аниқлаш борасидаги изланишлар олиб боришган.

Магзумов Р.Т., Рашидов Х.Ф., К.Ж.Мирсаидов, Э.Чориевлар [37,39,41] политехник таълим назарияси, касбий шаклланиш, касбий тарбия муаммолари билан шуғулланишган.

Л.В. Зевин Б.Л.    Фарберман    А. Джумабаева, Кларин, А.Азизходжваева, Н.Саидахмелов, Л.Голиш каби олимлар таълимни технологиялаштириш муаммоларини ўрганишган [20,42].

Тадқиқот натижаларининг илмий жиҳатдан янгилик даражаси;- Институт хусусиятидан келиб чиққан ҳолда «ИЁДларни синаш, фойдаланиш ва зқув базасини ташкил этиш» фанини ўқитиш технологияси тадқиқот объекти сифатида ўрганилмаган.

Бажарилган ишнинг асосий натижалари-Мутахассилик фанларидан бири бўлган “ИЁДларни синаш, фойдаланиш ва зқув базасини ташкил этиш” фанини ўқитиш технологияси ишлаб чиқилган ва таълим жараёнига жорий этилган.

Иш тузилиши ва таркиби- диссетрация иши уч боб,  ҳар бир боб бўйича хулоса, илова, фойдаланилган адабиётлар рўйхатидан иборат.

                                                                                       

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

I - БОБ. МУТАХАССИЛИК ФАНЛАРИНИ ЎҚИТИШГА ТЕХНОЛОГИК ЁНДОШУШ ЗАРУРАТИ

 

1.1.       Мутахасислик фанларини ўқитиш муаммосининг ўргатилганлик даражаси

Касбий фаолият учун мутахассилик фанларидан олинган билимлар жуда мухим, шу боис хам кўпгина педагог-олимлар мутахассилик фанларидан пухта, мустахкам билим, кўникма ва малакаларни эгаллаш муаммосига ўз эътиборларини қаратганлар (В.А. Скакун [43], К.Д. Мирсаидов [39], У.Д. Хидиров [45], О. А. Абдукдудусов [9,10], Г.М.Аноркулова [14], Алметов[13]).

В.А. Скакуннинг таъриф этишича, кўникма малаканинг таркибий қисми бўлиб, харакатларнинг айрим қисмларини, ниҳоятда аниқ, тез ва мақсадга, мувофиқ тарзда ўз —ўзидан бажариш қобилиятини ифодалайди ва бунинг машқларни кўп марта такрорлаш натижасида ўқувчиларда юзага келади. Малака ўқувчиларнинг меҳнат жараёнидаги харакатини (ёки харакатлар мажмуаси) муайян шароитда мақсадга мувофиқ бўлган харакат усулларидан фойдаланиб ва шу туфайли меҳнатда ижобий натижаларга эришиб, онгли ва тўғри бажаришга тайёр (қобилиятли) бўлишларидир.

К.Д. Мирсаидовнинг фикрича билим—бу кишиларнинг назарий маълумотлар мажмуида ифода қилинган ва ишлаб чиқариш топшириқларини онгли равишда бажариш учун зарур бўлган, умумлаштирилган тажрибадир. Билимларни ўзлаштириш фактларни, ходисаларни    ва    қонуниятларни    ўзлаштиришни    кўзда    тутади; кўникма — онгли равишда бажариладиган ишнинг бир меҳнат усулларида кўп марта такрорланадиган, автоматлашиб кетган (одат бўлиб қолган) компоненти — таркибий элементи; малака — инсоннинг ўзидаги билимларга асосланиб, маълум талабларга риоя қилган ҳолда меҳнат жараёнларини бажара олишидир.

У.Д. Хидиров малака —бу қўйилган мақсад асосида ҳаракат усулларини танлаш ва уни амалга оширишда эгаллаган билим ҳамда кўникмалардан фойдаланиш деб таърифлайди. Н.Ш. Алметов эса, махсус фанларнинг лаборатория машғулотларида дастлабки кўникмалар шакллантирилади деб, дастлабки кўникмалар — бу ишлаб чиқариш таълимининг биринчи босқичида шаклланадиган меҳнат усулларини янги шароитда мустақил режалаштириш, ташкил этиш ва самарадорли амалга ошириш қобилиятидир деб таъкидлайди. Шу билан бирга муаллиф, махсус фанлар бўйича лаборатория машғулотларида ўқувчиларда касбий кўникма ва малакаларни шаклланишида қуйидаги дидактик тамойилларга: 1) ўрганилаётган махсус фан бўйича лаборатория машғулотида кўникма ва малакаларга йўналтирилган машғулотларни ўтказиш; 2) ўқувчиларда касбий кўникмалар бўлиши тасаввурларини шакллантириш; 3) дидактик асосланган ўргатиш мазмуни ва ўқув —ишлаб чиқариш машқларини хажмини танлашга риоя этилганда муваффақиятли эришиш мумкин деб кўрсатади.

О.А. Абдукуддусов ўз тадқиқотларида қишлоқ хўжалик машина ва жиҳозларини ўрганишда дастлаб асосий умумий қонунлар, тамойиллари, тузилиши бўйича ўқувчиларда касбий кўникма  ва   малакаларни   шакллантириш  лозим,   шундан   сўнгина уларда   касбий   йўналтирилганлик   тамойили,   назарияни   амалиёт билан боғлиқлиги амалга оширилади деб таъкидлайди.

Г.М. Анаркулова техникалардан унумли ва самарали фойдаланиш учун технологик ва ташкилий — иқтисодий билимлар ва кўникмаларни шакллантириш лозимлигини кўрсатиб ўтади.

Демак, Билим—маълум бир соха бўйича маълумотлар йиғиндиси; кўникма-бир неча марта қайтарилувчи машқар, улар ёрдамида бирор ишни бажара олиш қобилияти; малака-эгаллаган кўникмалар орқали бирор ишни сифатли бажариш қобилияти.

Н. А. Муслимовнинг «Булажак касб таълими уцитувчисини касбий
шакллантириш    монографиясида      эса      булажак      касб      таълими укнтувчиларининг касбий шаклланиши илмий муаммо сифатида каралиб, унинг назарий — методологик асослари ва таркибий тузилмаси асослаб берилган. [38]

Ў.Қ.Толипов касбий таълим тизимида ёшларнинг касбий билим, кўникма ва малакаларини ривожлантиришнинг педагогик технологиялари [44], Ш.Шариповг талабада ихтирочилик ижодкорлигини шакллантиришнинг педагогик асосларини  [46] ўрганган

«Кадрлар тайёрлаш миллий дастури» талабларига мувофик жамиятнинг замонавий боскичида ривожланишнинг энг мухим ва долзарб вазифаси узлуксиз таълимнинг бутун тизимини қайта қуришдир. Бу таълим мақсадларига эришиш учун ўқув режалари ва дастурларга киритилган вазифаларни амалга ошириш лозим бўлиб, у эса ўз навбатида тегишли ўқув — услубий ва моддий — техник негизни ташкил этишни талаб этади.

Шу боис,   биз  дастлаб  мамлакатимиз  ва  МДД  мамлакатлари педагог олимларидан:   Ю.К.   Бабанский  [16],   П.З.   Ишанов  [28],   К.Ишматов, А.А.  Киверялг [35], А.Р. Ходжабаев [44],  А.Шоюсупова [47] ва бошкаларнинг таълим бериш жараёнида ўқитишнинг ўқув —услубий мажмуасининг моҳияти, мазмуни, хусусияти ва вазифасини аниқлаш борасидаги олиб борилган  ишларини таҳлил этиб чиқдик.

Ю.К. Бабанский, ўқув —услубий мажмуани замонавий мактабнинг ўқув — тарбиявий вазифаларини муваффақиятли ечишда хизмат қиладиган  ва  бир —бирига  воситали  ўзаро  боғлиқ  бўлган ўқув қўлланмалар тизими деб таърифлайди .

А.А. Киверялг ва А.А. Таррасте шу вақтнинг ўзида
ўқувчиларнинг касбга ва меҳнатга тайёргарлик самарадорлиги ўқув
мажмуани ташкил этувчиларининг ўзаро ҳаракати дастурдаги ўқув
материалининг тузилмасига, ўқитиш усулига, ўқув китоблар ва
кўргазмали қўлланмаларга боғликлигини кўрсатадилар.

         Тадиқотчилар ўқувчиларни касбий ва меҳнатга тайёрлаш бўйича ўқув мажмуани таълим жараёнида вазифалари бўйича гурухлаштирадилар, яъни (1) дастурий хужжатлар (ўқув режа — дастурлар) га; (2) ўқитиш учун ўқув материаллар (ўқув журналлар, шахсий ўқув ишланмалар) га; (3) ўқувчилар учун нашр қилинган қўлланмалар (китоблар, нашр асосидаги дидактик материаллар, луғатлар, тажриба ва амалий иш учун қўлланма) га ва (4) ўқитишнинг   кўргазмали   материаллари   (асл   ҳолидаги   объектлар, тасвири ва акси доирасида)га ажратадилар. Муаллифлар мажмуанинг асосий бўғинини китоб эътироф этадилар .

А.Р. Ходжабаев ўқув — услубий мажмуалар воситасида ўқув жараёни тизими бошқарувини яратишдаги биринчи галдаги услубий вазифалар сифатида қуйидагиларни илгари суради: алоҳида фанларни ўқитишда аниқ ўзаро боғликликни ўрнатиш ҳар хил мутахассисликдаги меҳнат таълими ўқитувчиларини тайёрлаш ўқув-услубий мажмуасини таркибиё қисмларининг ўқув —тарбия жараёнидаги ўрни, моҳияти, мазмунини ишлаб чиқиш билан ўқув жиҳозлари таснифларини асослайди ва ўқв —услубий мажмуа меҳнат таълимини ўқитишда уларнинг бошқарувчанлигини исботлайди. Бу ишлаб чиқилган ўқув —услубий мажмуаси модели хозирги вақтда фанлар, ихтисосликлар ва таълим йўналишлари бўйича мутахассислар тайёрлашда методологик вазифани бажариб келмокда.

К.Ишматов фикри бўйича, ўқув — услубий мажмуа —бу ўрганиш жараёнини ёки фаннинг (касбни) шундай таъминотики, замонавий ўқув жараёнининг асосий вазифаларини мажмуали амалга оширишни ўрганишга имкон беради: а) ўқувчилар томонидан ўқув материалини ўзлаштириш; б) материал устида ишлашнинг усуллари; в) ўқувчиларнинг баркамол ривожланиши, яъни ўқув жараёнининг   йўрикномали   ва   ўқувчиларнинг   мустақил   ўқув — фаолияти ўртасидаги мутаносиблик ўрнатилади.

П.З. Ишанов — «ўқув — услубий . мажмуа — бу ягона методология, аниқ ўқув фанларини ўқитишни мазмуни бир —бирига боғлик норматив хужжатлар, ўқзув —режа хужжатлар, дидактик восита ва ўқитиш усулублари йиғиндисидир» — деб таърифлайди.

К. Т. Олимовнинг ишларида эса урта махсус ва касб — хунар таълими тизимида ўқитиладиган махсус фанларнинг ўқув — методик таъминоти, махсус фанлар бўйича дарсликларнинг янги авлодини яратиш муаммолари, махсус фанлар бўйича дарсликларнинг мазмунига қўйиладиган асосий талаблар, махсус фанлар бўйича дарсликларни функционал таҳлили каби масалалар ўрганилган.

И.В. Чистованинг фикрича ўқув — услубий мажмуа устида ишлаш: ўқитувчи ҳар бир битирувчини тайёрлашда тизимли ёндашишига бўлган қизиқишини кучайишига; ўқитиш даражасини ошишига; педагогик тажрибани алмашиш учун қулай имкониятлар яратишига; ўқитувчининг яратувчанлик фаоллигини ошишига; ўқитувчилар малакасининг ўсишига олиб келади. Чунки у ўқитувчи ва ўқувчининг ҳоҳлаган фаолият турига, ўқув жараёнининг ҳар бир таркибий қисмларига мажмуавии, тизимли, яхлитли ёндашиш асосида ўқув жараёни учун энг қулай шароит яратишга, таракқий этган шакл, усуллар ва ўқитиш воситаларини татбик. этишга ёрдам беради. Демак, ўқув — услубий мажмуа — меъёрий (укув режа ва дастур), ташкилий (ўқитиш воситалари), ўқувғметодик адабиётлар (дарсликлар, ўқув қўлланмалар, ўқитиш методикаси), ўқув ишлаб чиқариш ва лаборатория жиҳозлари, техник воситалар, муайян ўқув фанларни шқитишни ташкил қилиш ва мазмунини ягона методологияси билан ўзаро   боғлик, йиғиндисидир.

Юқоридаги ўқув — услубий таъминот мажмуасига берилган таъриф ва фикрлардан келиб чиқиб,  шундай хулоса қилиш мумкин:

ўқув услубий мажмуа деганда ажратилган вақт доирасида фанни (касбни) тўла ва сифатли ўрганиш учун зарур бўлган ўқув-дастурий хужжатларнинг ва ўқитиш воситаларининг мақбул тизимини ишлаб чиқиш тушунилади. Ўқув-услубий мажмуа компонентларидан бири ва энг муҳими, бу фаннинг технологиясини ишлаб чиқишдир.

ЮНЕСКОнинг таърифи буйича "Педагогик технология— бу бутун ўқитиш ва билимларни ўзлаштириш жараёнида олдинги таълим шаклларини самарадорлаштириш вазифасини қўювчи техник ҳамда шахс заҳиралари ва уларнинг алоқасини ҳисобга олиб,  билимларни   яратиш,  қўллаш ва белгилашнинг тизимли шаклидир" [20].

"Таълим технологияси" тушунчасига ўзига хос таъриф кўпгина олимлар ишида баён килинган.

Л.В. Зевин таълим технологиясини, бутун педагогик фаолият асосида   лойихалашни амалга оширишнинг амалий жараёни, педагог ва талаба учун тўла қулай шароитни таъминлаш орқали таълим жараёнини ташкил этиш ва ўтказиш модели — деб гаърифлайди [38].

Б.Л.    Фарберман    фикрича    педагогик    технология    шундан иборатки,  унда  ўқитиш  мақсадлари  ўқишни натижалари орқали шаклантирилади,   ўқувчилар  ҳаракатида ифодаланади, шу билан бирга, бунда педагог ёки бошқа эксперт ишончли ўлчаши ва мумкин бўлади.

Ф.А. Джумабаева педагогик технологиянинг ўзига хос хусусияти шундан иборатки, унда шундай ўқув жараёни   кайд дилинади ва амалга ошириладики, кайсики бунда куйилган укув мацсадларига кафолатли эришишига йуналтирилган булади.

Педагогик технологияни ўқув жараёнига олиб кириш зарурлигини МДҲга кирувчи мамлакатлар ичида биринчилар қаторида ҳар томонлама илмий асослаб берган россиялик олим В.П.Бесьпалконинг фикрича, «Педагогик технология – бу ўқитувчи маҳоратига боғлиқ бўлмаган ҳолда педагогик муваффақиятни кафолатлай оладиган ўқувчи шахсини шакллантириш жараёни лойиҳасидир» [18].

Россия олимларидан В.М.Монахов: «Педагогик технология – аввалдан режалаштирилган натижаларга олиб борувчи  ва бажарилиши шарт бўлган тартибли амаллар тизимидир», деган қисқача таърифни бера туриб, унинг асосий хусусиятларига эътиборни қаратади. «Педагогик технология – ўқув жараёнини технологиялаштириб, унинг қайта тикланувчанлигини ҳамда педагогик жараён турғунлигини ошириб, бу жараён ижрочисининг субъектив хусусиятларидан уни озод қилади» [40], - дейди.

В.М.Кларин фикрича, Педагогик технология – ўқув жараёнига технологик ёндашган ҳолда, олдиндан белгилаб олинган мақсад кўрсаткичлардан келиб чиқиб, ўқув жараёнини лойиҳалашдир [31].

Ўзбекистонлик педагог олим Б.Л.Фарберман педагогик технологияга қуйидагича таъриф беради: Педагогик технология – таълим жараёнига янгича ёндашув бўлиб, педагогикада ижтимоий-муҳандислик онги ифодасидир. У педагогик жараённи техника имкониятлари ва инсоннинг техникавий тафаккури асосида стандарт ҳолга солиб, унинг оптимал лойиҳасини тузиб чиқиш билан боғлиқ ижтимоий ҳодисадир.

Мутахассилик фанларини ўқитишда ўқув услубий мажмуанинг асосий қисми таълим технологиясини ишлаб чиқиш зарурати техник олий ўқув юртларида охиригача ечилмаган муаммодир.

 

1.2.       Мутахассилик фанларини ўқитишда педагогик технологияларнинг имкониятлари

Мустақилликка эришган Ўзбекистон олимлари хорижий мамлакатлар билан иқтисодий, ижтимоий, сиёсий ва илмий-маърифий алоқалар ўрната бошладилар. Натижада, юртимизга илғор ва самарали технологиялар кириб кела бошлади. Шулар қатори жаҳондаги прогрессив педагогик технология деган тушунчалар ҳам кириб, педагогик жамоатчилигимиз фикрини чўлғаб олди.

Кейинги йилларда, Ўзбекистонда педагогик технологияни ўрганиш йўлида анча ишлар қилинди. Шу жумладан, Ўзбекистон олимлари билан МДҲ давлатлари ўртасида ҳам педагогик технологиялар лойиҳаларини тузишда анча ишлар қилинди.

Ўқитиш асрлар давомида маълум билимлар мажмуасини эгаллашдан иборат бўлиб келган эди. Шу муносабат билан хозирги кундаги ҳолат таълим жараёни олдига янги ахборотни мустақил қабул қилиш, баҳолаш ва тегишли хулосаларни чиқаришга қодир бўлган ижодкор шахсни тарбиялаш вазифасини кўндаланг қўяди. Бунинг учун эса ҳар бир мутахассис, у қайси соҳада ишлашидан қагьий назар ўз вазифасини замон талаби даражасида бажариши кўникмасига эга бўлиш зарур.

Таълим тизими бутунлай янги мазмун касб этаётган ҳозирги даврда ҳар бир фанни  ўқиишда янги педагогик технологиялар фойдаланишга      катта эътибор берилмокда. Чунки: таълим олувчиларнинг назарий  билим ва кўникмаларини шакллантириш максадида ўқитиш жараёни янги педагогик технологиялардан фойдаланиш давр тақозоси  ҳамда иқтимоий зарурият сифатида кун тартибига қўйилмокда.

Ҳар бир педагог янги педагогик технологиялардан таълим жараёнида самарали фойдаланиш учун қуйидагиларни назарда тутиши лозим:

-ўз билимларини бойитиб бориш ва ўзига ишонч ҳиссини қўшиш, мустақилликни шакллантириш, ўқув фаолиятига жавобгарликни  ошириш;

- ўқувчининг мойиллиги, қизиқиши ва қобилиятига тўғри ташхис қўйиб, мақсадли таълимда ўқувчи имкониятлари шакллаетирилиши ва жамиятда ўз ўрнини белгилаб олишига муҳит яратиш.

Шу билан биргаликда янги технологиялар ишлаб чиқиш ва амалиётга    жорий   этишда қуйидаги тамойилларга асосланиши керак:

-ҳар қандай янги педагогик технология илмий асосланган бўлиб, педагогик жиҳатдан талабга мос, дидактик хусусиятга эга бўлиши, ўқув —билиш фаолияти самарали кечиши ва бу жараёнлар лойихалаш билан олиб борилиши;

-талабаларга таълим беришда ҳар бир фан соҳаси бўйича ўзига хос назария ва амалиётлардан фойдаланиб, бунда техник воситаларни қўллаш методик жиҳатдан ишланганлиги ва ўқув жараёнида ахборотлаштиришни юқори даражада олиб бориш;

-янги  педагогик технология ва техник воситалардан фойдаланиш самарадорлигини оширувчи дидактик материаллар ишлаб чиқишни такомиллаштириш;

-зарур моддий техник таъминот базасини яратишни изчил йўлга қўйиш;

-талабаларда маълум ижтимоий тажриба унсурларини шакллантиришда янги педагогик услублар олдиндан лойихалаштирилиши ва бу фан ўқитувчиларидан ката маҳорат талаб этмасдан якуний натижа самарадорлигини кафолатлаши;

-янги педагогик технология методдарини амалиётга жорий қиганда, бугунги кун ютукларимиздан бири — рейтинг, тест тизимини такомиллаштириб боришимиз билан бирга, хориж талимида катта самара бераётган услублар: мунозара, дебат, давра сухбатларидан фойдаланиб, дарс жараёни фаоллигини ошириш керак.

Таълим мазмуни самарадорлигини оширишда янги педагогик техологияларни қўллаш билан бир қаторда, ҳар бир талабанинг индивидуал хусусиятларини ҳисобга олиб, уни ихчам ташкиллаштириш керак. Янги педагогик технологияларни таълим жараёнида қўллаш бир давлат ёки миллат ўзлик дойрасида шакланиб қолиши мумкин эмас экан, бу борада жаҳон таълим тизими билан хамкорликни такомиллаштириш, информацион воситалар ўрни катта эканлигини хисобга олиш фойдалидир.

Педагогик технология атамасига ҳар бир дидакт олим ўз нуқтаи назаридан келиб чиққан ҳолда таъриф берган. Ҳали бу тушунчага тўлиқ ва ягона таъриф қабул қилинмаган. Ушбу таърифлар ичида энг мақсадга мувофиғи ЮНЕСКО томонидан берилган таъриф саналади.

“Педагогик технология – таълим шаклларини оптималлаштириш мақсадида ўқитиш ва билимларни ўзлаштириш жараёнининг инсон салоҳияти ва техник ресурсларни қўллаш, уларнинг ўзаро таъсирини аниқлашга имкон берадиган тизимли методлар мажмуасидир”.

Технология деганда, субъект томонидан объектга кўрсатилган таъсир натижасида субъектда сифат ўзгаришига олиб келувчи жараён тушунилади. Технология ҳар доим зарурий восита ва шароитлардан фойдаланиб, объектга йўналтирилган аниқ мақсадли амалларни муайян кетма-кетликда бажаришни кўзда тутади.

Юқорида келтирилган тушунчаларни ўқув жараёнига кўчирадиган бўлсак, ўқитувчи (педагог)нинг ўқитиш воситалари ёрдамида ўқувчи-талабаларга муайян шароитларда кўрсатган тизимли таъсири натижасида уларда жамият учун зарур бўлган ва олдиндан белгиланган ижтимоий сифатларни жадал шакллантирувчи ижтимоий ҳодиса ёки бошқача айтганда, ўқитувчи томонидан ўқитиш воситалари ёрдамида ўқувчиларга таъсир кўрсатиш ва бу фаолият маҳсули сифатида уларда олдиндан белгилаб олинган шахс сифатларини шакллантириш жараёни деб таърифлаш мумкин. Технология тушунчаси регулатив (тартибга солиб турувчи) таъсир этиш кучига эга бўлиб, эркин ижод қилишга ундайди:

- самарадор ўқув-билиш фаолиятининг асосларини топиш;

- уни экстенсив (куч, вақт, ресурс йўқотишга олиб келадиган самарасиз) асосдан кўра интенсив (жадал), мумкин қадар илмий асосда қуриш;

- талаб этилган натижаларни кафолатлайдиган фан ва тажриба ютуқларидан фойдаланиш;

- ўқитиш давомида тузатишлар эҳтимолини лойиҳалаш методига таянган ҳолда йўқотиш;

- таълим жараёнини юқори даражада ахборотлаштириш ва зарурий ҳаракатларни алгоритмлаш;

- техник воситаларни яратиш, улардан фойдаланиш методикасини ўзлаштириш ва бошқалар.

Педагогик технология амалиётга жорий этиш мумкин бўлган маълум педагогик тизимнинг лойиҳаси ҳисобланади. Педагогик технология: таълим технологияси, янги педагогик тажриба, янги педагогик технология, замонавий педагогик технология, ахборот технологияси, янги тажриба ва таълим-тарбия методлари тушунчаларини қамраб олади. Демак, педагогик технология дидактик вазифаларни самарали амалга ошириш, шу соҳадаги мақсадга эришиш йўли бўлиб ҳисобланади.

Замонавий педагогик технология бу соҳадаги назарий ва амалий изланишларни бирлаштириш доирасидаги фаолиятни акс эттиради. Замонавий педагогик технология моҳият-эътибори жиҳатидан бошқа технологиялар билан бир сафда туради, чунки улар ҳам бошқалари қатори ўз хусусий соҳасига, методлари ва воситаларига эгадир. Бироқ замонавий педагогик технология инсон онги билан боғлиқ билимлар соҳаси сифатида мураккаб ва ҳаммага ҳам тушунарли бўлмаган педагогик жараённи ифода этиши билан ишлаб чиқариш ва ахборотли технологиялардан ажралиб туради.

Янги муносабатларнинг ўзига хос жиҳати анъанавий таълимдагидан фарқ қилиб, ўқувчи-талабаларнинг мустақиллиги ва ўқув фаолиятини тақиқламасдан, балки белгиланган мақсадга йўналтириш, ўқув фаолиятини ҳамкорликда ташкил этиш, уларни фаолиятга онгли равишда йўллаш, бирор-бир фаолиятни буйруқ орқали амалга оширмасдан, балки самарали ташкил этиш орқали ўқувчи-талабаларда фан асосларини ўрганишга бўлган қизиқишларини орттириш, шахснинг эҳтиёжи, қизиқиши ва имкониятларини чегараламасдан эркин танлаш ҳуқуқини бериш саналади.

 Педагогик технология технологик ёндашувга асосланади. Технологик ёндашув деганда тайёр маҳсулот (ишлаб чиқариш технологиясига ўхшаш) олиш учун ишлаб чиқариш жараёнларида қўлланиладиган усул ва методлар тўплами тушунилиб, қўйилган мақсадларга эришишда кутилган натижаларни кафолатлайдиган усул методлари мажмуаси тушунилади. Агар метод билиш йўли, тадқиқот йўли ёки бирор фаолиятдаги маълум амалиёт ва назарий билимлар соҳасини эгаллашни ҳаракатлар, операциялар, усуллар мажмуаси деб тушунсак, педагогик технологиянинг таълим усули, маълум маънода таълим-тарбия жараёнлари, воситалари, шакл ва методлари мажмуасини англатади.

 Педагогик технологияни анъанавий ўқитиш методикасидан фарқловчи белгилари кўп. Педагогик технология анъанавий методикадан, аввало мақсадларнинг қўйилиши ва унга эришиши билан фарқланади. Педагогик технология усули таркибий қисмига таълимнинг умумий мақсадлари (ўқитувчи ва талабанинг мақсадлари)ни ишлаб чиқиш, таълим мақсадларини назорат (тест) топшириқларига ўтказиш, мақсадга эришиш усуллари киради.

 Лойиҳалаштириш фаолияти ўқувчи-талабалар билан ишлашни ташкиллаштиришнинг энг оммабоп шаклларидандир. Лойиҳалаш методи – ўқитишнинг ташкиллаштирилиши бўлиб, ўқувчи-талабалар режалаштириш ва амалий вазифаларни бажаришлари орқали лойиҳа кўринишида билим олади. Лойиҳалаштириш методини қўллаш натижасида лойиҳа (проект) кўринишидаги билим ўзлаштирилади.

 Ўқитувчи ва ўқувчи ўртасидаги муносабатларни ифодаловчи ҳамкорлик педагогикасига таяниб, талабаларнинг биргаликда таълим олишлари амалга оширилади. Талабаларни ҳамкорликда таълим олишлари, таълим жараёнларини лойиҳалаштириш, талабалар билан ишлашни лойиҳалаштириш кабилар замонавий педагогик технологияларнинг асосий методлари ҳисобланади.

Ўқув-тарбия жараёнида вужудга келган янги педагогик муносабатлар мазкур жараёнда замонавий педагогик технологияларни қўллашни тақозо этади. Педагогика фани ва амалиётида турли хил ёндашувлар қўлланилади. Улар оғзаки-кўргазмали, тадқиқий, изланувчан, тизимли, функционал, комплекс, технологик, фаолиятли ёндашувлардир.

Ўқув-тарбия жараёнига замонавий педагогик технологияларни жорий қилиш педагогдан ижобий ишлашни талаб этади. Педагог ўзида унга ёрдам берувчи ташқи имкониятлар, яъни, назарий-амалий, ўқув қуроллари ва воситалари мавжудлиги ҳақида тўлиқ маълумотларга эга бўлиши керак. Педагог ўзидаги мавжуд маълумот ва имкониятлар асосида қаралаётган таълим йўналиши бўйича маълумотлар ҳамда илғор ўқитиш услубларини кўзлаган мақсадга йўналтириш қобилиятига эга бўлиши лозим.

Педагогда шаклланган билим, кўникма, малака, ўқитиш воситалари, замонавий педагогик технологиялар имкониятларини мақсадга мувофиқ йўналтира олиш қобилиятлари мавжуд бўлиб, у давлат таълим стандартлари асосида таълим олувчига аниқ мақсадини белгилаб беради. Бу эса, ўз навбатида, педагогик технологияларни қўллаш режасини ишлаб чиқишга, яъни вазифаларини белгилаб олишга олиб келади. Белгиланган мақсад ва вазифаларни эътиборга олган ҳолда таълимнинг ҳаракатчан модели яратилади. Моделни ишлаб чиқиш асосан тизимли ёндашув услуби, мақсадлар тизимини яратиш ва унга эришиш кетма-кетлигига асосланган ҳолда олиб борилади. Таълим моделини яратиш замонавий таълим технологиясининг асосий талабларидан биридир.

 «Кадрлар тайёрлаш миллий дастури» педагогга рақобатбардош кадрлар тайёрлаш юзасидан замонавий талаблар мажмуини белгилаб беради. Бир-бирига боғлиқ бўлган талабларнинг мажмуи, педагогнинг умумлаштирилган моделини ташкил этади. Умумлашган моделга мувофиқ асосий талаблар қуйидагилардан иборат, яъни:

- педагогнинг таълим бериш маҳорати;

- педагогнинг тарбиялай олиш маҳорати;

- таълим-тарбия жараёнида инсон омилини таъминловчи шахс фазилати;

- таълим олувчиларнинг билимларини холисона баҳолай олиш ва назорат қила олиш маҳорати.

 Бугунги кунда Ўзбекистонда жаҳон таълим майдонига киришга йўналтирилган янги таълим тизими қарор топмоқда. Бу жараён билан бир вақтда педагогик ўқув-тарбия жараёнининг назарияси ва амалиётида сезиларли ўзгаришлар содир бўлмоқда. Таълимдаги ёндашувлар таркиби ўзгармоқда ва бошқача муносабатлар, педагогик менталитетлар ўрнатилмоқда. Таълим тизими янги ахборотлар билан ишлаш қобилияти ижодий ечимининг таълим дастурини индивидуаллаштиришга қаратилиши билан бойитилмоқда.

 Таълим – педагогик жараённинг муҳим таркиби бўлиб, ўқувчи-талаба билан ўқитувчи (педагог) нинг шахсга йўналтирилган ўзаро муносабатлари ҳисобланади. Ижтимоий билимга тенг бўлган педагогик технологияларнинг ташкил топишида фаннинг роли ортиб бормоқда.

 Замонавий педагогик технологияларнинг психологик-педагогик нуқтаи назардан такомиллашувининг асосий йўналишлари қуйидагилар билан ифодаланади:

- ўқувчи-талабанинг ёдлашдан эслаб қолиш функсиясига ўтиши, яъни ўзлаштирилганини ишлатиш имконини берувчи ақлий ривожланиш жараёнига ўтиши;

- ўртача ўқувчи-талабага йўналтирилганликдан ўқитишнинг табақалашган ва индивидуаллаштирилган дастурларига ўтиш;

- ўқувчи-талабанинг ташқи мотивациясидан ички маънавий тартибга ўтиш.

 Таълимда замонавий дидактика ва таълим таркибларининг самарадорлигини ошириш, янги ғоя ва технологияларнинг илмий ишлаб чиқилиши ва амалий асосланишига ўтилмоқда. Бунда ҳар хил педагогик тизим билан ўқитиш технологиялари ўртасида боғлиқлик, амалиётда давлат таълим тизимининг янги шаклларининг апробацияси, ҳозирги замон шароитида ўтмишнинг педагогик тизимларини қўллаш муҳим ҳисобланади.

 Педагогик технология пайдо бўлгунга қадар бошқа масалалар қаторида мураккаб қурилма ва жараёнлар ўрганиладиган таълим тизими доирасида айнан таълим жараёнини етарлича самарали лойиҳалаш қоидаси ишлаб чиқилмади. Бу бўшлиқни педагогик технология педагогнинг лойиҳалаштирилган ўқув жараёнига ижодий ёндашуви учун кенг ўрин қолдирган ҳолда тўлдиради. Педагогик технологиянинг ўзига хос томони шундан иборатки, унда ўқув мақсадларига сўзсиз эришиш ўқув жараёнида лойиҳалаштирилади ва амалга оширилади. Технологик ёндашув, энг аввало, юзакиликда эмас, балки режалаштирилган натижани амалга ошириш имконини берувчи конструктив, кўрсатмали схемада ўз ифодасини топади.

 Мақсадга йўналтирилганлик, жараён натижаларининг ташхисли текшируви ўқув жараёнининг барча қирраларини қайта ишлаб чиқиш даврига мужассамлаштириш имконини яратади. У асосан ўз ичига қуйидагиларни олади:

- таълимда умумий мақсаднинг қўйилиши;

- тузилган умумий мақсаддан аниқ мақсадга ўтиш;

- ўқувчи-талабаларнинг билим даражаларини дастлабки (ташхисли) баҳолаш;

- бажариладиган ўқув ишлари мажмуаси (бу босқичда тескари боғланиш асосида зудлик билан таълим жараёнига тузатиш киритиш бўлиши лозим);

- натижани баҳолаш.

 Ўқув мақсадларининг тўлиқ стандартлаштирилишининг меъёри қуйидагича бўлиши мумкин:

 а) юқори, аммо мутлақ эмас;

 б) мутлақ.

 Биринчи ҳолатда мақсаднинг мураккаблиги туфайли уни тўлиқ кузатувчан ҳатти-ҳаракатлар турига айлантириш имконини бермайди, давр тўлалигича қайта ишлаб чиқилмайди. Иккинчи ҳолатда конвейрли жараён бўлган таълимнинг репродуктив тури билан иш юритилади.

Ўқув жараёнининг барча босқичларида бутун тизимнинг асосий технологик жиҳати – ўқув жараёнининг сўнгги натижаларига йўналтирилганлигини кузатиш мумкин.

 Умумий кўринишда педагогик технология таркибига қуйидагилар киради:

- идентификацияланган ўқув мақсадларини ишлаб чиқиш;

- ўқув мақсадлари таксономияси;

- ўқув мақсадларини назорат (тест) топшириқларига айлантириш;

- мақсадга эришиш усуллари;

- эришилган ўқув мақсадларини баҳолаш.

 Педагогик технологияни тушунишнинг асосий йўли аниқ белгиланган мақсадларга қаратилганлик, таълим олувчи билан мунтазам ўзаро алоқани ўрнатишдир. Ўзаро алоқа педагогик технология асосини ташкил қилиб, ўқув жараёнини тўлиқ қамраб олади. Ўқитувчи (педагог) ўз олдига ўқувчи-талабалар ўқув материалининг мазмунини тушуниб, ўзлаштириб, маълум билимларни эгаллаб, амалиётда қўллашга ўргансин деган мақсадни қўяди. Педагогик мақсадга эришганлик ёки эришмаганликни билишнинг аниқ воситалари бўлгандагина, ўқитувчи (педагог) ўзининг меҳнати самарали эканлигига ва танлаган методлари мақсадга мувофиқлигига ёки аксинча, самарасиз эканлигига ишонч ҳосил қилиши мумкин.

 М.В.Кларин фикри [31] бўйича ўқитувчи (педагог)лар томонидан мақсадларни белгилашнинг ўзига хос усуллари қуйидагича:

 1. Ўқув материалининг режасидан келиб чиқиб, мақсадни белгилаш.

 2. Мақсадни ўқитувчи (педагог) фаолияти орқали аниқлаш.

 3. Ўқувчи-талабанинг интеллектуал, эмоционал, шахсий ривожланиш ички жараёнлари ва қонуниятлари орқали ўқув мақсадини қўйиш.

 Ўқитишнинг мақсади таълим мазмуни, ўқитувчи (педагог)нинг ёки ўқувчи-талабанинг фаолияти орқали белгилаш таълимда кутилаётган натижалар ҳақида аниқ таассуротга эга бўлишга имкон бермайди.

Умуман олганда, таълим жараёнида вазифаларни ўлчаш, аниқлаш, ўқитишни қайта такрорлаш имконига эга бўлиш учун ҳар бир мақсадга эришиш мезонини билиш керак, яъни таълим мақсади шундай қўйилиши керакки, унга эришганлик ҳақида аниқ хулоса чиқариш мумкин бўлсин.

Таълим жараёни ниҳоятда мураккаб. Таълим самарадорлиги педагог ва талаба-ўқувчи фаоллигига, таълим воситаларининг мавжудлигига, таълим жараёнининг ташкилий, илмий, методик мукаммаллигига, жамиятда илмли кишиларга бўлган эҳтиёжга ва бошқа ҳали аниқланмаган омилларга боғлиқ. Жамият ўзининг ижтимоий-сиёсий, иқтисодий эҳтиёжлари асосида таълим самарадорлиги юқори бўлишини талаб этади.

 Ўзбекистонда бозор муносабатларига асосланган иқтисодий тузилмалар яратилаётган ҳозирги кунда кенг, чуқур билимли ва билимларни амалда қўллай оладиган шахсларга талаб кучайиб бормоқда. Билимдон ва тадбиркор, ижтимоий фаол шахс жамият ҳаётида, меҳнатда ўзининг ўрнини топади. Бундай фаоллик вужудга келиши учун билимдон ва ҳаракатчан, миллий истиқлол ғоясига содиқ бўлган шахсни шакллантириш керак.

 Таълимнинг барча бўғинларини шундай ташкил этиш керакки, у ёшларга чуқур ва асосли билим бериш билан бирга кенг қамровли фикрлашга ўргатсин. Таълим жараёнида талабада мустақил билим олиш эҳтиёжи шаклланиб бориши ҳозирги куннинг талабидир. Педагогик амалиёт ва тадқиқотларда қатор иш усуллари қўллаб кўрилди. Таълимни муаммоли ташкил этиш, таълимда ўқувчиларни фаоллаштириш, ҳамкорлик педагогикаси, таянч сўзларига асосланиш, таълимни оптималлаштириш ва бошқалар тажрибадан ўтди. Лекин бу педагогик воситалар айрим ўқитувчиларда самарали натижа берса ҳам, уни оммавий йўсинда таълим тизимига киритиб бўлмади. Педагогик технологиянинг асосий моҳияти талабаларни қизиқтириб ўқитиш ва билимларни тўлиқ ўзлаштиришга эришишдир. Таълимда берилаётган билимларни талабаларнинг кўпчилик қисми пухта ўзлаштириши педагогик технология жорий этилишининг асосий мақсади ҳисобланади.

 Педагогик технология асосида дарс ўтишда энг асосий талаб талабанинг ҳаётий тажрибаси аввал ўзлаштирган билимлари ва қизиқишлари асосида билим беришни кўзда тутади. Педагогик технология ўрганилаётган соҳа бўйича талабаларда билим етарлича бўлмаган ҳолда ҳам талабада салбий кечинмага ўрин қолдирмасликни, бу талабанинг айби эмаслигини тан олишни талаб этади. Фаоллик кўрсатилса, билимларни ўзлаштириб олишга талабаларда ишонч ҳосил қилиш тавсия этилади.

Педагогик технология талабаларнинг ўрганилаётган соҳа бўйича билимларни эсга тушириш, жонлантириш янги билимни ўзлаштиришга асос бўлади деб кўрсатади. Билимлар ва тайёргарликни аниқлаш талабани фаоллаштириш ва билим ўзлаштиришга ижобий мотивни келтириб чиқаради. Мавзуни ўрганишга киришишда эркин суҳбат, мунозара, ақлий ҳужум ва бошқа шаклларда жонлантириш мумкин.

 Педагогик технология таълим амалиётида тўртта даражада қўлланилади:

 1. Умумий педагогик даража. Умумий педагогик (умумдидактик, умумтарбиявий) технология ўқув-тарбия жараёнининг яхлит тизимлилиги, маълум бир регион, ўқув юрти томонидан узлуксиз таълим тизимининг муайян бир босқичидаги технологиянинг умумий қонуниятлари, илмий-назарий асослари, тамойиллари, амалиётда қўллашнинг умумий хусусиятлари, шарт-шароитларини ифодалайди. Шу ўринда қайд этиш керакки, узлуксиз таълим тизимининг ҳар бир босқичида таълим мазмуни орқали тегишли ўзига хос мақсад ва вазифаларни амалга ошириш кўзда тутилганлиги сабабли, педагогик технология ҳам ўзига хос хусусиятга эга бўлади. Бу даражада педагогик технология педагогик тизим тушунчасига синоним ҳисобланади. Унинг таркибига таълим-тарбия жараёнининг мақсад ва вазифаси, мазмуни, восита ва методлари, тарбия жараёнининг объекти ва субъекти фаолиятининг алгоритмлари киради.

 2. Хусусий методик даражада педагогик технологиянинг муайян бир предмет, курсни ўқитиш жараёнининг мақсад ва вазифаларини амалга ошириш мақсадида фойдаланиладиган таълим мазмуни, ўқитиш воситалари, методлари ва шаклларининг мажмуаси тушунилади.

 3. Локал (модул) даражада ўқув-тарбия жараёнининг маълум бир қисмининг хусусий дидактик ва тарбиявий мақсадини ҳал этишга қаратилган технология тушунилади. Унда ўқувчи – талабаларнинг мустақил ишларини ташкил этиш, улар билимини назорат қилиш, шахсий фазилатларини шакллантириш каби масалалар кўзда тутилади.

 4. Нолокал даражада ўқув-тарбия жараёнининг умумий педагогик, хусусий методик ва локал даражалари қўшилиб келиши натижасидаги аралашган ҳолати тушунилади. Бунда педагогик технология таълимнинг мазмуни ва мақсадига эришишда жараённи ташкил этиш восита ва методларидан фойдаланган ҳолда ўқувчи-талабанинг якка тартибдаги хусусиятларини инобатга олиш, ҳамда шакллантиришга асосланади.

 Педагогик технологиянинг юқорида қайд этилган тўртта даражаси бир-бирини тўлдиради. Ўзбекистонда педагогик технология масалалари, асосан, таълим доирасида ўрганилмоқда. Таълим технологияси деб, ўқув-тарбия жараёнида ўқувчи мақомини ўзгартириш, янгилаш йўли билан маълумот мазмунига ва моделлаштириш даражалари – ўқув материали, ўқув предметига педагогик ишлов бериш, ўрганиладиган мавзуни ўқувчи-талабаларнинг реал билиш имкониятларига мослаштириш, таълим натижасини қабул қилинган эталон даражасига кўтариш ва баҳолашга оид усуллар, воситалар ҳамда таълимнинг ташкилий шаклларини тушунамиз. Таълим технологияси ўқув-тарбия жараёнини бошқаришнинг ҳозирги етакчи тамойили (субординация) ни чегаралайди, унда координация ўқитувчи (педагог) ва ўқувчи-талаба фаолиятини ўзаро мувофиқлаштиришнинг етакчи тамойилига айланади. Координация таълимни ташкил қилиш, бошқариш ва назорат қилишнинг бош тамойилига айланганда ўқувчи-талаба таълим жараёнининг ўқитувчи (педагог) билан тенг ҳуқуқли субъектига айланади, таълим жараёнини ўқитувчи (педагог) ва ўқувчи-талаба биргаликда амалга оширади.

 Педагогнинг белгиланган ўқув-тарбия вазифаларини меъёрий ҳужжатларда кўрсатилган талаблар асосида йўл қўйиладиган чегаравий кўрсаткичлар доирасида бажариш ҳолати ишлаш қобилияти деб аталиши мумкин. Демак, у ёки бу фан ўқитувчисининг маҳоратини аниқлашда унинг фаолияти давлат таълим стандартлари талабларига ва педагогик шартларга нечоғлик мос келиши назарда тутилади.

 Педагогик нашрларда педагог фаолиятини баҳолаш учун қатор кўрсаткичлар тавсия этилади, жумладан:

-             педагогик натижавийлик – педагог гуруҳида фан бўйича ўзлаштиришнинг ўртача қиймати;

-             таълим мазмунини методик тайёрлаш – умумийлиги, изчиллиги, ҳаракатдалиги, ортиқча эмаслиги каби талабларнинг эътиборга олиниши;

-             таълимда у ёки бу натижани қўлга киритиш йўлларидан самарали фойдаланиш;

-             экстенсив ёки интенсив шароитда ва ҳоказо.

 Умуман олганда, педагог учун асосий касбий-меъёрий кўрсаткич – биринчи навбатда ўз ҳолатини педагогик жараёнда бунёдкор сифатида ҳис этиши ва англаб етишидир. Педагог ўзининг иш фаолиятига хусусий касбий яроқлилигини, педагогик воқеликдаги ўз ўрнини баҳолай олмас экан, ундан ҳеч қачон ижодкорликни талаб қилиб бўлмайди. Демак, педагогик фаолиятга кириб келаётган ҳар бир инсон ўзининг унга мосланувчанлигини, шу касбга лаёқати, қизиқиши борлигини тўлиқ тасаввур этиши керак.

 Таълим технологиясининг асосий мақсади ўқув предметларини тўлиқ ўзлаштиришга мос келадиган таълим лойиҳасини яратишдир. Бундай лойиҳа ҳозирги замон психологияси, дидактикаси ва педагогик амалиётининг асосий ва илғор ғояларига таянган ҳолдагина яратилади.

 Таълим – бошқариладиган жараён бўлиб, унинг натижаси, кўп жиҳатдан, тайёрланган дидактик лойиҳага боғлиқ. Дидактик лойиҳа эса таълим технологиясининг маҳсулидир. Ўқувчи-талабаларнинг билиш фаолиятини дидактик лойиҳага кўра бошқариш таълим технологиясининг педагогик асоси саналади. Ҳар қандай жараённинг бошланиши ва якуни мавжуд бўлганидек, дидактик лойиҳани амалга оширишнинг ҳам кириш ва чиқиш нуқталари бор. Икки нуқта орасига жуда кўп нуқталарни жойлаштириш мумкин бўлганидек, дидактик лойиҳани амалга ошириш ибтидоси билан интиҳосигача бўлган масофада таълимнинг самарали усуллари, воситалари кўп топилади. Бу ерда таълим технологияси энг самарали усул бўлиб, таълимнинг самарали шаклини танлашда ўқитувчига ёрдамга келади.

 Демак, мақсаддан эталонга етиб келгунча ўқитувчи (педагог) ва ўқувчи-талаба онги жуда кўп ҳодисалар билан учрашади. Таълимга технологик ёндашиш маълумот ва таълим мазмунини атрофлича таҳлил қилиш йўли билан ўқув-тарбия жараёнининг умумий, хусусий мақсадларини таҳлил қилиш, ўқитувчи (педагог) ва ўқувчи-талаба мақсадларининг учрашган нуқталарида (ўқитиш мақсади, ўқиш мақсади) таълимнинг дидактик мақсадини белгилаш асосида таълимни лойиҳалаш ва амалга ошириш йўллари билан мўлжалдаги эталонга эришишдир. Умуман, таълим технологияси ҳақида гап кетганда ўзаро дахлдор қуйидаги ҳодисаларни бир-биридан фарқлашга эҳтиёж туғилади: таълимни дидактик лойиҳалаш; лойиҳани амалга ошириш; таълимнинг жорий ва оралиқ натижасига кўра дидактик лойиҳага тузатиш ва ўзгартиришлар киритиш; таълимни такрорлаш ва якуний назоратдан иборат. Бу ҳодисаларнинг биринчи ва иккинчиси анъанавий таълим тажрибасида ҳам учрайди. Таълим технологиясининг анъанавий таълим тизимидан фарқи шундаки, таълим натижаси ва унинг эталон даражасида бўлиши доимо ўқитувчи (педагог) ҳамда ўқувчи-талабанинг диққат марказида туради. Ўқитувчи (педагог) таълим натижасини тез-тез текшириб, ўқувчи-талабаларни ўзлари эришган ютуқлардан огоҳ қилиб туради ва ўқувчи-талабалар ўзлари эришган ютуқ ва камчиликларни англаб, ютуқларини янада кўпайтиришга, камчиликларини эса бартараф этишга ҳаракат қилади. Ўқувчи - талабалар таълимнинг зарурийлигини, улар таълим жараёнининг ҳақиқий субъектига айланган пайтида сезишади.

 Таълим технологияси бўйича қилинадиган ишлар икки қисмдан иборат:

 1. Таълим лойиҳасини тайёрлаш. Лойиҳа ўқитувчи ёки эксперт аъзолари туза олиш фаолиятининг маҳсули бўлиб, қатор умумий хусусиятларга эга. Лойиҳа асосида ўқитувчи (педагог) ва ўқувчи - талабаларнинг келажакда биргаликда амалга оширадиган фаолияти ётади.

 Таълим лойиҳаси маълумот мазмунини давлат стандартлари талаблари асосида таҳлил этишдан бошланади. Таҳлил маълумот мазмуни элементлари (билимлар, кўникма ва малакалар, ижодий фаолият тажрибаси, муносабатлар) дастурларда қандай берилганлиги, дарсликларда қандай акс эттирилганлигига қаратилади. Кейин таълим мазмуни ўрганилади, у ёки бу мавзуни ўрганишдан кўзда тутилган мақсад, таълимнинг дидактик мақсади, ўқитувчи (педагог) ва ўқувчи-талабалар мақсади ҳамда мақсадларни амалга ошириш, ҳисобга олиш варақалари, бериладиган уй ишлари миқдори, мавзулар бўйича ўтказиладиган тест саволлари, рейтинг назорати босқичлари, эталон даражасида ўзлаштириш усули олдиндан белгилаб қўйилади. Бу ишларнинг барчаси онгда таълим моделини яратишга олиб келади.

 2. Таълим лойиҳасини амалга ошириш. Таълим лойиҳаси бевосита таълим шароитида амалга оширилади. Бу жараёнда қуйидаги ишларга алоҳида эътибор қаратилади:

- ўрганилаётган мавзу бўйича мақсад ва вазифалар билан ўқувчи-талабаларни олдиндан таништириш, муаммо, топшириқларни, шунингдек уй вазифалари, мустақил бажариладиган ишларни, уларни бажариш тартиби, пайтини эълон қилиш, мавзуни тўлиқ ўзлаштириш бўйича кўрсатмалар бериш, ўзлаштириш меъёрларини айтиб бериш;

- ўқувчи-талабаларни фаол, мустақил фаолиятга рағбатлантириш, улар диққатини бўлим ёки мавзу мазмунига тортиш, уни қандай ўрганиш зарурлигини айтиб бериш, билишга қизиқиш уйғотиш, ўқиш-ўрганишга ҳавас, муаммоларни бажаришга эҳтиёж уйғотиш, эмоциялар, тафаккур ҳодисалари, билимларни ўқув ҳолатларига татбиқ этиш йўллари орқали мавзу бўйича маълумотлар тўплаш, тўпланган маълумотлар юзасидан жорий назоратни ташкил этиш, мавзуни тўлиқ ўзлаштиришга оид ўзгариш, қўшимча, тузатишларни белгилаш;

- бўлим ёки мавзу бўйича умумий хулосалар чиқариш, чиқарилган хулосаларни мураккаб ўқув ҳолатларига татбиқ қилиш, оралиқ назорат натижаларига кўра мавзу ёки бўлим бўйича ахборот тўплаш, тўпланган ахборотларга ишлов бериш жараёнларида ўқувчи - талабалар эришган ютуқларини таҳлил қилиш, ўқувчи-талабаларнинг билим ва малакаси, ижодий фаолият тажрибасидаги камчиликларини кўрсатиш, гуруҳдаги ҳар бир ўқувчи - талабага якуний назоратгача бажариладиган қўшимча топшириқларни бериш, ўқув материалини янада атрофлича ўзлаштиришга рағбатлантириш;

- якуний назоратнинг асосий вазифаси ўқувчи - талабаларнинг маълумот ва таълим мазмуни элементларини эталон даражасида ўзлаштиришларини аниқлаш, эталон даражасидан паст ўзлаштирган ўқувчи - талабаларни огоҳлантириш, қўшимча топшириқлар бериш кабилардан иборат.

Замонавий педагогик технология таълим мақсадини аниқ ўрнатишдан бошлаб, унинг натижаларини баҳолашгача бўлган босқичларнинг ҳар бири учун ижодий фаолиятни талаб этади. Педагог фаолиятининг технология даражасини проф.Н.Саидаҳмедов [42] қуйидаги мезонлар асосида алоҳида ажратиб кўрсатган:

 1.   Ташхисланган мақсад – ўқувчи-талаба томонидан дидактик жараён маҳсули сифатида ўзлаштирилган аниқ ўлчамли тушунчалар, амаллар ва фаолият турлари.

 2.   Таълим мазмунини ўқув элементлари ёрдамида баён қилишда абстракция поғоналари ва ахборотларни ўзлаштириш даражасининг ҳисобга олиниши.

 3.   Ўқув материалларини ўзлаштириш босқичларининг етарлича мантиқий қатъиянлиги – дидактик жараён тузилмасига мослиги.

 4.   Ўқув жараёнига янги воситалар ва ахборотлаштириш усулларининг жорий этилиши.

 5.   Ўқитувчининг қоидабоп (алгоритмли) ва эркин, ижодий фаолиятидаги мумкин бўлган четга чиқиш чегарасининг кўрсатилиши.

 6.   Ўқувчи-талаба ва ўқитувчи фаолиятида шахсий сабабларнинг таъминланиши (эркинлик, ижодиёт, курашувчанлик, ҳаётий, касбий моҳият ва бошқалар).

 7.   Ўқитиш жараёнининг ҳар бир босқичида коммуникатив муносабатларнинг, ахборот техникалари билан муомала қилишнинг мақсадга мувофиқлиги.

Замонавий педагогик технологияни мунтазам таҳлил қилиб бориш, лойиҳалаштирувчи воситаларнинг энг зарурини танлаш методларининг мақсадга мувофиқлигини аниқлай билиш (таълим методлари), олиниши зарур бўлган натижани олдиндан таҳлил қилиш (мақсадларнинг амалга ошишига эришиш), ўқув жараёнининг яхлитлигини таъминлаш каби тамойилларга асосланади.

Хулоса ўрнида шуни айтиш жоизки, педагогик технологияларни таълим жараёнига жорий қилиш, айниқса хорижий давлатлардаги педагогик технологиялар тажрибаларидан фойдаланган ҳолда тизимлаштирилган таълим жараёнининг замонавий педагогик технология тизимини вужудга келтириш борасидаги амалга ошириладиган ишларни умумлаштириш ва ҳаётда қўллаш учун қуйидаги тадбирларга амал қилиш мақсадга мувофиқдир:

 1. Таълим жараёни иштирокчилари – ўқитувчи (педагог) ва ўқувчи - талабалар ўртасида: ўқув режасини ишлаб чиқиш, яъни ўқитувчи (педагог) бўлим ва бобни ўрганиш режасини тузар экан, ушбу режада ўқувчи - талаба ва ўқитувчи (педагог) фаолияти ўз ифодасини топмоғи лозим. Замонавий педагогик технология тамойилларидан бири бўлган ўқув меҳнатининг ўқитувчи (педагог) ва ўқувчи - талаба ўртасида изчил режалаштирилган тақсимоти ўқитувчи (педагог)дан таълим жараёнини изчил бошқаришни талаб қилади.

 2. Фаннинг ички боғланиши ва фуқаролараро боғланиш имкониятларидан мақсадли фойдаланиш. Ҳар бир ўрганиладиган кичик ва йирик ўқув бирликлари аввал ўрганилганларга таянади. Бунда фанлараро боғланишлар ва ўқувчи- талабаларнинг тайёргарлик даражаларини билиш ҳам муҳим томонлардан биридир. Демак, ўқувчи - талабани янги бўлим, бобни ўрганишга олиб киришда ундаги мавжуд билимларга таяниш, агар мавжуд билимлар янги бобни, бўлимни ўрганишга етарли бўлмаса, оралиқ тайёргарлик олиб бориш ва шундан кейингина билимларни ўрганишнинг навбатдаги босқичига ўтиш мумкин.

 3. Ўқув бирликларини (мезонларини) белгилаш. Ўқув бирликлари ўқувчи-талаба ўрганиши лозим бўлган тушунчалар, таърифлар, қоидалар, қонунлар, ҳодисалар, воқеалардан иборат бўлиб, улар орасидаги мантиқий боғланишнинг таъминланиши шу боб ёки бўлимнинг ўзлаштирилишига олиб келади. Ўқитувчи (педагог) боб, бўлим учун ажратилган соатларда ўқувчи-талабалар ўрганиши лозим бўлган мезонлар ҳисобланиб, ўқувчи-талаба билимини баҳолашнинг чегаравий қиймати аниқлаб олинади. Ўқув режасини тузишда ўқитувчи (педагог) ва ўқувчи-талабалар билиши керак бўлган ўқув бирликларини бўлимлар, боблар бўйича аниқлайди ва уларга мустақил топшириқ сифатида бўлимни ўрганишдан олдин вазифа қилиб беради.

 4. Ташхисий таҳлил. Ўқувчи-талабалар билимидаги нотекисликларни аниқлаш, уларни тўлдириб ва навбатдаги ўзлаштириш босқичига кўтариш мақсадида ташхислаш амалга оширилади. Ташхислаш қуйидаги мақсадларни амалга оширади:

- ўқувчи-талабалар ўзлаштириш даражасини ташхислаш;

- улар билимидаги етишмовчиликларнинг олдини олиш;

- аниқланган етишмовчиликларни тўлдириш мақсадида махсус топшириқлар ишлаб чиқиш;

- махсус топшириқларнинг бажариш соатларини белгилаш;

- якуний ташхисий таҳлил қилиш.

 Ташхис таълим технологиясининг асосий элементларидан бири ҳисобланиб, асосий ўзлаштиришдаги камчиликлар соатини аниқлаш, ҳар бир ўқувчи-талабанинг билим даражасини аниқлаш, режанинг боришига тузатишлар киритиш йўли билан таълим жараёнининг натижаси кафолатланганлигини таъминлайди.

 5. Тузатиш киритиш. Бўлим ёки бобнинг ўзлаштирилиш даражасининг ташхисий таҳлили натижаси 50% дан кам кўрсаткични берса, ўқитувчи (педагог) таълим жараёнининг боришига тузатиш киритиши шарт.

 6. Қайта тўлдириш (нуқсонларни йўқотиш). Қайта тузатиш киритилишидан (коррекция) мақсад олинган билимлардаги камчиликларни бартараф этишдан иборат. Камчиликларни бартараф этиш тўлдириш асосида амалга оширилади.

 7. Кутилиши лозим бўлган натижани олиш. Бу элемент замонавий педагогик технологияларнинг марказий ғояси ҳисобланади. Педагогик технология таълим жараёни натижаси кафолатли бўлишини талаб қилар экан, жараён боришидан кўзда тутилган мақсад амалга оширилиши ва натижали бўлишининг режалаштирилишини ўқитувчи (педагог)лар олдига вазифа қилиб қўяди.

I боб бўйича хулоса

1. Касбий фаолият учун мутахассилик фанларидан олинган билимлар жуда мухим, шу боис хам кўпгина педагог-олимлар мутахассилик фанларидан пухта, мустахкам билим, кўникма ва малакаларни эгаллаш муаммосига ўз эътиборларини қаратганлар.

2. Билим—бу кишиларнинг назарий маълумотлар мажмуида ифода қилинган ва ишлаб чиқариш топшириқларини онгли равишда бажариш учун зарур бўлган, умумлаштирилган тажрибадир.

 Кўникма — онгли равишда бажариладиган ишнинг бир меҳнат усулларида кўп марта такрорланадиган, автоматлашиб кетган (одат бўлиб қолган) компоненти — таркибий элементи.

Малака — инсоннинг ўзидаги билимларга асосланиб, маълум талабларга риоя қилган ҳолда меҳнат жараёнларини бажара олишидир.

3. Махсус фанлар бўйича лаборатория машғулотларида ўқувчиларда касбий кўникма ва малакаларни шаклланишида қуйидаги дидактик тамойилларга асосланади:

1) ўрганилаётган махсус фан бўйича лаборатория машғулотида кўникма ва малакаларга йўналтирилган машғулотларни ўтказиш;

2) ўқувчиларда касбий кўникмалар бўлиши тасаввурларини шакллантириш;

3) дидактик асосланган ўргатиш мазмуни ва ўқув —ишлаб чиқариш машқларини хажмини танлашга риоя этилганда муваффақиятли эришиш мумкин .

4. Ўқув — услубий мажмуа — меъёрий (укув режа ва дастур), ташкилий (ўқитиш воситалари), ўқувғметодик адабиётлар (дарсликлар, ўқув қўлланмалар, ўқитиш методикаси), ўқув ишлаб чиқариш ва лаборатория жиҳозлари, техник воситалар, муайян ўқув фанларни шқитишни ташкил қилиш ва мазмунини ягона методологияси билан ўзаро   боғлик, йиғиндисидир.

5. Педагогик технология— бу бутун ўқитиш ва билимларни ўзлаштириш жараёнида олдинги таълим шаклларини самарадорлаштириш вазифасини қўювчи техник ҳамда шахс заҳиралари ва уларнинг алоқасини ҳисобга олиб,  билимларни   яратиш,  қўллаш ва белгилашнинг тизимли шаклидир .

6.Янги технологиялар ишлаб чиқиш ва амалиётга    жорий   этишда қуйидаги тамойилларга асосланиши керак:

-ҳар қандай янги педагогик технология илмий асосланган бўлиб, педагогик жиҳатдан талабга мос, дидактик хусусиятга эга бўлиши, ўқув —билиш фаолияти самарали кечиши ва бу жараёнлар лойихалаш билан олиб борилиши;

-талабаларга таълим беришда ҳар бир фан соҳаси бўйича ўзига хос назария ва амалиётлардан фойдаланиб, бунда техник воситаларни қўллаш методик жиҳатдан ишланганлиги ва ўқув жараёнида ахборотлаштиришни юқори даражада олиб бориш;

- янги  педагогик технология ва техник воситалардан фойдаланиш самарадорлигини оширувчи дидактик материаллар ишлаб чиқишни такомиллаштириш;

-  зарур моддий техник таъминот базасини яратишни изчил йўлга қўйиш;

- талабаларда маълум ижтимоий тажриба унсурларини шакллантиришда янги педагогик услублар олдиндан лойихалаштирилиши ва бу фан ўқитувчиларидан катта маҳорат талаб этмасдан якуний натижа самарадорлигини кафолатлаши;

- янги педагогик технология методдарини амалиётга жорий қиганда, бугунги кун ютукларимиздан бири — рейтинг, тест тизимини такомиллаштириб боришимиз билан бирга, хориж талимида катта самара бераётган услублар: мунозара, дебат, давра сухбатларидан фойдаланиб, дарс жараёни фаоллигини ошириш керак.

6. Педагогик технология асосида дарс ўтишда энг асосий талаб талабанинг ҳаётий тажрибаси аввал ўзлаштирган билимлари ва қизиқишлари асосида билим беришни кўзда тутади. Педагогик технология ўрганилаётган соҳа бўйича талабаларда билим етарлича бўлмаган ҳолда ҳам талабада салбий кечинмага ўрин қолдирмасликни, бу талабанинг айби эмаслигини тан олишни талаб этади. Фаоллик кўрсатилса, билимларни ўзлаштириб олишга талабаларда ишонч ҳосил қилиш тавсия этилади.

7. Таълим технологиясининг асосий мақсади ўқув предметларини тўлиқ ўзлаштиришга мос келадиган таълим лойиҳасини яратишдир. Бундай лойиҳа ҳозирги замон психологияси, дидактикаси ва педагогик амалиётининг асосий ва илғор ғояларига таянган ҳолдагина яратилади.

 

II-боб. МУТАХАССИЛИК ФАНЛАРИНИ ЎҚИТИШНИ ТЕХНОЛОГИЯЛАШТИРИШ (“ИЁД СИНАШ, ФОЙДАЛАНИШ ВА ЎҚУВ БАЗАСИНИ ТАШКИЛ ЭТИШ” ФАНИ МИСОЛИДА)

2.1. “ИЁД синаш, фойдаланиш ва ўқув базасини ташкил этиш” фанини ўқитишни технологиялаштириш педагогик асослари

 Ўқув фани бўйича таълим технологияси қуйидагилар асосида ишлаб чиқилади:

-         таълимни технологиялаштириш қоидаси;

-         фан бўйича ўқув ахборот мақсади, тузилмаси, мазмуни ва ҳажми;

-         ДТС томонидан белгиланган, ўқув режасида аниқлаб берилган вақтида ва берилган шароитда таълим бериш мақсадига эришишни кафолотловчи таълим бериш, мулоқот, ахборот ҳамда бошқарувнинг йўл ва воситаларини танлашнинг концептуал ёндашувлари.

Таълим  технологиясининг  концептуал  асослари.  Таълим технологиясининг бу қисмида  қуйидагилар  ёритилади:

-         ўқув фанининг долзарблиги, мақсад ва вазифалари, аудитория соатларининг умумий ҳажми ва фанининг ўқув дастурига мувофиқ уларни мавзулар бўйича тақсимоти, иш турлари;

-         ўқув фанининг мазмуни, фанининг ўқув дастурига мувофиқ ўқув фанининг мавзу мазмуни баён этилади;

-         ўқув машғулотларида таълим технологиясини ишлаб чиқишнинг концептуал ҳолатлари – таълим бериш, мулоқот, ахборот ва бошқарувнинг йўл ва воситаларини танлашнинг асоси бўладиган, таълим технологиясини лойиҳалаш ва режалаштиришнинг концептуал асослари.

Аниқ фан ва мавзу бўйича машғулотнинг таълим модели жадвал кўринишида бўлиб, унда қуйидагилар кўрсатилади:

-         дастлабки маълумотлар: ўқув мавзуси, вақти, талабалар сони;

-         шакл (маъруза, семинар ва бошқалар) ва кўриниши (масалан, муаммоли маъруза ва бошқалар), ўқув машғулоти режаси, тузилиши, унинг мақсади, ўқув фаолиятининг кўзланаётган натижалари, педагогик вазифалари;

-         танланган таълим модели: усуллар, шакллар ва ўқитиш воситалари;

-         таълим бериш шароити: махсус жиҳозланган, гуруҳли шаклларда ишлашга мўлжалланган хоналар;

-         мониторинг ва баҳолашга асосланган қайтар алоқанинг йўл ва воситалари: назорат тури (ёзма ва оғзаки), назорат шакли (тезкор сўров, тест олиш, тақдимот, ўқув топшириқлари ва бошқалар).

Ўқув машғулотида таълим технологияси модели

(рақами) Мавзу  ......................(номи) ...................................................

Таълим бериш технологияси (маъруза, амалий машғулот)

Вақт: ......соат	Талабалар сони ...
Ўқув машғулотининг шакли ва тури	Маъруза (ахборотли, бирлашган дарс ва бошқалар), амалий машғулот (билим ва кўникмаларни чуқурлаштириш бўйича)
Машғулот режаси,  ўқув машғулотининг тузилиши	1 ... 2 ....
Ўқув машғулотининг мақсади:	Шакллантириш, билим ва кўникмаларни чуқурлаштириш
Педагогик вазифалар: ... билан таништириш; ... таснифини бериш; ... тушунтириш; ... шакллантириш; ... ўргатиш ва бошқалар.	Ўқув фаолияти натижалари: ... кўрсатадилар; ... таснифлайдилар; ... айтиб берадилар; ... шакллантирадилар; ... тартибли равишда очиб берадилар.
Таълим усуллари	Маъруза, ақлий ҳужум, кластер ва бошқалар
Таълим шакли	Фронтал, жамоавий, гуруҳларда ишлаш
Таълим воситалари	Маъруза матни, техника воситалари ва бошқалар
Таълим бериш шароити	Махсус техника воситалари билан жиҳозланган, гуруҳли шаклларда ишлашга мўлжалланган хоналар
Мониторинг ва баҳолаш	Оғзаки сўров: тезкор-сўров ва бошқалар. Ёзма сўров: реферат, тест ва бошқалар.

 

Ўқув машғулотининг технологик харитаси

         Технологик харитада таълим берувчи ва таълим олувчи фаолияти (ўқув жараёни) босқичларининг кетма-кетлиги ва мазмуни ҳамда уларда қўлланиладиган воситалар тавсифланади. Технологик харита талабаларнинг мустақил ишларини назорат қилишга ёрдам беради.

         Технологик хаританинг тузилиши ва мазмунли кўрсаткичлари:

Ўқув машғулотининг технологик харитаси уч қаторни ўз ичига олиб, 1-1,5-2 варақда жадвал кўринишида бажарилади: (1) ўқув машғулоти босқичлари ва вақти; (2) таълим берувчи фаолияти; (3) таълим олувчи фаолияти.

1-босқич (5-10 дақиқагача). Ўқув машғулотига кириш.

Таълим берувчи ва таълим олувчилар ҳаракати. Таълим берувчи мавзунинг номи, (маъруза) режаси билан, ўқув машғулотининг хусусияти билан (муаммоли маъруза, ўргатувчили ўйин ва бошқалар.), мавзу бўйича асосий тушунчаларни; мустақил ишлаш учун адабиётлар рўйхатини, ўқув машғулотида ўқув ишларини баҳолаш меъзонлари билан таништиради.

Таълим олувчилар тинглайдилар, аниқлаштирадилар, саволлар берадилар, ёзиб оладилар.

2-босқич (55-65 дақиқагача). Асосий маълумот берувчилик.        

Таълим берувчи ва таълим олувчилар ҳаракати. Таълим берувчи ўқув машғулотининг режаси тузилишга мувофиқ тузиб чиққан таълим моделини амалга оширади, кўзланаётган ўқув натижаларига эришиш бўйича таълим олувчилар ўқув фаолиятини бошқаради.

Таълим олувчилар кўзланаётган ўқув натижаларга эришиш бўйича режалаштирилган ўқув ҳаракатини бажарадилар.

3-босқич (10-15 дақиқагача). Якуний – натижавий.

          Таълим берувчи ва таълим олувчилар ҳаракати. Таълим берувчи мавзу бўйича якун ясайди, таълим олувчилар эътиборини асосийларига қаратади, бажарилган ишларни келгуси касбий иш фаолиятидаги аҳамиятини маълум қилади, гуруҳлар, алоҳида талабалар ишини баҳолайди ёки ўзаро баҳолашни якунини чиқаради: ўқув машғулоти мақсадига эришиш даражасини баҳолайди; мустақил иш учун топшириқ беради.

         Таълим олувчилар ўзаро баҳолашни ўтказадилар, савол берадилар, топшириқни ёзадилар.

     Илова. Ўқув жараёнининг ташкилий-дидактик вазифасини бажаради: ўқув, мустақил иш учун савол ва топшириқларни, уни баҳолаш меъзонларини, ўқув иш жараёнида талабалар амал қилиши лозим бўлган қоидалар, таълим берувчи фойдаланадиган таянч ёзмалар, шунингдек чизма, жадвал, слайдлар ва бошқа кўргазмали материаллар, режалаштирилган мақсадларга эришишни назорат қилиш учун топшириқлар (тестлар, саволлар, топшириқлар ва машқлар).

         Бу ерда тақдим этилаётган материаллар чегараланмайди. Фақат улар катта ҳажмли, яхши тузилмага келтирилган ва графикли чизмаларда расмийлаштирилган бўлиши керак.         

Ўқув машғулотининг технологик харитаси

 

 

Ўқув машғулотининг технологик харитасига иловалар намунаси

Иловаларнинг рақами тартиб бўйича кўрсатилади

1-илова

Ақлий ҳужум қоидаси

 

 

 

2-илова

КЛАСТЕР

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

3-илова

 

4-илова

Талабалар фаолиятини баҳолаш мезонлари

86 – 100 %      2 балл      «аъло»

71 – 85 %       1,7 балл   «яхши»

55 – 70 %       1,4 балл   «қониқарли»

Баҳолаш мезонлари

Ф.И.О.	Баҳо	Мезонлар
		Билим	фаоллик	Таклифлар	Жами балл
	Баллар	0,8	0,6	0,6	2
	%	40	30	30	100

 

5- илова

 

         Таълим  бериш  усули – белгиланган таълим бериш мақсадига эришиш бўйича таълим берувчи ва таълим олувчилар ўзаро фаолиятини тартибли ташкил этиш йўлидир.

         Усул (метод) – юнонча сўздан олинган бўлиб, “Metodos” – бирор нарсага йўл маъносини англатади. Таълим  бериш  усули, таълимий мақсадни амалга ошириш бўйича таълим берувчи ва таълим олувчи билан ҳамкорлик фаолиятининг мураккаб жараёнининг асоси ҳисобланади. Усуллар: ушбу таълим бериш давридан чиққанда  таълим олувчи билиши, уддалаши ва қадрлаши лозим бўлган кўзланаётган эришишни таъминлайди (Илова 1).

-       Усулларни танлашни асосий қоидаси – турлича эмас таълим бериш мақсадига мос келиш.

-       Усулларга қўйиладиган асосий талаб – натижа берадиган, фақат биттасини қўллаш.

-       Усулнинг асосий натижавийлигининг мезони – белгиланган вазифани ҳал этиш учун уни қўллашнинг мослиги ва тежамкорлиги.

-       Таълим технологиясини лойиҳалашда усулни онгли танлаш, уларни ҳар бирининг имкониятларини кўра билиши керак.

         Яхши ёки ёмон усуллар мавжуд эмас. Усулнинг натижавийлигини бажарилган ёки бажарилмаган вазифа бўйича хулоса чиқариш мумкин.

Қандай қилиб, кенг тарқалган усуллар, жумладан ақлий ҳужум ёки гуруҳли мунозарани натижавийлигини ўқув машғулотида ечиладиган топшириқлар билан боғлиқсиз, ёки аниқ амалий вазиятни таҳлил қилиш ва ечиш (кейс-стади) усулини натижавийлигини, ушбу усул қўлланаётган ўқув машғулотининг мақсад ва вазифаларидан узилишда олдиндан баҳолаш мумкин.

         Тажрибаларнинг кўрсатишича, усулнинг асосий натижавийлик мезонлари қуйидагилар:

-         белгиланган вазифаларни ҳал этиш учун уни қўллашнинг мослиги:

-         уни қўллашда соддалик ва осонлик:

-         нафақат энг яхши натижаларни таъминлаши, балки уларга эришишнинг юқори ишончлилигини таъминлай олиши.

         Таълим воситалари – ўқув материалини кўргазмали тақдим этиш ва шу билан бирга ўқитиш самарадорлигини оширувчи ёрдамчи материаллар ҳисобланади

Таълим воситалари:

1.                 Таълим беришнинг техник воситалари

2.                 Ёрдамчи техник воситалари

3.                 Ўқув – услубий материаллар

Таълимнинг техник воситалари – ўқув материалини кўргазмали намойиш этишга, уни тизимли етказиб беришга ёрдам беради; талабаларга ўқув материалини тушунишларига ва яхши эслаб қолишларига имкон беради (Диапроектор, Графопроектор, Доска-блокнот, Доска-стенд, Флипчарт, Видиофильмлар).

Ёрдамчи таълим воситалари – графиклар, чизмалар, наъмуналар ва бошқалар (Модел-муляжлар, График, Диаграммалар, Наъмуналар, Чизма, Схема ва бошқалар).

Ўқув – услубий материаллар – ўқув материаллар, ўзлаштирилган ўқув материалларини мустаҳкамлаш учун машқлар. Булар талабаларнинг мустақил ишлашларини фаоллаштиришга ёрдам берадилар (Иш варақаси, Эслатма, Назорат варақаси, Матнлар) (Илова 2).

Таълим воситалари ўқитувчи учун, ўқувчи учун, ҳамда дарс ўтказиш учун алоҳида вариантларини тўғри танлаш муҳим аҳамиятга эга.

Ўқитувчи учун воситалар: ўқув предметини ўқитиш методикаси бўйича қўлланмалар, шахсий методика, мураккаб масалалар бўйича методик тавсиялар, ўқитувчилар томонидан тайёрланган методик ишланмалар, мантиқий структура.

Маъруза – олий таълимни ташкиллаштиришнинг асосий шакли.

Маъруза ўқув жараёнининг асосий бўғини, олий ўқув юртида дарс беришнинг асосий шаклларидан биридир. У талабаларнинг дунёқарашини шакллантиришда катта рол ўйнайди.

Маъруза (арабча, лекция (лотинча - “lectio”) - ўқиш) – ўқув материаллари, бирор масала, мавзу кабиларнинг изчил, маълум бир тизимига солинган баёнидир.

Маъруза ўқитишни ташкил этишнинг етакчи шакли ҳисобланиб, қуйидаги вазифаларни амалга оширишга имкон беради:

Йўналтирувчилик – талабаларни ўқув материалининг асосий ҳолатларига, уни келгуси иш фаолиятидаги ўрни ва аҳамиятига диққат қилишларига имкон беради;

Ахборотлилик – ўқитувчи маъруза вақтида ҳолат, асосий илмий далиллар ва хулосалар моҳиятини очиб беради;

Методологик – маъруза вақтида ўқитиш усуллари таққосланади, илмий изланишнинг асосийлари намоён этилади;

Тарбияловчилик – маъруза ўқув материалига ҳиссий-баҳолаш муносабатида бўлишни уйғотиш;

Ривожлантирувчилик – билим олиш қизиқишларини ривожлантиришга ёрдам беради.

Маърузада мавзунинг асосий саволлари кетма-кетлик асосида юритилади.

Маъруза илмий характерга эга бўлиши, турли назарий йўналишлар, илмий мактабларнинг асосий ғояларини талабалар онггига етказиши ва олган билимини ишончга айлантириши керак.

Ҳар қандай маърузанинг энг зарур шарти тингловчилар билан қизғин алоқага киришишдир. Маърузани кўтаринки руҳ билан ўқиш керак.

Маъруза ўқиш энг аввало, унга тайёрланишдан бошланади. Шунинг учун биринчи навбатда маъруза мавзуси бўйича адабиётлар танлаш, ҳамда улар билан танишиб чиқиш керак.

Маърузада талабалар ўтилаётган фаннинг дастури асосида мавзуга оид билимлар ва унга доир охирги эришилган ютуқлар билан биринчи марта таништирилади, ечимини топган ва ечимини кутаётган муаммолар ҳақида тушунчалар берилади. Маъруза – билимлар мажмуасини беришнинг энг рационал усулидир.

Маъруза талабалар билан мулоқотда бўлишнинг алоҳида шакли бўлиб, уни бошқа ҳеч қандай ўқув шакли билан алмаштириб бўлмайди. Маърузанинг олдига қўйиладиган мақсад ҳар хил бўлиб, бу мақсад максимал даражада амалга ошиши учун унинг функцияларига аҳамият бериш керак.

Маърузанинг функциялари:

-         профессионал таълим бериш ва дунёқарашни шакллантириш.

-         талабаларга тарбиявий таъсир кўрсатиш. Уларни ахлоқий, маънавий жиҳатдан баркамол бўлиши, меҳнатга муносабати, социал-психологик ҳислатларини шакллантириш.

-         билим бериш, ўрганаётган фани бўйича ахборот олиш, олган ахбороти асосида тадқиқот ўтказиб, хулоса чиқаришга ўргатиш.

Маърузага қўйиладиган талаблар.

Маъруза маълум бир йўналишга: Ёш авлоднинг дунёқарашини шакллантириш, ҳаёт кечириш тарзини танлашнинг тарбиявий аҳамиятини ошириши лозим.

Маърузада асосий мақсадга етиш учун талабаларда фанларни ўрганишга барқарор қизиқиш уйғотиш керак. Маърузани шундай тузиш керакки, талабада фанни чуқур ўрганиш учун мустақил равишда адабиётларни топиш, уларнинг устида ишлаш, тушунишга ҳоҳиш-истак туғилсин. Шунинг учун зарур материал, китоблар, журнал ва бошқа маълумотлар танлаш принципиал аҳамиятга эга.

Шу билан бирга талабаларга дуч келинадиган қийинчиликларни, уларни объектив ва субъектив томонларини ҳам тушунтириш керак.

Тажриба кўрсатадики, талабага деклорация, шиорлар эмас, балки ишончли далиллар, чуқур таҳлил кўпроқ таъсир қилади. Ҳар қандай фанларни ўқитиш ҳам ишончли далиллар, маълумотлар, назарий ва амалий хулосаларга таянади.

Маърузанинг илмийлиги материални баён қилишнинг изчиллиги, саволларни аниқ, тушунарли қўйилишини назарда тутади. Маърузага тайёрланиш жараёнида ўқитувчи мавзу бўйича саволларни қандай баён қилишни, қандай услублар қўллашини кўз ўнгига келтириши керак. Мавзу бўйича адабиётларни, зарур маълумотларни ана шундагина тўғри танлаши мумкин. Яна шуни ҳам ҳисобга олиши зарурки, агар ўқитувчи зарур далиллар, маълумотларга эга бўлсада, уларни ишонарли, асосланган ҳолда баён қилмаслиги, фандаги долзарб саволларга жавоб беришдан четлаб ўтиши ёки четга чиқиши мумкин. Бу талабаларда маърузадан қониқмасликка олиб келади.

Маъруза шаклида таълим беришнинг ўзига хос хусусиятлари

Маъруза шакллари	Ўзига хос хусусиятлари
Кириш	Маърузанинг энг анъанавий тури. Педагогик вазифалар: ўқув маълумотини баён қилиш ва тушунтириш
Умумлаштирувчи қисқа маълумотли	Курсни ёки унинг битта бўлимларини баён этилган назорат ҳолатлари негизини аввало илмий-тушунчавий ва концептуал асос ташкил этади. Педагогик вазифалар: Илмий билимларни тизимлаштиришни амалга ошириш. Ички ва фанлараро алоқани ёритиб бериш.
Муаммоли	Янги билимлар савол, вазифа, вазиятларни муаммолиги орқали амалга оширилади. Бунда талабалар билими ўқитувчи билан ҳамкорликда ва суҳбатда тадқиқотчилик фаолиятига олиб келинади. Педагогик вазифалар: янги ўқув маълумотини ёритиб бериш; муаммони аниқлаш уни ечиш, жамлаш ва анъанавий ва замонавий нуқтаи назарни таҳлил қилишни ташкиллаштириш.
Кўргазмали	Бундай маърузани олиб борилиши кўрилаётган материалларни очиқ ҳолда ва қисқа шарҳлашга олиб келинади. Педагогик вазифалар: маълумот мазмунини таълимнинг техникавий воситалари ёки аудио техникалар ёрдамида ёритиб бериш.
Бинарли	Бундай маърузани олиб борилиши икки ўқитувчи, 2-мактаб вакиллари, олим ва амалиётчилар, ўқитувчи ва талабалар ўртасидаги суҳбатни намоён қилади. Педагогик вазифалар: янги ўқув маълумотларини икки томон нуқтаи назарларини таққослаш орқали ёритиб бериш
Олдиндан кўзланган хатоликлар билан	Ўқитувчи онгли равишда йўл қўйган мазмунли, методологик хатоларни: талабалар томонидан топишга қаратилган. Маъруза якунида талабаларнинг ташҳиси ва қўйилган хатоликлари таҳлили олиб борилади. Педагогик вазифалар: янги материал мазмунини ёритиб бериш; талабаларни таклиф этилаётган маълумотни доимо назорат қилишларига қизиқтириш.
Анжуман	Ўқитувчи томонидан тайёрланган дастур миқёсида, олдиндан белгиланган муаммо ва маъруза тизими билан илмий-амалий машғулот олиб борилади. Педагогик вазифалар: янги ўқув маълумотини излаш ва тизимлаштиришга ҳаракат қилдириш
Маслаҳатли	Турли йўл билан ўтказилиши мумкин. 1. “Савол-жавоб”. Ўқитувчи маъруза давомида бутун курс ёки бўлим бўйича талабаларнинг саволларига жавоб беради. 2. “Савол-жавоб-мунозара”. Янги маълумотни нафақат баён этади, балки қўйилган саволларга жавоб излаб топишни ташкиллаштиради. Педагогик вазифалар: талабалар билимини мустаҳкамлаш, ривожлантириш, уларни янги маълумотлар билан тўлдириш

 

Маърузада фактлар, реал маълумотларнинг ўз ўрни бор. Чунки, улар муаммоларни моҳиятини очиб беришга ёрдам беради. Лекин шуни унутмаслик керакки, фақат улардан маҳорат билан фойдалангандагина кутилган натижани беради. Бунинг учун сабаб-оқибатли боғланиш, маълум умумлаштириш, тенденцияларни кўрсата оладиган рақамлар ва далиллардан фойдаланиш керак.

Рақамлар, маълумотлар ўрганилаётган предметнинг мазмунини изчиллик билан ўрганиш учун асос бўлиб хизмат қилади. Албатта, рақамлардан ўз фикрини тасдиқлаш учун фойдаланиш, иллюстрация қилиш мумкин. Лекин, назарий қоидаларнинг, ҳодиса ва жараёнларнинг моҳиятига тушунишда ҳам муҳим рол ўйнашини ёддан чиқармаслик керак. Ҳар бир педагог рақамлардан юзаки, шунчаки фойдаланишдан қочиш керак. Реал маълумотлар, рақамлар қуйидаги талабларга жавоб бериши керак: рақамлар, фактлар ҳозирги замон хўжалик ҳаётининг ўзига хос айрим томонларини кўрсатиши, кишиларнинг кўз ўнгига келтиришига ёрдам бериши; маълумотлар, далилларни танлаётганда хилма-хил бўлишига аҳамият бериш, шу билан бирга тасодифий фактлардан эҳтиёт бўлиш керак. Чунки, улар у ёки бу ҳодисанинг моҳиятини очиб бера олмайди, аксинча талабаларни чалғитиши мумкин. Шунинг учун: маърузага тайёргарлик кўрганда вақт нуқтаи назаридан охирги вақтдаги рақамларни келтириш керак.

Танланган далиллар ишончли, синалган бўлиши, ҳеч кимда иккиланиш уйғотмаслиги керак.

Ҳар қандай маърузада фактларга назарий қоидаларини моҳиятини очишга хизмат қиладиган даражада ўрин берилишига эътибор бериши керак. Агар назария билан фактлар ўртасида оптимал нисбат бузилса, талаба фактларни аралаштиришни бошлайди. Умумлаштириш ва хулосаларга бефарқлик билан қарашни бошлайдилар. Ваҳолангки, маърузада асосий мақсад назарий концепцияларни талабалар онггига етказишдир.

Маърузада негатив фактларни ҳам тўғри шарҳлаш, уларнинг қандай оқибатларга олиб келиши, бартараф қилиш йўллари ҳақида тўхташ керак. Маърузачининг вазифаси негатив фактларни эълон қилиш эмас, балки уларни таҳлил қилиш, хулоса чиқаришга ўргатишдир.

Фактлар маърузага жонли мазмун, ҳаёт нафасини бахш этади, унинг аҳамияти бу жиҳатдан бебаҳодир.

Хозирги вақтда ўқув материалини тузилмага солиш модул асосида амалга оширилмокда. Ақлий ҳаракатларни босқичма-босқич шакллантиришнинг психологик назариясига мувофиқ, бу муаммо ўқитиш тузилмасига қизиқтирувчи босқични киритиш орқали ҳал этиш мумкин. Унинг вазифаси – таълим олувчиларда кутилаётган ўқув материалини эгаллаш учун қизиқиш (бизнинг ҳолатда ўқув фани, курс) таъминлаш, модомики ҳаракатнинг тўлиқ йўналиши ўқув материалини барча ташкил этувчилари ўртасидаги алоқани аниқлаши мумкин. (илова1)

Олий мактабда таълим фан, курснинг қизиқтирувчи босқичи кириш маърузаси ҳисобланади. Унинг мақсади – ўқув фанининг курси тўғрисида биринчи умумий тасаввурни бериш ва талабаларни иш жараёнида, олдиндаги ўқув фаолияти натижаларига ва уларни назорат тизими ва баҳолашига йўналтириш ҳисобланади.

Педагогик вазифалар қуйидагилардан иборат:

- талабаларни фан, курснинг аҳамияти, вазифаси ва унинг ўрни, ўқув фанлар тизимида ҳамда касбга тайёргарлигидаги ўрни билан таништириш;

- тузилмага қисқача шарҳ бериш, фанни ва амалиёт ривожланишини, бунда машҳур олимларнинг номини айтиб, бу соҳадаги эришилган ютуқларни ёритиб бериш;

- ушбу билимлар соҳасидаги тадқиқот истиқболлари йўналтиришларини баён этиш;

- фан, курс доирасида услубий ва ташкилий ишлар хусусиятларини ёритиш; тавсия этилаётган ўқув – услубий адабиётлар таҳлилини амалга ошириш;

- ҳисобот, баҳолаш шакллари ва вақтни аниқлаш.

Олий таълимда амалий машғулотларни ташкил этиш

Амалий машғулот – бу таълим берувчини таълим олувчилар билан фаол суҳбатга киришишига йўналтирилган, назарий билимларни амалий фаолиятда амалга ошириш учун шароитни таъминловчи, машғулотни ўқитиш шаклидир.

Амалий машғулот дарсларини икки турга ажратиш мумкин. Булар маъруза дарси мавжуд бўлган ва маъруза дарси мавжуд бўлмаган фанлардан (масалан, чет тиллар) ўтказиладиган амалий машғулотлар. Амалий машғулот дарслари фан дастурлари ва ишчи дастурлари ҳамда календар тематик режаларига қатъий амал қилинган ҳолда ўтказилади. Амалий машғулотларни ўтказиш бўйича зарур адабиётлар рўйхати берилади. Маъруза дарси мавжуд бўлган амалий машғулотларда асосан маъруза дарсларида ўтилган материаллар машқлар бажариш ёрдамида мустаҳкамланади.

Амалий машғулот қуйидаги мақсадларга эришиш учун қўлланилади:

- назарий материални тартибга солиш.

- кўникмаларни ҳосил қилиш.

- билимларни назорат қилиш.

Таълим берувчи амалий машғулотни самарали ўтказиш учун қуйидагиларни ҳисобга олиш зарур:

-         ўзининг тайёргарлиги, бунда савол ва жавоб техникасига эга бўлиши;

-         ўқув гуруҳининг ҳолати: унинг мотивацияси, унинг ташкил этиш хусусияти;

-         ўқув жараёнининг техник жиҳозланиши.

Амалий машғулот дарсларида янги педагогик технологиялар ёки интерактив усуллардан фойдаланиш учун имкониятлар катта бўлади. Ўқитувчи дарсга кириб, ташкилий ишларни ўтказади. Хонанинг дарсга тайёргарлиги, доскага ёзиш ва ўчириш воситаларининг мавжудлиги ҳамда талабалар давомати аниқланади. Дарсда ўтиладиган мавзу эълон қилиниб, доскага ёзиб қўйилади. Ўтган мавзунинг асосий мазмуни қисқача баён қилиниб, янги мавзу режаси берилади. Маъруза дарслари мавжуд бўлган фанлардан амалий машғулот дарслари албатта маъруза ўтилгандан кейин ўтказилади. Маърузада ўтилган материалларнинг асосий хулосалари тушунтирилади, маъруза билан амалий машғулот боғланади. Амалий машғулотлар фаннинг, ҳаттоки мавзуларнинг хусусиятларидан келиб чиқиб, турли хил усулларда ўтказилиши мумкин.

Амалий машғулот дарсларида савол жавоблар, дискуссиялар ташкил қилинади, фаол иштирок этган талабалар рағбатлантирилиб балл қўйилади. Амалий машғулот дарсларининг қатъий дастур бўйича сифатли ўтилишини, талабалар билимининг ўз вақтида баҳоланишини фандан маъруза олиб борувчи ўқитувчи мунтазам назорат қилиб бориши шарт. Шунингдек амалиёт ўқитувчиси билан дастур бажарилиши, амалиёт дарсларида нималарга алоҳида эътибор қаратилиши, маърузада мавзуларни қайси қисмлари кам ёки кўпроқ ёритилганини ва бошқа ўқув-услубий масалаларда маслаҳатлашиб, фикрлашиб туриши лозим.

Маъруза дарслари режалаштирилмаган, фақат амалий дарс ўтказиладиган фанлардан амалий машғулотлар ўтказишда назарий билимлар билан амалий машқлар бажариш биргаликда олиб борилади. Дастлаб мавзу бўйича назарий билимлар берилади, ўқитувчи мисол ва машқлар бажариб кўрсатади. Шундан сўнг талабалар мустақил машқлар бажаради. Ўқитувчи талабалар билимини баҳолаб боради. Амалий дарсни ўқитувчи хулосалаб якунлайди.         

Амалий машғулотларни ўтказишнинг асосий йўли таълим олувчилар томонидан тайёрланган маъруза ва маълумотларни жамоавий муҳокама қилишни ташкиллаштиришдан иборат бўлади.

Амалий машғулотлар самарадорлиги таълим олувчиларни амалий машғулотга тайёрланиш сифати билан аниқланади. Маъруза ва янгиликлар билан чиқувчи, таълим олувчиларнинг тайёргарлиги аҳамиятга эга бўлади. Хар бир машғулот учун технологик хариталар ишлаб чиқилади. Технологик харитани лойиҳалаш педагогик маҳорат чўққиси ҳисобланади, чунки машғулот давомида бажариладиган амалий иш жараёни технологик харитада кетма-кетлик қоидаси асосида тасвирланади.

Ўқув мақсадлари муайян таълим жараёни якунида таълим олувчи томонидан ўзлаштирилиши, янги ҳосил қилиниши лозим бўлган билим, ҳатти-ҳаракат билан боғлиқ бўлган амалий топшириқни уддалай олиш маҳорати, шахсий фазилатлар ва хулқни белгилайди. Ҳар бир фаннинг ўқув мақсадлари тўғри белгиланиши муҳим аҳамиятга эга. Умумий ўқув мақсадларининг мазмуни йўналтирувчи мақсадлардан келиб чиқиб белгиланади. Ўқитувчи томонидан амалий машғулотларни ўтказиш технологияси, дарс ишланмаси ва технологик харитаси ишлаб чиқилади. Ҳар бир машғулот бўйича дарс ишланмалари ва технологик хариталарни ишлаб чиқиш ўқув жараёнини тўлақонли лойиҳалаштириш ҳамда самарали ташкил қилиш имконини беради.          

         Таълим технологиясининг мухим элементларидан бири талабаларнинг дарсдаги ва дарсдан ейинги мустақил фаолиятини тўғри ташкиллаштиришдир.

Талаба мустақил ишининг асосий мақсади – ўқитувчининг раҳбарлиги ва назорати остида талабада муайян ўқув ишларини мустақил равишда бажариш учун зарур бўлган билим ва кўникмаларни шакллантириш ва ривожлантиришдир.

Талабаларнинг ўқув фаолиятларининг сифати ва жадаллашуви таълим бериш сифатини, балки шунга мос равишда, мутахассислар тайёрлаш натижаларини ҳам аниқлаб беради.

Модомики талаба таълимий тизимга субъект сифатида кирса, унда бошидан унинг қобилияти мустақил, онгли ва мақсадли ҳаракат қилишини назарда тутади:

- ўзининг ҳаракатини режалаштириш - ўз мақсадини танлаш, уларга эришишнинг йўл ва воситаларини аниқлаш;

- берилган топшириқларни ечиш учун ўз имкониятларини бирлаштириш, ташкиллаштириш;

- ўз фаолиятини назорат қилиши ва мос равишда баҳолаш ўзининг кейинги ҳаракатларини ўзи назорат қилиши ва ўзини ўзи баҳолашни амалга ошириш.

Талаба томонидан мустақил ишни бажаришда уларнинг фаолияти тизимида кўрсатилган ҳар бир элементларнинг муваффақиятли ҳаракатланиши ўқитувчини қуйидаги бошқарув ҳаракатларини аниқлайди: режалаштириш, ташкиллаштириш ҳамда мониторинг ва баҳолаш.

Талаба мустақил ишни бажаришда нафақат ўқув машғулоти мақсадини, балки унинг якунида тахминан қандай ўқув натижаларга эришиш мумкинлигини ҳам билиши зарур.

Ўқув натижаларига эришиш йўллари кўрсатилганда - берилган ишга маълум бўлган усул ёки техникани ўрганиш ва қўллашни ёки ишлар тартиби бўйича батафсил йўриқнома ёки кўрсатмани айтиб бериши мумкин.

Талаба назоратнинг шакли ва тури: ёзма-эссе, ҳисобот, реферат ва бошқалар, оғзаки-тақдимот, саволларга жавоб бериш ва бошқалар, шунингдек ҳар бир ўқув топшириғини баҳолашни сифат ва миқдорий мезонлари билан таништирилган бўлиши зарур.

Ўзини ўзи текшириш учун ҳар бир ўқув машғулотига тавсия этилаётган топширик (тест, савол, вазифа ва машқлар) жорий педагогик назоратни ва талаба томонидан кузатилган таълимий мақсадларга эришиш даражасини доимий ўзи баҳоланиш таъминлайди.

Замонавий таълим технологияларини амалга ошириш шароитида талаба қуйидаги умумўқув (ҳар қандай ўқув фанини муваффақиятли ўзлаштириш учун зарур бўлган) кўникма ва малакаларга эга бўлиш керак:

- маълумот билан мустақил ишлаш: асосий ҳолатларни аниқ, чизмавий ва изчилликда конспект кўринишида қайд этиш; ўқув топшириқ ва вазифаларни ечиш учун зарур бўлган ахборотларни топиш, танишиш, тушуниш, танқидий баҳолаш, уни ва реферат, ҳисобот, белгиларда, шунингдек графикли ташкил этувчилар кўринишида тақдим этиш; берилган талабларга мувофиқликда ўзининг шахсий илмий матнини (мақола, маьруза, тезис) яратиш;

- тақдим этиш малакалари: Ўқув топшириғини бажариш натижалари бўйича сўзлаётганда ўзини дадил тутиши, турли кўргазмали воситалардан фойдаланиши;

- ўқитувчи билан талабани ўқув ўзаро ҳаракатини ташаббуслаш, ўз нуқтаи назарини ҳимоя қилиш ва муроса қилишни топиш, суҳбатга киришиш, ҳақиқат бўйича саволлар бериш, далилий жавоблар бериш, мунозара қоидаларига риоя этиб уни олиб бориш, тортишувларда иштирок этишнинг мулоқотлашув малакалари;

- гуруҳли ўзаро ҳаракатга тайёрлиги ва қобилиятида - ўқув топшириғини бажариш бўйича ҳамкорий фаолиятни жамоавий режалашда, умумий вазифани ечишда ҳамкорий мулоқот ва ўзаро ҳаракат, ўзаро ёрдам ва ўзаро баҳолашда намоён бўладиган ҳамкорликда ишлаш малакалари;

- муаммоли маърузада фаол иштирок этишни ва таълимий вазиятларни (Кейс-стади) ва муаммоли вазифаларни таҳлил қилиш, ўқув топшириғини бажаришнинг оддий бўлмаган йўлларини топиш, ғоялар ишлаб чиқиш ва хулосаларни қабул қилиш малакалари;

- ахборотни излаш, йиғиш, қайта ишлаш ва сақлаш учун замонавий компьютер ва ахборотли технологияларни қўллашнинг амалий малакалари.

Ўқув фани бўйича талабани ўқув натижаларининг ютуқлар варағи талаба томонидан рейтинг балларни тўпланиши тўғрисида тезкор маълумотларни олиниш воситаси ҳисобланади.

                       Режа - топшириқ модели

(№) ... Мавзу... (номи)...................................................................

АМАЛИЙ МАШҒУЛОТГА РЕЖА – ТОПШИРИҚ

                      

Талаба учун муайян фан бўйича мустақил иш топшириқлари тегишли кафедра профессори (ёки етакчи доценти) томонидан ўқув машғулотларини бевосита олиб борувчи ўқитувчи билан биргаликда тузиладиган ҳамда кафедра мудири томонидан тасдиқланади. Талабага берилган топшириқда мустақил ишни бажариш бўйича дастлабки кўрсатмалар ва тавсиялар қайд этилади.

Мустақил ишни бажариш учун талабага ахборот манбаси сифатида дарслик ва ўқув қўлланмалар, методик қўлланма ва кўрсатмалар, маълумотлар тўплами ва банки, илмий ва оммавий даврий нашрлар, Интернет тармоғидаги тегишли маълумотлар, берилган мавзу бўйича аввал бажарилган ишлар банки ва бошқалар хизмат қилади.

Талаба мустақил ишининг вазифалари қуйидагилардан иборат:

-         янги билимларни мустақил тарзда пухта ўзлаштириш кўникмаларига эга бўлиш;

-         керакли маълумотларни излаб топишнинг қулай усуллари ва воситаларини аниқлаш;

- ахборот манбаларини ва манзилларидан самарали фойдаланиш;

- анъанавий ўқув ва илмий адабиётлар ва маълумотлар банки билан ишлаш;

- интернет тармоғидан мақсадли фойдаланиш;

- берилган топшириқнинг рационал ечимини белгилаш.

- маълумотлар базасини  таҳлил этиш;

- иш натижаларини экспертизага тайёрлаш ва эксперт хулосаси асосида қайта ишлаш;

- топшириқларни бажаришда тизимли ва ижодий ёндашиш;

- муаммоларни мустақил ҳал қилиш кўникмаларига эга бўлиш;

- ишлаб чиқилган ечим, лойиҳа ёки ғояни асослаш ва мутахассислар жамоасида ҳимоя қилиш.

Мустақил таълим ташкил этишда масофавий таълимнинг ўрни беқиёсдир. Масофавий таълимда ўқув жараёнининг муддати қатъий белгиланмайди. Назорат ишларини бажариш ва жавоб йўллашни талаба мустақил, ўзига қулай вақтда бажаради. Ушбу ҳолат таълим самарадорлигини оширишга хизмат қилади (илова 3).

Талабалар мустақил ишларини режалаштиришда қуйидаги жиҳатлар эътиборга олиниши лозим :

- ўқиш босқичи;

- муайян фаннинг ўзига хос хусусияти ва ўзлаштиришдаги қийинчилик даражаси;

- талабанинг қобилияти ҳамда назарий ва амалий тайёргарлик даражаси (таянч билими);

- фаннинг ахборот манбалари билан таъминланганлик даражаси;

- талабанинг ахборот манбалари билан ишлай олиш даражаси.

Мустақил иш учун бериладиган топшириқларнинг шакли ва хажми, қийинчилик даражаси семестрдан-семестрга кўникмалар ҳосил бўлишига мувофиқ равишда ўзгариб, ошиб бориши лозим. Яъни, талабаларнинг топшириқларни бажаришдаги мустақиллиги даражасини аста-секин ошириб, уларни топшириқларни бажаришга тизимли ва ижодий ёндашишга ўргатиб бориш керак бўлади.                               

ТМИни ташкил этишда талабанинг академик ўзлаштириш даражаси ва қобилиятини ҳисобга олган ҳолда қуйидаги шакллардан фойдаланиш мумкин:

- фаннинг айрим мавзуларини ўқув адабиётлари ёрдамида мустақил ўзлаштириш, ўқув манбалари билан ишлаш;

- амалий ва лаборатория машғулотларига тайёргарлик кўриб келиш;                                                                                                                                              

- маълум мавзу бўйича реферат тайёрлаш;

- курс иши (лойиҳалари)ни бажариш;

- битирув малакавий иши ва магистрлик диссертацияси учун материаллар тўплаш;

- ҳисоб-китоб ва график ишларини бажариш;

- макет, модел ва бадиий асарлар устида ишлаш;

- амалиётдаги мавжуд муаммонинг ечимини топиш, тест, мунозарали саволлар ва топшириқлар тайёрлаш;

- илмий мақола, тезислар ва маъруза тайёрлаш;

-амалий мазмундаги ностандарт масалаларни ечиш ва ижодий ишлаш;

- уй вазифаларини бажариш ва бошқалар;

Фан хусусиятидан келиб чиққан ҳолда талабаларга мустақил иш учун бошқа шакллардаги вазифалар ҳам топширилиши мумкин. Талабаларга қайси турдаги топшириқларни бериш лозимлиги кафедра томонидан белгиланади. Топшириқлар пухта ўйлаб ишлаб чиқилган ва маълум мақсадга йўналтирилган бўлиб, талабаларнинг аудитория машғулотларида олган билимларини мустаҳкамлаш, чуқурлаштириш, кенгайтириш ва тўлдиришга хизмат қилиши керак.

Мавзуни мустақил ўзлаштириш. Фанинг хусусияти, талабаларнинг билим даражаси ва қобилиятига қараб ишчи ўқув дастурига киритилган алоҳида мавзулар талабаларга мустақил равишда ўзлаштириш учун топширилади. Бунда мавзунинг асосий мазмунини ифодалаш ва очиб беришга хизмат қиладиган таянч иборалар, мавзуни тизимли баён қилишга хизмат қиладиган саволларга эътибор қаратиш, асосий адабиётлар ва ахборот манбаларини кўрсатиш лозим.

Топшириқни бажариш жараёнида талабалар мустақил равишда ўқув адабиётларидан фойдаланиб ушбу мавзуни конспектлаштирадилар, таянч ибораларнинг моҳиятини англаган ҳолда мавзуга тааллуқли саволларга жавоб тайёрлайдилар. Зарур ҳолларда (ўзлаштириш қийин бўлса, саволлар пайдо бўлса, адабиётлар етишмаса, мавзуни тизимли баён эта олмаса ва ҳ.к.) ўқитувчидан маслаҳатлар оладилар.

Талабалар мустақил ишини баҳолаш. ТМИ натижалари амалдаги "Олий таълим муассасаларида талабалар билимини назорат қилиш ва баҳолашнинг рейтинг тизими тўгрисидаги Низом"га1 асосан баҳолаб борилади.

Ҳар бир фан бўйича талаба мустақил ишига раҳбарлик қилиш юкламаси профессор – ўқитувчи шахсий иш режасининг ўқув ишлари бўлимида қайд этилади. Курс иши (лойиҳа) малакавий битирув иши ва магистрлик диссертацияси тайёрлашга ажратилган соатлар, профессор – ўқитувчи шахсий иш режасининг ўқув ишлари бўлимида  қайд этилади.

Талабанинг мустақил ишига раҳбарлик қилиш кафедрага тузиладиган ва факулътет декани томонидан тасдиқланадиган консультациялар жадвали асосида амалга оширилади. Талаба мустақил иши ЖБ,ОБ ва ЯБ турларида баҳоланади ва талабанинг умумий рейтингига киритилади. Талабалар рейтинг дафтарчаси қайд этиладиган мустақил ишларини баҳолаш «Талабалар билимини баҳолашнинг рейтинг тизими тўғрисидаги Низом» асосида амалга оширилади. Талабалар рейтинг кўрсаткичлари, шу жумладан мустақил иши бўйича, анъанавий гуруҳ рейтинг ойнасига ва (ёки) факулътетнинг махсус электрон тармоғида ёритиб борилади.

Талаба мустақил ишини назорат қилиш турлари ва уни баҳолаш мезонлари тегишли кафедра томонидан белгиланади ва факулътет кенгашида тасдиқланади. Мустақил ишларни баҳолаш мезонлари талабаларни ўқув йили (семестри) бошланиши олдидан методик материаллар билан тарқатилади.

Талаба мустақил иши бўйича белгиланган максимал баллнинг 55% и дан кам бўлмаган балл тўплаши лозим, акс ҳолда якуний назоратга рухсат этилмайди.

Талабанинг мустақил иши кафедра архивида рўйхатга олинади ва ўқув йили мобайнида сақланади. Талабанинг курс иши (лойиҳаси)ни ҳамда малакавий битирув иши ёки магистрлик диссертациясини рўйхатга олиш ва сақлаш тартиби тегишли меъёрий ҳужжатлар асосида амалга оширилади.

 

 

 

 

 

 

 

2.2. “ИЁД синаш, фойдаланиш ва ўқув базасини ташкил этиш” фани технологиялаштириш

 

Бугунги кунда мамлакатимизни ривожлантириш, янгилаш ва модернизация қилиш бўйича танлаган стратегиямизни ва инқирозга қарши қабул қилган дастуримизни амалга ошириш натижасида юртимиз дунёдаги саноқли давлатлар қаторида иқтисодий ва ижтимоий ривожланишнинг барқарор суръатларини таъминлаш, аҳолимизнинг моддий фаровонлигини юксалтиришга эришгани барчамизга катта мамнуният бағишлаб, бу талабга  жавоб бера олишлари учун ўқув масканларида сифатли кадрларни етказиб бериш масаласи долзарб ҳисобланади.

Ҳозирда мамлакатимизда соғлом ва баркамол авлодни тарбиялаш, ёшларнинг ўз ижодий ва интеллектуал салоҳиятини рўёбга чиқариш, ҳар томонлама етук шахслар этиб вояга етказиш учун зарур шарт-шароитлар ва имкониятларни яратиш бўйича кенг кўламли ишлар амалга оширилмоқда. “Баркамол авлод йили” давлат дастурида акс этган мақсад ва вазифалар замирида ягона ғоя мужассам. Бу ғоя Президентимиз таъбири билан айтганда, соғлом зурриёт, яъни жисмоний ва маънавий етук авлоднинг шаклланиши, имкониятларини рўёбга чиқариш учун зарур бўлган тизимни яратиш, ёшларимизнинг ҳуқуқ ва манфаатларини ҳимоялаш, уларнинг замонавий билим ва касбга эга бўлишини, жамиятимиз ҳаётида муносиб ўрин эгаллашини таъминлашдан иборат.

    “ИЁДларни синаш, фойдаланиш ва ўқув базасини ташкил этиш” фани техник фанлардан бўлигшига қарамай, КХКларида фанни ўқитишда керакли кўникма ва малакаларни шакллантиришга кўмак беради. Мутахассислар тайёрлашдаги асосий мақсад зарур билимларни ўзлаштириш билан бирга талабаларнинг интеллектуал қобилиятини ривожлантириш, уларда мустақил танлаш ва қарор қабул қилиш кўникмасини ҳосил қилишдир.

           «ИЁДларни синаш, фойдаланиш ва ўқув базасини ташкил этиш» фанининг асосий мақсади – таълим йўналиши бўйича кенг қамровли педагогик кадрларни тайёрлаш.

          Фаннинг   вазифаси қуйидагилардан иборат: ИЁДларнинг ишлаш шароитини, ишончлилигини, синаш асбоблари ва жиҳозларини, синаш усулларини, техник ҳолатини диагностикалаш, ТХК ва Т технологиясини, экологик кўрсаткичларни олиш усулларини, ўқув базасини ташкил этишни ўргатиш.

                       «ИЁДни синаш, фойдаланиш ва ўқув базасини ташкил этиш» фани «Касбий таълим» (ТВИТ) йўналишидаги бакалаврлар учун  ўқитилади. Фанига  75 соат вақт ажратилган бўлиб, шулардан  30 соат маъруза, 30  соат амалий машғулот ва 15 соат мустақил таълим. Фан  4-курсда ўқитилади.

          «ИЁДлани синаш, фойдаланиш ва ўқув базасини ташкил этиш» ўқув курси бўйича таълим технологиясини лойиҳалаштиришдаги асосий концептуал ёндашувларни келтирамиз:

Шахсга йўналтирилган таълим. Бу таълим ўз моҳиятига кўра таълим жараёнининг барча иштирокчиларини тўлақонли ривожланишларини кўзда тутади. Бу эса таълимни лойиҳалаштирилаётганда, албатта, маълум бир таълим олувчининг шахсини эмас, аввало, келгусидаги мутахассислик фаолияти билан боғлиқ ўқиш маўсадларидан келиб чиққан ҳолда ёндашилишни назарда тутади.

Тизимли ёндашув.  Таълим технологияси тизимнинг барча белгиларини ўзида мужассам этмоғи лозим: жараённинг мантииқийлиги, унинг барча бўғинларини ўзаро боғланганлиги, яхлитлиги.

Фаолиятга йўналтирилган ёндашув. Шахснинг жараёнли сифатларини шакллантиришга, таълим олувчининг фаолиятни активлаштириш ва интенсивлаштириш,  ўқув жарёнида унинг барча қобилияти ва имкониятлари, ташаббускорлигини очишга йўналтирилган таълимни ифодалайди.

Диалогик ёндашув. Бу ёндашув ўқув жараёни иштирокчиларнинг психологик бирлиги ва ўзаро муносабатларини яратиш заруриятини билдиради. Унинг натижасида шахснинг ўз-ўзини фаоллаштириши ва ўз-ўзини кўрсата олиши каби ижодий фаолияти кучаяди.

Ҳамкорликдаги таълимни ташкил этиш. Демократлилик, тенглик, таълим берувчи ва таълим олувчи ўртасидаги субъектив муносабатларда ҳамкорликни, мақсад ва фаолият мазмунини шакллантиришда ва эришилган натижаларни баҳолашда биргаликда ишлашни жорий этишга эътиборни қаратиш зарурлигини билдиради.

Муаммоли таълим. Таълим  мазмунини муаммоли тарзда тақдим қилиш орқали таълим олувчи фаолиятини фаоллаштириш усулларидан бири. Бунда илмий билимни объектив қарама-қаршилиги ва уни ҳал этиш усулларини, диалектик мушоҳадани шакллантириш ва ривожлантиришни, амалий фаолиятга уларни ижодий тарзда қўллашни мустақил ижодий фаолияти таъминланади.

Ахборотни тақдим қилишнинг замонавий воситалари ва усулларини қўллаш – янги компьютер ва ахборот технологияларини ўқув жараёнига қўллаш.

Ўқитишнинг усуллари ва техникаси. Маъруза (кириш, мавзуга оид, визуаллаш), муаммовий усул, кейс-стади, пинборд, парадокслар ва  лойиҳалар усулларии, амалий ишлаш усули.

Ўқитишни ташкил этиш шакллари: диалог, полилог, мулоқот ҳамкорлик ва ўзаро ўрганишга асосланган фронтал, жамоа  ва гуруҳ.

Ўқитиш воситалари ўқитишнинг анъанавий шакллари (дарслик, маъруза матни) билан бир қаторда  -  компьютер ва ахборот технологиялари, асбобва ускуналар.

Тескари алоқа усуллари ва воситалари: кузатиш, блиц-сўров, оралиқ ва жорий ва якунловчи назорат натижаларини таҳлили асосида ўқитиш диагностикаси.

Бошқариш усуллари ва воситалари: ўқув машғулоти босқичларини белгилаб берувчи технологик карта  кўринишидаги ўқув машғулотларини режалаштириш, қўйилган мақсадга эришишда ўқитувчи ва тингловчининг биргаликдаги ҳаракати, нафақат аудитория машғулотлари, балки аудиториядан ташқари мустақил ишларнинг назорати.

Мониторинг ва баҳолаш: ўқув машғулотида ҳам бутун курс давомида ҳам ўқитишнинг натижаларини режали тарзда кузатиб бориш. Курс охирида тест топшириқлари ёрдамида тингловчиларнинг билимлари баҳоланади.

Биз юқоридагиларни инобатга олган ҳолда фан таълим технологиясини ишлаб чиқдик. “ИЁДларини синаш, фойдаланиш ва ўқув базасини ишлаб чиқиш” фанидан маъруза машғулотларида: хамкорликда ўқитиш технологияси (2-мавзу, 5-мавзу, 6-мавзу, 7-мавзу, 12-мавзу), информацион кўргазмалар маърузани олиб бориш технологияси (3-мавзу, 8-мавзу, 10-мавзу), анжуман асосидаташкил қилинган маъруза технологияси (4-мавзу,  5-мавзу, 11-мавзу), “Коп-коп” технологиясига асосланган маъруза технологияси (9-мавзу) қўлланилди.

Амалий (лаборатория машгулотлари) ҳам фаол усул, шакл, воситалар асосида ташкиллаштирилди. Бунда билиларни чуқурлаштириш ва мустахкамлашга қаратилган технология, (1-лаблратория, 4-лаборатория, 5-лаборатория, 6-лаборатория, 8-лаборатория), хамкорликда ўқитишга асослангаан технология (1-лаборатория), фронтал тлпшириқларни бажаришга асосланган технология (2-лаборатория, 7-лаборатория), анжуманга асосланган технология (2-лаборатория, 7-лаборатория, 8-лаборатория) қўлланилди.

         Таълим технологиясини ишлаб чиқишда, талабаларнинг дарсдаги фаоллигини ошириш мухим, бунда талабаларнинг дарсдаги мустақил ишини ташкиллаштиришда фаолликни ошириш мумкин.  Фан бўйича талабаларнинг дарсдаги мустакил ишларини ташкиллаўтиришда кластер, нима учун техникаси, зигзаг техникаси, инсерт техникаси, Венн диаграммаси, БББжадвали,  ФСМУ техникаси каби график органайзерлардан, гурухда ишлаш, хамкорликда ўқитишнинг “Коп-коп” усулидан фойдаланилди.  

         Фан дастурига кўра дасдан ташқариги мустақил ишларнинг тахминий таркиби қўйидагича:

1.                   Транспорт энергатикаси ва ёнилги тажашни ривожланиши ва истиқболлари

2.                   Ўлчов, ўлов бирликлари

3.                   Синаш тўғрисида асосий тушунчалар.

4.                   Синаш натижаларга ишлов бериш

5.                   Турли фойдаланиш шароитларида ИЁДларнинг ёнилғи тежамкорлиги

6.                   Турли фойдаланиш шароитларида ИЁДларнинг ёнилғи заҳарлилиги

7.                   Турли фойдаланиш шароитларида ИЁДларнинг ёнилғи ейилиши

8.                   Транспорт воситасининг ёнилғи тежаскорлигини аниқлаш усуллари

9.                   Стандарстлар

10.               Ёнилғи-мой ашёларини сарфлаш меъёрлари

11.               Транспорт воситасининг ёнилғи тежамкорлигига таъсир қилувчи омиллар

12.               Транспорт воситасидан фойдаланиш даврида транспорт қурилмаларида ёнилғи сарфини камайтириш

13.               ИЁДларн тиклаш эхтимоллиги

14.               Ишламай қолиш оқимининг параметрлари

15.               ИЁДларнинг тайёрлик функцияси

16.               Тайёрлик ва иш йўқлик туфайли ишламай қолишлик коэффициентлари

17.               ИЁДларнинг хизмат қилиш муддати

18.               ИЁДларнинг сақланиш кўрсаткичлари

19.               ИЁДларнинг таъмирлашга яроқлилик кўрсаткичлари

20.               ИЁДларни синашдаги узлуксиз потикларнинг синаш асбоблари

21.               ИЁДларга ТХК постларининг асбоблари

22.               Диагностик тизимлар билан жихозланиш

23.               Двигател холатини ишлатилган газлар таркибига қараб баҳолаш

24.               Двигател холатини картердаги газлар таркибига қараб баҳолаш

25.               Ёнилги ва мойнинг сарфигв қараб двигател ҳолатини баҳолаш

26.               Диагностикалаш самарадорлиги мезонига турли омилларнинг умумий таъсири

27.               ИЁДларни эксплуатация қиладиган корхоналар учун эҳтиёт қисмларини захираси в меъёрини аниқлаш

28.               ИЁДларни синаш ва фойдаланиш ўқув базасига таъсир этувчи омиллар

29.               Ўқув юртларининг бинолдари

30.               Ўқув ўринларини табиий, сунъий, ёритилиш меъёрлари

31.               Ўқув ўринларини табиий, сунъий, ёритилиш турлари

32.               Хоналарнинг вентиляцияси ва иситилишига бўлган талабалар

Ушбу мустақил ишлар бўлғуси махсус фан ўқитувчилари учун мўлжалланганлигини инобатга олиб, қуйидаги шаклларда амалга оширилишини таклиф этамиз: реферат, презентация, маъруза, МИ мавзусини ёртиш услуби. 

”ИЁДларни синаш, фойдаланиш ва ўқув базасини ташкил этиш” фанини ўқитиш технологияси диссертация иловасида келтирилган

 

II боб бўйича хулоса

1. Ўқув фани бўйича таълим технологияси қуйидагилар асосида ишлаб чиқилади:

-                                 таълимни технологиялаштириш қоидаси;

-                                 фан бўйича ўқув ахборот мақсади, тузилмаси, мазмуни ва ҳажми;

-                                 ДТС томонидан белгиланган, ўқув режасида аниқлаб берилган вақтида ва берилган шароитда таълим бериш мақсадига эришишни кафолотловчи таълим бериш, мулоқот, ахборот ҳамда бошқарувнинг йўл ва воситаларини танлашнинг концептуал ёндашувлари.

         2. Технологик харитада таълим берувчи ва таълим олувчи фаолияти (ўқув жараёни) босқичларининг кетма-кетлиги ва мазмуни ҳамда уларда қўлланиладиган воситалар тавсифланади. Технологик харита талабаларнинг мустақил ишларини назорат қилишга ёрдам беради.

3. Маъруза ўқитишни ташкил этишнинг етакчи шакли ҳисобланиб, қуйидаги вазифаларни амалга оширишга имкон беради: йўналтирувчилик, ахборотлилик, методологик, тарбияловчилик, ривожлантирувчилик.

4.Маърузанинг функциялари:

-       профессионал таълим бериш ва дунёқарашни шакллантириш.

-       талабаларга тарбиявий таъсир кўрсатиш. Уларни ахлоқий, маънавий жиҳатдан баркамол бўлиши, меҳнатга муносабати, социал-психологик ҳислатларини шакллантириш.

-билим бериш, ўрганаётган фани бўйича ахборот олиш, олган ахбороти асосида тадқиқот ўтказиб, хулоса чиқаришга ўргатиш.

5. Амалий машғулот қуйидаги мақсадларга эришиш учун қўлланилади:

-                         назарий материални тартибга солиш.

-                         кўникмаларни ҳосил қилиш.

-                         билимларни назорат қилиш.

6. Таълим берувчи амалий машғулотни самарали ўтказиш учун қуйидагиларни ҳисобга олиш зарур:

ўзининг тайёргарлиги, бунда савол ва жавоб техникасига эга бўлиши;

-         ўқув гуруҳининг ҳолати: унинг мотивацияси, унинг ташкил этиш хусусияти;

- ўқув жараёнининг техник жиҳозланиши.

         7. Таълим технологиясининг мухим элементларидан бири талабаларнинг дарсдаги ва дарсдан ейинги мустақил фаолиятини тўғри ташкиллаштиришдир. Талаба мустақил ишининг асосий мақсади – ўқитувчининг раҳбарлиги ва назорати остида талабада муайян ўқув ишларини мустақил равишда бажариш учун зарур бўлган билим ва кўникмаларни шакллантириш ва ривожлантиришдир.

          8. «ИЁДлани синаш, фойдаланиш ва ўқув базасини ташкил этиш» ўқув курси бўйича таълим технологиясини лойиҳалаштиришдаги асосий концептуал ёндашувлари: шахсга йўналтирилган таълим, тизимли ёндашув, фаолиятга йўналтирилган ёндашув,  диалогик ёндашув,  ҳамкорликдаги таълимни ташкил этиш, муаммоли таълим, ахборотни тақдим қилишнинг замонавий воситалари ва усулларини қўллаш.

 

 

 

 

 

 

 

 

III БОБ.  Ишлаб чиқилган методикани тажриба синовдан ўтказиш

Педагогик тажриба - синов ишлари 2011-2013 йиллар давомида қуйидаги уч босқичда олиб борилди.

Биринчи босқич (2011-2012й.) да муаммонинг амалдаги ҳолатини ўрганиш мақсадида ўрганув тажриба-синов иши ўтказилди, ўкув меъёрнй ҳужжатлар, адабий манбалар ва амалиёт таҳлил этилиб, мақсад ва унга эришиш учун ечимини топиш лозим бўлган вазифалар белгилаб олинди ва муаммога бағишланган манбаларни ўрганиш давом эттирилиб, шакллантирувчи тажриба-синов ишлари бажарилди.

Иккинчи босқич ( 2012-2013й.) «ИЁДларни синаш, фойдаланиш ва щыув базасини ташкил этиш » фанидан таълим технологияси ишлаб чиқилди ва тажриба - синов ишларининг натижалари умумлаштирилди, таҳлил қилинди.

Тажриба - синов ишларини олиб боришда ТАЙИ (“Касбий таълим” йўналиши 4-курс) тажриба-синов майдончалари сифатида танланди .

Тажриба-синов ишлари тайергарлик даражалари ва ўқувчилар сонлари бир хил бўлган шартли равишда «Тажриба-синов» ва «Назорат» деб белгилаб олинган гурухларда олиб борилди. Шунингдек, тажриба-синов ишларини бир ўқитувчи икки хил материал ва методикалардан фойдаланган ҳолда ўтказилди, иккала гуруҳ ўқувчиларида шаклланган билим, кўникма, малака ва шахсли фазилатлар фарқланиб, қиёсланиб таққосланди. Тажриба-синов жараёнида  ТАЙИда “ИЁДларни синаш, фойдаланиш ва ўқув базасини ташкил этиш” фанини технологияларидан фойдаланган холда тажрибага мўлжалланган методик ишланмалар асосида олиб борилди ва олинган самарадорликни юқори бўлиши ҳам исботланди.

    Тажриба синов ишларининг асосий мақсади ишлаб чиқилган таълим технологиясини баҳолаш эди.

      Тажриба синов объектлари сифатида биз қуйидагиларни танлаб олдик:

- талабаларнинг бошланғич билимлари;

-“ИЁДларни синаш, фойдаланиш ва ўқув базасини ташкил этиш” фанининг дастури;

- талабаларнинг фан ўқитилгандан кейинги билим, кўникма ва малакалари;

-  таълим олувчи ва таълим берувчиларнинг савияси, билим даражаси.       

Талабаларда шаклланган билим, куникма ва малакаларни бахолашда онгли ўзлаштириш, (билимларнинг   ДТС   талаблари доирасида тизимлилиги ва улардан ижодий фойдаланиш кобилияти кабилар мезон сифатида фойдаланилди. Бунинг учун дастлабки ва охирги тажриба — синов натижаларидан фойдаланилди. Олинган натижаларни таҳлил қилишда биз талабалар томонидан билим ва кўникмаларни ўзлаштириш сифатини бахолашнинг умумлашган кўрсаткичи   - охирги натижа бўйича такқослашдан фойдаландик.

Юқорида қайд этилган курсни ўрганишни анъанавий услуб билан инновацион услуб солиштирилиб кўрилганда улардаги фарқ қуйидаги жадвалда  яққол сезилди:

3.1.- жадвал

ТАЙИ  «ИЁДларни синаш, фойдаланиш ва ўқув базасини ташкил этиш » фанини ўқитиш гурухлари  буйича

 

 

Т/р	Сифат курсаткичи	Назорат гурух.и		Тажриба гурухи		Изох.
	Баллар хисобида	Бахолар сони	% хисобида	Бахолар сони	% хисобида
1	85-100	8	10,8	17	27,4
2	75-85	19	25,7	27	43,6
3	55 - 75	35	47,3	18	30
	0-55	12	16,2	0	0
5	Жами	74	100	62	100
6	Узлаштириш	62	83,7	62	100
7	Сифат курсаткич	27	36,3	44	71

 

Жадвал 3.1

Талабалар томонидан билимларни эгалланиш даражаси

№	вазифалар															Жами
	1	2	3	4	5	6	7	8	9	10	11	12	13	14	15	Тугри жавоблар	Нотўғри жавоблар	Ўзлаштириш коэф.
1к. 1э.	1	0	1	0	1	0	1	1	1	0	0	1	0	0	1	8	7	0,5
	1	0	0	1	1	0	0	0	1	1	0	0	0	0	1	6	9	0,4
2к. 2э.	0	0	0	1	1	0	0	0	1	1	0	0	0	0	0	4	11	0,3
	1	1	1	0	0	0	1	1	1	1	1	1	0	1	1	12	3	0,8
3к. 3э.	1	1	1	0	0	0	1	1	1	1	1	0	0	1	1	11	4	0,7
	0	0	1	1	1	0	1	1	1	0	1	1	0	1	1	10	5	0,7
4к. 4э.	0	0	1	1	1	0	1	1	1	0	1	1	0	1	1	10	5	0,7
	1	0	1	0	1	0	1	1	1	0	0	1	0	0	1	8	7	0,5
5к. 5э.	1	0	0	1	1	0	0	0	1	1	0	0	0	0	1	6	9	0,4
	0	0	0	1	1	0	0	0	1	1	0	0	0	0	0	4	11	0,3
6к. 6э.	1	1	1	0	0	0	1	1	1	1	1	1	0	1	1	12	3	0,8
	1	1	1	0	0	0	1	1	1	1	1	0	0	1	1	11	4	0,7
7к. 7э.	0	0	1	1	1	0	1	1	1	0	1	1	0	1	1	10	5	0,7
	0	0	1	1	1	0	1	1	1	0	1	1	0	1	1	10	5	0,7
8к. 8э.	0	1	1	1	0	0	1	1	1	1	0	1	1	1	1	11	4	0,7
	1	1	1	1	1	0	1	1	1	1	1	1	0	1	1	13	2	0,9
9к. 9э.	1	0	1	0	1	0	1	1	1	0	0	1	0	0	1	8	7	0,5
	1	0	0	1	1	0	0	0	1	1	0	0	0	0	1	6	9	0,4
10к. 10э.	0	0	0	1	1	0	0	0	1	1	0	0	0	0	0	4	11	0,3
	1	1	1	0	0	0	1	1	1	1	1	1	0	1	1	12	3	0,8
11к11э.	1	1	1	0	0	0	1	1	1	1	1	0	0	1	1	11	4	0,7
	0	0	1	1	1	0	1	1	1	0	1	1	0	1	1	10	5	0,7
12к 12э	0	0	1	1	1	0	1	1	1	0	1	1	0	1	1	10	5	0,7
	0	1	1	1	0	0	1	1	1	1	0	1	1	1	1	11	4	0,7
13к 13э	1	1	1	1	1	0	1	1	1	1	1	1	0	1	1	13	2	0,9
	0	0	1	1	1	0	1	1	1	0	1	1	0	1	1	10	5	0,7
14к 14э	1	0	1	0	1	0	1	1	1	0	0	1	0	0	1	8	7	0,5
	1	0	0	1	1	0	0	0	1	1	0	0	0	0	1	6	9	0,4
15к 15э	0	0	0	1	1	0	0	0	1	1	0	0	0	0	0	4	11	0,3
	1	1	1	0	0	0	1	1	1	1	1	1	0	1	1	12	3	0,8
16к 16э	1	1	1	0	0	0	1	1	1	1	1	0	0	1	1	11	4	0.7
	0	0	1	1	1	0	1	1	1	0	1	1	0	1	1	10	5	0,7
17к 17э	0	0	1	1	1	0	1	1	1	0	1	1	0	1	1	10	5	0,7
	0	1	1	1	0	0	1	1	1	1	0	1	1	1	1	11	4	0,7
18к 18э	1	1	1	1	1	0	1	1	1	1	1	1	0	1	1	13	2	0,9
	1	0	1	0	1	0	1	1	1	0	0	1	0	0	1	8	7	0,5
19к 19э	1	0	0	1	1	0	0	0	1	1	0	0	0	0	1	6	9	0,4
	0	0	0	1	1	0	0	0	1	1	0	0	0	0	0	4	11	0,3
20к 20э	0	0	1	1	1	0	1	1	1	0	1	1	0	1	1	10	5	0,7
	0	0	1	1	1	0	1	1	1	0	1	1	0	1	1	10	5	0,7
21к 21э	0	1	1	1	0	0	1	1	1	1	0	1	1	1	1	11	4	0,7
	1	1	1	1	1	0	1	1	1	1	1	1	0	1	1	13	2	0,9
22к 22э	1	0	1	0	1	0	1	1	1	0	0	1	0	0	1	8	7	0,5
	1	0	0	1	1	0	0	0	1	1	0	0	0	0	1	6	9	0,4
23к 23э	0	0	0	1	1	0	0	0	1	1	0	0	0	0	0	4	11	0,3
	1	1	1	0	0	0	1	1	1	1	1	1	0	1	1	12	3	0,8
Жа ми																223	142	0,6
																235	130	0,64

 

Бунда 1к,2к,3к и т.д. -  контороол гурухдаги талабалар тартиб рақами.

1э,2э,3э и т.л. – экспериментал гурухдаги талабаларнигнг тартиб рақами.

Талабаларни билмиларини баҳолашни назорат қилиш қуйидаги тартибда амалга олишрилди:

Тўғри жавоб – 1 балл, нотўғри жавоб – о балл.

Ўзлаштириш коэффициенти – К, тўғри ва нотўғри жавоблар нисбати билан аниқланади. Масалан №1к учун   К= 10/15=0,7.

Барча талабалар учун щзлаштириш коэффициенти шу тартибда аниыланган.

 Умумий (гурух бщйича) Ко коэффициенти 223+142=365  Кок=223/365=0,6 и 235+130=365,  Кок=235/365=0,64.га тенг

Тажриба синовдан сўнг талабаларнинг ўзлаштириш ждаражаси қуйида келтирилган

 

 

 

Жадвал 3.2.

Талабалар ўзлаштириш даражаси

№	вазифа															Жами
	1	2	3	4	5	6	7	8	9	10	11	12	13	14	15	Тўғри жавоб	Нотўғ ри жавоб	Ўзл.коэф.
1к. 1э.	1	0	1	0	1	0	1	1	1	0	0	1	0	0	1	8	7	0,5
	1	1	1	1	1	0	0	0	1	1	0	0	0	0	1	8	7	0,5
2к. 2э.	0	0	0	1	1	0	0	0	1	1	0	0	0	0	0	4	11	0,3
	1	1	1	0	0	0	1	1	1	1	1	1	0	1	1	12	3	0,8
3к. 3э.	1	1	1	0	0	0	1	1	1	1	1	0	0	1	1	11	4	0,7
	0	0	1	1	1	0	1	1	1	0	1	1	0	1	1	10	5	0,7
4к. 4э.	0	0	1	1	1	0	1	1	1	0	1	1	0	1	1	10	5	0,7
	1	0	1	0	1	0	1	1	1	0	0	1	1	1	1	10	5	0,7
5к. 5э.	1	0	0	1	1	0	0	0	1	1	0	0	0	0	1	6	9	0,4
	0	0	0	1	1	0	0	0	1	1	0	0	1	1	0	6	9	0,4
6к. 6э.	1	1	1	0	0	0	1	1	1	1	1	1	0	1	1	12	3	0,8
	1	1	1	0	0	0	1	1	1	1	1	0	0	1	1	11	4	0,7
7к. 7э.	0	0	1	1	1	0	1	1	1	0	1	1	0	1	1	10	5	0,7
	0	0	1	1	1	0	1	1	1	0	1	1	0	1	1	10	5	0,7
8к. 8э.	0	1	1	1	0	0	1	1	1	1	0	1	1	1	1	11	4	0,7
	1	1	1	1	1	0	1	1	1	1	1	1	0	1	1	13	2	0,9
9к. 9э.	1	0	1	0	1	0	1	1	1	0	0	1	0	0	1	8	7	0,5
	1	0	0	1	1	0	1	0	1	1	0	1	0	0	1	8	7	0,5
10к. 10э.	0	0	0	1	1	0	0	0	1	1	0	0	0	0	0	4	11	0,3
	1	1	1	0	0	0	1	1	1	1	1	1	0	1	1	12	3	0,8
11к11э.	1	1	1	0	0	0	1	1	1	1	1	0	0	1	1	11	4	0,7
	0	1	1	1	1	1	1	1	1	0	1	1	0	1	1	12	3	0,8
12к 12э	0	0	1	1	1	0	1	1	1	0	1	1	0	1	1	10	5	0,7
	0	1	1	1	0	0	1	1	1	1	0	1	1	1	1	11	4	0,7
13к 13э	1	1	1	1	1	0	1	1	1	1	1	1	0	1	1	13	2	0,9
	1	1	1	1	1	0	1	1	1	1	1	1	0	1	1	13	2	0,9
14к 14э	1	0	1	0	1	0	1	1	1	0	0	1	0	0	1	8	7	0,5
	1	0	0	1	1	1	0	0	1	1	1	0	0	0	1	8	7	0,5
15к 15э	0	0	0	1	1	0	1	0	1	0	0	0	0	0	0	4	11	0,3
	1	1	1	0	0	0	1	1	1	1	1	1	0	1	1	12	3	0,8
16к 16э	1	1	1	0	0	0	1	1	1	1	1	0	0	1	1	11	4	0.7
	0	0	1	1	1	0	1	1	1	0	1	1	0	1	1	10	5	0,7
17к 17э	0	0	1	1	1	0	1	1	1	0	1	1	0	1	1	10	5	0,7
	0	1	1	1	0	0	1	1	1	1	0	1	1	1	1	11	4	0,7
18к 18э	1	1	1	1	1	0	1	1	1	1	1	1	0	1	1	13	2	0,9
	1	0	1	1	1	0	1	1	1	0	0	1	0	1	1	10	5	0,7
19к 19э	1	0	0	1	1	0	0	0	1	1	0	0	0	0	1	6	9	0,4
	0	1	0	1	1	0	0	0	1	1	0	1	0	0	0	6	9	0,4
20к 20э	0	0	1	1	1	0	1	1	1	0	1	1	0	1	1	10	5	0,7
	0	0	1	1	1	0	1	1	1	0	1	1	0	1	1	10	5	0,7
21к 21э	0	1	1	1	0	0	1	1	1	1	0	1	1	1	1	11	4	0,7
	1	1	1	1	1	0	1	1	1	1	1	1	0	1	1	13	2	0,9
22к 22э	1	0	1	0	1	0	1	1	1	0	0	1	0	0	1	8	7	0,5
	1	0	0	1	1	0	0	0	1	1	0	1	1	0	1	8	7	0,5
23к 23э	0	0	0	1	1	0	0	0	1	1	0	0	0	0	0	4	11	0,3
	1	1	1	0	0	0	1	1	1	1	1	1	0	1	1	12	3	0,8
Жа ми																223	142	0,6
																255	110	0,75

 

Жадвал 3.3.

Талабалар ўзлаштириш даражаларини қиёсий тахлили

		Тажриба синов ишларигача		Тажриба синов ишларидан кейин
		Контрол гурух	Экспериментал гурух	Контрол гурух	Экспериментал Гурух
1	Тўғри жавоб	223	235	223	255
2	Нотўғри жавоб	142	130	142	110
3	Ко- ўзлаштириш коэф.	0,6	0,64	0,6	0,75

 

Билим, куникма ва малакалар беш баллик бахолаш тизимида баҳоланди. Барча кўрсатикичлар (миқдор ва сифат) бўйича тажриба  гурухларида юқори бўлди. Бу ҳолат танланган тадкикотимиз мавзусининг долзарблигини таъкидлайди ва ўз вақтида муаммо ечимини топиш учун мақбул   таълим технологияларни  ишлаб чиқишга ёрдам берганлигини кўрсатади.

 

III. БОБ.  Бўйича хулосалар

Муаммонинг амалдаги ҳолатини ўрганиш мақсадида ўрганув тажриба-синов иши ўтказилди, ўкув меъёрнй ҳужжатлар, адабий манбалар ва амалиёт таҳлил этилиб, мақсад ва унга эришиш учун ечимини топиш лозим бўлган вазифалар белгилаб олинди ва муаммога бағишланган манбаларни ўрганиш давом эттирилиб, шакллантирувчи тажриба-синов ишлари бажарилди.

«ИЁДларни синаш, фойдаланиш ва ўқув базасини ишлаб чиқиш» фанининг таълим технологияси ишлаб чиқилди ва тажриба - синов ишларининг натижалари умумлаштирилди.

    Тажриба синов ишларининг асосий мақсади ишлаб чиқилган таълим технологиясини баҳолаш эди.

      Тажриба синов объектлари сифатида биз қуйидагиларни танлаб олдик:

- талабаларнинг бошланғич билимлари;

-фанининг дастури;

- талабаларнинг фан ўқитилгандан кейинги билим, кўникма ва малакалари;

         Тадқиқотни амалга ошириш тажриба-синов ўтказиш кўрсатадики, дарсларни таълим технологияси, фаол усул, шакл , воситаларини оқилона фойдаланишга асосланган таълим технологияси асосида ўқитиш самарали.

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

Умумий хулоса ва таклифлар

Касбий фаолият учун мутахассилик фанларидан олинган билимлар жуда мухим, шу боис хам кўпгина педагог-олимлар мутахассилик фанларидан пухта, мустахкам билим, кўникма ва малакаларни эгаллаш муаммосига ўз эътиборларини қаратганлар.

Ўқув — услубий мажмуа — меъёрий (укув режа ва дастур), ташкилий (ўқитиш воситалари), ўқувғметодик адабиётлар (дарсликлар, ўқув қўлланмалар, ўқитиш методикаси), ўқув ишлаб чиқариш ва лаборатория жиҳозлари, техник воситалар, муайян ўқув фанларни шқитишни ташкил қилиш ва мазмунини ягона методологияси билан ўзаро   боғлик, йиғиндисидир.

Педагогик технология— бу бутун ўқитиш ва билимларни ўзлаштириш жараёнида олдинги таълим шаклларини самарадорлаштириш вазифасини қўювчи техник ҳамда шахс заҳиралари ва уларнинг алоқасини ҳисобга олиб,  билимларни   яратиш,  қўллаш ва белгилашнинг тизимли шаклидир . Педагогик технология асосида дарс ўтишда энг асосий талаб талабанинг ҳаётий тажрибаси аввал ўзлаштирган билимлари ва қизиқишлари асосида билим беришни кўзда тутади. Педагогик технология ўрганилаётган соҳа бўйича талабаларда билим етарлича бўлмаган ҳолда ҳам талабада салбий кечинмага ўрин қолдирмасликни, бу талабанинг айби эмаслигини тан олишни талаб этади. Фаоллик кўрсатилса, билимларни ўзлаштириб олишга талабаларда ишонч ҳосил қилиш тавсия этилади.

Ўқув фани бўйича таълим технологияси қуйидагилар асосида ишлаб чиқилади:

-                                 таълимни технологиялаштириш қоидаси;

-                                 фан бўйича ўқув ахборот мақсади, тузилмаси, мазмуни ва ҳажми;

-                                 ДТС томонидан белгиланган, ўқув режасида аниқлаб берилган вақтида ва берилган шароитда таълим бериш мақсадига эришишни кафолотловчи таълим бериш, мулоқот, ахборот ҳамда бошқарувнинг йўл ва воситаларини танлашнинг концептуал ёндашувлари.

         Технологик харитада таълим берувчи ва таълим олувчи фаолияти (ўқув жараёни) босқичларининг кетма-кетлиги ва мазмуни ҳамда уларда қўлланиладиган воситалар тавсифланади. Технологик харита талабаларнинг мустақил ишларини назорат қилишга ёрдам беради.

«ИЁДлани синаш, фойдаланиш ва ўқув базасини ташкил этиш» ўқув курси бўйича таълим технологиясини лойиҳалаштиришдаги асосий концептуал ёндашувлари: шахсга йўналтирилган таълим, тизимли ёндашув, фаолиятга йўналтирилган ёндашув,  диалогик ёндашув,  ҳамкорликдаги таълимни ташкил этиш, муаммоли таълим, ахборотни тақдим қилишнинг замонавий воситалари ва усулларини қўллаш.

«ИЁДларни синаш, фойдаланиш ва ўқув базасини ишлаб чиқиш» фанининг таълим технологияси ишлаб чиқилди ва тажриба - синов ишларининг натижалари умумлаштирилди. Тадқиқотни амалга ошириш тажриба-синов ўтказиш кўрсатадики, дарсларни таълим технологияси, фаол усул, шакл, воситаларини оқилона фойдаланишга асосланган таълим технологияси асосида ўқитиш самарали.

Мутахассилик фанларини ўқитишни технологиялаштириш педагогик асосларини чуқурроқ очиб бериш мақсадида, қуйидагиларга эътиборни қаратиш лозим деб ўйлаймиз:

1. Умумкасбий ва ихтисослик фанларини ўқитишда талабаларда мустахкам билдим, кўникма ва малакаларини шакллантириш самарадорлигини ошириш мақсадида модулли таълим технологиялари асосида машғулотларни ташкил этиш  методикасини ишлаб чиқиш.

2.Мутахассилик фанларидан ЎЎМ таркибий қисми бўлган мустақил таълим вазифаларини ишлаб чиқишда талабаланинг индивидуал хусусиятларини инобатга олган ҳолда  ижодий потенциалини очишга қўмаклашувчи вазифаларни ишлаб чиқиш муаммосини хал этиш

3. “ИЁДни синаш, фойдаланиш ва ўқув базасини ташкил этиш” фани мисолида “Касбий таълим” йўналишида тахсил олаётган бўлғуси мутахассилик фанлари ўқитувчиларининг услубий жихатдан билим, кўникма ва малакаларини шакллантириш вазифасига эътиборни қаратиш.

Адабиётлар

1.  Ўзбекистан   Республикасининг   Конституцияси        Т:   Узбекистон, 1998.

2.     Закон Республики Узбекистан “О национальной программе по подготовке
кадров” // Гармонично развитое поколение-основа прогресса Узбекистана.
-Т.: Шарк, 1997.-С.32-63.

3.     «Ўрта махсус, касб-ҳунар таълими муассасалари учун педагог кадрлар тайёрлаш тизимини такомиллаштириш чора тадбирлари тўғрисида»ги Вазирлар Маҳкамасининг 2001 йил 4 - октябрдаги 400-сонли қарори.

4.     Каримов И.А. Ўзбекистон мустақилликка эришиш остонасида – Т.:  Ўзбекистон , 2011. – 440 б.

5.     Каримов И.А. Баркамол авлод – Ўзбекистон тараққиётининг пойдевори. – Т.: Шарқ , 1997. – 64 б.

6.     Каримов И.А. Юксак малакали мутахассислар – тараққиёт омили. – Т.: Ўзбекистон, 1995. – 32 б. 

7.     Каримов И.A. Баркамол авлод Ўзбекистон тараққиётининг  пойдевори. Т: «Шарқ»   нашриёти, 1998 й.

8.     Абдуллаева Қ.М. Махсус фанларни ўқитишда бўлажак ўқитувчиларнинг касбий билим ва кўникмаларини шакллантиришнинг методик асослари: Дисс. … пед. фан. ном.- Тошкент: 2006. - 182 б.

9.     Абдукудусов О. Совершенствование методики обучения предмету “Сельскохозяйственные машины” в СПТУ (на примере подготовки механизато­ров для хлопкосеющих районов страны): Дис.канд.пед.наук. - Казань, 1987.-252 с.

10. Абдукудусов О. Касбий таълим. ва илгор технологиялар // Халк таълими - 2000. - № 5. С.29-33.

11. Абдукарымов Б. Теория и практика развития профессионально-технического образования. // Афтореф: дис... д-ра пед. наук. - Алматы-1996.-50с.

12.            Алимов М.С. Организационно-педагогические условия управления подготовкой кадров в системе среднего профессионального образования: Дис.канд. пед.наук - Т., 1997.

13.            Алметов Н.Ш. Дидактические условия формирования профессиональных навыков и умений у учащихся СПТУ (на примере лабораторно-практических занятий по предмету “Селскохозяйственные машины в профтехучилищах зоны хлопкосеяния): Дис. канд.пед.паук -Т., I 991.-244 с.

14. Анаркулова Г.М. Научно-методические основы профессиональной подготовки специалистов для сельского хозяйства (на примере профессии фермера-растениевода): Дис. канд.пед.паук -Т., 2003.-244 с.

15. Батышев С. Я. Основы производственной педагогики - М.: Машино-строение, 1971.-551 с.

16. Бабанский Ю.К. оптимизация учебно позновательной деятельности..- М.: Машино-строение 2000.-371с.

17. Беляева А. П., Баев С. Я., Савельева Л. В. и др. Организация комплексных научных исследований в системе профессионально-технического образования. - М.: Высшая щкола, 1983. - 220 с.

18. Беспалько В.П. Слагаемые педагогической технологии.

19. Волкова СР. Научно - методические основы подготовки рабочих широкого профиля в новых социально-экономических условиях: Дис.канд. пе; наук-Т., 1997.-140 с.

20. Голиш Л.В. Что нужно знать обучающему о современных технологиях обучения : Учебно - методическое пособие,- Т., 2002. -160 с.

21. Давыдова Л.Г'. Межпредметные связи на уроках химии в среднем сель­ском профтехучилище.: Методическое рекомендации -Т., 1984. - 61 с.

22. Давыдова Л.Г. Использование активных форм и методов обучения в преподавании химии.:  Методические рекомендации -Т., 1990. - 15 с.

23. Давыдова Л.Г. Использование активных форм и методов обучения в преподавании химии.: Методические рекомендации. – Т., 1995.-15с.

24. Думченко Н.И. Педагогические основы систем производственного обучения.:// Проблемы дидактики производственного обучения. - М.: Высшая школа - 1998 -С. 95-117.

25. Джураев Р.Х: Теория и практика интенсификации профессиональной подготовки учащихся профтехучилищ -Т.: Фан 1992. - 259 с.

26. 3баровский В.С. Формирование профессиональных знаний, умений и навыков у учащихся сельских ПТУ.: Дис. канд. пед. наук, - М.,1993.

27. Икрамов А.И. Касб-хунар таълими тизимида мухандис — педагогнияг урни. //Касб-хнар таълими - 2001.№ 7-8 -С.6 —8.

28. Исмаилов А.А. Становление и развитие профессионально технического образования в Узбекистане: Автореф. Дис... д-ра. пед. наук - Т. 1990.

29. Исмоилова З.К.

30. Казакова Э.М. Формирование учебных умений и навыков у учащихся, обучающихся по профессии “Тракторист-машинист” (широкого профиля). “Слесарь-ремонтник”: Методические рекомендации. - Т., 1989, - 51с.

31. Кларин В.М. Педагогическая технология в учебном процессе.

        М.: Знание 1989г.

32. Концепции развития профессионально-технического образования Респуб­лики Узбекистан. Проект //Учитель Узбекистана. 1992. 8-14 апреля С.4-7.

33. Келдибеков Е. Теоретические основы развития содержания начального высшего профессионального образования в условиях ого стандартизации.-дис... канд. пед. наук - Т., 1997.

34. Классификатор направлений подготовки, профессий и специальностей среднего специального и профессионального образования -Т., 2002.-168 с.

35. Кыверялг А.А.   Методы  исследования   в  профессиональной   педагогике Таллин: Валгус, 1980.

36.   Лернер И.Я. Дидактические основы методов обучения. - М, Педагогика, 1981.- 184 с.

37. Магзумов П.Г. Педагогические основы трудового становления личности школьника.: Автореф. дис. д-ра пед. наук - Т., 1991.

38. Муслимов Н.А. Бўлажак касб таълими ўқитувчиларини касбий шакллантириш. Монография. – Т.: Фан, 2004. - 128 б.

39.       Мирсаидов К. Д. Хидиров У.Д., Чориев Р.К.  Ишлаб чикариш таълими (Касб  — хунар коллежлари учун укув кулланма)  — Т.,: Укитувчи, 2002.- 103 с.

40. Монахов В.М. Аксиоматический подход к проектированию

        пед. технологии. Педагогика. 1997г. №6.

41.     Рашидов Х.Ф. Давлат таълим стандартлари мазмунини бозор иқтисодиёти талабаларини уйгунлаштиришнинг илмий асослари. //Касб-хунар таълими - 2001. -№1 С.5-6.

42. Cаидахмедов Н. Янги педагогик технологиялар. Тошкент “Молия”- 2003.

43.     Скакун В.А. Умумслесарлик ишларидан ишлаб чиқариш таълими.-Тошкент.: Ўқитувчи, 1988. – 264 б.

44.     Ходжабоев А.Р. Научно-педагогические основы методического комплек­са подготовки учителя труда.: Чориев Р.К. Касб таълимида интеграция муаммолари // -2001.-№5.

45. Хидиров У.Д.

46. Шарипов Ш. С. Талабалар ихтирочилик ижодкорлигини шакллантиришининг педагогик шароитлари. (Меҳнат ва касб таълими факуьтетлари мисолида): Дис. … пед. фан. ном. – Т.: 2000. – 205 б.

47. Шоюсупова А.А.

48.  Интернет ресурслари:

 http://www.referat.ru;

www.inter-pedagogika.ru;;

www.inter-nastavnik.iatp.bu

                            

                          

 

 

 

 

ИЛОВАЛАР

                                                                        Илова 1

«Ички ёнув двигателларини синаш,фойдаланиш ва унинг ўқув базасини ташкил этиш»  фани бўйича таълим технологияси

1-МАВЗУ. ФАННИНГ АСОСИЙ МАҚСАДИ ВА  ВАЗИФАСИ

(Маъруза – 2 соат, Лаборатория машгулоти – 2 соат)

1.1.          Маърузани олиб бориш технологияси

Талабалар сони –60 та	Дарс вақти – 2 соат
Машғулот шакли	Кириш-мавзу бўйича маъруза
Маъруза режаси	1.                ИЁДларнинг ишлатилиши,ейилиши ва ишончлилиги соҳасининг ривожланиш тарихи. 2.                Транспорт энергетикасининг ва ёнилғи тежашни вазифаси ва ривожланиш истиқболлари 3.                Ўлчов, ўлчов бирликлари. Синаш тўғрисида асосий тушунчалар.
Ўқув машғулотининг мақсади: Ўқув курси ҳақида умумий тушунча бериш, Ўзбекистон республикаси ва жаоҳолн олимларининг ушбу соҳага қўшган ҳиссалари, ИЁДларнинг ишончлилиги ҳақида билимларни шакллантириш, , асосий тушунчалар билан таништириш
Педагогик вазифалари:		Ўқув фаолияти натижалари:
·              курснинг мақсади, вазифалари ва талабаларга қўйиладиган талабларнинг моҳиятини очиб бериш; ·              ИЁДларнинг ишлатилиши,ейилиши ва ишончлилиги соҳасининг ривожланиш тарихи ҳақида тушунча бериш ·              Транспорт энергетикасининг ва ёнилғи тежашни вазифаси ва ривожланиш истиқболлари хақида тушунча шакллантириш ·              Ўлчов, ўлчов бирликлари. Синаш тўғрисида асосий тушунчаларни изоҳлаш.		· курснинг мақсад ва вазифаларини  баён этади; ·          ИЁДларнинг ишлатилиши,ейилиши ва ишончлилиги соҳасининг ривожланиш тарихи ҳақида билимга эга. ·          Транспорт энергетикасининг ва ёнилғи тежашни вазифаси ва ривожланиш истиқболлари ҳақида тушунчага эга ·          Ўлчов, ўлчов бирликлари. Синаш тўғрисида асосий тушунчалар мохиятини тушунади, изоҳлайди.
Ўқитиш усуллари ва техника		Маъруза, блиц-сўров, органайзер.
Ўқитиш воситалари		Маърузалар матни, слайдлар, проектор,
Ўқитиш шакллари		Жамоа, гуруҳларда ишлаш.
Ўқитиш шарт-шароити		Техник воситалар билан таъминланган аудитория
Мониторинг ва баҳолаш		Оғзаки назорат, ўз-ўзини назорат қилиш, рейтинг тизими асосида баҳолаш.

 

 

 

 

 

Маърузанинг технологик картаси

 

 

    1-илова

Назорат турлари бўйича балларнинг тақсимланиши ( % да)
Жами	Жорий назорат	Оралиқ назорат	Якуний назорат
100%	45%	40%	15%
40 балл	40 балл	30 балл	15 балл

Ўзлаштириш кўрсаткичлари:

86%-100%   /  86-100 балл  « аъло»

85%- 71%  /   85- 71   балл   «яхши»

56%-70%  /    56-  70  балл  « қониқарли»

2-илова

Ўқув топшириқлар

Фаоллаштирувчи саволлар:

1. ИЁДларинингт вазифаси нимадан иборат?

2. ИЁДларнинг синаш ва ишончлилигини аниқлашдан мақсад нимада?

3. Соҳа ривожланишига хисса қўшган қандай олимларни биласиз?

4.ИЁДларни синаш даганда нималарни тушунасиз?

3-илова

Назорат саволлари:

1.                 ИЁДларнинг ривожланиш тарихи

2.                 Олимларнинг соҳадаги бтуқлари

3.                 ИЁДни ишончлилигини аниқлашдаги математик усуллар

4.                 Транспорт энергетикасининг вазифаси

5.                 Транспорт энергетикасининг ривожланиш истиқболлари

6.                 Ёнилғи тежаш

7.                 Синаш тушунчаси

8.                 Стинаш натижалари

    

 

 

    4-илова

 Кўргазмали материаллар                                                                         

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

5-илова

Топшириқ.  ИЁДларни ишлатилиши, ейилиши ва ишончлилиги сохасининг ривожланиш тарихи ҳақида фикрлар билдириш (кластер)

Кластер тузиш қоидаси

1. Ақлингизга келган барчани ёзинг. Ғоя сифатини муҳокама қилманг: уларни оддий ҳолда ёзинг.

2. Орфография ва бошқа омилларга эътибор берманг.

3. Ажратилган вақт тугагунча ёзувни тўхтатманг. Агарда ақлингизда ғоялар келиши бирдан тўхтаса, у ҳолда қоғозга расм чизинг, қачонки янги ғоялар пайдо бўлмагунча.

4. Кўпроқ алоқа бўлишлигига ҳаракат қилинг. ғоялар сони, улар оқими ва улар ўртасидаги ўзаро алоқадорликка чегараланманг.

 

 

 

1.2.          Лаборатория машғулотини олиб бориш технологияси

Лаборатория иши №1 Эжекторли ёнилғи таъминлаш тизимини текшириш

Талабалар сони: 20 та	Дарс вақти – 2 соат
Машғулот шакли	Билимларни чуқурлаштириш ва мустаҳкамлашга қаратиланган амалий машғулот
Машғулот режаси	Эжекторли ёнилғи таъминлаш тизимини текшириш
Ўқув машғулотининг мақсади	Мавзу бўйича талабалар билимларини чуқур ўзлаштиришини таъминлаш
Педагогик вазифалар:	Ўқув фаолияти натижалари:
·        Эжекторли ёнилғи таъминлаш тизимини текўириш бўйича амалий кўникмалар шакллантириш	·        Эжекторли ёқилғи таъминлаш тизимини текшириш усулларинибилади, амалий кўникмага эга
Ўқитиш усуллари ва техника	Топшириқлар, амалий ишлаш усули, суҳбат, баҳс-мунозара, кичик гуруҳларда ишлаш.
Ўқитиш воситалари	·        Маърузалар матни, маркерлар, қоғозлар, доска, бўр.
Ўқитиш шакллари	·        Жамоа ва  гуруҳ билан ишлаш.
Ўқитиш шарт-шароити	·        Техник воситалар билан таъминланган аудитория.
Мониторинг ва баҳолаш	·        Оғзаки назорат, савол-жавоб. ўз-ўзини назорат қилиш, рейтинг тизими асосида баҳолаш

 

 

 

 

Амалий машғулотнинг технологик картаси

Иш босқич-лари	Ўқитувчи фаолиятининг мазмуни	Талаба фаолиятининг               мазмуни
1 босқич   Мавзуга кириш.   (10дақ)	1.1.     Ўқув машғулоти мавзуси, мақсади ва ўқув фаолияти натижаларини айтади.	1.1. Мавзу номини ёзиб оладилар
	1.2.     Талабаларни амалий машғулотни таҳлил қилиш варағи билан таништиради. (1 илова)	1.2. Ёзиб оладилар
	1.3.     «Нима учун» техникасидан фойдаланилган ҳолда талабаларга, «Нима учун бугунги кунда эжекторли ёнилгига асосланган “Касб педагогикаси” фанини ўрганишга  нисбатан  эътибор кучаймоқда?» деган савол билан мурожаат қилади. Бажарилган ишларни кўздан кечириб хулосалайди (2 илова).	1.3. Ўз фикрларини эркин билдирадилар. Органайзерни тўлди-радилар.
	1.4. Талабаларнинг фикрини умумлаштириб, уларни 3-4 та кичик гуруҳларга бўлади.	1.4.Интерфаол усуллардан фойдаланилган ҳолда кичик гуруҳларга бўлинади.
	1.5. Талабаларнинг машғулотдаги фаолиятини баҳолаш кўрсаткичлари ва мезонлари билан таништиради (3 илова).	1.5. Ёзиб оладилар
	1.6. Гуруҳда ишлаш қоидалари билан таништиради. (4 илова)	1.6. Ёзиб оладилар
2 босқич   Асосий бўлим.                 (60 дақ)	2.1.Мавзу бўйича тайёрланган топшириқларни тарқатади ва гуруҳда ишлашни ташкил этади. (5 илова) 3-4 та кичик гуруҳга бўлади. Ҳар бир гуруҳ топшириқларини ватман-қоғозларга тушириб, тақдимотини ўтказишга ёрдам беради, билимларини умумлаштиради, хулосаларга алоҳида эътибор беради. Топшириқларнинг бажарилишини қай даражада тўғри эканлигини диққат билан тинглайди. Тақдимотни амалга оширади.	2.1. Жамоа бўлиб бажарилган ишнинг тақдимотини ўтказадилар, баҳс-мунозара юритадилар, қўшимчалар қиладилар, хулоса чиқарадилар. Баҳолайдилар
	2.2.Таърифлар мазмунини тушунтиради,  маслаҳатлар беради. Кузатиб боради.	2.3.Қўйилган саволларга жавоб тайёрлайдилар
3 босқич Якун-ловчи босқич (10 дақ)	3.1. Мавзу бўйича якунловчи хулосалар қилади.	3.1.Саволлар берадилар.
	3.2.Ўз-ўзини назорат ва мустаҳкамлаш учун саволлар беради. (6 илова)	3.2. Саволларга жавоб берадилар.
	3.3.Мавзу мақсадига эришишдаги талабалар фаолиятини таҳлил қилади ва баҳолайди.
	3.4.Мустақил ишлаш учун топшириқ беради. «Кадрлар тайёрлаш жараёнидаги касбий-малакавий ўзгаришлар» мавзусида эссе ёзиб келишларини айтади.	3.4. ЎУМга қаранг.

 

 

 

 

 

 

1 Илова (1.2)

Амалий машғулотни таҳлил қилиш варағи

2 Илова (1.2)

 

Гуруҳда ишлаш қоидалари ·        Ҳар ким ўз ўртоқларини тинглаши, ҳурмат билдириши керак. ·        Ҳар ким фаол, биргаликда, берилган топшириққа масъулият билан қараган ҳолда ишлаши керак. ·        Ҳар ким зарур бўлган ҳолда ёрдам сўраши лозим. ·        Ҳар ким ундан ёрдам сўралганда албатта ёрдам бериши керак. ·        Ҳар ким гуруҳ иши натижасини баҳолашда иштирок этиши шарт. ·        Ҳар ким бошқаларга ўргатиб ўзи ўрганишни билиши зарур.

 

3 Илова

«Нима учун?» техникаси

Нима учун бугунги кунда “Касбий педагогика” фанини ўрганишга нисбатан эътибор кучаймоқда?

             Нима учун?                       Нима учун?

 

 

                                                                         

                                     

                                                                                                     Нима учун?

                                            Нима учун?

4 Илова

Баҳолаш мезонлари ва кўрсаткичлари

Гуруҳлар	Саволнинг тўлиқ ва Аниқ ёритилиши 0-5 балл	Мисоллар билан муаммога ечим топиши 0-5 балл	Гуруҳ аъзоларининг фаоллигини 0-5 балл	Жами балл

 

15 – 13 балл – «аъло».

12 – 10 балл – «яхши».

9 – 6 балл – «қониқарли».

5  Илова

 

Эксперт қоғозлари – топшириқлар

1-гуруҳ Эжекторли таъминот тизми вазифаларини кўрсатинг?

  2-гуруҳ Эжекторли таъминот тизми афзалликлари ва камчиликлрини санаб ўтинг

3-гуруҳ Эжекторли таъминот тизимини текшириш усулларини айтинг

4-гуруҳ Эжекторли таъминот тизимини текширинг

6 Илова

Ўз-ўзини назорат ва такрорлаш учун саволлар:

     1. Нима учун бугунги кунга келиб, эжекторли таъминот тизмигаэътибор кучаймоқда, Сиз буни қандай изоҳлайсиз?

    2.  Эжекторли таъминот тзимига қўйиладиган талаблар нималардан иборат?

    3. Эжекторли таъминот тизими вазифаси.

    4. Эжекторли таъминот тизмини текшириш йўллари

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

2-мавзу. ИЧКИ ЁНУВ ДВИГАТЕЛЛАРИДАН ФОЙДАЛАНИШ

(Маъруза – 2 соат, Амалий машғулот – 2 соат)

2.1.Маърузани олиб бориш технологияси

Талабалар сони – 60 та	Дарс вақти – 2 соат
Машғулот шакли	Ҳамкорликда ўқитиш технологиясига асосланган маъруза
Маъруза режаси	1.   ИЁДларнинг иш режимлари 2.   ИЁДларнинг қуввати, тежамкорлик ва экологик кўрсаткичларига иқлим зоналарининг таъсири. 3.   ИЁДларнинг ёнилғи тежамкорлиги, заҳарлилиги ва ейилиши.
Ўқув машғулотининг мақсади: ИЁДлардан фойдаланиш бўйича назарий билимлар бериш
Педагогик вазифалари:	Ўқув фаолияти натижалари:
·        ИЁДларнинг иш режимларини ўргатиш ·        ИЁДларнинг қуввати, тежамкорлик ва экологик кўрсаткичларига иқлим зоналарининг таъсири ҳақида тушунча бериш. ·        ИЁДларнинг ёнилғи тежамкорлиги, заҳарлилиги ва ейилиши хақида билим бериш.	·        ИЁДларнинг иш режимларини билади ·        ИЁДларнинг қуввати, тежамкорлик ва экологик кўрсаткичларига иқлим зоналарининг таъсирини тушунтира олади ·        ИЁДларнинг ёнилғи тежамкорлиги, заҳарлилиги ва ейилиши ҳақида билимга эга
Ўқитиш усуллари ва техника	Маъруза, муҳокама, зигзаг.
Ўқитиш воситалари	Маърузалар матни, маркер, скотч, доска.
Ўқитиш шакллари	Жамоа, фронтал, кичик гуруҳларда ишлаш.
Ўқитиш шарт-шароити	Кичик гуруҳларда ишлашга мўлжалланган аудитория
Мониторинг ва баҳолаш	Оғзаки назорат, тақдимот, рейтинг тизими асосида баҳолаш.

 

 

 

 

 

Маърузанинг технологик картаси

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 1-илова

 

Гуруҳда ишлаш қоидалари, зигзаг техникаси.

Ҳамкорликда ўқитиш технологияси қуйидаги  тамойилга асосланади: - талабалар кичик гуруҳларга ажратилади; - гуруҳнинг ҳар бир аъзоси мавзунинг бирор қисми бўйича экспертга айланади; - ўзи ўрганган  масалани гуруҳнинг бошқа аъзоларига тушунтиради; - ҳар бир гуруҳ аъзоси тушунтиради ва эшитади шу йўсинда  мавзуни тўлиқ эгаллайди.

 

 

«Зигзаг» техникасини ташкил этиш жараёнининг схематик кўриниши.

 

2-илова

Талабаларнинг жавобларини баҳолаш мезонлари.

 

1  Саволни тўғри  тузиш  - 0.1 балл.

2. Саволга тўлиқ жавоб  - 0.2 балл.

3. Қўшимчалар учун  -  0.2 балл.

    Жами: 0.5 балл.

 

 

 

 

 

Илова 3

Кўргазма материаллари

 

 

 

                 

 

 

 

3-илова

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

Мустақил таълим учун топшириқ

юқоридагини ўқиб, ўрганиб кенгайтирилган

тавсиф ёзинг.

 

ИЁД кўрсаткичлари	Таъсир этувчи омиллар	Двигатель холати

 

 

2.1.  Амалий машғулотни олиб бориш технологияси

Талабалар сони: 20 та	Дарс вақти - 2 соат
Машғулот шакли	Ҳамкорликда ўқитиш технологиясига асосланган амалий машғулот.
Машғулот режаси	1. Эжнекторли таъминот тизмини текшириш
Ўқув машғулотининг мақсади: Мавзу бўйича талабалар билимларини чуқур ўзлаштиришини таъминлаш
Педагогик вазифалар:	Ўқув фаолияти натижалари:
·           Эжекторли таъминот тизмини мустақил равишда текшириб, хулосалар бери куникмаларини шакллантириш	·        Эжекторли таъминот тизмини текшириш куникмаларига эга, керакли хулосаларбера олади
Ўқитиш усуллари ва техника	Cуҳбат, муҳокама, кичик гуруҳларда фаолият бажариш, тақдимот
Ўқитиш воситалари	Ўқув   материаллари,  тарқатма   материаллар,  қоғоз-А 32, доска, маркер, скотч.
Ўқитиш шакллари	Якка, жамоа,  гуруҳда ишлаш.
Ўқитиш шарт-шароити	Амалий машғулотга мўлжалланган аудитория
Мониторинг ва баҳолаш	Оғзаки сўров, савол-жавоб. блиц-сўров.

 

Амалий машғулотнинг технологик картаси

Иш босқич лари	Ўқитувчи фаолиятининг мазмуни	Талаба фаолиятининг              мазмуни
1 босқич Кириш. (10 дақиқа)	1.1.Ўқув машғулоти мавзуси, мақсади ва ўқув фаолияти натижаларини айтади.	1.1. Мавзу номини ёзиб оладилар
	1.2. Дарсни ташкил этиш усулини эълон қилрлик теади ( ҳамкохнологияси).	1.2. Ёзиб оладилар
2 босқич Асосий бўлим. (60 дақиқа)	2.1. Мавзу бўйича  блиц-сўров ўтказади. Жавобларни таҳлил қилади ва хулосалайди. 2.2. Талабаларни тўрт гуруҳга бўлади. Жадвални тўлдириш йўли билан тақдимотга тайёрланиш лозим эканлигини  эълон қилади.( 1-илова). Баҳолаш мезонларини доскага илиб қўяди.(2-илова ). Талабаларнинг фаолиятни кузатиб боради. Тақдимотни эълон қилади. Ўзаро баҳолаш жараёнини ташкил этади ва ғолиб гуруҳни аниқлайди. 2.3. Гуруҳлар янги вазифани - ижодий иш бажаришни таклиф этади.  Ҳар бир гуруҳ касбий таълим ривожланишиҳақида доклад тайёрлаши лозим эканлигини тушунтиради.  Баҳолаш мезонларини доскага илиб қўяди (3- илова) Тақдимотни эълон қилади. Ўзаро баҳолашни уюштиради. Бажарилган ижодий ишга нисбатан ўз муносабатини билдиради ва хулосалайди	2.1.Тинглайдилар       Жавоб берадилар. 2.2.Гуруҳларга бўли-надилар ва ҳамкор-ликда фаолият кўрсатадилар. Тақдимот қиладилар ва бошқа гуруҳларнинг ишини баҳолайдилар. Тинглайдилар.топши-риқни бажарадилар.   2.3. Тақдимот қила-дилар ва ўзаро баҳолашда иштирок этадилар
3 босқич Якун-ловчи босқич (10 дақиқа)	3.1. Мавзу бўйича якунловчи хулосалар қилади. 3.2.Ўз-ўзини назорат ва мустаҳкамлаш учун саволлар беради. (4 илова) .3.Мавзу мақсадига эришишдаги талабалар фаолиятини таҳлил қилади ва баҳолайди. 3.4. Кейинги  маърузанинг мавзуси ва режасини эълон қилади.	3.1.Саволлар берадилар. 3.2. Саволларга жавоб берадилар. 3.4. ЎУМга қаранг.

 

1 Илова

Топшириқ

1.Жадвални ҳар бир устунини тўлдиринг:

Эжекторли таъминот тизмини текшириш

 

Кенгайтирилган  тавсиф  жадвал

Тушунча	Турлари	Таркибий қисмлари	Аҳамияти	Ривожланиш қонуниятлари
Эжекторли таъминот тизмини текшириш

2-илова

Тақдимотни баҳолаш мезонлари

Гуруҳ	Жавобнинг тўлиқлиги	нормаларига мослиги	Кўргазмалилиги	Жами баллар
1

 

1. Жавобнинг тўлиқлиги-1 дан- 2 баллгача.

2. Адабий тил нормаларига амал қилинганлик даражаси – 1 дан – 2 баллгача.

3. Кўргазмалилик – 1-дан- 2 баллгача.

     Максимал балл :  6 балл.

3- илова ( 5.2.)

Топшириқ Эжекторли таъминот тизимини текшириб, керакли хулоа беринг

4-илова

Уйга топшириқ

3- мавзу: Ички ёнув двигатели  ишончлилиги, асосий тушунчалар, кўрсаткичлари, синаш, баҳолаш усуллари

1.     Двигатель ишончлигини ошириш йўллари

2.      Ишончлилик кўрсаткичлари

 

Мавзу режалари асосида маъруза  матни ва ўқув қўлланмадан фойдаланган ҳолда тайёрланиб келинг ( инсерт  техникаси ёрдамида).

3- МАВЗУ.  ИЧКИ ЁНУВ ДВИГАТЕЛИ  ИШОНЧЛИЛИГИ, АСОСИЙ ТУШУНЧАЛАР, КЎРСАТКИЧЛАРИ, СИНАШ, БАҲОЛАШ УСУЛЛАРИ

(Маъруза – 2 соат,  Амалий машғулот – 2 соат)

Маърузани олиб бориш технологияси

Талабалар сони 27 та	Дарс вақти – 2 соат
Машғулот шакли	Информацион-кўргазмали   маъруза
Маъруза режаси	1.      Двигатель ишончлигини ошириш йўллари 2.      Ишончлилик кўрсаткичлари
Ўқув машғулотининг мақсади: ИЁД ишончлилиги ва унинг кўрсаткичлари, баҳолаш усуллари ҳақида билим бериш
Педагогик вазифалар:	Ўқув фаолияти натижалари:
·         Двигателни лойихалаш ва тайёрлаш пайтида унинг ишончлилигини , ишлаш муддатини ошириш йўлларини ургатиш ·         Ишончлиликга таъриф бериш ·         Ишончлиликнинг кўрсаткичларини тушунтириш ·         Бузулмаслдан ишлаш этимоллиги, давомийлиги, ўртача миқдори ҳақида тушунча бериш ·         Ишламай қолдиш жадаллиги, тиклаш эҳтимоллиги, ишламай қолиш оқимининг параметрлари ҳақида билим еьриш ·         Тайёрлик функцияси, хизмат қилиш муддати, сақланувчанлик, таъмирлашга яроқлилик кўрсаткичларини айтиб бериш	·         Двигателни лойихалаш ва тайёрлаш пайтида унинг ишончлилигини , ишлаш муддатини ошириш йўлларини билади ·         Ишончлиликни таърифлайди ·         Ишончлиликнинг кўрсаткичларини тушунади ·         Бузулмаслдан ишлаш этимоллиги, давомийлиги, ўртача миқдори ҳақида тушунчага эга ·         Ишламай қолдиш жадаллиги, тиклаш эҳтимоллиги, ишламай қолиш оқимининг параметрлари ҳақида билимга эга ·         Тайёрлик функцияси, хизмат қилиш муддати, сақланувчанлик, таъмирлашга яроқлилик кўрсаткичларини айтиб беради
Ўқитиш усуллари	Маъруза, баҳс-мунозара, инсерт техникаси, кластер, блиц-сўров.
Ўқитиш воситалари	Доска, бўр, кўргазмали материаллар, слайд, проектор.
Ўқитиш шакллари	Индивидуал, жамоа иши ва тўғрида-тўғри гуруҳда ишлаш.
Ўқитиш шарт-шароити	Техник жиҳозлар билан таъминланган аудитория.
Мониторинг ва баҳолаш	Оғзаки назорат, савол-жавоб, ўз-ўзини назорат, рейтинг усулида баҳолаш.

 

Маъруза машғулотининг технологик картаси

Иш босқич-лари	Ўқитувчи фаолиятининг мазмуни	Талаба фаолиятининг мазмуни
1 босқич Мавзуга кириш (10 дақиқа)	1.1.          Ўқув машғулоти мавзуси, режаси,  мақсади, таянч тушунча ҳамда иборалар ва маъруза машғулотининг натижалари билан таништиради.	1.1.Тинглайдилар ва  ёзиб оладилар.
	1.2.          Ҳар бир талабага мавзу бўйича тарқатма материал тарқатади.	1.2.Тарқатма материаллардан фойдаланадилар.
	1.3. Мавзу бўйича маъруза Машғулотининг таянч иборалари ва маъруза режасига изоҳ беради. Мавзу юзасидан блиц-сўров усулида маълум бўлган тушунчаларни фаоллаштиради. (1 илова)	1.3. ЎУМ га қарайдилар. Ўз фикрини эркин намоён этади
2 босқич Асосий (60 дақиқа)	2.1.Ўқув машғулотининг биринчи саволи бўйича маъруза қилади. . Талабаларни мулоҳазага тортиш мақсадида уларга саволлар билан мурожаат қилади: Двигателни лойихалаш ва тайёрлаш пайтидаунинг ишончлилигини ошириш мумкинми?	2.1.Ёзадилар, муҳокама қиладилар, ўрганадилар, саволлар берадилар. Топшириқни бажарадилар.
	2.2. Ҳар бир саволни калит сўзлар орқали умумлаштириб беради. Баъзи бир калит сўзларнинг моҳиятини «Кластер» усулидан фойдаланилган ҳолда ёритиб беради (илова 2)	2.2.Тинглайдилар. Слайдларга эътибор қаратадилар. Кластер усулидан фойдаланадилар.
	2.3. Мавзу юзасидан инсерт усулидан фойдаланган холда талабалар билан маърузани мухокама қилади(илова3)	2.3. Тайёрлаб келирнган инсерт техникаси қўлланилган тарқатма материалдан фойдаланилади
3 босқич Якунлов чи (10 дақиқа)	3.1.Машғулотга яна қайтилади, мавзунинг асосий тушунчалари ўрганилади.	3.1. Тинглайдилар, ёзадилар
	3.2. Ўқув фаолияти натижалари бўйича якуний хулосалар чиқарилади, фаол қатнашганлар рағбатлантирилади.	3.2.Эшитадилар.
	3.3.Кейинги машғулотга тайёрланиб келиш учун мустақил топшириқ беради.	3.3. Эшитадилар. ЎУМга қарайдилар.

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

1 Илова

Блиц-сўров саволлари

 

№	Савол	Жавоб
1.	Двигателги лойихалаш нима?
2.	Двигателни ишончлилиги нима?
3.	Ишончлилик тушунчасига таъриф
4	Двигатель ишончлилигини ошириш мумкинми?
5	Ишламаган двигателни таклаш мумкинми?
6	Двигател хизмат килиш муддати нима?
7	Двигателни таъмирлашга лойиқлигини аниқлаш йўллари

 

2-илова

Асосий тушунчаларга кластер тузиш: ишончлилик, ИЁДни тиклаш, ИЁД хизмат қилиш муддати

 

Кластер тузиш кетма-кетлиги: 1.                 Ёзув тахтаси ўртасига катта қоғоз варағига  «таълим тизимидаги ислохатлар» сўзини ёзинг. 2.                 Сизнинг фикрингизча, бу мавзуга тегишли бўлган сўзлар ёки гаплар  нималардан иборат? 3.              Тушунча ва ғоялар тўғрисидаги ўзаро боғланишни ўрнатиш. 4.     Эслаган вариантларингизни ҳаммасини ёзинг.

 

3-илова

Инсерт техникаси     Инсерт – бу ўқув жараёнида ўз англашини фаол кузатиш учун талабаларга имконият берадиган кучли воситадир, чунки шундай ҳоллар борки, одам матнни охиригача ўқиб, у ерда нима ёзилганлигини эслаб қолмаслиги мумкин.  Бу эса нима ўқиётганини тушунмай, ўқиш жараёнида фаол бўлишга қатнашмайдиган ҳолларнинг мисолидир.      Инсерт – бу матн билан ишланганда фаолликни қўллаб– қувватлаш учун кучли воситадир. Талаба матн билан ишлаганда фаолликни қўллаб–қувватлаш учун кучли воситадир.        Талаба матн билан ишлаётганда бир қатор белгиларни қўйиб боради улар эса қуйидаги маъноларни билдиради: V – билганларимни тасдиқлайди + - янги ахборот - - билганларимга зид келади ? – мени ўйлантириб қўйди.

 

3.1.          Амалий машғулотни олиб бориш технологияси

Лаборатория 2-Юкори босимли ёнилғи насоси пуркашнинг иргарилатиш бурчагини текшириш ва ростлаш 

Талабалар сони 20 та	Дарс вақти –  соат
Машғулот шакли	Фронтал топшириқларни бажаришга асосланган амалий машғулот
Машғулот режаси	Юкори босимли ёнилғи насоси пуркашнинг иргарилатиш бурчагини текшириш
Ўқув машғулотининг мақсади: Мавзу бўйича билимларни чуқур ўзлаштиришини таъминлаш
Педагогик вазифалар:	Ўқув фаолияти натижалари:
Юкори босимли ёнилғи насоси пуркашнинг иргарилатиш бурчагини текшириш ишларини ўргатиш, амалий куникма ҳосил қилиш	Юкори босимли ёнилғи насоси пуркашнинг иргарилатиш бурчагини текшириш ишларини билади, амалий кўникмага эга
Ўқитиш усуллари ва техника	Топшириқлар, амалий ишлаш усули, суҳбат, Кластер методи.
Ўқитиш воситалари	Тарқатма материал, ватман, доска
Ўқитиш шакллари	Фронтал ва   гуруҳ иши.
Ўқитиш шарт-шароити	Кичик гуруҳлар билан ишлаш учун жиҳозланган аудитория, доска.
Мониторинг ва баҳолаш	Оғзаки назорат, савол-жавоб, ўз-ўзини назорат, эссе, рейтинг тизими асосида баҳолаш.

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

Амалий машғулотнинг технологик картаси 

Иш босқич-лари	Ўқитувчи фаолиятининг мазмуни	Талаба фаолиятининг мазмуни
1 -босқич   Мавзуга кириш   (10 дақиқа)	1.1.Ўқув машғулоти мавзуси, мақсади ва ўқув фаолияти натижаларини айтади.	1.1.Мавзу номини ёзиб оладилар
	1.2.Талабаларнинг машғулотдаги фаолиятини баҳолаш кўрсаткичлари, мезонлари ва амалий машғулотни таҳлил қилиш варағи билан таништиради. (1 илова)	1.2.Ёзиб оладилар
	1.3.Мавзу бўйича тайёрланган топшириқларни тарқатади.	1.3.Топшириқлар билан танишадилар
	1.4.Саволлар бериб, суҳбат тарзида талабалар билимлари жонлантирилади.	1.4. Саволларга жавоб берадилар
2 –бос-қич   Асосий бўлим.   (65 дақиқа)	2.1.Таълим тизмидаги ислохатларга  мисoллар келтиради. Гуруҳда ишлаш қоидалари билан таништиради (2 илова) Топшириқларни белгилайди ва кичик гуруҳларда ишлашни ташкил этади. (3-4 илова)	2.1. 2 та кичик гуруҳга ажра-ладилар. Топшириқда бе-рилган саволларга 2 гуруҳ аъзолари жавоб тайёрлайди. Тақдимотни амалга оширади.
	2.2. Топшириқларни ватман-қоғозларга тушириб, тақдимотини ўтказишга ёрдам беради. Ягона хулоса чиқаришга кўмак беради ва ниҳоясида умумлаштиради.	2.2.Тақдимот ўтказади. ғолиб гуруҳни рағбат-лантиради.
	2.3. Кластер тузиш кетма-кетлиги тушунтирилади (5 илова). Кластер усули асосида «илгарилатиш бурчаги» схемасини чизиб кўрсатади, маслаҳатлар беради ва кузатиб боради.	2.3.Индивидуал тарзда бажара-дилар. Қўйилган саволларга жавоб тайёрлайдилар.
	2.4. Режада киритилган саволлар бўйича эссе ёзиш кераклиги айтилади, тушунча берилади, шарҳлаб беришни сўрайди. Назорат қилади, кузатиб боради.	2.4.Саволлар  билан танишадилар. Эссе ёзадилар. Ёзган эссени шарҳлаб берадилар.
3 -босқич Якун ловчи (5 дақиқа)	3.1. Мавзу бўйича якунловчи хулосалар қилади.	3.1.Саволлар берадилар
	3.2.Мавзу мақсадига эришишдаги талабалар фаолияти таҳлил қилинади ва баҳоланади.
	3.3.Мавзу бўйича билимларни чуқурлаштириш учун адабиётлар беради.	3.3.Ёзиб оладилар.

 

 

 

Илова 1

Амалий машғулотни таҳлил қилиш варағи

 

Илова 2

 

Гуруҳда ишлаш қоидалари Ҳар ким ўз ўртоқларини тинглаши, ҳурмат билдириши керак. Ҳар ким фаол, биргаликда, берилган топшириққа  масъулият билан  қараган ҳолда ишлаши керак. Ҳар ким зарур бўлган ҳолда ёрдам сўраши лозим. Ҳар ким ундан ёрдам сўралганда албатта ёрдам бериши керак. Ҳар ким гуруҳ иши натижасини баҳолашда иштирок этиши шарт. Ҳар ким «бошқаларга  ўргатиб,  ўзимиз ўрганамиз»  шиорига тўла  риоя қилиши шарт.

 

 Илова 3

1 ўқув топшириқ. Юкори босимли ёнилғи насоси пуркашнинг иргарилатиш бурчагини текшириш

Жадвални давом эттиринг

•      Юқори босимли  ёнилғи насоси вазифаси.......

 

Илова 4

2 ўқув топшириқ. Юкори босимли ёнилғи насоси пуркашнинг иргарилатиш бурчагини текшириш

	Юкори босимли ёнилғи насоси пуркашнинг иргарилатиш бурчагини текшириш вактидаги ишлар	Асосий талабалар
	•	•
4-МАВЗУ. ИЧКИ ЁНУВ ДВИГАТЕЛЛАРИНИ СИНАШ АСБОБЛАРИ ВА ЖИҲОЗЛАРИ
(Маъруза – 4 соат, Амалий машғулот – 2 соат)

4.1.Маърузани олиб бориш технологияси

Талабалар сони – 20 та	Дарс вақти – 2 соат
Машғулот шакли	Конференция асосида ташкил этилган маъруза
Маъруза режаси	1.ИЁДнинг тизимлари, механизмларини заҳарлиликни камайтириш махсус тузулмаларини техник ҳолатини баҳолаш 2.ИЁДни диагностикалаш, диагностика жихозлари
Ўқув машғулотининг мақсади ИЁД техник ҳолатини баҳолаш, ташхислаш жихозлари хақида билим бериш.
Педагогик вазифалари:		Ўқув фаолияти натижалари:
·         ИЁДнинг мойлаш, совитиш, ёнилғи билан таъминлаш, ўт олдириш тизимларини техник холатини текширишни ўргатиш ·         ИЁД ГТМ ва КШМни текширишни ўргатиш ·         ИЁД нинг заҳарлиликни камайтириш махсус тузулмаларини техник холатини текширишни ўргатиш ·         Автоматик усулда бошқариш датчиклари ҳақида тушунча бериш ·         Двигателни комплекс диагностика усулларини санаб ўтиш ·         ИЁДнинг дагностика асбоблари, уларнинг тизимлари ҳақида билим бериш		·         ИЁДнинг мойлаш, совитиш, ёнилғи билан таъминлаш, ўт олдириш тизимларини техник холатини текширишни билади ·         ИЁД ГТМ ва КШМни текширишни билади ·         ИЁД нинг заҳарлиликни камайтириш махсус тузулмаларини техник холатини текширишни билади ·         Автоматик усулда бошқариш датчиклари ҳақида тушунчага эга Двигателни комплекс диагностика усулларини санаб ўтади ИЁДнинг дагностика асбоблари, уларнинг тизимлари ҳақида билимга эга
Ўқитиш усуллари ва техника		Конференция-маъруза, баҳс-мунозара, тақдимот.
Ўқитиш воситалари		Маъруза қилиш учун тайёрланган докладлар ва уларга тегишли бўлган кўргазмали материаллар, проектор.
Ўқитиш шакллари		Жамоада ишлаш.
Ўқитиш шарт-шароити		Проектор мавжуд бўлган аудитория.
Мониторинг ва баҳолаш		Оғзаки назорат, савол-жавоб, тақдимот, рейтинг тизими асосида баҳолаш.

 

 

 

 

 

 

 

 

 

Маъруза машғулотининг технологик картаси

Фаолият босқич лари	Фаолият мазмуни
	Ўқитувчи фаолиятининг мазмуни	Талаба фаолиятининг мазмуни
Тайёргар лик босқичи.	1.Кейинги маъруза учун олдиндан  тузилган мавзуларнинг  номларини талабалар диққатига ҳавола қилади ва ҳар бир мавзунинг тахминий режаси  билан таништиради (1-илова) Маъруза-конференциясига тайёрланиш учун  керак бўлган адабиётлар рўйхатини тақдим этади. Мавзунинг ҳар бир режаси бўйича маърузачиларни ҳамда рецензент  ва оппонентларни тайинлайди. Маърузачиларга режани тузиш  ва ахборотни жойлаштириш усуллари тўғрисида  маълумот беради. Барча талабаларга  мавзу билан танишиш  ва маърузачиларга саволлар тузиб келиш лозим эканлигини уқтиради. Маърузачиларни, рецензентларни ва оппонентларни  баҳолаш  мезонлари билан таништиради (3-илова). Маърузачиларга мавзу  ва кўргазмали материаллар тайёрлаш юзасидан йўлланма беради ( 2-илова)	1.Ёзиб оладилар.     Тинглайдилар     Ёзиб оладилар   Мавзуни моҳияти ҳақида фикр юритадилар. Режалаштирадилар.  Баҳолаш мезонлари ва регламент билан танишадилар. Маъруза ёзадилар ва кўргазмали воситаларни тайёрлайдилар.
1-босқич. Кириш (10 дақиқа)	1.1 Мавзунинг мақсади ва эришиш лозим бўлган ўқув натижаларини эълон қилади. Маърузани  конференция-мунозара усулида ўтказилишини эълон қилади. Конференция-мунозара усулида дарсни ташкил этиш тартиби билан таништиради, баҳолаш мезонларини ва мунозара қоидаларини  доскага илиб қўяди  (4-илова ).	1.1.Эшитадилар, ёзиб оладилар, савол берадилар.   Тинглайдилар.
2-босқич. Асосий. ( 60 дақиқа)	2.1.Маърузачиларнинг  нутқларини  ва ахборотларини тинглайди. 2.2.Маърузачининг маърузасини  ва рецензент ҳамда оппонентларнинг нутқларини жамоа бўлиб таҳлил этишни ташкллаштиради: - инсерт  усулида тўлдирилган жадвал асосида  савол-жавобни ташкил этади; - маърузанинг асосий  фикрларига диққат қаратади ва саволлар билан мурожаат этади; - тингловчиларнинг фикр билдиришига эътибор  қаратади; - Маърузанинг илмий изчил таҳлилини таъминлаш мақсадида саволлар бериб боради. Ҳар бир маъруза шундай тартибда  довом эттирилади.	2.1.Маърузачилар ўз маърузаларини талабалар диққа-тига ҳавола этадилар. 2.2.Рецензентлар маърузани илмий жиҳатдан таҳлил этадилар. Оппонентлар ҳам ўз фикрларини баён этадилар. Жамоа бўлиб таҳлил этилади.
3-босқич. Якуний. ( 10 дақиқа)	3.1. Мавзу  бўйича умумий хулосаларни  баён этади. 3.2.Дарс давомида  бажарилган ишларнинг натижаларини  ва жамоа фаолиятини баҳолайди. 3.3.Уйга вазифа беради (5- илова).	3.1.Талабалар ўз фикрларини билди-радилар. 3.4.ЎУМ га мурожаат этадилар.

 

Илова 1

Конференцияда  кўриб чиқиш лозим бўлган мавзулар.

1. ИЁД махсус қурилмаларининг техник холатини текшириш

2. Двигателни комплекс диагностика усуллари

3. Узлуксиз линия ва ТХК постларининг жихозланиши

1-Мавзу: ИЁД махсус қурилмаларининг техник холатини текшириш

1. ИЁД тизимларини заҳарликни  камайтирадиган махсус тузулмалари техник холати

2. ИЁДлар механизмлари заҳарликни  камайтирадиган махсус тузулмалари техник холати

3.Автоматик электрон тизими датчиклари

2-Мавзу: Двигателни комплекс диагностика усуллари

1.ИЁДни диагностикалайдиган жихозлар

2. ИЁДни диагностикайлайдиган жиҳозлар тизимлари ва механизмлари

3. ИЁДларни диагностикалайдиган стендлар ва асбобларга қўйиладиган талаблар

3-Мавзу: Узлуксиз линия ва ТХК постларининг жихозланиши

1. Узлуксиз линия ва ТХК постларининг асбоблари

2.Автоматик ва яримавтоматик тизимларда диагностикалаш тизимлари

3.Чамалаш билан биргаликда диагностикалаш тизимлари

Илова 2

Кўргазмали материаллар

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

Илова 3

Маъруза мавзуси

1. ИЁД махсус қурилмаларининг техник холатини текшириш

2. Двигателни комплекс диагностика усуллари

3. Узлуксиз линия ва ТХК постларининг жихозланиши

 

Мазмуни	Мақсади	Вазифалари
1. ИЁД тизимларини заҳарликни камайтирадиган махсус тузулмалари техник холати, ИЁДлар механизмлари заҳарликни  камайтирадиган махсус тузулмалари техник холати, Автоматик электрон тизими датчиклари   2. ИЁДни диагностикалайдиган жихозлар, ИЁДни диагностикайлайдиган жиҳозлар тизимлари ва механизмлари, ИЁДларни диагностикалайдиган стендлар ва асбобларга қўйиладиган талаблар   3. Узлуксиз линия ва ТХК постларининг асбоблари, автоматик ва яримавтоматик тизимларда диагностикалаш тизимлари, чамалаш билан биргаликда диагностикалаш тизимлари	1.Мазмун доирасида билим бериш                   2.     Мазмун доирасида билим бериш             3.Мазмун доирасида билим бериш	1.ИЁД тизимларини заҳарликни камайтирадиган махсус тузулмалари техник холатини ўргатиш, ИЁДлар механизмлари заҳарликни  камайтирадиган махсус тузулмалари техник холати хақида тушунча бериш, Автоматик электрон тизими датчиклари ҳақида тушунтириш       2.ИЁДни диагностикалайдиган жихозлар, ИЁДни диагностикайлайдиган жиҳозлар тизимлари ва механизмлари хақида билим бериш, ИЁДларни диагностикалайдиган стендлар ва асбобларга қўйиладиган талаблар билан таништириш     3. Узлуксиз линия ва ТХК постларининг асбоблари билан таништириш, автоматик ва ярим автоматик тизимларда диагностикалаш тизимлари хақида тушунтириш, чамалаш билан биргаликда диагностикалаш тизимлари хақида билим бериш

 

 

 

 

 

 

 

 

 

  илова 4

Маърузачи ва мунозара қатнашчиларини баҳолаш мезонлари.

 

Баҳолаш мезонлари ( баллда)	Қатнашувчилар
	Маърузачилар ( И.Ш.)
1.Маърузанинг мазмуни -0.1	1	2			3	4
-мантиқан боғланганлиги ва изчиллиги, нутқнинг равонлиги-0.2
2.Кўргазмалилик- 0.2
Жами: энг юқори балл:  0.5 балл
ОППОНЕНТЛАР ( И.Ш)
1. Маърузани таҳлил қилиш -0.1
- маърузанинг ижобий томонларини очиб бериш- 0.2
- маърузада йўл қўйилган камчиликларни  кўрсатиш- 0.2
Жами энг юқори балл: 0.5 балл.
Рецензентлар ва мунозара иштирокчилари
1.Саволлар
Ўринли саволлар-0.2
- Қўшимчалар- 0.3
Жами энг юқори балл-0.5 балл.

 

Илова 5

Мустақил таълим учун топшириқ

ИЁДларни синаш асбоблари ва жихозларини тўлиқ ўрганиш ва уларнининг афзаллик ва камчиликларини жадвалда келтириш

 

 

 

 

 

 

 

4.2.  Амалий машғулот дарсини ташкил этиш   технологияси.

Талабалар сони: 20 та	Дарс вақти- 2 соат
Дарс шакли	Билимларни чуқурлаштириш ва мустаҳкамлашга асосланган  амалий машғулот дарси.
Машғулот  режаси	Юкори босимли ёнилғи насоси пуркашнинг илгарилатиш бурчагини ростлаш
Дарснинг мақсади: Юкори босимли ёнилғи насоси пуркашнинг илгарилатиш бурчагини ростлаш бўйича бимлим бериш, амалий кўникма ҳосил қилиш
Педагог вазифалари: Юкори босимли ёнилғи насоси пуркашнинг илгарилатиш бурчагини ростлаш бўйича билим бериш, амалий кўникма ҳосил қилиш		Ўқув натижалари: Юкори босимли ёнилғи насоси пуркашнинг илгарилатиш бурчагини ростлаш бўйича  билимга эга, амалий кўникма ҳосил қилган
Усул ва техникалар		Савол-жавоб, муҳокама, кичик гуруҳлар, ҳамкорликда ўқитиш, диаграмма «Венна».
Ўқитиш воситалари		Маърузалар матни, маркер, қоғоз, доска.
Ўқитишнинг шакл		Жамоа ва кичик  гуруҳларда ишлаш.
Ўқитиш шарт-шароит- лари		Кичик гуруҳларда ишлашга мўлжалланган аудитория.
Мониторинг ва баҳо- лаш		Оғзаки жавоб, топшириқ. рейтинг тизими асосида баҳолаш.

 

 

 

 

 

 

 

 

 

Амалий машғулотнинг  технологик картаси

 

Фаолият босқич- лари.	Фаолият мазмуни
	Ўқитувчи фаолиятининг мазмуни	Талаба  фаолияти-    нинг мазмуни
1-босқич. Кириш (10мин)	1.1 Мавзунинг мақсади ва эришиш лозим бўлган ўқув натижаларни эълон қилади. 1.2.Амалий машғулотни  кичик гуруҳлар технологиясидан фойдаланган ҳолда  ташкил этилишини эълон қилади. 1.3. Гуруҳларда ишлаш тартиб–қоидалари билан таништиради.	1.1.Эшитадилар, ёзиб оладилар, савол бера-дилар. 1.2.Тинглайдилар
2-босқич. Асосий (60мин)	2.1.Талабаларни тўртта  кичик гуруҳларга  ажратади . Ҳар бир гуруҳ  режанинг биринчи саволи юзасидан биттадан савол тайёрлаши талаб этилади. Ҳар бир гуруҳ ўз саволини ўртага ташлайди ва бошқа гуруҳлар  жавоб берадилар. Жавоблар таҳлил этилади ва хулосаланади. 2.2.Талабаларга таълим жараёнининг моҳиятини акс эттирувчи лавҳалар тарқатилади. Ҳар бир гуруҳ ўзи ўқиган лавҳани  моҳиятини  тақдимот орқали очиб беради ( 1-илова). Асосий фикрларни кўрсатади ва хулосалайди. 2.3.Таълим карама-қарширликларига фикр беришни ташкил этади (2-илова). Тақдимотни уюштиради. 2.4.Узлуксиз таълим бўғинларининг таққослаш ҳамда ўхшаш ва фарқли томонларини «Венна» диаграммасидан фойдаланган ҳолда аниқлашни таклиф қилади ( 3-илова). Фаолият натижалари текширилади ва  тўгри жавоблар умумлаштирилади.	2.1.Гуруҳларга бўлинадилар. Савол тайёрлайдилар. Жавоб берадилар.   2.2.Талабалар  лавҳа-ларни ўқиб чиқадилар ва тақдимот тайёрланади. 2.3.Ҳар бир гуруҳ характеристика ёзади Тақдимот қилади. 2.4.Диаграмма асосида фаолият юритади ва натижани баён этади.
3-босқич Якуний. (10мин)	3.1. Мавзу  бўйича умумий хулосаларни  баён этади. 3.2.Дарс давомида  бажарилган ишларнинг натижаларини  ва гуруҳлар фаолиятини баҳолайди. 3.3.Мустақил    таълим   учун    вазифа ( 4-илова). 3.4.Кейинги  мавзуни  мустақил ўқиб чиқишни тавсия этади ва унинг режаси билан талабаларни таништиради.	3.1.Талабалар ўз фикрларини билдирадилар.     ЎУМ га қарайдилар.

 

1-илова (4.2)

Тақдимотни баҳолаш мезонлари.

1. Мантиқий ўзаро  боғлиқлик ва  изчиллик- 1 балл.

2. Нутқнинг равонлиги ва  аниқлиги- 1

3. Адабий тил нормаларига амал қилиш- 1

    Жами: 3 балл.   

 

2-илова (4.2.)

Узлуксиз таълим тизими

 

Турлари	Вазифалари	Хусусиятлари

 

                                                                         

 3-илова ( 4.2.)

                       Диаграмма «Венна».

 

Ўқув топшириғи

Илова 5

Мустақил таълим учун вазифа

 

Юкори босимли ёнилги насоси илгарилатиш бурчагини ростлаш  ишларини  такомиллаштириш бўйича мустақил тайёрланиш

 

 

 

 

5.1.Маърузани олиб бориш технологияси

Талабалар сони: 60 та	Вақти- 2 соат.
Дарс шакли	Ҳамкорликда ўқитиш технологиясига  асосланган  маъруза.
Маъруза режаси	1.     Узлуксиз линиялар ва ТХК постлари   2.     Автоматик ва яримавтоматик усулларда диагностикалаш тизимлари
Дарс мақсади:   Узлуксиз линиялар ва техник хизмат кўрсатиш постлари ҳақида билим бериш
Педагог вазифалари: ·   Узлуксиз линиялар ва хизмат кўрсатиш постларини асбоблари ва диагностик тизимлари  билан жихозланишини ўргатиш ·   Автоматик ва ярим автоматик усулларда диагностикалаш тизимлари ҳақида тушунча бериш ·   Чамалаш билан биргаликда диагностикалаш тизими ҳақида билим бериш	Ўқув натижалари ·   Узлуксиз линиялар ва хизмат кўрсатиш постларини асбоблари ва диагностик тизимлари  билан жихозланишини билади ·   Автоматик ва ярим автоматик усулларда диагностикалаш тизимлари ҳақида тушунчага эга ·   Чамалаш билан биргаликда диагностикалаш тизими ҳақида билимга эга
Усуллар ва техникалар	Маъруза, муҳокама, зигзаг.
Ўқитиш воситалари	Тарқатма материаллар, қоғоз, маркер, скотч, доска
Ўқитишнинг шакли	Жамоа ,  кичик гуруҳлар.
Ўқитиш шарт- шароитлари	Кичик гуруҳларда ишлашга  мўлжалланган хона.
Мониторинг ва баҳолаш	Оғзаки жавоб, тақдимот, топшириқ.

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

5.1.Маъруза технологик харитаси

 

Фаолият босқичлари	Фаолият мазмуни
	Ўқитувчи фаолиятининг мазмуни	Талаба фаолиятининг мазмуни
1-босқич. Кириш (10 дақиқа)	1.1 Мавзунинг мақсади ва эришиш лозим бўлган ўқув натижаларни эълон қилади. 1.2.Маърузани  ҳамкорликда ўқитиш технологиясидан (зигзаг) фойдаланган ҳолда  ташкил этилишини эълон қилади. 1.3. Гуруҳларда ишлаш тартиб–қоидалари билан таништиради ( 1-илова).	1.1.Эшитадилар, ёзиб оладилар, савол берадилар.
2-босқич. Асосий (60 дақиқа)	2.1.Талабаларни тўртта  кичик гуруҳларга  ажратади.  Ҳар бир гуруҳга маърузанинг бирор саволига тегишли бўлган маъруза матнлар  тарқатилади ва саволни якка тартибда ўрганишни талаб этади  Сўнгра янги гуруҳлар ташкил этиб ўрганилган саволни биргаликда таҳлил қилишни уюштиради. Муҳокама тугагач,  ҳар бир савол бўйича тайинланган экспертлар ўзларининг бирламчи гуруҳларига қайтиб келишини ва ўрганган  саволларни  бирламчи гуруҳ аъзоларига етказишни ташкил этади. 2.2. Гуруҳлараро савол–жавоб ташкил этади.  Баҳо гуруҳга қўйилади. Баҳолаш мезонлари доскага осиб қўйилади (2-илова). Барча жавобларни умумлаштириб хулоса қилади.	2.1.Гуруҳларга бўли-надилар. Матнни    ўрганиб чиқадилар ва муҳокама қиладилар. Тушунтирадилар ва тинглайдилар.              2.2.Мавзу бўйича саволлар тайёрлайди, саволларга жавоб беради. Муҳокамада иштирок этадилар.
3-босқич. Якуний (10 дақиқа.)	3.1. Мавзу  бўйича умумий хулосаларни  баён этади. 3.2.Дарс давомида  бажарилган ишларнинг натижаларини  ва гуруҳлар фаолиятини баҳолайди. 3.3.Мустақил  иш учун ўқув топшириқларини талабалар диққатига ҳавола этади ( 3-илова).	3.1.Талабалар ўз фикрларини билди-радилар.     ЎУМ га мурожаат қиладилар.

 

 

 

 

 

Илова 1

Гуруҳда ишлаш қоидалари, зигзаг техникаси.

Ҳамкорликда ўқитиш технологияси қуйидаги  тамойилга асосланади: -  талабалар кичик гуруҳларга ажратилади; -  гуруҳнинг ҳар бир аъзоси мавзунинг бирор қисми бўйича экспертга айланади; -  ўзи ўрганган  масалани гуруҳнинг бошқа аъзоларига тушунтиради; -  ҳар бир гуруҳ аъзоси тушунтиради ва эшитади шу йўсинда  мавзуни тўлиқ эгаллайди.

 

«Зигзаг» техникасини ташкил этиш жараёнининг схематик кўриниши

 

Илова 2

Талабаларнинг жавобларини баҳолаш мезонлари.

1.Саволни тўғри  тузиш- 0.1 балл.

2.Саволга тўлиқ жавоб -0.2 балл.

3.Қўшимчалар учун- 0.2 балл.

        Жами: 0.5 балл.

Илова 3

Уйга топшириқ

                      

 

5.2 Амалий машғулот  дарсини ташкил этиш технологияси.

Талабалар сони: 20 та	Вақти – 2 соат.
Дарс шакли	Конференцияга асосланган амалиёт дарси.
Машғулот  режаси	Двигател цилиндри компрессиясини текшириш
Дарснинг  мақсади:  Назарий билимларини чуқурлаштириш
Педагогик вазифалар Двигател цилиндри компрессиясини текшириш ишлари бўйича билим бериш, амалий кўникма шакллантриш	Кутилаётган натижа Двигател цилиндри компрессиясини текшириш ишлари бўйича билим га эга, амалий кўникма шаклланган
Усул ва техникалар	Дискуссия, тақдимот.
Ўқитиш воситалари	Маъруза тезислари,  дискуссия қилиш қоидаси ҳақида эслатма, баҳолаш мезонлари.
Ўқитишнинг шакли	Жамоа  ва якка ҳолда ишлаш.
Ўқитиш шарт-шароитлари	Техник воситалар билан таъминланган ауди тория.
Мониторинг ва баҳолаш	Оғзаки жавоб, суҳбат, мунозара.

Лаборатория иши 3-Двигател цилиндри компрессиясини текшириш

( 2 соат)

 

                              

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

Амалий машғулотнинг технологик картаси

Фаолият босқичлари	Фаолият мазмуни
	Ўқитувчи фаолиятининг мазмуни	Талаба фаолиятининг мазмуни
Тайёргарлик босқичи.	Талабалар тайёрлаб келган рефератлар билан танишади; Реферат юзасидан саволлар туғилган ҳолда уларга талабадан жавоб беришини сўрайди.	Семинар дарсига тайёрланади маърузачиларга  саволлар берадилар.
1-босқич. Кириш (10 дақиқа)	1.1 Семинар дарсининг мавзусини, мақсадини ва эришиш лозим бўлган ўқув натижаларини эълон қилади  ҳамда   бошқарувчини тайинлайди. 1.2.Дарснинг ташкил этиш  кетма-кетлиги  ва баҳолаш мезонлари, мунозара қоидалари билан талабаларни таништиради (1-илова).	1.1.Эшитадилар, ёзиб оладилар, савол бера-ҳдилар.
2-босқич. Асосий ( 60 дақиқа)	2.1.Маърузачиларнинг  чиқишларини ташкил этади.   Маърузанинг мантиқан боғлиқлигига эътибор қаратади; Мунозарали  саволлар туғилганда жамоа бўлиб  саволни таҳлил этишни уюштиради. 2.2.Ҳар бир маърузани жамоа бўлиб таҳлил этишни уюштиради: - саволлар беради ( 2-илова). - айтилган фикрларга нисбатан  муносабат билдиради; - ҳар бир маърузани таҳлил қилиш ва хулосалар чиқариш билан тугатилишини таъминлайди.	2.1.Маъруза қила-дилар. Бошқарувчи, рецензентлар ва оппонентларга сўз беради. 2.2. Мунозара  асосида маърузани таҳлил этадилар. Экспертлар баҳо-лайдилар.
3-босқич. Якуний ( 10 дақиқа)	3.1. Амалий машғулот натижаларини таҳлил этади: - экспертлар ўз фикрларини билдирадилар; - мавзу бўйича муҳим  фикрларни қайтариб ўтади; -  хулосалар қилади; -  эришилган натижаларни белгилайди. 3.2.Мустақил таълимга  тегишли топшириқларни айтади ( 3- илова)	3.1.Талабалар ўз фикрларини билдиради.         3.2.ЎУМ га мурожаат этадилар.

 

1 Илова   

Маърузачи ва мунозара қатнашчиларини баҳолаш

Баҳолаш мезонлари ( баллда)	Қатнашувчилар
	Маърузачилар ( И.Ш.)
1.Маърузанинг мазмуни - 0.1	1	2	3
- мантиқан боғланганлиги ва изчиллиги, нутқнинг равонлиги - 0.2
2.Кўргазмалилик - 0.2
Жами: энг юқори балл:  0.5 балл
ОППОНЕНТЛАР ( И.Ш)
1. Маърузани таҳлил қилиш - 0.1
- маърузанинг ижобий томонларини очиб бериш- 0.2
- маърузада йўл қўйилган камчиликларни  кўрсатиш - 0.2
Жами энг юқори балл: 0.5 балл.
Рецензентлар ва мунозара иштирокчилари
1.Саволлар
- Ўринли саволлар - 0.2
- Қўшимчалар - 0.3
Жами энг юқори балл - 0.5 балл.

 

Илова 2

Муҳокама қилиш ва хулосалар чиқаришга ёрдам берувчи

йўналтирувчи саволлар

Мавзу 1. Двигател цилиндри компрессори

1.              Двигател цилиндри компрессори вазфаси

2. Двигател цилиндри компрессорини текшириш ишлари

5-МАВЗУ. ИЧКИ ЁНУВ ДВИГАТЕЛЛАРИНИ СИНАШ

(маъруза – 4 соат, Амалий машғулот - 4 соат)

 

6.1. Маърузани олиб бориш технологияси

Талабалар сони- 20 та	Дарс вақти –2 соат
Машғулот шакли	Ҳамкорликда ўқитиш технологиясига асосланган  ахборот маърузаси
Маъруза режаси	1.          Синаш усуллари ва уларни ташкил этиш 2.          Стендда тезкор усулда ресурсга синаш 3.          Ишончлиликга ва юрган йўли бўйича синаш
Ўқув машғулотининг мақсади:  ички ёнув двигателларини синаш бўйича умумий тушунча бериш
Педагогик вазифалар:	Ўқув фаолияти натижалари:
·        Синаш усуллари, уни ташкил этиш ва синаш вақтида олинадиган натижаларни ҳисоблашни ўргатиш ·        Стендда тезкор усулда ресурсга синаш ҳақида билим бериш ·        Ишончлиликка ва хизмат муддатига  юрган йўли бўйича синаш ҳақида тушунча ҳосил қилиш	·        Синаш усуллари, уни ташкил этиш ва синаш вақтида олинадиган натижаларни ҳисоблашни билади ·        Стендда тезкор усулда ресурсга синаш ҳақида билимга эаг ·        Ишончлиликка ва хизмат муддатига  юрган йўли бўйича синаш ҳақида тушунчага эга
Ўқитиш усуллари ва техника	Маъруза, «ҳамкорликда ўқиймиз», техникалар: Инсерт, блиц-сўров, Б.Б.Б жадвали.
Ўқитиш воситалари	Маъруза, кўргазмали қуроллар, слайдлар, лазерли проектор, маркерлар, қоғоз бўлаклари.
Ўқитиш шакллари	Жамоа ва гуруҳда ишлаш.
Ўқитиш шарт-шароити	Техник воситалар билан жиҳозланган аудитория,
Мониторинг ва баҳолаш	Оғзаки назорат, савол-жавоб, ўз-ўзини назорат, рейтинг тизими асосида баҳолаш.

 

 

 

 

 

 

 

 

Маъруза машғулотининг технологик картаси

Иш босқич-лари	Ўқитувчи фаолиятининг мазмуни	Талаба фаолиятининг мазмуни
1 босқич. Мавзуга кириш (3 дақ)	1.1.Ўқув машғулотининг мавзуси, режаси,  мақсади (экранга қаралади),  асосий саволлар,  маъруза машғулотининг натижалари иш учун белгиланган вақт билан таништиради.	1.1.Тинглайдилар ва  ёзиб оладилар
2 босқич. Билимлар-ни фаоллаш тириш (17 дақиқа)	2.1. Экранда Б.Б.Б жадвали билан  ишлаш кўрсатилади (3 илова). Иш дафтарига жадвал чизиб, маъруза  режасида кўрсатилган саволларни 2 чи устунда тўлдириш кераклиги ҳақида топшириқ беради.	2.1.Б.Б.Б жадвалини чизадилар, маъруза режасида берилган саволни 2чи устунда ёзадилар.
	2.2. Текстни ўқиб, берилган саволларга жавоб беринг ва  вақтида  белги қўйинг? Инсерт техникасидан фойдаланиш  йўллари кўрсатилади.(1-2 илова) (1) Улар нимани биладилар? (мустақил  гапиришлари ҳам мумкин) (2) Нималар билишни хоҳлайсиз? (3) Қандай қўшимча ахборотлар талаб қилинади? Калитли тушунчалардан фойдаланиб жадвалдаги 3-4 устунларни тўлдириш кераклиги айтилади (4 илова)	2.2. Жадвалдаги 3-4 устунни тўлдирадилар.
	2.3. Блиц-сўров ўтказади. Бир нечта жавобларни эшитади ва ишни  мини-гуруҳда давом эттириш кераклигини таъкидлайди.	2.3. Натижаларини таҳлил қиладилар.
3 босқич Информацион (55 дақиқа)	3.1.Талабаларни 4 та мини-гуруҳга бўлади ва топшириқлар беради: (1) Б.Б.Б жадвалининг 4 устунига мавзу қисмларидан олинган индивидуал ахборотни таҳлил қилади, гуруҳ рақами бўйича берилади: 1 гуруҳ – 1 саволга, 2 гуруҳ-2 саволга ва ҳоказо. (2) 1-2 саволларни кўриб чиқадилар; (3) турли хил адабиётлардан фойдаланиб, биргаликда жавоб тайёрлайдилар (дарслик, маъруза матни). (4) Б.Б.Б жадвалида мавзу бўйича берилган саволларни варақда тўлдириб,   ишнинг натижаларини  тақдимотга тайёрлайдилар Гуруҳда иш бошлашни эълон қилади.	3.1. Гуруҳда ишлайдилар; - ҳар бир гуруҳ аъзоси индивидуал жадвалдаги 4 устунга калитли тушун-чаларни белгилайди. -гуруҳнинг лидери 4 устунга саволларни ёзишни ташкиллаштиради; - Б.Б.Б жадвалнинг 5 устунига жавоб тайёрлайдилар ва жамоа бўлиб муҳокама қиладилар; -тақдимот варағига жавоб тўлдиради.
	3.2. Тақдимот жараёни муҳокамасини ташкил қилади.	3.2.Иш натижалари бўйича тақдимот қиладилар: -гуруҳ лидери -доскада варақни илади (А 32 формати) тўлдирилган З/Х/У жадвалидаги савол-ларини шарҳлайди; саволларга жавоб беради; -ўзининг шахсий фикрини билдиради.
	3.3. Ҳар бир гуруҳ жавоб тайёрлаганидан сўнг: (1) бутун  аудиторияни қандай ўзлаштирганлигини аниқлаш мақсадида саволлар беради: «Биз нимани ўргандик?», (2) блиц-сўров ўтказади. Кўргазмали ўқув материаллари намойиш қилинади. (5 илова)	3.3. Саволларга жавоб берадилар.
	3.4. Ўқув фаолияти натижалари муҳокама қилинади, Б/Б/Б жадвалдаги  5 устунни индивидуал тўлдириш кераклиги айтилади. Иш якунида слайдлар кўрсатилади. (5 илова)	3.4. Б/Б/Б жадвалдаги 5 устунни индивидуал тарзда тўлдирадилар (2 дақиқагача)
4 босқич Якунловчи (5 дақиқа)	4.1. Ўқув фаолияти натижалари бўйича якуний хулосалар чиқарилади, лидерларнинг чиқишлари баҳоланади, фаол қатнашганлар рағбатлантирилади.	4.1.Эшитадилар.
	4.2. Мустақил ўрганиш учун топшириқлар беради:	4.2.ЎУМга қарайдилар.

 

 

Илова 1

 

Инсерт техникаси        Инсерт – бу ўқув жараёнида ўз англашини фаол кузатиш учун талабаларга имконият берадиган кучли воситадир, чунки шундай ҳоллар борки, одам матнни охиригача ўқиб, у ерда нима ёзилганлигини эслаб қолмаслиги мумкин.  Бу эса нима ўқиётганини тушунмай, ўқиш жараёнида фаол бўлишга қатнашмайдиган ҳолларнинг мисолидир.      Инсерт – бу матн билан ишланганда фаолликни қўллаб– қувватлаш учун кучли воситадир. Талаба матн билан ишлаганда фаолликни қўллаб–қувватлаш учун кучли воситадир.        Талаба матн билан ишлаётганда бир қатор белгиларни қўйиб боради улар эса қуйидаги маъноларни билдиради: V – билганларимни тасдиқлайди + - янги ахборот - - билганларимга зид келади ? – мени ўйлантириб қўйди.

 

 

 

Илова 2

Матнни Инсерт усулида ўрганганда қуйидаги жадвалдан

фойдаланиш мумкин.

“V”	“-”	“Қ”	“?”
“Ҳа” ўқиганларингиз дан аниқ билган ёки биламан деб ўйлаган маълумот.	“Манфий” ўқиганларин гиз, билганларин гизга қарама-қарши маълумот.	“Мусбат” ўқиганларин гиз орасида сиз учун янги бўлган маълумот	“Савол” ўқиганларингиз дан сиз учун тушунарли бўлмаган ёки шу ҳақида кўпроқ нарса билишни истаган маълумот.

                                              

Илова 3

 

Б/Б/Б техникасидан фойдаланиш тартиби Текстни ўқинг, Инсерт техникасидан фойдаланинг. Жадвалдаги устунга матндан олинган ахборотларни алоҳида бир тизимга солиб, белги қўйинг.

 

№	Мавзу бўйича саволлар	Биламан	Билишни хоҳлайман	Билдим
1	2	3	4	5
1
2

4 Илова (6.1)

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

6.2 Амалий машғулот  дарсини ташкил этиш технологияси

Лаборатория иши 4-Тақсимлаш қонуни маълум бўлганида двигателнинг бузулмасдан ишлашини сонли кўрсаткичларини аниқлаш учун маълумотларга ишлов бериш (4 соат)

 

Талабалар сони: 20 та	Вақти – 2 соат.
Дарс шакли	Конференцияга асосланган амалиёт дарси.
Машғулот  режаси	Тақсимлаш қонуни маълум бўлганида двигателнинг бузулмасдан ишлашини сонли кўрсаткичларини аниқлаш учун маълумотларга ишлов бериш
Дарснинг  мақсади билимларни мустахкамлаш
Педагогнинг вазифалари: Тақсимлаш қонуни маълум бўлганида двигателнинг бузулмасдан ишлашини сонли кўрсаткичларини аниқлаш учун маълумотларга ишлов бериш ишларини ўргатиш	Ўқув фаолияти натижалари: Тақсимлаш қонуни маълум бўлганида двигателнинг бузулмасдан ишлашини сонли кўрсаткичларини аниқлаш учун маълумотларга ишлов бериш ишлрини билади
Усул ва техникалар	Дискуссия, тақдимот.
Ўқитиш воситалари	Маъруза тезислари, дискуссия қилиш қоидаси ҳақида эслатма, баҳолаш мезонлари.
Ўқитишнинг шакли	Жамоа  ва якка ҳолда ишлаш.
Ўқитиш шарт-шароитлари	Техник воситалар билан таъминланган аудитория.
Мониторинг ва баҳолаш	Методларнинг таҳлили, оғзаки жавоб.

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

Амалий машғулотнинг технологик картаси

Фаолият босқичлари	Фаолият мазмуни
	Ўқитувчи фаолиятининг мазмуни	Талаба фаолияти-нинг мазмуни
Тайёргарлик босқичи.	Талабалар тайёрлаб келган рефератлар билан танишади; Реферат юзасидан саволлар туғилган ҳолда уларга талабадан жавоб беришини сўрайди.	Семинар дарсига тайёрланади,маърузачиларга  саволлар берадилар.
1-босқич. Кириш (10 дақиқа)	1.1 Семинар дарсининг мавзусини, мақсадини ва эришиш лозим бўлган ўқув натижаларини эълон қилади  ҳамда   бошқарувчини тайинлайди. 1.2.Дарснинг ташкил этиш  кетма-кетлиги  ва баҳолаш мезонлари, мунозара қоидалари билан талабаларни таништиради (1-илова).	1.1.Эшитадилар, ёзиб оладилар, савол берадилар.
2-босқич. Асосий ( 60 дақиқа)	2.1.Маърузачиларнинг  чиқишларини ташкил этади.   Маърузанинг мантиқан боғлиқлигига эътибор қаратади; Мунозарали  саволлар туғилганда жамоа бўлиб  саволни таҳлил этишни уюштиради. 2.2.Ҳар бир маърузани жамоа бўлиб таҳлил этишни уюштиради: - саволлар беради ( 2-илова). - айтилган фикрларга нисбатан  муносабат билдиради; - ҳар бир маърузани таҳлил қилиш ва хулосалар чиқариш билан тугатилишини таъминлайди.	2.1.Маъруза қила-дилар. Бошқарувчи рецензентлар ва оппонентларга сўз беради. 2.2. Мунозара  асосида маърузани таҳлил қиладилар. Экспертлар баҳолайдилар.
3-босқич. Якуний ( 10 дақиқа)	3.1. Амалий машғулот натижаларини таҳлил этади: - экспертлар ўз фикрларини билдирадилар; - мавзу бўйича муҳим  фикрларни қайтариб ўтади; -  хулосалар қилади; -  эришилган натижаларни белгилайди. 3.2.Мустақил таълимга  тегишли топшириқларни айтади ( 3- илова)	3.1.Талабалар ўз фикрларини бил-диради.       3.2.ЎУМ га мурожаат қиладилар.

 

Илова 1 

                            Маърузачи ва мунозара қатнашчиларини баҳолаш

Баҳолаш мезонлари ( баллда)	Қатнашувчилар
	Маърузачилар ( И.Ш.)
1.Маърузанинг мазмуни -0.1	1	2	3
- мантиқан боғланганлиги ва изчиллиги, нутқнинг равонлиги-0.2
2.Кўргазмалилик - 0.2
Жами: энг юқори балл:  0.5 балл
ОППОНЕНТЛАР ( И.Ш)
1. Маърузани таҳлил қилиш -0.1
- маърузанинг ижобий томонларини очиб бериш- 0.2
- маърузада йўл қўйилган камчиликларни  кўрсатиш- 0.2
Жами энг юқори балл: 0.5 балл.
Рецензентлар ва мунозара иштирокчилари
1.Саволлар
Ўринли саволлар-0.2
- Қўшимчалар- 0.3
Жами энг юқори балл-0.5 балл.

 

Илова 2.

Муҳокама қилиш ва хулосалар чиқаришга ёрдам берувчи

йўналтирувчи саволлар

 

Тақсимлаш қонуни маълум бўлганида двигателнинг бузулмасдан ишлашини сонли кўрсаткичларини аниқлаш учун маълумотларга ишлов бериш бўйича интернет маълумотлари асосида маърузалар.

Илова 3

Мустақил таълим учун  топшириқлар

“двигател бузулмасдан ишлаши” мавзуси доирасида кроссворд тузиш

             

             

             

             

             

             

            7.1. Маърузани олиб бориш технологияси

Талабалар сони – 60 та	Дарс вақти – 2 соат
Машғулот шакли	Ҳамкорликда ўқитиш технологиясига асосланган маъруза
Маъруза режаси	1.      Автохужаликларда фойдаланиш шароитида синаш 2.      Эксплуатациядаги синаш вазифаси ва мақсади, синов натижаларини қайд қилиш ва ишлов бериш 3.      Автомобил ва двигателнинг фойдаланиш шароитини имитациялаб ЭҲМда ҳисобли синаш
Ўқув машғулотининг мақсади:  ИЁДларни синашни турли усуллари ва йўллари ҳақида билим бериш
Педагогик вазифалари:	Ўқув фаолияти натижалари:
·        Автохужаликларда фойдаланиш шароитида синаш ҳақида билим бериш ·        Эксплуатациядаги синаш вазифаси ва мақсади, синов натижаларини қайд қилиш ва ишлов беришни тушунтириш ·        Автомобил ва двигателнинг фойдаланиш шароитини имитациялаб ЭҲМда ҳисобли синаш асосларини ўргатиш	·        Автохужаликларда фойдаланиш шароитида синаш ҳақида билимга эга ·        Эксплуатациядаги синаш вазифаси ва мақсади, синов натижаларини қайд қилиш ва ишлов беришни тушунади ·Автомобил ва двигателнинг фойдаланиш шароитини имитациялаб ЭҲМда ҳисобли синаш асосларини билади
Ўқитиш усуллари ва техника	Маъруза, муҳокама, зигзаг.
Ўқитиш воситалари	Маърузалар матни, маркер, скотч, доска.
Ўқитиш шакллари	Жамоа, фронтал, кичик гуруҳларда ишлаш.
Ўқитиш шарт-шароити	Кичик гуруҳларда ишлашга мўлжалланган аудитория
Мониторинг ва баҳолаш	Оғзаки назорат,рейтинг тизими асосида баҳолаш.

 

 

 

 

 

 

 

 

Маърузанинг технологик картаси

 

 

 

 Илова 1

 

Гуруҳда ишлаш қоидалари, зигзаг техникаси.

Ҳамкорликда ўқитиш технологияси қуйидаги  тамойилга асосланади: - талабалар кичик гуруҳларга ажратилади; - гуруҳнинг ҳар бир аъзоси мавзунинг бирор қисми бўйича экспертга айланади; - ўзи ўрганган  масалани гуруҳнинг бошқа аъзоларига тушунтиради; - ҳар бир гуруҳ аъзоси тушунтиради ва эшитади шу йўсинда  мавзуни тўлиқ эгаллайди.

 

«Зигзаг» техникасини ташкил этиш жараёнининг схематик кўриниши.

 

Илова 2

Талабаларнинг жавобларини баҳолаш мезонлари.

 

1  Саволни тўғри  тузиш  - 0.1 балл.

2. Саволга тўлиқ жавоб  - 0.2 балл.

3. Қўшимчалар учун  -  0.2 балл.

    Жами: 0.5 балл.

 

 

 

 

 

 

 

 

7.2.          Амалий машғулотни олиб бориш технологияси

Талабалар сони: 20 та	Дарс вақти - 2 соат
Машғулот шакли	Билимларни чуқурлаштириш ва мустаҳкамлашга қаратиланган амалий машғулот
Машғулот режаси	Тақсимлаш қонуни маълум бўлганида двигателнинг бузулмасдан ишлашини сонли кўрсаткичларини аниқлаш учун маълумотларга ишлов бериш
Ўқув машғулотининг мақсади: Мавзу бўйича талабалар билимларини чуқур ўзлаштиришини таъминлаш.
Педагогик вазифалар:	Ўқув фаолияти натижалари:
·        Тақсимлаш қонуни маълум бўлганида двигателнинг бузулмасдан ишлашини сонли кўрсаткичларини аниқлаш учун маълумотларга ишлов бериш бўйича амалий кўникма шакллантириш	·        Тақсимлаш қонуни маълум бўлганида двигателнинг бузулмасдан ишлашини сонли кўрсаткичларини аниқлаш учун маълумотларга ишлов бериш бўйича амалий кўникмага эга
Ўқитиш усуллари ва техника	Топшириқлар, амалий ишлаш усули, суҳбат, баҳс-мунозара, кичик гуруҳларда ишлаш.
Ўқитиш воситалари	Маърузалар матни, маркерлар, қоғозлар, доска, бўр.
Ўқитиш шакллари	Жамоа ва  гуруҳ билан ишлаш.
Ўқитиш шарт-шароити	Техник воситалар билан таъминланган аудитория.
Мониторинг ва баҳолаш	Оғзаки назорат, савол-жавоб. ўз-ўзини назорат қилиш, рейтинг тизими асосида баҳолаш

 

 

 

 

Амалий машғулотнинг технологик картаси

Иш босқич-лари	Ўқитувчи фаолиятининг мазмуни	Талаба фаолиятининг              мазмуни
1 босқич   Мавзуга кириш.   (10 дақиқа)	1.1.Ўқув машғулоти мавзуси, мақсади ва ўқув фаолияти натижаларини айтади. 1.2.Талабаларни амалий машғулотни таҳлил қилиш варағи билан таништиради. (1 илова) 1.3.«Нима учун» техникасидан фойдаланилган ҳолда талабаларга, « Тақсимлаш қонуни маълум бўлганида двигателнинг бузулмасдан ишлашини сонли кўрсаткичларини аниқлаш учун маълумотларга ишлов бериш зарур» деган савол билан мурожаат қилади. Бажарилган ишларни кўздан кечириб хулосалайди (2 илова) 1.4. Талабаларнинг фикрини умумлаштириб, уларни 3-4 та кичик гуруҳларга бўлади. 1.5. Талабаларнинг машғулотдаги фаолиятини баҳолаш кўрсаткичлари ва мезонлари билан таништиради (3 илова). 1.6. Гуруҳда ишлаш қоидалари билан таништиради. (4 илова)	1.1. Мавзу номини ёзиб оладилар 1.2. Ёзиб оладилар 1.3. Ўз фикрларини эркин билдирадилар. Органайзерни тўлдирадилар. 1.4.Интерфаол усул-лардан фойдаланилган ҳолда кичик гуруҳларга бўлинади. 1.5. Ёзиб оладилар 1.6. Ёзиб оладилар
2 босқич   Асосий бўлим.   (60 дақиқа)	2.1.Мавзу бўйича тайёрланган топшириқларни тарқатади ва гуруҳда ишлашни ташкил этади. (5 илова) 3-4 та кичик гуруҳга бўлади. Ҳар бир гуруҳ топшириқларини ватман-қоғозларга тушириб, тақдимотини ўтказишга ёрдам беради, билимларини умумлаштиради, хулосаларга алоҳида эътибор беради. Топшириқларнинг бажарилишини қай даражада тўғри эканлигини диққат билан тинглайди. Тақдимотни амалга оширади. Ушбу муаммо тушунтирилади, маслаҳатлар беради. Ечимини шарҳлаб беришни сўрайди. Ягона хулоса чиқаришга кўмак беради ва ниҳоясида умумлаштиради.	2.1. Жамоа бўлиб бажарилган ишнинг тақдимотини ўтказа-дилар, баҳс-мунозара юритадилар, қўшимча-лар қиладилар, хулоса чиқарадилар. Баҳолайдилар 2.3.Қўйилган саволларга жавоб тайёрлайдилар 2.5.Методологик асосларини ва туркумланишини кўрсатадилар. Қўйилган муаммо бўйича тасаввурга эга бўладилар ва ечимини  шарҳлашни ўрганадилар. Конспект қиладилар.
3 босқич Якун-ловчи босқич (10 дақиқа)	3.1. Мавзу бўйича якунловчи хулосалар қилади. 3.2.Ўз-ўзини назорат ва мустаҳкамлаш учун саволлар беради. 3.3.Мавзу мақсадига эришишдаги талабалар фаолиятини таҳлил қилади ва баҳолайди. 3.4.Мустақил ишлаш учун топшириқ беради.	3.1.Саволлар берадилар. 3.2. Саволларга жавоб берадилар. 3.4. ЎУМга қаранг.

 

 

Илова 1

                         Амалий машғулотни таҳлил қилиш варағи          

 

2 Илова (7.2)

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

Илова3

Тақсимлаш қонуни маълум бўлганида двигателнинг бузулмасдан ишлашини сонли кўрсаткичларини аниқлаш учун маълумотларга ишлов бериш нима учун керак

«Нима учун?» техникаси

 

                       Нима учун?                                  Нима учун?

 

 

                                                                         

                                     

                                                   

 

                                             

                                                                                                  Нима учун?                                                    Нима учун?

Илова 4

Баҳолаш мезонлари ва кўрсаткичлари

Гуруҳ	Баҳо	Баҳолаш кўрсаткичлари ва мезонлари
		Ўтилган мавзуни билишади	Гуруҳ фаол	Муаммони ечиш учун таклифлар беришди	Жами
	Балл	1,0	0,5	1,5	3
1
2

 

Гуруҳ ишларини умумлаштирувчи баҳо

 

Гуруҳ	1	2	3	Жами балл	Баҳо
1
2

2,2 – 3 балл – аъло

1,2 – 2 балл – яхши

0,5 – 1,1 балл – қониқарли

0 – 0,5 балл – қониқарсиз

Илова 5

Эксперт қоғозлари – топшириқлар

1-гурух

          Тақсимлаш қонуни маълум бўлганида двигателнинг бузулмасдан ишлашини сонли кўрсаткичларини аниқлаш учун маълумотларга ишлов бериш йўллари. (Аниқ мисоллар келтиринг).

2-гуруҳ

Тақсимлаш қонуни маълум бўлганида двигателнинг бузулмасдан ишлашини сонли кўрсаткичларини аниқлаш учун маълумотларга ишлов беришни такомиллаштириш  (Аниқ мисоллар келтиринг).

 

6-МАВЗУ: ИЧКИ ЁНУВ ДВИГАТЕЛЛАРИНИНГ ТЕХНИК ҲОЛАТИНИ ДИАГНОСТИКАЛАШ

(Маъруза – 4 соат,  Амалий машғулот -4 соат)

8.1. Маърузани олиб бориш технологияси

Талабалар сони: 60 та	Вақти -2 соат
Дарс шакли	Ҳамкорликда ўқитиш технологиясига ва график органайзерларга асосланган  ахборот маърузаси.
Маъруза режаси	1.  Диагностика вазифаси 2. Диагностиканинг физик асослари 3.        Диагностик маълумот
Дарс мақсади:  ички ёниу двигателларининг техник холатини диагностикалаш тўғрисида билим бериш
Педагог вазифалари: ·          Диагностика вазифаси ҳақида тушунча бериш ·          Диагностиканинг физик асослари ҳаиқда маълумот бериш ·        Диагностик маълумотлар ҳақида тушунтириш	Ўқув натижалари: ·             Диагностика вазифаси ҳақида тушунчага эга ·          Диагностиканинг физик асослари ҳақида маълумотга эга ·        Диагностик маълумотлар ҳақида тушунади .
Ўқитишнинг усул ва  техникаси	Маъруза, ҳамкорликда ўқитиш,график органайзер: Б/Б/Б (З/Х/У) жадвали,тақдимот.
Ўқитиш воситалари	Тарқатма материаллар, проектор,доска, қоғоз А32, маркер,скотч.
Ўқитиш шакли	Жамоа , якка ҳолда., гуруҳда ишлаш.
Ўқитиш шарт-шароитлари	Техник асбобларни қўллаш ва гуруҳларда ишлаш мумкин бўлган аудитория.
Мониторинг ва  баҳолаш	Оғзаки сўроқ, органайзер.

                                                                                          

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

                                                                   

Маъруза машғулотининг технологик картаси

 

Фаолият босқичлари	Фаолият мазмуни
	Ўқитувчи фаолиятининг мазмуни	Талаба фаолиятининг мазмуни
1-босқич. Кириш (10 дақиқа)	1.1 Дарснинг мавзуси, мақсади ва эришиш лозим бўлган ўқув натижаларини эълон қилади. 1.2.Дарснинг ташкил этиш  кетма-кетлигини баён этади.	1.1. Тинглайдилар, савол берадилар, ёзадилар.
2-босқич. Асосий ( 60 дақиқа)	2.1 Уйга берилган вазифани, яъни инсерт усулидан фойдаланиб маъруза матнини ўқиш ва Б/Б/Б жадвалини тўлдириб келиш  вазифа қилиб берилган эканлигини эслатади. • Б/Б/Б жадвалидаги  белгилар асосида қуйидаги саволга жавоб беришни сўрайди: «Маъруза матнини ўқиш жараёнида қандай янги билимларни билиб олдингиз?». Танишган тушунчаларингизни айтинг деб уларни доскага ёзиб боради.  2.2. Айтилган тушунчаларга изох беришни сўрайди ва блиц-сўров ўтказади. Жавобларни таҳлил қилади, умумлаштиради, тўғрилайди ва хулосалайди. 2.3.Талабаларни уч гуруҳга ихтиёрий равишда бўлади. Ҳар бир гуруҳга мавзунинг бир савол бўйича эксперт бўлиши лозим эканлигини  эълон қилади. Ўқув топшириғини тарқатади (1-илова) ва баҳолаш мезонлари билан таништиради (2-илова) ва иш бошланганлигини эълон қилади. 2.4.Тақдимотни бошланганлигини  эълон қилади. Кузатиб боради, йўналтириб туради. Ҳар бир гуруҳнинг тақдимотини натижаларини умумлаштиради ва хулосалайди. Натижаларни баҳолашни уюштиради. Баҳоларга изох беради.	2.1.Тинглайдилар, жадвал асосида саволларга жавоб берадилар           Тушунчаларни айтадилар.           2.3.Гуруҳларга ажралади. Гуруҳларда саволни таҳлил қилади, муҳокама натижаларини кўргазмали кўри-нишда ифодалай-дилар. 2.4.Тақдимот қиладилар. Савол бериши ёки тўлдириши мумкин. Тақдимотни баҳолайдилар.
3-босқич. Якуний ( 10 дақиқа)	3.1. Амалий машғулот натижаларини таҳлил этади: Гуруҳлар ўзаро баҳолаш натижаларини эълон қиладилар. 3.2.Дарсга умумий хулоса ясайди. 3.3.Мустақил таълим учун вазифа беради (3-илова).	3.1.Талабалар ўз фикрларини билди-радилар.     Ёзиб оладилар. ЎУМ га қаранг.

 

 

 

Илова 1

Ўқув топшириғи

1-гуруҳ

1. Диагностика вазифаси нимада?

2. Ишламай қолишнинг чамалаш усуллари

3.Чамалаш аниқлиги

2- гуруҳ

      1. Диагностиканинг физик асослари

2.Двигател механизм ва тизимларининг структурали схемасини тузиш

3.Двигателпараметрлари

3-гуруҳ

1. Диагностик маълумот

2.Диагностик маълумотни излаш усуллари

3.Диагностик маълумотни қабул қилиш усули.

Илова 2

Гуруҳларни баҳолаш мезони

Ҳар бир гуруҳ бошқа гуруҳларнинг чиқишларини баҳолайди ва ҳар бир мезон бўйича  максимал 3 балл қўйиш имконига эга бўлади

 

Гуруҳлар	Жавобнинг аниқлик	Мантиқийлик ва изчиллик	Адабий тил нормаларига амал қилиш	Гуруҳ аъзоларининг иштироки	Жами баллар
1
2
3

 

Умумий  баҳо

Гуруҳлар	Умумий балл	Умумий балл	Умумий балл
1	-
2		-
3			-
Умумий балларнинг йиғиндиси
Йиғилган балларни 3 га бўлинган миқдори.

1-ўрин  4 балл- аъло.

2-ўрин  3 балл – яхши.

3- ўрин  2 балл –ўрта.

Илова 3

Мустақил назорат учун вазифа

    Диагноз натижаларини бериш ҳақида маълумот олинг.

 

8.2.  Амалий машғулот дарсини ташкил этиш   технологияси.

Талабалар сони:  30 та	Вақти-  2соат
Дарс шакли	Билимларни чуқурлаштириш ва мустаҳкамлашга асосланган  амалий машғулот дарси.
Машғулот  режаси	1.     Ўқув кабинетлари   2.     Ўқув кабинетларига талаблар
Дарснинг мақсади:Ўқув кабинетлари, вазифаси,уларга талабалар ҳақида билимларни чуқурлаштириш
Педагог вазифалари: ·      мавзуни ўрганишга бўлган эҳтиёжни уйғотиш  ва  талабаларнинг ўзаро фаолиятини ташкиллаштириш ·    бирламчи манбалар билан ишлашни ташкил этади;	Ўқув натижалари: ·         ўқув кабинетлари, уларнинг вазифаси, уларга талабалар ҳақида билимга эга, фикр юрита олади.
Усул ва техникалар	Савол-жавоб, муҳокама, кичик гуруҳлар, ҳамкорликда ўқитиш, диаграмма «Венна».
Ўқитиш воситалари	Бирламчи манбалардан парчалар,  маркер, қоғоз,     доска.
Ўқитишнинг шакли	Жамоа ва кичик  гуруҳларда ишлаш.
Ўқитиш  шарт-шароилари	Кичик гуруҳларда ишлашга мўлжалланган хона.
Мониторинг ва баҳолаш	Оғзаки жавоб, характеристика бериш, топшириқ.

Лаборатория иши 5-Ўқув кабинетлари ( 4 соат)

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

Амалий машғулотнинг   технологик картаси

 

Фаолият босқич- лари.	Фаолият мазмуни
	Ўқитувчи фаолиятининг мазмуни	Талаба фаолиятининг мазмуни
1-босқич. Кириш (10дақиқа)	1.1 Мавзуни, мақсад ва эришиш лозим бўлган ўқув натижаларни эълон қилади. 1.2.Машғулотни  кичик гуруҳлар технологиясидан фойдаланган ҳолда  ташкил этилишини эълон қилади. 1.3. Гуруҳларда ишлаш тартиб –қоидалари билан таништиради.	1.1.Эшитадилар, ёзиб оладилар, савол берадилар. 1.2.Тинглайдилар
2-босқич. Асосий (60дақиқа)	2.1.Талабаларни тўртта  кичик гуруҳларга  ажратади . Ҳар бир гуруҳ  режанинг биринчи саволи юзасидан биттадан савол тайёрлаши талаб этилади. Ҳар бир гуруҳ ўз саволини ўртага ташлайди ва бошқа гуруҳлар  жавоб берадилар. Жавоблар таҳлил этилади ва хулосаланади. 2.2.Талабаларга  интерфаол методлар (технологиялар) тарқатилади. Ҳар бир гуруҳ ўзига ёққан ўқув хоналарини  моҳиятини  тақдимот орқали очиб беради ( 1-илова). Асосий фикрларни кўрсатади ва хулосалайди. 2.3. Педагогик технологияларга тавсиф беришни ташкил этади (2-илова). Тақдимотни уюштиради. 2.4.Турли типдаги ўқув хоналарини таққослаш ҳамда ўхшаш ва фарқли томонларини «Венна» диаграммасидан фойдаланган ҳолда аниқлашни таклиф қилади ( 3-илова). Фаолият натижалари текширилади ва  тўғри жавоблар умумлаштирилади.	2.1.Гуруҳларга бўлинадилар. Савол тайёрлайдилар. Жавоб берадилар.   2.2.Талабалар  лавҳаларни ўқиб чиқадилар ва тақдимот тайёрланади. 2.3.Ҳар бир гуруҳ характеристика ёзади Тақдимот қилади. 2.4.Диаграмма асосида фаолият юритади ва натижани баён этади.
3-босқич Якуний. (10дақиқа)	3.1. Мавзу  бўйича умумий хулосаларни  баён этади. 3.2.Дарс давомида  бажарилган ишларнинг натижаларини  ва гуруҳлар фаолиятини баҳолайди. 3.3.Мустақил таълим учун вазифа (4-илова). 3.4.Кейинги  мавзуни  мустақил ўқиб чиқишни тавсия этади ва унинг режаси билан талабаларни таништиради	3.1.Талабалар ўз фикрларини билдирадилар.     ЎУМ га қаранг.

 

 

 

 

 

 

 

Илова1

Тақдимотни баҳолаш мезонлари.

1.Мантиқий ўзаро  боғлиқлик ва  изчиллик- 1балл.

2. Нутқнинг равонлиги ва  аниқлиги- 1

3.Адабий тил нормаларига амал қилиш- 1

                 Жами: 3 балл.   

Илова 2

                                                     Ўқув хоналари

Таърифи	Турлари	Аҳамияти

                                                                         

 Илова 3

                                                      Диаграмма «Венна».                  

 

«Венна» диаграммаси билан ишлаш кетма-кетлиги

Ўқув топшириғи

 

Турли (ўзларига ёққан) ўқув хоналарини ВЕННА» диаграммаси   асосида  таққосланг. Фарқли  жиҳатларини  -Х қисмига ва ўхшаш жиҳатларини –ХХ қисмига  ёзиб чиқинг

 

 

 

9.1. Маърузани олиб бориш технологияси

Талабалар сони 20 та		Дарс вақти – 2 соат
Машғулот шакли		Мавзу бўйича маъруза
Маъруза режаси		·  Математик модел ҳақида тушунча ·  Двигател ишлай олиш қобилиятини аниқлайдиган усуллар ·  Диагностика самарадорлиги
Ўқув машғулотининг мақсади		Мавзу бўйича билим ьериш
Таянч тушунча ва иборалар		Диагностик маълумот, матеатик модел, диагностикалаш мезони
Педагогик вазифалар:		Ўқув фаолияти натижалари:
·  Математик модел ҳақида тушунча бериш ·  Двигател ишлай олиш қобилиятини аниқлайдиган усуллар билан таништириш ·        Диагностика самарадорлиги ва унга таъсир этувчи омилларни ўргатиш	·  Математик модел ҳақида тушунчага эга ·  Двигател ишлай олиш қобилиятини аниқлайдиган усуллар билан таниш ·        Диагностика самарадорлиги ва унга таъсир этувчи омилларни билади
Ўқитиш усуллари		Маъруза, тушунтириш,  намойиш, блиц-сўров, турли технологиялар
Ўқитиш шакллари		Фронтал  иш, гуруҳ билан ишлаш
Ўқитиш воситалари		Маъруза матни, компьютер технологияси, маркер, скотч, схема, чизма, жадваллар.
Ўқитиш шароити		Гуруҳлар билан ишлаш учун техник жиҳозланган аудитория
Мониторинг ва баҳолаш		Оғзаки назорат, савол-жавоб.

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

Маъруза машғулотининг технологик картаси

Иш босқич-лари	Ўқитувчи фаолиятининг мазмуни	Талаба фаолиятининг мазмуни
1 босқич Мавзуга кириш (10 дақиқа)	1.1. Ўқув машғулоти мавзуси, мақсади ва ўқув фаолияти натижаларини айтади. 1.2. Блиц-сўров усулида мавзу бўйича тушунчаларни  фаоллаштиради. (1 илова) Блиц-сўров натижасига кўра талабаларнинг нималарда адашишлари, хато қилишлари мумкинлигининг диагностикасини амалга оширади.	1.1.Мавзу номини ёзиб оладилар 1.2.Блиц-сўровда иштирок этадилар.
2 босқич. Асосий бўлим (60 дақиқа)	2.1. Мавзу режаси ва таянч тушунчалар ва мавзу мазмунини акс эттирувчи кўргазмали материаллар билан таништиради. (2 илова) 2.2. Маъруза режаси бўйича тушунтиради. 2.3. Талабаларни 3 гуруҳга бўлади. Кластер  технологиялари бўйича топшириқлар бажарилади ва мисоллар асосида мустаҳкамланиб борилади. 2..4. Ҳар бир гуруҳга ўрганган мамлакат бўйича презентация қилишларини айтади ва презентацияни ташкил этиш шарт-шароитларини тушунтиради. 2.5. Ривожланган мамлакат касьбий таълим тизими бўйича  конспек тайёрлайдилар.	2.1.Мавзу режасини ёзиб оладилар. Тинглайдилар.2.2.Тинглайдилар. Конспект  қилиб борадилар. 2.3. 3 гуруҳга бўлинадилар. Топшириқларни бажарадилар. 2.4. Ҳар бир гуруҳ вакиллари презентация  қиладилар, бошқа гуруҳ аъзолари диққат билан тинглайдилар. 2.5. Конспект тайёрлайдилар
3 босқич Якун-ловчи   (10 дақиқа)	3.1. Мавзу бўйича якунловчи хулосалар қилади. Мавзу бўйича олинган билимларни қаерда ишлатиш мумкинлигини маълум қилади. 3.2. Мавзу мақсадига эришишдаги талабалар фаолияти таҳлил қилинади ва баҳоланади. 3.3. Мавзу бўйича мустақил ўрганиш учун топшириқлар беради.	3.1.Саволлар берадилар 3.3. ЎУМга қарайдилар.

 

 

 Илова 1.

Билимларни жонлантириш учун саволлар (блиц-сўров) 1.Диагностиканинг вазифаси нимада 2.Диагностик маълумот деганда нимани тушунасиз 3. Диагноз натижалари нимада 4. Математик модел нима 5.Математик модел орқали холатни диагностикалаб бўладими 6. Двигателни холатини ишлатилган газлар ьарқибига қараб бахолаб бўладими

 

 

Илова 2

1-             Тақдимот материаллари

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

9.2.          Амалий машғулотни олиб бориш технологияси

 

Талабалар сони 20 та	Дарс вақти – 2 соат
Машғулот шакли	Билимларни чуқур ўрганишга  асосланган амалий машғулот
Машғулот режаси	Ўқув хоналарини лойихалаш
Ўқув машғулотининг мақсади: Ўқув хоналарини лойихалаш кўникмаларини хосил қилиш
Педагогик вазифалар:	Ўқув фаолияти натижалари:
·        Ўқув хоналарига талаблардан келиб чиққан холда ўқув хоналарини лойихалаш усулларини ўргатиш	·        Ўқув хоналарига талаблардан келиб чиққан холда ўқув хоналарини лойихалаш усулларини  билади, кўникмага эга
Ўқитиш усуллари	Суҳбат, блиц-сўров, муаммоли метод.
Ўқитиш шакллари	Фронтал ва жамоа иши, гуруҳ билаш ишлаш.
Ўқитиш воситалари	Маъруза матни, тарқатма материал, компьютер технологияси, А 32 қоғоз бўлаги, маркер, скотч.
Ўқитиш шароити	Кичик гуруҳлар билан ишлаш учун жиҳозланган аудитория.
Мониторинг ва баҳолаш	Оғзаки назорат, савол-жавоб.

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

Амалий машғулотнинг технологик картаси

 

Иш босқич-лари	Ўқитувчи фаолиятининг мазмуни	Талаба фаолиятининг мазмуни
1 босқич Мавзуга кириш (10 дақиқа)	1.1. Ўқув машғулоти мавзуси, мақсади ва ўқув фаолияти натижаларини айтади. 1.2. Талабаларнинг машғулотдаги фаолиятини баҳолаш кўрсаткичлари ва мезонлари билан таништиради. 1.3. Мавзу бўйича тайёрланган топшириқларни тарқатади. 1.4. Саволлар бериб суҳбат тарзида талабалар билимлари жонлантирилади. (1 илова)	1.1.Мавзу номини ёзиб оладилар 1.2.Ёзиб оладилар 1.3.Топшириқлар билан танишадилар 1.4. Саволларга жавоб берадилар.
2 босқич   Асосий бўлим.   (60 дақиқа)	2.1. Мавзу бўйича талабаларга  топшириқ берилиб, уни бажариш йўллари кўрсатилади. (3 илова)  Фаолият натижаларини гуруҳда биргаликда  бажариш бўйича кўрсатмалар беради. Ҳар бир гуруҳнинг баҳолаш мезонлари кўрсатилади. 2.2. Талабаларни мини-гуруҳга бўлади. Гуруҳга топшириқларни тарқатади. (2 илова) Топшириқни бажаришда қандай қўшимча материаллардан фойдаланишлари кераклигини айтиб ўтади. 2.3. Талабалар топшириқларни гуруҳда қандай бажаришлари бўйича   кўрсатма берилади ва  муҳокама қилишга ўргатилади. 2.4. Гуруҳ иши ташкил қилинади. 2.5. Презентация қилишларини эълон қилади.  Гуруҳ аъзоларидан иш натижаларини  биргаликда муҳокама қилишлари сўралади.	2.1.Топшириқни муҳокама қиладилар. Ўқув материали эслатмаси билан танишадилар. 2.2.Мини-гуруҳга бўлинадилар. 2.3.Берилган кўрсатмага риоя қиладилар. 2.4. Гуруҳ ишини ташкил қиладилар. 2.5.Гуруҳ иш натижаларини муҳокама қилади.
3 босқич Якун-ловчи (10 дақиқа)	3.1. Мавзу бўйича якунловчи хулосалар қилади. 3.2. Мавзу мақсадига эришишдаги талабалар фаолияти таҳлил қилинади ва баҳоланади. 3.3. Мавзу бўйича билимларни чуқурлаштириш учун топшириқлар беради.	3.1.Саволлар берадилар 3.3. ЎУМ га қарайдилар.

 

 

 

 

 

 

 

Илова 1

Такрорлаш учун саволлар 1.     Ўқув хоналари нима 2.     Ўқув хоналарига талабалар 3.     Ўқув хоналарининг жихозланиши 4.     Ўқув хоналарининг турлари

 

Илова 2

1-топшириқ. Назарий дарсга мулжалланган ўқув хоналарини жихозланиши 2-топшириқ Амалий дарсга мулжалланган ўқув хонасининг жихозланиши 3-топшириқ Лаборатория учун мўлжалланган ўқув хоналарининг жихозланиши 4-топшириқ Гурухларда ишларни ташкиллаштиришга мўлжалланган ўқув хоналарининг хусусиятлари 5-топшириқ Техник фанлардан дарс ўтиладиган ўқув хоналарига талабалар

 

Илова 3

		.   Фикрлашга ўргатувчи психотехник ўйинлар ва уларга қўйилган талаблар тушунтирилади: ижобий, қизиқарли, салбий жиҳатлари 1.                 Бунда  талабалардан фикрлашнинг маълум тури талаб этилади. 2.                 Талабалар диққатига бирор муаммонинг ечими таклиф этилади. Ана шу қарорнинг қай даражада тўғрилигини улар ижобий, салбий ва қизиқарли томонларини алоҳида ажратган ҳолда таҳлил этишлари талаб этилади. 3.                 Талабалар учта  устунни тўлдирадилар ва ўзларини фикрларини билдирадилар. Учта устунни тўлдириб бўлгач эса, хулоса қиладилар.
	Фикрлашга ўргатувчи психотехник ўйинлар
	ижобий жиҳати		қизиқарли жиҳати	салбий жиҳати
7-МАВЗУ. ИЧКИ ЁНУВ ДВИГАТЕЛЛАРИГА ТЕХНИК ХИЗМАТ КЎРСАТИШ ВА ТАЪМИРЛАШ
(Маъруза – 2 соат, Амалий машғулот – 2 соат)

10.1.                  Маърузани олиб бориш технологияси

Талабалар сони: 60та	Вақти- 2 соат.
Дарс шакли	Ҳамкорликда ўқитиш технологиясига  асосланган  маъруза.
Маъруза режаси	1. Эксплуатация корхоналарининг ташкилий таркиби 2.Эксплуатация қиладиган корхоналарда харакатдаги таркибни матуриал-техник таъминлаш 3.Эксплуатация қиладиган корхоналарнинг умумий технологик жараёни
Дарснинг  мақсади:  ИЁДларга ТХК ва Т бўйича билми бериш
Педагог вазифалари: ·       Эксплуатация корхоналарининг ташкилий таркиби ·       Эксплуатация қиладиган корхоналарда харакатдаги таркибни матуриал-техник таъминлаш ·                Эксплуатация қиладиган корхоналарнинг умумий технологик жараёни	Ўқув натижалари: ·       Эксплуатация корхоналарининг ташкилий таркиби ·        Эксплуатация қиладиган корхоналарда харакатдаги таркибни матуриал-техник таъминлаш ·        Эксплуатация қиладиган корхоналарнинг умумий технологик жараёни
Усуллар ва техника- лар	Маъруза, муҳокама, зигзаг.
Ўқитиш воситалари	Тарқатма материаллар, қоғоз, маркер, скотч, доска
Ўқитишнинг шакли	Жамоа, кичик гуруҳлар.
Ўқитиш  шарт -шароилари	Кичик гуруҳларда ишлашга мўлжалланган хона.
Мониторинг ва  баҳолаш	Оғзаки жавоб, тақдимот, топшириқ.

 

 

 

 

 

Маъруза машғулотининг технологик картаси

 

Фаолият босқичлари	Фаолият мазмуни
	Ўқитувчи фаолиятининг мазмуни	Талаба фаоли-ятининг мазмуни
1-босқич. Кириш (10 дақиқа)	1.1 Мавзунинг мақсади ва эришиш лозим бўлган ўқув натижаларни эълон қилади. 1.2.Маърузани  ҳамкорликда ўқитиш технологиясидан (зигзаг) фойдаланган ҳолда  ташкил этилишини эълон қилади. 1.3. Гуруҳларда ишлаш тартиб–қоидалари билан таништиради ( 1-илова).	1.1.Эшитадилар, ёзиб оладилар, савол берадилар.
2-босқич. Асосий (60 дақиқа)	2.1.Талабаларни тўртта  кичик гуруҳларга  ажратади.  Ҳар бир гуруҳга маърузанинг бирор саволига тегишли бўлган маъруза матнлар  тарқатилади, ва саволни якка тартибда ўрганишни талаб этади  Сўнгра янги гуруҳлар ташкил этиб ўрганилган саволни биргаликда таҳлил қилишни уюштиради. Муҳокама тугагач,  ҳар бир савол бўйича тайинланган экспертлар ўзларининг бирламчи гуруҳларига қайтиб келишини ва ўрганган  саволларни  бирламчи гуруҳ аъзоларига етказишни ташкил этади. 2.2 Гуруҳлараро савол–жавоб ташкил этади.  Баҳо гуруҳга қўйилади. Баҳолаш мезонлари доскага осиб қўйилади (2-илова). Барча жавобларни умумлаштириб хулоса қилади. Касбий таълим тарбия принципларини талабалар билан биргаликда таҳлил қилади (3-илова).	2.1.Гуруҳларга бўлинадилар. Матнни    ўрганиб чиқадилар ва муҳокама қиладиилар. Тушунтирадилар ва тинглайдилар.              2.2.Мавзу бўйича саволлар тайёрлайди, саволларга жавоб беради.   Муҳокамада иштирок этадилар.
3 босқич. Якуний (10 дақиқа.)	3.1. Мавзу  бўйича умумий хулосаларни  баён этади. 3.2.Дарс давомида  бажарилган ишларнинг натижаларини  ва гуруҳлар фаолиятини баҳолайди. 3.3.Мустақил  иш учун ўқув топшириқларини талабалар диққатига ҳавола этади ( 4-илова).	3.1.Талабалар ўз фикрларини билдирадилар.     ЎМК га мурожат этади.

 

 

 

 

Илова 1

 

Гуруҳда ишлаш қоидалари, зигзаг техникаси.

Ҳамкорликда ўқитиш технологияси қуйидаги  тамойилга асосланади: -  талабалар кичик гуруҳларга ажратилади; -  гуруҳнинг ҳар бир аъзоси мавзунинг бирор қисми бўйича экспертга айланади; -  ўзи ўрганган  масалани гуруҳнинг бошқа аъзоларига тушунтиради; -  ҳар бир гуруҳ аъзоси тушунтиради ва эшитади шу йўсинда  мавзуни тўлиқ эгаллайди.

 

 

«Зигзаг» техникасини ташкил этиш жараёнининг схематик кўриниши.

 

 

 

Илова 2

Талабаларнинг жавобларини баҳолаш мезонлари.

1.Саволни тўғри  тузиш - 0.1 балл.

2.Саволга тўлиқ жавоб - 0.2 балл.

3.Қўшимчалар учун - 0.2 балл.

Жами: 0.5 балл.

 

 

 

 

 

 

 

Илова 3

Кўргазмали материаллар    

1-

 

 

              

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 Илова 4

Мустақил таълим учун  ўқув топшириқлари.

Эксплуатация қиладиган корхоналар учун эҳтиёт қисмлари захирасини  ва меъёрини аниқлаш

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

10.2.                  Амалий машғулотни олиб бориш технологияси

Лаборатория иши 6. Потокли маърузавий аудиторияларни режалаштириш ва тахлил қилиш ( 4 соат)

Талабалар сони: 20 та		Вақти:  2 соат
Машғулот шакли		Билимларни чуқурлаштириш ва мустаҳ-камлашга қаратилган амалий машғулот.
Машғлот режаси		Потокли маърузавий аудиторияларни режалаштириш
Машғулотнинг мақсади: Мавзу бўйича билимларни чуқурлаштиришни таъминлаш.
Педагогик вазифалар	Ўқув фаолияти натижалари.
·        мавзуни мустақил ўрганиш учун асос яратади; ·        мавзу бўйича билимларни чуқур ўзлаштириш ва мус-таҳкамлашга ёрдам беради; ·        кичик гуруҳларда ишлашни ташкил қилади; ·        ўз нуқтаи назарига эга бўлишни шакллантиради; ·        мантиқий хулоса чиқаришга кўмак беради;	·        Потокли маърузавий аудиторияларни режалаштириш бўйича билимга эга, фикрларини баён этади ва асослайди, режалаштириш ишлари бўйича амалий кўникма шаклланган
Ўқитиш усуллари ва техника	Топшириқлар, амалий ишлаш усули, баҳс-мунозара, кичик гуруҳларда ишлаш, «Нима учун» техникаси, «Муаммоли вазият» услуби.
Ўқитиш воситалари	Маърузалар матни, маркерлар, қоғозлар, доска, бўр.
Ўқитиш шакллари	Жамоа ва гуруҳларда ишлаш.
Ўқитиш шарт-шароити	Техник воситалар билан таъминланган аудитория.
Мониторинг ва баҳолаш	Оғзаки назорат, савол-жавоб, ўз-ўзини назорат қилиш, рейтинг тизими асосида баҳолаш.

 

 

 

 

 

 

 

 

Амалий машғулотнинг технологик картаси

Иш жараёнлари вақти	Фаолиятнинг мазмуни
	ўқитувчи	талаба
I-босқич. Мавзуга кириш. (10 дақиқа)	1.1. Амалий машғулот мавзуси, мақсади ва ўқув фаолияти натижаларини айтади. Таълим жараёни «Кичик гуруҳларда ишлаш» орқали амалга оширилишини эълон қилади (1-илова).	1.1.Тинглайдилар. ЎУМ га қарайдилар.
	1.2. «Нима учун» техникасидан фойдала-нилган ҳолда талабаларга, «Нима учун потокли аудиторияларни режалаштириш зарур?» деган савол билан мурожаат қилади. Бажарилган ишларни кўздан кечириб хулосалайди (2-илова).	1.2.Ўз фикрларини эркин билдирадилар. Органайзерни тўлдирадилар.
	1.3. Талабаларнинг фикрини умумлаш-тириб, уларни 3-4 та кичик гуруҳларга бўлади.	1.3.Интерфаол усуллардан фойдаланилган ҳолда кичик гуруҳларга бўлинади.
	1.4. Талабаларнинг машғулотдаги фао-лиятини баҳолаш кўрсаткичлари ва мезонлари билан таништиради (3-илова).	ЎУМ га қарайдилар.
	1.5. Мавзу бўйича тайёрланган топши-риқларни тарқатади (4-илова).	1.5.Топшириқлар устида ишлайдилар.
2 босқич. Асосий (60 дақиқа)	2.1. Гуруҳларга топшириқларни бажариши учун ёрдам беради. Уларни баҳолаш мезонлари билан таништиради. Қўшимча маълумотлардан фойдаланишга имкон яратади. Диққатларини кутиладиган нати-жага жалб қилади.	2.1.Фаол қатнашадилар.
	2.2. Ҳар бир гуруҳ топшириқларини ватман-қоғозларга тушириб, тақдимотини ўтказишга ёрдам беради, билимларини умумлаштиради, хулосаларга ало-ҳида эътибор беради. Топшириқларнинг бажарилишини қай даражада тўғри эканлигини диққат билан тинглайди.	2.2.Жамоа бўлиб бажарилган ишнинг тақдимотини ўт-казадилар, баҳс-мунозара юритадилар, қўшимчалар қиладилар, хулоса чиқарадилар. Баҳолайдилар.
	2.4. Ҳар бир гуруҳ топшириқларни ват-ман-қоғозларга тушириб, тақдимотини ўт-казишда ёрдам беради. Ягона хулоса чи-қаришга кўмак беради ва ниҳоясида умумлаштиради.	2.4.Тақдимот ўтказади. Ғолиб гуруҳларни аниқлаб, баҳолайди.
3-босқич. Якуний (10 дақиқа)	3.1. Иш якунларини чиқаради. Фаол талабаларни баҳолаш мезони орқали рағбатлантиради.	Эшитади. Аниқлайди.
	3.2. Мустақил ишлаш учун топшириқ беради (5-илова)	ЎУМ га қарайдилар.

 

Илова 1

Кичик гуруҳларда ишлаш қоидаси

1. Талабалар ишни бажариш учун зарур билим ва малакаларга эга бўлмоғи лозим.

2. Гуруҳларга аниқ топшириқлар берилмоғи лозим.

3. Кичик гуруҳ олдига қўйилган топшириқни бажариш учун етарли вақт ажратилади.

4. Гуруҳлардаги фикрлар чегараланмаганлиги ва тайзиққа учрамаслиги ҳақида огоҳлантирилиши зарур.

5. Гуруҳ иш натижаларини қандай тақдим этишини аниқ билишлари, ўқитувчи уларга йўриқнома бериши лозим.

6. Нима бўлганда ҳам мулоқотда бўлинг, ўз фикрингизни эркин намоён этинг.

Илова 2

«Нима учун?» техникаси

Нима учун потокли аудиторияларрежалаштирилади?

                           Нима учун?                   Нима учун?

 

 

           Нима учун?                     

                                     

                                                                                                            Нима учун?

 

Илова 3

Баҳолаш мезони ва кўрсаткичлари

 

Гуруҳлар	Саволнинг тўлиқ ва аниқ ёритилиши 0-5 балл	Мисоллар билан муаммога ечим топиши 0-5 балл	Гуруҳ аъзоларининг фаоллигини 0-5 балл	Жами балл

15 – 13 балл – «аъло».  12 – 10 балл – «яхши».  9 – 6 балл – «қониқарли»

Илова 4

Эксперт қоғозлари - топшириқлар

1-гуруҳ Потокли аудиторияларда дарс ўтишнинг ижобий ва салбий томонлари (аниқ мисоллар келтиринг)

2-гуруҳ Касб таълими муассасаларида (сиз ўқиган) потокли аудиториялар қандай режалаштирилган (Аниқ мисоллар келтиринг).

3-гуруҳ        Идеал вариантдаги плтокли маъруза аудиторияси

Илова 5

Мустақил иш учун топшириқ

«Муаммоли вазият» Нима учун потокли маъруза аудиторияларини режалаштириш зарур

 

«Муаммоли вазият» тури

«Муаммоли вазият» сабаблари

Вазиятдан чиқиб кетиш ҳаракатлари

 

 

8-МАВЗУ: ИЧКИ ЁНУВ ДВИГАТЕЛИ ВА АВТОТРАНСПОРТ ВОСИТАЛАРИНИНГ ЭКОЛОГИК КЎРСАТКИЧЛАРИНИ ОЛИШ

(Маъруза – 2 соат,  Амалий машғулот – 2 соат)

11.1. Маърузани олиб бориш технологияси

Талабалар сони: 60 та	Вақти: 4 соат
Машғулот шакли	Информацион - тематик маъруза.
Маъруза режаси	1.         Экологик кўрсаткичларни олиш зарурати 2.         ИЁДни атроф мухит билан ўзаро таъсирланиши 3.         Ишлатилган газлар захарлилиги, синаш стандартлари Автомобил ИЁДларини синаш
Машғулотнинг мақсади: Талабаларга ИЁДларнинг экологик кўрсаткичлари ҳақида билдми бериш
Педагогик вазифалар:	Ўқув фаолияти натижалари:
·        Экологик кўрсаткичларни олиш заруратини тушунтириш ·        ИЁДни атроф мухит билан ўзаро таъсирланиши хақида билим бериш ·        Ишлатилган газлар захарлилиги, синаш стандартлари билан таништириш ·        Автомобил ИЁДларини синаш йўлларини щргатиш	·        Экологик кўрсаткичларни олиш заруратини тушунади ·        ИЁДни атроф мухит билан ўзаро таъсирланиши хақида билига эга ·        Ишлатилган газлар захарлилиги, синаш стандартлари билан таниш Автомобил ИЁДларини синаш йўлларини билади
Ўқитиш усуллари ва техника	Маъруза, ҳамкорликда ўқиш, Б.Б.Б. техникаси.
Ўқитиш воситалари	Маъруза матни, тарқатма материаллар, слайдлар, проектор.
Ўқитиш шакллари	Жамоа, тўғридан-тўғри ва жуфт-жуфт бўлиб ишлаш.
Ўқитиш шарт-шароити	Техник воситалар билан таъминланган аудитория.
Мониторинг ва баҳолаш	Оғзаки назорат, савол-жавоб, ўз-ўзини назорат қилиш, рейтинг тизими асосида баҳолаш.

Маърузанинг технологик картаси 

Иш жараёнлари вақти	Фаолиятнинг мазмуни
	Ўқитувчи	талаба
I-босқич. Курсга ва мавзуга кириш (10 дақиқа)	1.1. Машғулотнинг мавзусини эълон қилади, ўқув машғулотининг мақсад ва вазифаларини тушунтиради. 1.2. Ҳар бир талабага мавзу бўйича тарқатма материалларни тарқатади.	1.1.ЎУМ га қарайдилар 1.2.Тарқатмаларни кўриб чиқади.
II-босқич. Асосий (60 дақиқа)	2.1. Экранга Б.Б.Б. жадвали ва у билан ишлаш қоидалари чиқарилади. Б.Б.Б жадвалини ишчи дафтарларга кўчириб олишни талаб қилади. Маъруза режасига асосланган ҳолда иккинчи устунни тўлдиришни вазифа қилиб беради (1-илова). 2.2. “Инсерт” техникасидан фойдаланилган ҳолда, маърузада белгиланган белгилар асосида талабаларга қуйидаги саволларга жавоб беришни таклиф қилади:     1) Нимани улар билишади? (яъни мустақил гапириб бера олишади)     2) Нима тушунарсиз бўлиб қолди ва ўзлаштирилмади?     3) Қандай қўшимча маълумот талаб қилинади?      Юқоридагилардан келиб чиқиб, учинчи ва тўртинчи устунни тўлдириш таклиф этилади, таянч сўзларнинг тартиб рақамлари қўйиб чиқилади (2-илова) 2.3. Блиц-сўров орқали бир неча жавоблар тингланади ва жуфт-жуфт бўлиб ишлашни таклиф қилади. 2.4. Талабаларнинг жавобларини умум-лаштириб, жуфт-жуфт бўлиб ишлаш учун топшириқлар беради:      1) Б.Б.Б жадвалининг тўртта усту-нидаги жавобларни таҳлил қилинг;      2) ўзлаштирилмаган саволларни умумлаштиринг;      3) биргаликда манбалардан жавоб-лар излаб топинг;      4) жавоб беришга тайёргарлик кў-ринг; 2.5. Жавоблар тинглаб бўлингач, слайдлар ёрдамида ўқув машғулоти-нинг ёритилмаган қисмлари тушун-тирилади (3-илова). 2.6. Таянч ибораларга қайтилади, талабалар иштирокида улар яна бир бор такрорланади. Б.Б.Б жадвалининг, бешинчи устунни тўлдиришни айтиб ўтади.	2.1.Б.Б.Б жадвалини чизиб олади. Маъруза режасига асосан иккинчи устунни тўлдиради. 2.2.Учинчи ва тўртинчи устун тўлдирилади. 2.3.Натижаларни ўқийди. 2.4.Топшириқни бажаради. Жавоб беради. 2.5.Тинглайдилар. ЎУМ га қарайдилар 2.6.Ҳар бир таянч тушунча ва ибораларни муҳокама қилади. Жадвални тўлдирадилар.
III-босқич. Якунловчи. (10 дақиқа)	3.1. Маърузанинг ҳар бир саволига умумий якуний хулоса беради. 3.2. Талабаларнинг фаоллиги баҳолаш мезонлари орқали баҳоланади. 3.3. Уйга вазифа беради:  (4-илова)	3.1.Эшитадилар. 3.2.Ўзини қизиқтирган саволлар беради. Ёзиб оладилар

 

илова 1

 

“Инсерт” техникасининг қоидаси:

           1. Матнни ўқиб чиқинг.

           2. Олинган маълумотларни диққат билан ўрганиб, соҳаларга ажратинг.

          Қалам билан ҳар бир қаторга қуйидаги белгиларни қўйиб чиқинг:

         V – биламан;

         Қ – янги маълумот;

         – – билганларимга зид;

         ? – мени ўйлантирмоқда.

 

 

Илова 2

Б.Б.Б техникасининг қоидаси.

   1. “Инсерт” техникасидан фойдаланилган ҳолда матнни ўқиб чиқинг.

 

   2. Олинган маълумотларни индивидуал соҳаларга ажратинг.

   Қалам билан қўйилган белгилар асосида Б.Б.Б жадвалини тўлдиринг.

 

ўқув топшириқ

Б.Б.Б жадвали

№	Мавзу саволлари	Биламан	Билишни истайман	Билиб олдим
1.	Экологик кўрсаткичларни олиш зарурати
2.	ИЁДни атроф мухит билан ўзаро таъсирланиши
3	Ишлатилган газлар захарлилиги, синаш стандартлари
4.	Автомобил ИЁДларини синаш йўллари

 

 Илова 3

Кўрсатма материаллар

 

 

ИЁД лар чиқариб ташлайдиган асосий захарли моддалар.

СО - ис гази, азот оксидлари, ёнмай қолган углеводородлар, алқдегидлар, олтингугурт бирикмалари, қўрцошин бирикмалари ва қурумни кўрсатиш мумкин. СО углеводородлари ёнилцида кислород етарли бўлмаганда ҳосил бўлади. Учқундан ўт олдириладиган ИЁД ларда қуюқ ёнувчи аралашмалардан фойдаланилаганда атмосферага чиқариб ташланадиган СО миқдори карбонат ангидрид миқдорига тенг бўлиши ва барча ёниш маҳсулотларининг ҳажмини 10% етиши мумкин. СО a=1 ва a>1 бўлганда ҳам чиқиши мумкин.

Углеводородлар. Ишлатилган газларда ёнмай қолган углеводородлар пайдо бўлади. Бензинли двигателларда аланга совуқ деворга тегадиган жойда /қалинлиги 0,005-0,35 мм ни ташкил этадиган ўтиш зонасида/ кўп миқдорда ёнмай қолган углеводородлар пайдо бўлади. СН нинг кўп миқдорда юзага келишида поршен туби билан цилиндр устёпмасининг ҳаво /газ/ сиқиб чиқаргичи орасидаги тирқиш, поршен каллаги атрофи бўйлаб устки компрессион халқага қадар бўшлик, тирқишлар мавжудлиги сабаб бўлади. мажбурий салт ишлаш режимида СН миқдори кўпаяди.

Қурум. Дизеллар ишлаганда қора тутун чиқиши ишлатилган газларда қурум борлиги билан тушунтирилади. Қурумни бошланцич ўлчамлари 0,02-0,2 мкм га тенг бўлиб углерод ва оцир углеводородлардан ташкил топади. Улар углеводородли ёнилциларнинг чала ёниш махсулларидир.

Қурцошинли бирикмалар. Қурцошин бензинга унинг детонацияга чидамлилигини ошириш учун қўшадиган этил суюқлигида /тетраэтилқурцошин/ кимёвий боцланган тарзда бўлади. Захарлик даражаси: 

 

Учқундан алангаланадиган двигателни индикатор кўрсаткичларига ва заҳарлигига таъсир қилувчи ҳар хил факторлар.

·        Ёниш камерасининг шакли ва конструктив ўлчамлари. 

·        Сиқиш даражаси.

·        Цилиндр ўлчамлари.

·        Аралашмани таркиби.

·        Дросселлаш.

·        Ўт олдиришни илгарилатиш бурчаги.

·        Айланишлар частотаси.

 

Дизелларни индикатор ва заҳарлилик кўрсаткичларига ҳар хил факторларни таъсири

·        Аралашма тайёрлашни сифати ва ёниш камераларни тури. 

·        Бир бўшлиқли ёниш камераси.

·        Поршенда жойлашган ёниш камераси.

·        Ажратилган уюрмали ёниш камералари.

·        Олд камераси.

·        Сиқиш даражаси.

 

Илова 4

Уйга топшириқ

ИЁД ишининг экологик кўрсаткичларини ўрганиш

 

 

 

 

 

 

11.2 Амалий машғулот  дарсини ташкил этиш технологияси

 

Талабалар сони: 20 та	Дарс вақти - 4 соат
Машғулот шакли	Билимларни чуқурлаштириш ва мустаҳкамлашга қаратиланган амалий машғулот
Машғулот режаси	Потокли маърузавий аудиторияларни тахлил қилиш
Ўқув машғулотининг мақсади: Мавзу бўйича талабалар билимларини чуқур ўзлаштиришини таъминлаш.
Педагогик вазифалар:	Ўқув фаолияти натижалари:
·        мавзуни мустақил ўрганиш учун асос яратади; ·        мавзу бўйича билимларни чуқур ўзлаштириш ва мус-таҳкамлашга ёрдам беради; ·        кичик гуруҳларда ишлашни ташкил қилади; ·        ўз нуқтаи назарига эга бўлишни шакллантиради; ·        мантиқий хулоса чиқаришга кўмак беради.	Потокли маърузавий аудиторияларни тахлил қилиш кўникмаларини шакллантириш
Ўқитиш усуллари ва техника	Топшириқлар, амалий ишлаш усули, суҳбат, баҳс-мунозара, кичик гуруҳларда ишлаш.
Ўқитиш воситалари	Маърузалар матни, маркерлар, қоғозлар, доска, бўр.
Ўқитиш шакллари	Жамоа ва  гуруҳ билан ишлаш.
Ўқитиш шарт-шароити	Техник воситалар билан таъминланган аудитория.
Мониторинг ва баҳолаш	Оғзаки назорат, савол-жавоб. ўз-ўзини назорат қилиш, рейтинг тизими асосида баҳолаш

 

 

 

 

 

 

 

 

 

Амалий машғулотнинг технологик картаси

Иш босқич-лари	Ўқитувчи фаолиятининг мазмуни	Талаба фаолиятининг              мазмуни
1 босқич   Мавзуга кириш   (10 дақиқа)	1.1.Ўқув машғулоти мавзуси, мақсади ва ўқув фаолияти натижаларини айтади.	1.1. Мавзу номини ёзиб оладилар
	1.2.Талабаларни амалий машғулотни таҳлил қилиш варағи билан таништиради. (1 илова)	1.2. Ёзиб оладилар
	1.3.«Нима учун» техникасидан фойдаланилган ҳолда талабаларга, «Нима учун таълим усулларини танлашда мезонларга аҳамият ьериш лозим?» деган савол билан мурожаат қилади. Бажарилган ишларни кўздан кечириб хулосалайди (2 илова).	1.3. Ўз фикрларини эркин билдирадилар. Органайзерни тўлдирадилар.
	1.4. Талабаларнинг фикрини умумлаштириб, уларни 3-4 та кичик гуруҳларга бўлади.	1.4.Интерфаол усуллардан фойдала-нилган ҳолда кичик гуруҳларга бўлинади.
	1.5. Талабаларнинг машғулотдаги фаолиятини баҳолаш кўрсаткичлари ва мезонлари билан таништиради (3 илова).	1.5. Ёзиб оладилар
	1.6. Гуруҳда ишлаш қоидалари билан таништиради. (4 илова)	1.6. Ёзиб оладилар
2 босқич	2.1.Мавзу бўйича тайёрланган топшириқларни тарқатади ва гуруҳда ишлашни ташкил этади. (5 илова) 3-4 та кичик гуруҳга бўлади. Ҳар бир гуруҳ топшириқларини ватман-қоғозларга тушириб, тақдимотини ўтказишга ёрдам беради, билимларини умумлаштиради, хулосаларга алоҳида эътибор беради.	2.1. Жамоа бўлиб бажарилган ишнинг тақдимотини ўтказа-дилар, баҳс-мунозара юритадилар, қўшимча-лар қиладилар.
Асосий     бўлим.   (60 дақиқа)	Топшириқларнинг бажарилишини қай даражада тўғри эканлигини диққат билан тинглайди. Тақдимотни амалга оширади.	Хулоса чиқарадилар. Баҳолайдилар
	2.2. потокли маърузавий аудиторияларни тахлил қилиш ва уларни асослаш бўйича маслаҳатлар беради. Кузатиб боради.	2.3.Қўйилган саволларга жавоб тайёрлайдилар
3 босқич Якун-ловчи босқич (10 дақиқа)	3.1. Мавзу бўйича якунловчи хулосалар қилади.	3.1.Саволлар берадилар.
	3.2.Ўз-ўзини назорат ва мустаҳкамлаш учун саволлар беради. (6 илова)	3.2. Саволларга жавоб берадилар.
	3.3.Мавзу мақсадига эришишдаги талабалар фаолиятини таҳлил қилади ва баҳолайди.
	3.4.Мустақил ишлаш учун топшириқ беради.	3.4. ЎУМга қаранг.

 

 

 

 

 

Илва 1

                         Амалий машғулотни таҳлил қилиш варағи           

 

 

Илова 2

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

Илова 3

«Нима учун?» техникаси

 

Нима учун потокли маърузавий аудиторияларни тахлил қилиш керак

 

                       Нима учун?                          Нима учун?

 

 

                                                                         

                                     

                                                                                                                                  Нима учун?             Нима учун?

 

 

 

4 Илова (11.2)

Баҳолаш мезонлари ва кўрсаткичлари

Гуруҳлар	Саволнинг тўлиқ ва Аниқ ёритилиши 0-5 балл	Мисоллар билан муаммога ечим топиши 0-5 балл	Гуруҳ аъзоларининг фаоллигини 0-5 балл	Жами балл

 

15 – 13 балл – «аъло».

12 – 10 балл – «яхши».

9 – 6 балл – «қониқарли».

Илова 5

Эксперт қоғозлари – топшириқлар

1-гуруҳ

Потокли маърузавий аудиторияларга қандай талаблар қуйилади?    (Аниқ мисоллар келтиринг).

2-гуруҳ

Потокли маърузавий аудиториялар қандай таҳлил қилинади?    (Аниқ мисоллар келтиринг).

3-гуруҳ

 Сизга ёққан маърузавий аудиторияни таҳлил қилинг?    (Аниқ мисоллар келтиринг).

4-гуруҳ

   Сизга ёқмаган аудиторияни таҳлил қилинг?    (Аниқ мисоллар келтиринг).

 

 

9-мавзу. ИЧКИ ЁНУВ ДВИГАТЕЛЛАРИНИ СИНАШ, ФОЙДАЛАНИШ ЎҚУВ БАЗАСИ

(Маъруза – 2 соат,  Амалий машғулот – 2 соат)

12.1.Маърузани олиб бориш технологияси

Талабалар сони: 60 та	Вақти- 2 соат.
Дарс шакли	«Коп-коп» техникаси асосидаги маъруза.
Маъруза режаси	1.       Мутахассиларни тайёрлашда ўқув базасини ўрни ва унинг ташкилий жихатлари 2.ИЁДларни синаш. Фойдаланиш ўқув базаси таснифи 3. Ўқитиш базаси турлари 4. Ўқитиш базасига таъсир этувчи омиллар
Дарнинг мақсади ИЁДларни синаш, фойдаланиш ўқув базаси тўғрисида билим бериш
Педагог вазифалари: ·         Мутахассиларни тайёрлашда ўқув базасини ўрни ва унинг ташкилий жихатларини ўргатиш ·         ИЁДларни синаш. Фойдаланиш ўқув базаси таснифини келтириш ·         Ўқитиш базаси турларини санаб ўтиш ·         Ўқитиш базасига таъсир этувчи омиллар билан  таништириш	Ўқув натижалари: ·         Мутахассиларни тайёрлашда ўқув базасини ўрни ва унинг ташкилий жихатларини билади ·         ИЁДларни синаш. Фойдаланиш ўқув базаси таснифини билади ·         Ўқитиш базаси турларини санаб ўтади Ўқитиш базасига таъсир этувчи омиллар билан таниш
Усуллар ва техникалар	Маъруза,суҳбат, муҳокама, коп-коп, тақдимот
Ўқитиш воситалари	Тарқатма материаллар, қоғоз, маркер, скотч, доска. Эслатма ва қоидалар.
Ўқитишнинг шакли	Жамоа,  кичик гуруҳлар.
Ўқитиш шарт-шароитлари	Кичик гуруҳларда ишлашга мўлжалланган хона.
Мониторинг ва  баҳолаш	Оғзаки жавоб, тақдимот.

 

 

 

 

 

 

 

Маъруза дарсининг технологик картаси

Фаолият босқичлари	Фаолият мазмуни
	Ўқитувчи фаолиятининг мазмуни	Талаба фаоли-ятининг мазмуни
1-босқич. Кириш (10 дақиқа)	1.1.Дарснинг мавзусини, мақсадини ва эришиш лозим бўлган ўқув натижаларини эълон қилади . 1.2.Мавзу бўйича тайёрлаб келинган  ишланмаларни кўздан кечиради. 1.3.Дарснинг ташкил этиш  кетма-кетлиги  ва баҳолаш мезонлари, гуруҳда ишлаш  қоидалари билан таништиради (1-илова).	1.1.Эшитадилар, ёзиб оладилар, савол берадилар.   1.2. Тинглай-дилар, аволлар берадилар.
2-босқич. Асосий (60 дақиқа)	2.1.Талабаларни ҳамкорликда ишлаш технологияларидан бири «коп-коп» усулида ишлаш кетма-кетлиги билан таништиради. (2-илова). Талабаларни тўртта  кичик гуруҳларга  ажратади.  Бир гуруҳни  эксперт гуруҳи қилиб тайёрлайди ва вазифаларини тушунтиради. 2.2. Қолган 2  гуруҳга маърузанинг бирор саволига тегишли бўлган маъруза матнлари,ўқув қўлланмалар  тарқатилади.                Саволни аввал  якка тартибда ўрганилишини  сўнгра гуруҳ ичида савол муҳокама қилиниб,   гуруҳ  ўзига берилган савол юзасидан тақдимот тайёрлаши лозим эканлигини эълон қилади. Тақдимот эълон қилинади. Йўналтирувчи саволлар бериб боради. Баҳолаш мезонлари доскага осиб қўйилади (3-илова).   Барча саволлар муҳокама қилиб бўлингандан кейин мавзу бўйича умумий хулоса қилади.	2.1.Тинглайдилар       Гуруҳларга бўлинади.   Эксперт гуруҳи вазифани ёзиб олади. 2.2.Саволни ўрганади ва  мунозара  асосида саволни таҳлил этадилар. Тақдимотга тайёргарлик кўрадилар.   Тақдимот қиладилар, саволларга жавоб берадилар. Эксперт гуруҳи баҳолайди. Тинглайдилар.
3-босқич Якуний. ( 10 дақиқа)	3.1. Мавзунинг амалий аҳамиятига эътибор қаратади. 3.2. Ўтказилган дарсга умумий баҳо беради. 3.3.Мустақил таълимга  тегишли топшириқларни айтади (4-илова).	3.1.Талабалар ўз фикрларини билдирадилар. ЎУМ га мурожаат этади

 

Илова 1

 

 

Ҳамкорликда ўқитишнинг «Коп-коп»  усули

Жараённинг бориши

              

 

Илова 2

Муҳокама учун саволлар

 Режанинг биринчи  пункти бўйича

1.Ўзбекистон республикаси таълим тўғрисидаги қонун ҳақида

2. Мутахассиларни тайёрлашжараени хақида

 3. Ўқув базаси нима

Режанинг иккинчи пункти бўйича

1.  ИЁДларни синаш зарурати.

2.Ўқитиш базаси хақида тушунча

3. Ўқитиш базасини таснифи

Режанинг учинчи пункти бўйича

1.)Ўқитиш базаси турлари

2.Ўқитиш базасини ташкил этувчи элементлар

Режанинг тўртинчи пункти бўйича

1. Ўқитиш базасини ташкил этиш

2. Ўқитиш базасига таъсир этувчи омиллар

 

 

 

 

 

 

Илова 3

Баҳолаш мезонлари

 

Гуруҳлар	Мавзуни тўлиқ баён этиш (0.2 балл)	Аниқ ,лўнда ва тўғри  талаффуз қилиш (0.1.балл)	Кўргазмалилик (0.2 балл)	Жами  балл
1
2
3

 

Ўртача  умумий  баллар

 

Гуруҳлар	Умумий балл	Умумий балл	Умумий балл
1	-
2		-
3			-
Умумий балларнинг йиғиндиси
Йиғилган балларни 3 га бўлинган миқдори.

 

1-ўрин   4 балл- аъло.

2-ўрин 3 балл – яхши.

3- ўрин 2 балл –ўрта.

Илова 4

Мустақил таълим учун топшириқлар

Ўқитиш базасини самарали ташкил этиш бўйича ўз фикр – мулоҳазалари асосида мустақил иш  тайёрлаб келиш.

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

12.2 Амалий машғулот  дарсини ташкил этиш технологияси

7-лаборатория иши-Чилангарни иш ўрнини ташкил этиш ( 4 соат)

 

Талабалар сони: 20 та	Вақти –  2соат.
Дарс шакли	Конференцияга асосланган амалиёт дарси.
Машғулот  режаси	Чилангарнинг иш ўрнига талабалар Иш ўрнини ташкил этиш
Дарс мақсади:   Мавзу бўйича талабаларни  билимларини мустаҳкамлаш ва чуқурлаштириш.
Педагог вазифалари: Чиланганрлик иш қринларига талабалар, иш қринларини ташкил этиш бўйича билим бериш, кўникма хосил қилиш	Ўқув натижалари:     Чиланганрлик иш қринларига талабалар, иш қринларини ташкил этиш бўйича билим га эга, кўникма хосил қилинган
Усул ва техникалар	Дискуссия, тақдимот.
Ўқитиш воситалари	Маъруза тезислари, дисскусия қилиш қоидаси ҳақида эслатма, баҳолаш мезонлари.
Ўқитишнинг шакли	Жамоа  ва якка ҳолда ишлаш.
Ўқитиш шарт- шароилари	Ўқув  хонаси.
Мониторинг ва  баҳолаш	Тезисларнинг таҳлили, оғзаки жавоб.

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

Амалий машғулотнинг технологик картаси

Фаолият босқичлари	Фаолият мазмуни
	Ўқитувчи фаолиятининг мазмуни	Талаба фаоли-ятининг мазмуни
Тайёргарлик босқичи.	Талабалар тайёрлаб келган рефератлар билан танишади; Реферат юзасидан саволлар туғилган ҳолда уларга талабадан жавоб беришини сўрайди.	Семинар дарсига тайёрланади  ва маърузачиларга  саволлар берадилар.
1-босқич. Кириш (10 дақиқа)	1.1 Семинар дарсининг мавзусини, мақсадини ва эришиш лозим бўлган ўқув натижаларини эълон қилади  ҳамда   бошқарувчини тайнлайди. 1.2.Дарснинг ташкил этиш  кетма-кетлиги  ва баҳолаш мезонлари, мунозара қоидалари билан таништиради (1-илова).	1.1.Эшитадилар, ёзиб оладилар, савол берадилар.
2-босқич. Асосий ( 60 дақиқа)	2.1.Маърузачиларнинг  чиқишларини ташкил этади.   Маърузанинг мантиқан боғлиқлигига эътибор қаратади; Мунозарали  саволлар туғилганда жамоа бўлиб  саволни таҳлил этишни уюштиради. 2.2.Ҳар бир маърузани жамоа бўлиб таҳлил этишни уюштиради: - саволлар беради ( 2-илова). - айтилган фикрларга нисбатан  муносабат билдиради; - ҳар бир маърузани таҳлил қилиш ва хулосалар чиқариш билан тугатилишини таъминлайди.	2.1.Маъруза қила-дилар. Бошқарувчи, рецензентлар ва оппонентлар сўз беради. 2.2. Мунозара  асосида маърузани таҳлил этадилар. Экспертлар баҳо-лайдилар.
3-босқич. Якуний ( 10 дақиқа)	3.1. Амалий машғулот натижаларини таҳлил этади: -  экспертлар ўз фикрларини билдирадилар; -  мавзу бўйича муҳим  фикрларни қайтариб ўтади; -  хулосалар қилади; -  эришилган натижаларни белгилайди. 3.2.Мустақил таълимга  тегишли топшириқларни айтади ( 3- илова)	3.1.Талабалар ўз фикрларини билдиради.     ЎУМ га мурожаат қиладилар.

 

 

 

1-Илова(12.2.)

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

Маърузачи ва мунозара қатнашчиларини баҳолаш мезонлари

 

Баҳолаш мезонлари ( балда)	Қатнашувчилар
	Маърузачилар ( И.Ш.)
1.Маърузанинг мазмуни -0.1	1	2	3
- мантиқан боғланганлиги ва изчиллиги, нутқнинг равонлиги-0.2
2.Кўргазмалилик- 0.2
Жами: энг юқори балл:  0.5 балл
	ОППОНЕНТЛАР ( И.Ш)
1. Маърузани таҳлил қилиш -0.1
- маърузанинг ижобий томонларини очиб бериш- 0.2
- маърузада йўл қўйилган камчиликларни  кўрсатиш- 0.2
Жами энг юқори балл: 0.5 балл.
	Рецензентлар ва мунозара иштирокчилари
1.Саволлар
Ўринли саволлар-0.2
- Қўшимчалар- 0.3
Жами энг юқори балл-0.5 балл.

 

Илова 2

Муҳокама қилиш ва хулосалар чиқаришга ёрдам берувчи

йўналтирувчи саволлар

1-мавзу:   Чиланганрлик ишлари

1.     Чиланганрлик ишлари вазифалари

2.     Чилангарлик ишларини амалга ошириш

   2-мавзу: Чилангарлик иш жойлари

1. Чилангарлик иш жойларигаталабалар

2. Чилангарлик иш жойларида техника хавфсизлиги коидаларига риоя қилиш

Илова 3

Мустақил таълим учун  топшириқ

Чилангарлик иш ўринларини таҳлил қилиш

 

 

 

 

 

 

 

10-мавзу. ЎҚУВ ЮРТЛАРИНИНГ БИНОЛАРИ

(Маъруза – 2 соат,  Амалий машғулот – 2 соат)

13.1 Маърузани олиб бориш технологияси

Талабалар сони 60 та	Дарс вақти – 2 соат
Машғулот шакли	Информацион-кўргазмали   маъруза
Маъруза режаси	1-    Ўқув юртлари бинолари вамайдонларига талабалар 2-    Ўқув бинолари таснифи 3-    Ўқув ўринларини режалаштиришга бўлган талаблар 4-      Хоналарга эргономик талабалар
Ўқув машғулотининг мақсади: ўқув юртларининг бинолари ва уларга талабалар ҳақида билим бериш
Педагогик вазифалар:	Ўқув фаолияти натижалари:
·        Ўқув юртлари бинолари ва майдонларига талабалар билан таништириш ·        Ўқув бинолари таснифини келтириш ·        Ўқув ўринларини режалаштиришга бўлган талабларни санаб ўргатиш ·        Хоналарга эргономик талабалар билан таништириш	·        Ўқув юртлари бинолари ва майдонларига талабаларни билади ·        Ўқув бинолари таснифини келтиради ·        Ўқув ўринларини режалаштиришга бўлган талабларни санаб ўтади ·        Хоналарга эргономик талабалар билан таниш
Ўқитиш усуллари	Маъруза, баҳс-мунозара, муаммоли вазиятлар усули, ФСМУ технологияси. блиц-сўров.
Ўқитиш воситалари	Доска, бўр, кўргазмали материаллар, слайд, проектор.
Ўқитиш шакллари	Индивидуал, жамоа иши ва тўғрида-тўғри гуруҳда ишлаш.
Ўқитиш шарт-шароити	Техник жиҳозлар Билан таъминланган аудитория.
Мониторинг ва баҳолаш	Оғзаки назорат, савол-жавоб, ўз-ўзини назорат, рейтинг усулида баҳолаш.

 

 

 

 

 

 

 

 

Маъруза машғулотининг технологик картаси

Иш босқич-лари	Ўқитувчи фаолиятининг мазмуни	Талаба фаолиятининг мазмуни
1 босқич Мавзуга кириш (10 дақиқа)	3.1.            Ўқув машғулоти мавзуси, режаси,  мақсади, таянч тушунча ҳамда иборалар ва маъруза машғулотининг натижалари билан таништиради. 3.2.            Ҳар бир талабага мавзу бўйича тарқатма материал тарқатади. 1.3. Мавзу бўйича маъруза Машғулотининг таянч иборалари ва маъруза режасига изоҳ беради. Мавзу юзасидан блиц-сўров усулида маълум бўлган тушунчаларни фаоллаштиради. (1 илова)	1.1.Тинглайдилар ва  ёзиб оладилар. 1.2.Тарқатма материаллардан фойдаланадилар. 1.3. ЎУМ га қарайдилар. Ўз фикрини эркин намоён этади
2 босқич Асосий (60 дақиқа)	2.1.Ўқув машғулотининг биринчи саволи бўйича маъруза қилади. Талабаларни мулоҳазага тортиш мақсадида уларга саволлар билан мурожаат қилади Мавзуни ўрганиш жараёнида фаол таълим усулларидан яъни, «ақлий ҳужум» ва кластер техникасидан фойдаланиш кераклигини уқтиради. 2.2.Биноларга талабларнир слайдлар орқали тушунтиради.  2.3. «Ақлий ҳужум» усули асосида 5 дақиқа давомида маъруза жараёнининг асосий ахборотлаштириш тушунча ва ибораларини топиш бўйича топшириқ берилади. 2.4. Мавзу юзасидан учинчи саволни тушунтиришда ФСМУ технологиясидан фойдаланилади. ФСМУ технологиясида берилган: «Ўқув бинолари қандай бўлиши керак?» - деган фикрларни тинглаб, қўшимча қилади. Шу тариқа учинчи саволни умумлаштириб, хулосалайди.	2.1.Ёзадилар, муҳокама қиладилар, ўрганадилар, саволлар берадилар.     Топшириқни бажарадилар. 2.2.Тинглайдилар. Слайдларга эътибор қаратадилар. Кластер усулидан фойдаланадилар. 2.3.Асосий термин ва қоидаларни дафтар-ларига ёзиб оладилар. 2.4. ФСМУ техноло-гиясидан фойдалана-дилар.
3 босқич Якунлов чи (10 дақиқа)	3.1.Машғулотга яна қайтилади, мавзунинг асосий тушунчалари ўрганилади. 3.2. Ўқув фаолияти натижалари бўйича якуний хулосалар чиқарилади, фаол қатнашганлар рағбатлантирилади. 3.3.Кейинги машғулотга тайёрланиб келиш учун мустақил топшириқ беради.	3.1. Топшириқни бажарадилар. 3.2.Эшитадилар. 3.3. Эшитадилар. ЎУМга қарайдилар.

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

Илова 1

Блиц-сўров саволлари

№	Савол	Жавоб
1.	Ўқув бинолари вазифаси нимада?
2.	Ўқув бинолари майдони таълим олишга таъсир қилиши мумкинми?
3.	Ўқув ўринларига талаблар?
4.	Эргономик талаб нима?

 

 

Илова 2

Тарқатма материалнинг тахминий нусхаси

 

ФСМУ технологияси

 

(Ф) – Фикрингизни баён этинг.

(С) – Фикрингиз баёнига бирон сабаб кўрсатинг.

(М) – Кўрсатилган сабабни тушунтирувчи мисол келтиринг.

(У) – Фикрингизни умумлаштиринг.

 

 

 

    Ушбу технология тингловчиларни ўз фикрини қимоя қилишга,

      эркин фикрлаш ва ўз фикрини бошқаларга ўтказишга, очиқ ҳолда

баҳслашишга, эгалланган билимларни таҳлил қилишга, қай

даражада эгаллаганликларини баҳолашга ҳамда

тингловчиларни баҳслашиш маданиятига ўргатади.

 

 

 

 

Ўқув бинолари қандай бўлиши керак?

 

F                                                                  Фикрингизни баён этинг.

 

S                                               Фикрингизни баёнига бирор сабаб кўрсатинг.

 

M                                      Кўрсатилган сабабни тушунтирувчи мисол келтиринг.

 

U                                                              Фикрингизни умумлаштиринг.

 

 

 

 

 

 

 

 

 

13.2             Амалий машғулотни олиб бориш технологияси

( 7-лаборатория иши давоми)

Талабалар сони 20 та	Дарс вақти – 2 соат
Машғулот шакли	Фронтал топшириқларни бажаришга асосланган амалий машғулот
Машғулот режаси	Чилангарлик иш ўринларини режалаштириш ва лойихалаш
Ўқув машғулотининг мақсади: Мавзу бўйича билимларни чуқур ўзлаштиришини таъминлаш
Педагогик вазифалар:	Ўқув фаолияти натижалари:
·              Чилангарлик иш ўринларига талаблар асосида лойихалаш ва режалаштириш ишлри бўйича кўникма ҳосил қилиш	Чилангарлик иш ўринларига талабларни билади, талабалар асосида лойихалаш ва режалаштириш ишлри бўйича кўникмага эга
Ўқитиш усуллари ва техника	Топшириқлар, амалий ишлаш усули, суҳбат, Кластер методи.
Ўқитиш воситалари	Тарқатма материал, ватман, доска
Ўқитиш шакллари	Фронтал ва   гуруҳ иши.
Ўқитиш шарт-шароити	Кичик гуруҳлар билан ишлаш учун жиҳозланган аудитория, доска.
Мониторинг ва баҳолаш	Оғзаки назорат, савол-жавоб, ўз-ўзини назорат, эссе, рейтинг тизими асосида баҳолаш.

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

Амалий машғулотнинг технологик картаси 

 

Иш босқич-лари	Ўқитувчи фаолиятининг мазмуни	Талаба фаолиятининг мазмуни
1 босқич Мавзуга кириш (10 дақиқа)	1.1.Ўқув машғулоти мавзуси, мақсади ва ўқув фаолияти натижаларини айтади. 1.2.Талабаларнинг машғулотдаги фаолиятини баҳолаш кўрсаткичлари, мезонлари ва амалий машғулотни таҳлил қилиш варағи билан таништиради. (1 илова) 1.3.Мавзу бўйича тайёрланган топшириқларни тарқатади. 1.4.Саволлар бериб, суҳбат тарзида талабалар билимлари жонлантирилади.	1.1.Мавзу номини ёзиб оладилар 1.2.Ёзиб оладилар 1.3.Топшириқлар билан танишадилар 1.4. Саволларга жавоб берадилар
2 босқич   Асосий бўлим.   (65 дақиқа)	2.1.Ўқитувчига талаблар бўйича   мисoллар келтиради. Гуруҳда ишлаш қоидалари билан таништиради (2 илова) Топшириқларни белгилайди ва кичик гуруҳларда ишлашни ташкил этади. (3-4 илова) 2.2. Топшириқларни ватман-қоғозларга тушириб, тақдимотини ўтказишга ёрдам беради. Ягона хулоса чиқаришга кўмак беради ва ниҳоясида умумлаштиради. 2.3. Кластер тузиш кетма-кетлиги тушунтирилади (5 илова). Кластер усули асосида «чилангарлик иш ўринлари » схемасини чизиб кўрсатади, маслаҳатлар беради ва кузатиб боради. (6 илова) 2.4. Режада киритилган саволлар бўйича эссе ёзиш кераклиги айтилади, тушунча берилади, шарҳлаб беришни сўрайди. Назорат қилади, кузатиб боради.	2.1. 2 та кичик гуруҳга ажра-ладилар. Топшириқда бе-рилган саволларга 2 гуруҳ аъзолари жавоб тайёрлайди. Тақдимотни амалга оширади. 2.2.Тақдимот ўтказади. ғолиб гуруҳни рағбат-лантиради. 2.3.Индивидуал тарзда бажара-дилар. Қўйилган саволларга жавоб тайёрлайдилар. 2.4.Саволлар  билан танишадилар. Эссе ёзадилар. Ёзган эссени шарҳлаб берадилар.
3 босқич Якун ловчи (5 дақиқа)	3.1. Мавзу бўйича якунловчи хулосалар қилади. 3.2.Мавзу мақсадига эришишдаги талабалар фаолияти таҳлил қилинади ва баҳоланади.	3.1.Саволлар берадилар 3.3.Ёзиб оладилар.

 

 

 

Илова 1

Амалий машғулотни таҳлил қилиш варағи

 

 

Илова 2

Гуруҳда ишлаш қоидалари Ҳар ким ўз ўртоқларини тинглаши, ҳурмат билдириши керак. Ҳар ким фаол, биргаликда, берилган топшириққа  масъулият билан  қараган ҳолда ишлаши керак. Ҳар ким зарур бўлган ҳолда ёрдам сўраши лозим. Ҳар ким ундан ёрдам сўралганда албатта ёрдам бериши керак. Ҳар ким гуруҳ иши натижасини баҳолашда иштирок этиши шарт. Ҳар ким «бошқаларга  ўргатиб,  ўзимиз ўрганамиз»  шиорига тўла  риоя қилиши шарт.

 

Илова 3

1 ўқув топшириқ. Чилангарлик иш ўринларини жихозларига нималар киради. Жадвал асосида чизиб кўрсатинг?

·        Чилангарлик иш ўрни Иш столи.......

Илова 4

Кластер тузиш кетма-кетлиги: Ёзув тахтаси ўртасига катта қоғоз варағига  «ўқитувчи» сўзини ёзинг. Сизнинг фикрингизча, бу мавзуга тегишли бўлган сўзлар ёки гаплар  нималардан иборат? Тушунча ва ғоялар тўғрисидаги ўзаро боғланишни ўрнатиш. Эслаган вариантларингизни ҳаммасини ёзинг.

Илова 6

2 ўқув топшириқ. Кластер техникаси чилангарлик иш ўрни

 

11-МАВЗУ. ЎҚУВ ЖАРАЁНИДА ҚЎЛЛАНИЛАДИГАН КЎРГАЗМАЛИ ВА ТЕХНИК ВОСИТАЛАР

(Маъруза – 2 соат, Амалий машғулот – 2 соат)

14.1.Маърузани олиб бориш технологияси

Талабалар сони – 20 та	Дарс вақти – 2 соат
Машғулот шакли	Конференция асосида ташкил этилган маъруза
Маъруза режаси	1.     Кўргазмали воситалар таснифи 2.     Актив ўқитиш воситалари 3.     Ўқув жараёнида ЭҲМ ва ЭҲМ синфлари
Ўқув машғулотининг мақсади:  Ўқув жараенида қўлланиладиган кўргазмали ва техник воситалар ҳақида билим бериш
Педагогик вазифалари:	Ўқув фаолияти натижалари:
·  Кўргазмали воситалар таснифини келтириш ·  Актив ўқитиш воситалари ва уларнинг аҳамиятини очиб бериш ·  Ўқув жараёнида ЭҲМ ва ЭҲМ синфлари имкониятларини ўргатиш	·        Кўргазмали воситалар таснифини билади ·        Актив ўқитиш воситалари ўрнини тушунади ·        Ўқув жараёнида ЭҲМ ва ЭҲМ синфлари ва улардан фойдаланиш ҳақида билимга эга
Ўқитиш усуллари ва техника	Конференция-маъруза, баҳс-мунозара, тақдимот.
Ўқитиш воситалари	Маъруза қилиш учун тайёрланган докладлар ва уларга тегишли бўлган кўргазмали материаллар, проектор.
Ўқитиш шакллари	Жамоада ишлаш.
Ўқитиш шарт-шароити	Проектор мавжуд бўлган аудитория.
Мониторинг ва баҳолаш	Оғзаки назорат, савол-жавоб, тақдимот, рейтинг тизими асосида баҳолаш.

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

Маъруза машғулотининг технологик картаси

   

Фаолият босқичлари	Фаолият мазмуни
	Ўқитувчи фаолиятининг мазмуни	Талаба фаолиятининг мазмуни
Тайёргарлик босқичи.	1.Кейинги маъруза учун олдиндан  тузилган мавзуларнинг  номларини талабалар диққатига ҳавола қилади ва ҳар бир мавзунинг тахминий режаси  билан таништиради (1-илова) Маъруза-конференциясига тайёрланиш учун  керак бўлган адабиётлар рўйхатини тақдим этади. Мавзунинг ҳар бир режаси бўйича маърузачиларни ҳамда рецензент  ва оппонентларни тайинлайди. Маърузачиларга режани тузиш  ва ахборотни жойлаштириш усуллари тўғрисида  маълумот беради. Барча талабаларга  мавзу билан танишиш  ва маърузачиларга саволлар тузиб келиш лозим эканлигини уқтиради. Маърузачиларни, рецензентларни ва оппонентларни  баҳолаш  мезонлари билан таништиради (2-илова). Маърузачиларга мавзу  ва кўргазмали материаллар тайёрлаш юзасидан йўлланма беради ( 3-илова)	1.Ёзиб оладилар.       Тинглайдилар   Ёзиб оладилар Мавзуни моҳияти ҳақида фикр юритадилар.   Режалаштирадилар.  Баҳолаш мезонлари ва регламент билан танишадилар. Маъруза ёзадилар ва кўргазмали воситаларни тайёрлайдилар.
1-босқич. Кириш (10 дақиқа)	1.1 Мавзунинг мақсади ва эришиш лозим бўлган ўқув натижаларини эълон қилади. Маърузани  конференция-мунозара усулида ўтказилишини эълон қилади. Конференция-мунозара усулида дарсни ташкил этиш тартиби билан таништиради, баҳолаш мезонларини ва мунозара қоидаларини  доскага илиб қўяди  (4-илова ).	1.1.Эшитадилар, ёзиб оладилар, савол берадилар.   Тинглайдилар.
2-босқич. Асосий. ( 60 дақиқа)	2.1.Маърузачиларнинг  нутқларини  ва ахборотларини тинглайди. 2.2.Маърузачининг маърузасини  ва рецензент ҳамда оппонентларнинг нутқларини жамоа бўлиб таҳлил этишни ташкллаштиради: - инсерт  усулида тўлдирилган жадвал асосида  савол-жавобни ташкил этади; - маърузанинг асосий  фикрларига диққат қаратади ва саволлар билан мурожаат этади; - тингловчиларнинг фикр билдиришига эътибор  қаратади; - Маърузанинг илмий изчил таҳлилини таъминлаш мақсадида саволлар бериб боради. Ҳар бир маъруза шундай тартибда  довом эттирилади.	2.1.Маърузачилар ўз маърузаларини талабалар диққа-тига ҳавола этадилар. 2.2.Рецензентлар маърузани илмий жиҳатдан таҳлил этадилар. Оппонентлар ҳам ўз фикрларини баён этадилар. Жамоа бўлиб таҳлил этилади.
3-босқич. Якуний. ( 10 дақиқа)	3.1. Мавзу  бўйича умумий хулосаларни  баён этади. 3.2.Дарс давомида  бажарилган ишларнинг натижаларини  ва жамоа фаолиятини баҳолайди. 3.3.Уйга вазифа беради (5- илова).	3.1.Талабалар ўз фикрларини билди-радилар.

 

Илова 1

Конференцияда  кўриб чиқиш лозим бўлган мавзулар.

1.     Кўргазмали воситалар таснифи

2.     Актив ўқитиш воситалари

3.     Ўқув жараёнида ЭҲМ ва ЭҲМ синфлари

1-Мавзу. Кўргазмали воситалар таснифи

1.Таълимда кўргазмалилик аҳамияти

2.Кўргазмали воситалар турлари

3. Кўргазмали воситаларни танлаш.

     2-Мавзу: Актив ўқитиш воситалари

1.              Таълимда активлик аҳамияти

2.              Актив воситалар

3.              ИЁД ўқув базасини ташкил этишда актив воиталарни танлаш

3-Мавзу: Ўқув жараёнида ЭҲМ ва ЭҲМ синфлари

1.              Ўқув жараенида ЭҲМ

2.              ЭҲМ синфлари ва уларнинг имкониятлари

3.              ИЁДларни синаш ўқув базасини ташкил этишда ЭҲМ синфлари имкониятлари

Илова 2

Кўргазмали материаллар

 

 

 

 

Илова 3

Маърузачи ва мунозара қатнашчиларини баҳолаш мезонлари.

 

Баҳолаш мезонлари ( баллда)	Қатнашувчилар
	Маърузачилар ( И.Ш.)
1.Маърузанинг мазмуни -0.1	1	2			3	4
-мантиқан боғланганлиги ва изчиллиги, нутқнинг равонлиги-0.2
2.Кўргазмалилик- 0.2
Жами: энг юқори балл:  0.5 балл
ОППОНЕНТЛАР ( И.Ш)
1. Маърузани таҳлил қилиш -0.1
- маърузанинг ижобий томонларини очиб бериш- 0.2
- маърузада йўл қўйилган камчиликларни  кўрсатиш- 0.2
Жами энг юқори балл: 0.5 балл.
Рецензентлар ва мунозара иштирокчилари
1.Саволлар
Ўринли саволлар-0.2
- Қўшимчалар- 0.3
Жами энг юқори балл-0.5 балл.

 

 

Илова 4

Илова 5

Мустақил таълим учун топшириқ

1.           Кзргазмали воситаларнинг кенгайтирилган тафсифини ёзинг

2.            

Мазмуни	Мақсади	Вазифалари

 

 

14.2.  Амалий машғулот дарсини ташкил этиш   технологияси.

Талабалар сони: 20 та		Дарс вақти- 4 соат
Дарс шакли		Билимларни чуқурлаштириш ва мустаҳкамлашга асосланган  амалий машғулот дарси.
Машғулот  режаси		1.     Ўқитиш жараёнида  янги ахборот технологиялардан фойдаланишни ташкил
Дарснинг мақсади Ўқитиш жараёнида  янги ахборот технологиялардан фойдаланишни ташкил этиш кўникмаларини шакллантриш
Педагог вазифалари: • мавзуни ўрганишга бўлган эҳтиёжни уйғотиш  ва  талабаларнинг ўзаро саволжавобини уюштиради; • бирламчи манбаалар билан ишлашни ташкил этади; •  таълим олувчилар ўқув фаолиятини ташкил қилади.	Ўқув натижалари: Ўқитиш жараёнида  янги ахборот технологиялардан фойдаланишни ташкил этиш кўникмалари шакллантирилган
Усул ва техникалар	Савол-жавоб, муҳокама, кичик гуруҳлар, ҳамкорликда ўқитиш, диаграмма «Венна».
Ўқитиш воситалари	Маърузалар матни, маркер, қоғоз, доска.
Ўқитишнинг шакл	Жамоа ва кичик  гуруҳларда ишлаш.
Ўқитиш шарт-шароит- лари	Кичик гуруҳларда ишлашга мўлжалланган аудитория.
Мониторинг ва баҳо- лаш	Оғзаки жавоб, топшириқ. рейтинг тизими асосида баҳолаш.

Лаборатория иши 8-Ўқитиш жараёнида янги ахборот технологияларидан фойдаланишни ташкил этиш ( 4 соат)

 

 

 

 

 

 

 

 

 

Амалий машғулотнинг  технологик картаси

 

Фаолият босқич- лари.	Фаолият мазмуни
	Ўқитувчи фаолиятининг мазмуни	Талаба  фаолияти-    нинг мазмуни
1-босқич. Кириш (10 дақиқа)	1.1 Мавзунинг мақсади ва эришиш лозим бўлган ўқув натижаларни эълон қилади. 1.2.Маърузани  кичик гуруҳлар технологиясидан фойдаланган ҳолда  ташкил этилишини эълон қилади. 1.3. Гуруҳларда ишлаш тартиб–қоидалари билан таништиради.	1.1.Эшитадилар, ёзиб оладилар, савол бера-дилар. 1.2.Тинглайдилар
2-босқич. Асосий (60 дақиқа)	2.1.Талабаларни тўртта  кичик гуруҳларга  ажратади . Ҳар бир гуруҳ  режанинг биринчи саволи юзасидан биттадан савол тайёрлаши талаб этилади. Ҳар бир гуруҳ ўз саволини ўртага ташлайди ва бошқа гуруҳлар  жавоб берадилар. Жавоблар таҳлил этилади ва хулосаланади. 2.2.Талабаларга таълим жараёнида ахборот технологияларини қўллашни акс эттирувчи лавҳалар тарқатилади. Ҳар бир гуруҳ ўзи ўқиган лавҳани  моҳиятини  тақдимот орқали очиб беради ( 1-илова). Асосий фикрларни кўрсатади ва хулосалайди. 2.3.Таълимда ахборот технологияларини қўллашга тавсиф беришни ташкил этади (2-илова). Тақдимотни уюштиради. 2.4.Турли ахборот воситаларини қўллашнинг таққослаш ҳамда ўхшаш ва фарқли томонларини «Венна» диаграммасидан фойдаланган ҳолда аниқлашни таклиф қилади ( 3-илова). Фаолият натижалари текширилади ва  тўгри жавоблар умумлаштирилади.	2.1.Гуруҳларга бўлинадилар. Савол тайёрлайдилар. Жавоб берадилар.   2.2.Талабалар  лавҳа-ларни ўқиб чиқадилар ва тақдимот тайёрланади. 2.3.Ҳар бир гуруҳ характеристика ёзади Тақдимот қилади. 2.4.Диаграмма асосида фаолият юритади ва натижани баён этади.
3-босқич Якуний. ( 10 дақиқа.)	3.1. Мавзу  бўйича умумий хулосаларни  баён этади. 3.2.Дарс давомида  бажарилган ишларнинг натижаларини  ва гуруҳлар фаолиятини баҳолайди. 3.3.Мустақил    таълим   учун    вазифа ( 4-илова).	3.1.Талабалар ўз фикрларини билдирадилар.     ЎУМ га қарайдилар.

 

 

Илова 1

Тақдимотни баҳолаш мезонлари.

1. Мантиқий ўзаро  боғлиқлик ва  изчиллик- 1 балл.

2. Нутқнинг равонлиги ва  аниқлиги- 1

3. Адабий тил нормаларига амал қилиш- 1

    Жами: 3 балл.   

 

Илова 2

Таълимда ахборот воситалари

 

Турлари	Вазифалари	Хусусиятлари

 

                                                                     

 Илова 3

                       Диаграмма «Венна».

 

 

«Венна» диаграммаси билан ишлаш кетма-кетлиги.

 

 

Ўқув топшириғи                       4-илова ( 14.2.)

Мустақил таълим учун вазифа

1.«Ахборот воситаларини мутахасилик фанларидаги ўрни » мавзусида

қисқа маъруза тайёрлаш.

 

 

12-МАВЗУ. ЎҚИТИШДА ЎҚУВ ИШЛАБ ЧИҚАРИШ БАЗАСИ

(маъруза – 2 соат, Амалий машғулот - 2 соат)

15.1. Маърузани олиб бориш технологияси

Талабалар сони- 60 та	Дарс вақти –2 соат
Машғулот шакли	Ҳамкорликда ўқитиш технологиясига асосланган  ахборот маърузаси
Маъруза режаси	1.     Ўқитишни ўқув ишлаб чиқариш базаси 2.     Билим беришда ишлаб чиқаришдаги филиалларнинг ўрни 3.     Дарсларни филиалларда ташкил этишнинг ўзига хос хусусиятлари
Ўқув машғулотининг мақсади:Ўқитишда ўқув ишлаб чиқариш базаси ҳақида билимбериш.
Педагогик вазифалар:	Ўқув фаолияти натижалари:
·        Ўқитишни ўқув ишлаб чиқариш базаси ҳақида тушунча шакллантриш ·        Билим беришда ишлаб чиқаришдаги филиалларнинг ўрнини очиб бериш ·        Дарсларни филиалларда ташкил этишнинг ўзига хос хусусиятларини ўргатиш	·        Ўқитишни ўқув ишлаб чиқариш базаси ҳақида тушунчага эга ·        Билим беришда ишлаб чиқаришдаги филиалларнинг ўрнини очиб бера олади ·        Дарсларни филиалларда ташкил этишнинг ўзига хос хусусиятларини билади
Ўқитиш усуллари ва техника	Маъруза, «ҳамкорликда ўқиймиз», техникалар: Инсерт, блиц-сўров, Б.Б.Б жадвали.
Ўқитиш воситалари	Маъруза, кўргазмали қуроллар, слайдлар, лазерли проектор, маркерлар, қоғоз бўлаклари.
Ўқитиш шакллари	Жамоа ва гуруҳда ишлаш.
Ўқитиш шарт-шароити	Техник воситалар билан жиҳозланган аудитория,
Мониторинг ва баҳолаш	Оғзаки назорат, савол-жавоб, ўз-ўзини назорат, рейтинг тизими асосида баҳолаш.

 

 

 

 

 

Маъруза машғулотининг технологик картаси

Иш босқич-лари	Ўқитувчи фаолиятининг мазмуни	Талаба фаолиятининг мазмуни
1 босқич. Мавзуга кириш (3 дақ)	1.1.Ўқув машғулотининг мавзуси, режаси,  мақсади (экранга қаралади),  асосий саволлар,  маъруза машғулотининг натижалари иш учун белгиланган вақт билан таништиради.	1.1.Тинглайдилар ва  ёзиб оладилар
2 босқич. Билимлар-ни фаоллаш тириш (17 дақиқа)	2.1. Экранда Б.Б.Б жадвали билан  ишлаш кўрсатилади (2 илова). Иш дафтарига жадвал чизиб, маъруза  режасида кўрсатилган саволларни 2 чи устунда тўлдириш кераклиги ҳақида топшириқ беради. 2.2. Текстни ўқиб, берилган саволларга жавоб беринг ва  вақтида  белги қўйинг? Инсерт техникасидан фойдаланиш  йўллари кўрсатилади.(1 илова) (1) Улар нимани биладилар? (мустақил  гапиришлари ҳам мумкин) (2) Нималар билишни хоҳлайсиз? (3) Қандай қўшимча ахборотлар талаб қилинади? Калитли тушунчалардан фойдаланиб жадвалдаги 3-4 устунларни тўлдириш кераклиги айтилади (3 илова) 2.3. Блиц-сўров ўтказади. Бир нечта жавобларни эшитади ва ишни  мини-гуруҳда давом эттириш кераклигини таъкидлайди.	2.1.Б.Б.Б жадвалини чизадилар, маъруза режасида берилган саволни 2чи устунда ёзадилар. 2.2. Жадвалдаги 3-4 устунни тўлдирадилар. 2.3. Натижаларини таҳлил қиладилар.
3 босқич Информацион (55 дақиқа)	3.1.Талабаларни 4 та мини-гуруҳга бўлади ва топшириқлар беради: (1) Б.Б.Б жадвалининг 4 устунига мавзу қисмларидан олинган индивидуал ахборотни таҳлил қилади, гуруҳ рақами бўйича берилади: 1 гуруҳ – 1 саволга, 2 гуруҳ-2 саволга ва ҳоказо. (2) 1-2 саволларни кўриб чиқадилар; (3) турли хил адабиётлардан фойдаланиб, биргаликда жавоб тайёрлайдилар (дарслик, маъруза матни). (4) Б.Б.Б жадвалида мавзу бўйича берилган саволларни варақда тўлдириб,   ишнинг натижаларини  тақдимотга тайёрлайдилар Гуруҳда иш бошлашни эълон қилади. 3.2. Тақдимот жараёни муҳокамасини ташкил қилади. 3.3. Ҳар бир гуруҳ жавоб тайёрлаганидан сўнг: (1) бутун  аудиторияни қандай ўзлаштирганлигини аниқлаш мақсадида саволлар беради: «Биз нимани ўргандик?», (2) блиц-сўров ўтказади. Кўргазмали ўқув материаллари намойиш қилинади. 3.4. Ўқув фаолияти натижалари муҳокама қилинади, Б/Б/Б жадвалдаги  5 устунни индивидуал тўлдириш кераклиги айтилади. Иш якунида слайдлар кўрсатилади.	3.1. Гуруҳда ишлайдилар; - ҳар бир гуруҳ аъзоси индивидуал жадвалдаги 4 устунга калитли тушун-чаларни белгилайди. -гуруҳнинг лидери 4 устунга саволларни ёзишни ташкиллаштиради; - Б.Б.Б жадвалнинг 5 устунига жавоб тайёрлайдилар ва жамоа бўлиб муҳокама қиладилар; -тақдимот варағига жавоб тўлдиради. 3.2.Иш натижалари бўйича тақдимот қиладилар: -гуруҳ лидери -доскада варақни илади (А 32 формати) тўлдирилган Б/Б/Б жадвалидаги савол-ларини шарҳлайди; саволларга жавоб беради; -ўзининг шахсий фикрини билдиради. 3.3. Саволларга жавоб берадилар. 3.4. Б/Б/Б жадвалдаги 5 устунни индивидуал тарзда тўлдирадилар (2 дақиқагача)
4 босқич Якунловчи (5 дақиқа)	4.1. Ўқув фаолияти натижалари бўйича якуний хулосалар чиқарилади, лидерларнинг чиқишлари баҳоланади, фаол қатнашганлар рағбатлантирилади. 4.2. Мустақил ўрганиш учун топшириқлар беради: «Ўқув ишлаб чиқариш базасини  Инсерт техникасидан фойдаланиб ёзиб келиш»	4.1.Эшитадилар. 4.2.ЎУМга қарайдилар.

 

 Илова 1

Инсерт техникаси        Инсерт – бу ўқув жараёнида ўз англашини фаол кузатиш учун талабаларга имконият берадиган кучли воситадир, чунки шундай ҳоллар борки, одам матнни охиригача ўқиб, у ерда нима ёзилганлигини эслаб қолмаслиги мумкин.  Бу эса нима ўқиётганини тушунмай, ўқиш жараёнида фаол бўлишга қатнашмайдиган ҳолларнинг мисолидир.      Инсерт – бу матн билан ишланганда фаолликни қўллаб– қувватлаш учун кучли воситадир. Талаба матн билан ишлаганда фаолликни қўллаб–қувватлаш учун кучли воситадир.        Талаба матн билан ишлаётганда бир қатор белгиларни қўйиб боради улар эса қуйидаги маъноларни билдиради: V – билганларимни тасдиқлайди + - янги ахборот - - билганларимга зид келади ? – мени ўйлантириб қўйди.

 

Матнни Инсерт усулида ўрганганда қуйидаги жадвалдан

фойдаланиш мумкин.

“V”	“-”	“Қ”	“?”
“Ҳа” ўқиганларингиз дан аниқ билган ёки биламан деб ўйлаган маълумот.	“Манфий” ўқиганларин гиз, билганларин гизга қарама-қарши маълумот.	“Мусбат” ўқиганларин гиз орасида сиз учун янги бўлган маълумот	“Савол” ўқиганларингиз дан сиз учун тушунарли бўлмаган ёки шу ҳақида кўпроқ нарса билишни истаган маълумот.

                                              

Илова 2

 

Б/Б/Б техникасидан фойдаланиш тартиби Текстни ўқинг, Инсерт техникасидан фойдаланинг. Жадвалдаги устунга матндан олинган ахборотларни алоҳида бир тизимга солиб, белги қўйинг.

 

№	Мавзу бўйича саволлар	Биламан	Билишни хоҳлайман	Билдим
1	Ўқитишни ўқув ишлаб чиқариш базаси
2	Билим беришда ишлаб чиқаришдаги филиаллари
3	Дарсларни филиалларда ташкил этиш

Илова 3

 

 

15.2 Амалий машғулот  дарсини ташкил этиш технологияси

Талабалар сони: 20 та	Вақти – 2 соат.
Дарс шакли	Конференцияга асосланган амалиёт дарси.
Машғулот  режаси	Ўқитиш жараенини янги ахборот технологиялари асосида ташкил этиш
Дарснинг  мақсади: мавзу бўйича билим  ва кўникма шакллантириш
Педагогнинг вазифалари: • талабаларда мавзуни чуқур ўрганиш эҳтиёжини уйғотади; • мавзу бўйича билимларни мустаҳ-камлайди ва чуқурлаштиради; •	Ўқув фаолияти натижалари: Ўқитиш жараенини янги ахборот технологиялари асосида ташкил этиш бўйича мустахкам билимга эга, амалий кўникмалар шаклланган
Усул ва техникалар	Дискуссия, тақдимот.
Ўқитиш воситалари	Маъруза тезислари, дискуссия қилиш қоидаси ҳақида эслатма, баҳолаш мезонлари.
Ўқитишнинг шакли	Жамоа  ва якка ҳолда ишлаш.
Ўқитиш шарт- шароитлари	Техник воситалар билан таъминланган аудитория.
Мониторинг ва  баҳолаш	Методларнинг таҳлили, оғзаки жавоб.

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

Амалий машғулотнинг технологик картаси

Фаолият босқичлари	Фаолият мазмуни
	Ўқитувчи фаолиятининг мазмуни	Талаба фаолияти-нинг мазмуни
Тайёргарлик босқичи.	Талабалар тайёрлаб келган рефератлар билан танишади; Реферат юзасидан саволлар туғилган ҳолда уларга талабадан жавоб беришини сўрайди.	Семинар дарсига тайёрланади,маърузачиларга  саволлар берадилар.
1-босқич. Кириш (10 дақиқа)	1.1 Семинар дарсининг мавзусини, мақсадини ва эришиш лозим бўлган ўқув натижаларини эълон қилади  ҳамда   бошқарувчини тайинлайди. 1.2.Дарснинг ташкил этиш  кетма-кетлиги  ва баҳолаш мезонлари, мунозара қоидалари билан талабаларни таништиради (1-илова).	1.1.Эшитадилар, ёзиб оладилар, савол берадилар.
2-босқич. Асосий ( 60 дақиқа)	2.1.Маърузачиларнинг  чиқишларини ташкил этади.   Маърузанинг мантиқан боғлиқлигига эътибор қаратади; Мунозарали  саволлар туғилганда жамоа бўлиб  саволни таҳлил этишни уюштиради. 2.2.Ҳар бир маърузани жамоа бўлиб таҳлил этишни уюштиради: - саволлар беради ( 2-илова). - айтилган фикрларга нисбатан  муносабат билдиради; - ҳар бир маърузани таҳлил қилиш ва хулосалар чиқариш билан тугатилишини таъминлайди.	2.1.Маъруза қила-дилар. Бошқарувчи рецензентлар ва оппонентларга сўз беради. 2.2. Мунозара  асосида маърузани таҳлил қиладилар. Экспертлар баҳолайдилар.
3-босқич. Якуний ( 10 дақиқа)	3.1. Амалий машғулот натижаларини таҳлил этади: - экспертлар ўз фикрларини билдирадилар; - мавзу бўйича муҳим  фикрларни қайтариб ўтади; -  хулосалар қилади; -  эришилган натижаларни белгилайди. 3.2.Мустақил таълимга  тегишли топшириқларни айтади ( 3- илова)	3.1.Талабалар ўз фикрларини бил-диради.       3.2.ЎУМ га мурожаат қиладилар.

 

 

 

 

 

 

 

                                                                                               Илова 1 

Илова 2

Маърузачи ва мунозара қатнашчиларини баҳолаш

Баҳолаш мезонлари ( баллда)	Қатнашувчилар
	Маърузачилар ( И.Ш.)
1.Маърузанинг мазмуни -0.1	1	2	3
- мантиқан боғланганлиги ва изчиллиги, нутқнинг равонлиги-0.2
2.Кўргазмалилик - 0.2
Жами: энг юқори балл:  0.5 балл
ОППОНЕНТЛАР ( И.Ш)
1. Маърузани таҳлил қилиш -0.1
- маърузанинг ижобий томонларини очиб бериш- 0.2
- маърузада йўл қўйилган камчиликларни  кўрсатиш- 0.2
Жами энг юқори балл: 0.5 балл.
Рецензентлар ва мунозара иштирокчилари
1.Саволлар
Ўринли саволлар-0.2
- Қўшимчалар- 0.3
Жами энг юқори балл-0.5 балл.

 

Муҳокама қилиш ва хулосалар чиқаришга ёрдам берувчи

йўналтирувчи саволлар

1-мавзу: Таълимда ахборот технологиялари

1.Ахборот технологиялари тушунчасига таъриф беринг

2. Янги ахборот технологияларига нималар киради?

3. Ахборот технолгияларига талабаларни келтиринг

2-мавзу: Ахборот технологияларидан фойдаланиш.

1. Ахборот технологияларидан фойдаланишга талаблар

2. Ахборот технологияларини танлаш мезонлари

3. Ахборот технологияларижан фойдаланишни ташкил этиш

Илова 3

Мустақил таълим учун  топшириқ: Идеал дарсни ташкиллаштириш ва унда ахборот технологияларини тўгри танлаш

 

Илова 2

Кириш - маърузаснда таълим технологияси модели

 

 

Кириш – маърузасининг технологик харитаси

 

Анжуман – маърузада таълим бериш технологияси модели

Вақт. 2 соат	Талабалар сони: ... та
Ўқув машғулот шакли	Анжуман – маъруза
Ўқув машғулот режаси	1. ... 2. ... 3. ... 4. ...
Ўқув машғулот мақсади:  ...  тўғрисида билимларни шакллантириш
Педагогик вазифалар: - … тушунчалар билан таништириш - … тавсифини бериш - … тушунтириб бериш - … мазмунини очиб бериш	Ўқув фаолият натижалари: - … тушунчаларни таьрифлайдилар - … тавсифлаб берадилар - … тушунтириб берадилар - … мазмунини очиб берадилар
Таьлим усуллари	Анжуман – маъруза, мунозара, тезкор-сўров
Таьлимни ташкиллаштириш шакли	Оммавий, жамоавий, индивидуал
Таьлим воситалари	Маьрузалар тизими, кўргазмали материаллар (слайдлар), лазерли проектор, ахборотли таьминот.
Таьлим бериш шароити	Техник воситалардан фойдаланишга мўлжалланган хона
Мониторинг ва баҳолаш	Оғзаки назорат:  тезкор-сўров, назорат сўровлари

 

Анжуман – маърузанинг технологик харитаси

Иш босқичлари ва вақти	Фаолият
	Таълим берувчи	Таълим олувчи
Тайёргарлик	(1) Маъруза мавзулари (№ илова), маърузага тайёрланиш учун тавсия этилаётган адабиётлар рўйхатини беради. (2) Маърузачиларга мавзуларни беришни, тақризчи ва оппонентларни аниқлашни ташкиллаштиради. (3) Маърузачиларга танлаган мавзу бўйича реферат режасини батафсил тузиш топшириғини беради, маслаҳат беради, олиб борувчи, тақризчи, экспертлар вазифасини ва маъруза қилишга ажратилган вақт, баҳолаш кўрсаткичлари ва мезонлари билан таништиради. (4) Барча талабаларга маъруза ва қўшимча материаллар мазмунини ўрганиб чиқиш ва саволлар тузиш топшириғини беради. (5) Маърузачилар билан маъруза қилиш услуби ва тузилишини муҳокама қилади, маъруза мазмунига ўзгартиришлар киритади.	Маьрузачилар мавзуни танлайдилар ва унинг режасини тузадилар. Қолган маьруза ва қўшимча материаллар мазмунини ўрганадилар, маьрузачиларга саволлар тузадилар. Маьрузачилар ўзгартишлар, тўлдиришлар киритадилар, реферат ёзадилар, кўргазмали материал тайёрлайдилар.
1-боскич. Ўқув машғулотига кириш. (5 дақ.)	1.1. Ўқув машғулотининг мавзуси, мақсади, кўзланилаётган натижалар ва уни ўтказиш режасини маълум килади. Олиб борувчини таништиради. 1.2. Билимларни фаоллаштириш учун диққатни жалб қилувчи саволлар  "...?" беради, тезкор-сўров ўтказади. 1.3. Ишга ажратилган вақт, мунозара ўтказиш қоидалари (№ илова), баҳолаш кўрсаткичлари ва мезонлари билан таништиради (№ илова)	Диққат билан тинглайдилар, ёзиб оладилар ва жавоб берадилар. Ишга ажратилган вақт, мунозара ўтказиш қоидалари, баҳолаш кўрсаткичлари ва мезонлари билан танишадилар.
2 – босқич. Асосий (60 дақ.)	2.1. Талабаларни тайёрлаган маъруза ва маьлумотлар билан таништиришларини ташкил этади. Материал мазмунини мантиқан ёритиб берилишини диққат билан кузатади. 2.2. Тақризчиларга сўзга чиқишни ва саволлар беришни таклиф этади. 2.3. Маъруза мазмунини жамоа бўлиб муҳокама қилиш жараёнини ташкил этади: - оппонентларга ўз фикрларини билдиришларини, қўшимча саволлар беришни таклиф қилади; - саволлар беради (№ илова); - маърузанинг асосий моҳиятини аниқлаштиради. 2.4. Ҳар бир маърузани қисқача умумлаштириш билан якунлайди.	Маърузачи маълумот билан таништиради. Тақризчи маърузанинг ижобий жиҳатларини, кучсиз томонларини айтиб ўтади. Оппонентлар ўз фикрларини айтадилар. Саволлар берадилар. Мунозараларда иштирок   этадилар. Мунозара иштирокчилари жамоавий равишда маъруза мазмунини муҳокама қиладилар, мунозара қиладилар.
3 – босқич Якуний (10 дақ.)	3.1. Ўқув фаолияти натижаларига якун ясайди. Фаол иштирокчиларни рағбатлантиради. Маъруза-анжуман маърузачилари ва иштирокчилари тайёргарлигини, мунозаралардаги фаоллигини баҳолайди. Олинган билимларни келажакдаги касбий ва ўқув фаолиятидаги аҳамиятини кўрсатади. 3.2.  Мустақил иш учун вазифа беради (№ илова)	3.1. Тинглайдилар, аниқлаштирадилар, вазифани ёзиб оладилар.

 

 

 

 

Илова 3

Тарқатма материаллар – таълим олувчилар учун ўрганилаётган мавзуга оид асосий маълумотларни ўз ичига олган, ҳажми унча катта бўлмаган (1-2 варақ) ёзма ўқув материали ҳисобланади. Мазкур материаллар машғулотни қизиқарли қилиш имконини бериб, кўп ҳолларда таълим олувчилар учун мустақил равишда ўқиб чиқиб, муҳокама қилиш учун мўлжалланган бўлади. Тарқатма материалларни тайёрлаш ва қўллашда қуйидаги қоидаларга риоя қилиш лозим:

-                                                 таълим олувчиларга ҳаддан ташқари кўп тарқатма материаллар бермаслик керак;

-                                                 сарлавҳаларни бош ҳарфлар билан ёзиш, бир машғулот учун иккита тарқатмали материал зарур бўлса, уларга код-ном бериб уларни ажратишни осонлаштириш керак;

-                                                 матн шрифти 12 дан кичик бўлмаслиги керак;

-                                                 бир бетда 80 тадан кўп белги (ҳарф, қавс, ундов белгиси ва ҳ.к.) ишлатмаслик керак;

-                                                 матнлар тушунарли, қисқа ва оддий бўлиши керак;

-                                                 варақ дизайни эътиборни ўзига тортиши керак.   

Ишчи варақалар – гуруҳларда, жуфт бўлиб ва индивидуал машқлар бажаришда қўлланилади. Улар турли жадваллар шаклида бўлиб, таълим олувчилар томонидан тўлдириш талаб қилинади.

Назорат варақалари – машғулот якунида таълим олувчиларнинг ўзлаштирган билимларини текширишда қўлланилиб, улар тест саволлари, масалалар ва шу каби шаклларда бўлиши мумкин.

Матнлар – машғулот мавзуси бўйича тайёргарлик кўришда, машғулот давомида шунингдек билимларни мустаҳкамлашда фойдаланиш учун таълим олувчиларга тақдим этилади.

Талаба учун восита дарслик, ўқув қўлланма ёки ўқитувчининг маъруза матнлари, жадваллар, йўл йўриқ хариталар, топшириқ карточкалар ва ҳоказолар.

Дарс ўтказиш учун плакатлар, диаграммалар, моделлар, макетлар, эталонлар, намойиш қилиш жиҳозлари, лаборатория амалий ишларни ўтказиш учун жиҳозлар, аудиовизуаль воситалар, диафильм, видеоёзувлар, диопозитивлар.

Танлаб олинган метод, шакл ва воситалар бир-бирини тўлдириши яъни уйғунлашуви керак. Юқорида санаб ўтилган таълим воситаларидан самарали фойдаланиш учун ўқитувчи қайси воситани қачон қўллашини машғулот мақсади ва мазмунидан келиб чиққан ҳолда белгилаб олиши муҳимдир.

Графопроектор – шаффоф плёнкадаги тасвир (слайдлар) ни экранга проекциялаш учун қўлланиладиган жиҳоз ҳисобланади. Ундан маъруза вақтида материалларни намойиш қилиш учун, шунингдек гуруҳ ишлари тақдимотида ёрдамчи восита сифатида фойдаланилади. Кодоскоп фойдаланиш учун қулай мослашувчан восита бўлиб, бир марта тайёрланган плёнкадан кўп марта фойдаланиш мумкин, бундан ташқари доска бўлмаган ҳолларда асосий тушунча ғоялар ва натижаларни ўқитувчи плёнкага фломастер ёрдамида тўғридан-тўғри ёзиб кўрсатиш ҳам мумкин. 

Синф доскаси – ўқув материалини визуал намойиш қилишнинг анъанавий ва қулай воситасидир. Ундан ўқув материалининг асосий таянч нуқталарини белгилашда, ёки бирор нарсани тез ёзиш лозим бўлганда фойдаланиш жуда қулайдир. Бундан ташқари синф доскаси таълим муассасасининг ҳар бир ўқув хонасида мавжуддир. Камчилиги: янги материални тушунтириш учун доскада ёзилганларни ўчиришга тўғри келади ва аввал ёзилганларни қайта кўрсатиш имкони бўлмайди. Бундан ташқари ўқитувчи доскага ёзаётганда таҳсил олувчиларга нисбатан тескари ҳолатда бўлади ва уни эшитиш қийин бўлади.

Доска - стенд – машғулотларда ўқув мунозаралари, ақлий ҳужум, гуруҳ ишлари ва бошқа муҳокамалар натижаларини ҳужжатлаштиришда фойдаланиладиган ўқитишнинг техника воситасидир. Бунда стендга ўша катталикдаги қоғоз қўйилади ва унга турли рангдаги ҳамда шаклдаги карточкалар ёпиштирилади. Машғулот вақтида стендда мазкур карточкалар ёрдамида схемалар, тузилмалар, шарҳлар ва шу кабиларни тузиш мумкин.

Доска – стенднинг афзаллиги шундаки, унда карточкалар (схемалар, тузилмалар, шарҳлар ва ҳ.к.) жойлашувини хоҳлаган вақтда ўзгартириш имконияти мавжуд. Шунингдек доска – стенд билан ишлаганда қисқа вақт ичида барча тингловчиларнинг фикр – мулоҳазалари ва ғояларини қамраб олиш ва қайд этиш имкониятига эга бўлинади.

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

                Ўқув аудиториялари учун доскалар тизими

 

Доска – блокнот – бу варақаланадиган қоғозли доска бўлиб, унга маркер билан ёзилади. У турли муҳокамалар якунлари ва натижаларни яққол намойиш этишда ҳамда энг муҳим ахборотларни қайд этишда қўлланилади. Унинг афзаллиги шундаки, хоҳлаган вақтда олдинги ёзилганни қўйиш ҳам мумкин. 

 

Доска – блокнот

 

Талабаларни – ўқув билиш фаолиятларини жадаллаштиришга ёрдам берувчи ҳар турдаги таълим воситаларини танлаш ва улардан фойдаланиш қуйидагиларга боғлиқ: 1) мақсадни белгилаш; 2) асосий билим манбаига; 3) таълим усулига; 4) ўқув материалининг янгилиги ва мураккаблигига; 5) талабаларни ўқув имкониятларига.

Скачано с www.znanio.ru