Танграм купиясы

І Кіріспе Біздің   қазіргі   заман   жаңа   техникалық   жаңалықтарға   толы. Тұрмысымыз   жаңғыртылған,   "адам"­роботтар   ойланып,   шешім   жасай алады, ал кейде адамдардың өздерін алмастырады. Дүние жүзі техникалық болып барады, ал жан жылулығы бара­ бара ғайып болып барады. Кейде   ең   қарапайым   нәрседе,   тіпті   қарапайым   ойында   ерекше   және өзінді еліктіретінді табуға болады.  Бірнеше   жыл   бұрын   мен   сиқырлы   ойын Танграммен таныстым. ТАНГРАМ   сөзі   七 巧 板 қытай   тілінен   аударғанда, пиньинь   qī  qi o  b n, сөзбе­ сөз "шеберліктің жеті тақтайшасы"­ ойжұмбақ дегенді білдіреді. Ол ǎ ǎ жеті жазық пішіннен тұрады, оны белгілі бір әдіс бойынша бүктеу арқылы әлдеқайда   күрделі   пішін   (адам,   жануар   кейпін   бейнелейтін,   үй   тұрмысы заты,   әріп   немесе   сан   және   т.с.с.)   алу   үшін   қолданады.   Танграм   пішінін бүктеу   техникасымен   танысу   және   игеру   процессінде   менде   сұрақтар туындады.   Танграм   математиканы   зерттеу   кезінде   қалайша   көмектесіуі мүмкін? Логикалық және қызықты математика тапсырмаларын шешуде ше? Танграм –   7   фигурадан   құралған   басқатырғыз,   одан   басқа күрделі   фигуралар   (адам,   жануарлар,   тұрмыстық   заттар, әріптер,   сандар   т.   Б.)   нәрселерді   жасаймыз.   Біздің   зерттеуіміз қазіргі   уақытта   танграмды   қоланудың   заманауи   мүмкіндіктерін зерттеп,   қажетімізге   асыру.   Бұл   мезетте   оның   тарихын   танып білуге тура келеді. Ойын пайда болған орын әлбетте Қытай болып табылады. Пайда болу уақыты шамамен XVIII ғасырды құрайды. Танграм бойынша бірінші белгілі ежелгі кітап "Жеті бөліктен пішінді құрастыру" болып табылады (Қытай 1803   жыл).   Ол   күріш   қағазынан   басып   шығарылған   болатын.   Еуропада басып шығарылған кітаптар тек аздап түпнұсқалы, ал өзінің негізін қытай көздерінен алған. 3 Зерттеудің мақсаты: Ежелгі қытай ойжұмбақ ойыны танграмның және математика ғылымымен өзара байланысын зерттеу. Танграмның шығу тарихын зерттей отырып, оның бала ой­қиялын дамывтуға әсері мен маңыздылығын, қазіргі уақыттағы қолданыстағы құпия­сырларын танып білу.         Зерттеу міндеттері: 1. Танграмның сан алуан қыр­сырын ашу; 2.   Оның   адамзат   өміріндегі   алатын   орны   айқындалып,   маңыздылығын айқындау;  3. Танграмның пайда болуы туралы, оны зерттеген ғалымдардың пікіріне талдау жасау; 4.   Қазіргі замандағы математика мен танграм байланысына сипаттама беру. 4 ІІ НЕГІЗГІ БӨЛІМ 2. 1  Танграм туралы тарихи анықтама Ағылшын тілінің Оксфордтық сөздігінде Танграм атауы беделді Генри Э.Дьюдени сілтемесімен көрсетіледі, оның нұсқасын сөздікті құрастырушы Д.Мюррей   қабылдады.   Ол   танграм   сөзін   алғашқыда   1864   жылы   Вебстер басылымында   кездескенін   байқаған   болатын.   Мюррейдің   пайымдауынша танграм   сөзінің   өзі   өткен   жүз   жылдықтың   ортасында   белгісіз   бір америкалықтың ойынынан шыққан. Ол Тан сөзінен неологизм туындатып, кантон диалектісінде қытайша және кең таралған жұрнақ ­ грам (анаграмма немесе   криптограмма   сөздеріндегідей)   деген   мағынаны   береді.   Танграм сөзінін   пайда   болуы   өзге   теорияда   С.Лойдтың   жаңа   кітабының басылымындағы   алғысөзінде   Питер   Ван   Ноутпен   ұсынылған   болатын. Қайықта   тұратын   қытай   отбасылары   танка   деп   аталады.   Тан   қытайша салдақы әйел деген мағынаны береді. Танка қыздарынан ойжұмбақты сатып алатын   америкалық   теңізшілер   оларды   танграм,   яғни   қолжетімді қыздардың   басқатырғышы   не   ойжұмбағы   деп   атайтын.   "Қытай философиялық   және   математикалық   танграмы"   кітабында   (1817   жыл) танграм   сөзі   көне   ағылшын   сөзі   ретінде   трактіленеді,   ол   ойыншық   ой­ жұмбақ дегенді білдіреді.   Пайда болу аңызы "Танграм"   ойынының   пайда   болу   болжамы   мен   нұсқалары   бірнеше қатары бар. 1) Ең кең  таралған  және белгілі  болып табылатын  "Танграм" ойыны 4000   жыл   шаманы   құрайды.   Мұндай   мерзімді   Б.А.Кордемский   және А.Я.Котов,  сонымен   қатар   басқа   да   шетел   авторларыннан   оқуға   болады. Танграм туралы пікір ең ежелгі ойжұмбақ екені кең таралған. Бұл туралы пікірді С.Лойд қалыптастырған болатын. 1903 жылы ол "Танның сегізінші кітабы"   кітабын   шығарған.   Онда   ол   алғашқы   рет   ойынның   ежелгі   пайда 5 болу   туралы   нұсқасын   басып   шығарды.   Осы   қазіргі   уақытта   әлемде ойжұмбақтардың аса зор ойындарының бірі болып табылады.   2.  Шамамен   4000   жыл   бұрын   Қытай   императорының   Лао   мүрагері дүниеге   келеді.   Император   өзіне   үш   абызды   шақырып   ұлына   ойнап математика бастамасын, қоршаған әлемге  сүретшінің көзімен  қарап, нағыз философтай   сабырлы   болып   күрделі   дүние   жай   дүниелерден   тұратынын түсінетін   ойын   ойлап   табуға   бұйырды.  Үш   абыз   шаршыны   жеті   бөлікке бөліп  "Ши­Чао­Тю" деген ойын ойлап тапты.  Танграм атауы да осы сөзден шыққан. Қытайда Танграм ойыны Ши­ Чао­Тю (жеті айлалы пішін) деп аталады. Қоғамның замануаи шарықтап дамуы қоршаған ортаны танымақ үшін   математикалық   көзқараспен   қарауға   мәжбүр   боласыз. оған   Математикалық білім математик, инженер ғалымға ғана емес, дәрігерге де, теңізші   мен   спортсменге   де,   суретші   мен   әдебиетшіге   де   қажет.   Осыған байланысты   математикалық   басқатырғыштар   ерекше   орынға   ие   болып келеді.   Осындай   біздің   көңілімізді   бөлген   басқатырғыштардың   бірі   – танграм болып табылады.  "Автордың  қолына түскен  профессор  Челленор  жазбаларында   Лойд айтып   өткендей   танграм   туралы   жеті   кітап   4000   жыл   бұрын   Қытайда құрастырылған  болатын. Оның әр біреуі тура мың пішінді қамтиды. Осы кітаптар   қазіргі   кезде   сирек   кездеседі,   сондықтан   Қытайда   болған профессор Челленор қырық жылдың ішінде тек бір рет жеті томның бірінші басылымның алғашқысын (толық сақталған) және екінші томның дара­ дара бөлігін көрген болатын". Осы   кітапта   айтып   өтетіндей   пергаментта   алтынмен   басылып шығарылған кітаптың бір бөлігі Бейжіңде (Пекинде) ағылшын сарбазымен табылған. Ол өзінің олжасын 300 фунт стерлингке бір көне қытай заттарын жиюшыға сатқан. Ал ол сол орайда айрықша пішінді осы кітапта көрсетіп кеткен. 6 Лойдтың   аңызына   сәйкес   Тан   аңызға   айналған   қытай   данышпаны болған.   Оған   замандастары   құдайдай   табынған.   Өзінің   жеті   кітабындағы пішіндерді   ол   Жердің   жеті   эволюциясы   кезеңімен   орналастырған.   Оның танграмы хаостың символикалық кескіндер мен "инь  және ян" қағидасынан басталады.   Содан   соң   өмірдің   қарапайым   тәртібімен   жалғасады.   Ағаш эволюциясына   өрлеу   шартына   сәйкес   балық,   құс,   жануар   мен   адамның пішіндері   пайда   бола   бастады.   Жолай   әр   түрлі   орындарда   адаммен жасалған әралуан кескіндер кезедеседі: еңбек құралдар, жиһаз, киім мен сәулет   ғимараттары.   Лойд   жиі   Конфуцийдің,   философ   Шуфуценің, түсініктемеші   Ли   Хуанчжанның   және   ойдан   шығарылған   профессор Челленордың   пікірлерін   дәйекке   келтіреді.   Ли   Хуанчжан   аңыз   бойынша Танның жеті кітабындағы  барлық пішінді  білген. Лойдта "белгілі" қытай мақаласының   сілтемелері   кездеседі,   мысалы:   "Тек   ақымақ   қана   Танның сегізінші кітабын жазуға кірісер еді". Танграм –  шамамен 4000 жылдық тарихы бар қытай ойыны. Белгілі бір қатынаста кесілген   7   әртүрлі фигуралар арқылы алдын ала білетін немесе жаңадан ойлап қалаған бейненің кескінін келтіру. Бір қарағанда ойын тіптен қарапайым сияқты. Бар істейтінің шашылған бөліктерден қандай да бір фигура құрастыру. Бірақ ол бір қарағанда ғана солай. Кез­келген адам танграм фигураларын оңай құрастыра алмайды.        7 Әрбір   құрастырылатын   бейне   ойының   барлық   жеті   фигурасымен құрастырылуы   тиіс,   яғни   жетіден   аз   таспен   құрастырылған   бейне   Танграм ойыны болып есептелмейді. Фигуралар   бірінің   үстіне   бірі   шығып   кетпеу   керек,   бір   жазақтықтың бойымен ғана орналасады. Фигуралар бір – біріне толықтай немесе белгілі бір бөлігі тиіп тұрады. Ең болмағанда  бір  нүктеде  жанасып тұруы тиіс   Яғни, қандай да бір фигура   қалғандарына алшақта тұра алмайды. Бұлай   болса ойын шарты бұзылмайды. Суреттегі     шаршы   жеті   бөлікке     бөлінген.  Осы     бөліктерден   тұратын түрлі фигуралар құрастырыңдар.  Мысалы:              8 Танграм   квадрат   түрінде   ғана   емес   дөңгелек   те,   үшбұрыш   та,   жүрек тәрізді де бола береді және әрқашан 7 бөліктен құралады  Танграм ағаштан, піл сүйегінен, картоннан, пластмассадан жасалады.  Танграм сызбасы арқылы көптеген жиһаздар құрастыруға болады  Көптеген   қытай   ғалымдары   танграмның   түп   негізі   Сун   (960­ 1127)   династиясы   заманында   Хуан   Боси   (1079­1118)   деген   шебер банкеттерге   арнап   жасаған   төртбұрышты   столдарды   ойлап тапқаннан беріге жатқызады.  (сурет 1) [1].  Рис.   1.   Банкетке   арналған   төртбұрышты   столдарды   қою кестесі    Мин(1368­1644) династиясы заманында 1697 жылы Джи Шан банкетке   арналған   үшбұрышты   формадағы   столдарды   атайды. Олар танграмның жеті бөлігінен тұрған  (сурет 2).  9 Сурет 2.  Танграмның жеті бөлікті формасындағы столдар Осы  мерзімде   «Танграм»  басқатырғышы   пайда  бола  бастады. Ол   халықтың   арасындағы   барлық   әлеуметтік   топтардың арасында,   соның   ішінде   император   отбасында   танымал   бола бастады.   Басқатырғышты   арнайы   жасап,   шетжерлік саудагерлерге ұсына бастады.   Сондай   бір   ескі   нұсқасын   1802   жылы   Кантон   қаласында Роберт   Валн   (Robert   Waln)   сатып   алған.   Бұл   басқатырғыш   піл сүйектерінен   жасалынған.   Ол   Калифорнияның Ryerss   Museum мұражайында сақталған. Бұлбасқатырғыш Америка мен Еуропада 1802   жылдан   бері   белгілі   болса   да,   ол   туралы   1813   жылы   Би   Ву Юши   и Санг   Ся   Кэ   (Bi   Wu   Jushi   and   Sang   Xia   Ke)   «Сборник диаграмм   танграма»   атты   жинағында   (Compilation   of   Tangram Diagrams)   жарық   көрген.     Танграм   жайлы   кітаптар   1817­1818 жылдары   Англия,   Франция,   Швейцария,   Италия,   Нидерланд, Дания, Германия және АҚШ­та жарық көрді. (сурет 3) [2].  10 Рис.   3.   Би   Ву   Юши   и Санг   Ся   Кэ   «Сборник   диаграмм танграма»  кітабы. 2. 2 Танымал адамдар және танграм Льюис Кэрролл    Бәрімізде  Л.Кэроллдың  "Алиса  ғажайыптар  елінде" кітабын  жақсы білеміз (Чарльз Лютвидж Доджсон). Алайда ол оның тек жалғыз туындысы ғана емес. "Сәнді қытай ойжұмбағы" кітабында ол танграм Наполеонның сүйікті   ойыны   деп   жазған.   Ол   тақтан   айырылғаннан   кейін   айдауда   көп уақытты   осы   ойынмен   өткізген   екен.   Ол   өзінің   "шыдамдылығы   мен тапқырлығын жаттықтырған екен". Наполеонның сүйікті ойынын еске алуы шындыққа   жанаспайды.   Алайда   оның   осындай   әдемі   нұсқасының болмауына да дәлелі жоқ. Эдгар А. По 11 Ойынның   табынушысының   бірі   А.Эдгар   По   болған.   Онда   болған танграм   піл   сүйегінен   жасалған   және   қазіргі   уақытта   Нью­Йорктің көпшілік кітапханасында сақтаулы. Роберт ван Гулик Белгілі   жазушы   және   дипломат   Роберт   ван   Гулик   "Тырнақпен өлтірушілер"   романында   кітаптың   барлық   желісін   танграм   айналасында құрған болатын. Абдул­Вефа Кескіндер   тапсырмасын   шешу   бойынша   алғашқы   адамзатқа   танымал ғылыми еңбек Абдул Вефаның трактаты болып табылады. Ол персиялық астроном болатын. Бағдатта оныншы ғасырда өмір сүрген. Осы кітаптың тек жекеленген бөліктері және соның ішінде бірдей үш шаршыны 9 бөлікке кесу арқылы ары қарай бір үлкен шаршыны құрауға болатын тапсырманың шешуі   сақталды.   Ары   қарай   осы   тапсырманы   ең   аз   элемент   мөлшері шартымен   қолдану   арқылы   шешімді   ағылшын   Генри   Э.Дьюденимен жасалған.   Ол   6   элементті   қолдану   арқылы   Абдул   Вефтың   тапсырмасын шешкен   болатын.   Осы   қазіргі   уақытта   ең   аз   шешімінің   бірі   болып есептеледі.   Гарри Линдгрен Кесуге әр алуан тапсырмаларды шешу энциклопедиясы болып Гарри Линдгренның   "Кесу   геометриясы"   кітабы   болып   табылады.   Осы   кітапта белгіленген пішінге көпбұрышты кесу бойынша рекортарды табуға болады. Базалық   элементтің   үшбұрышын   қолданған   кезде   көп   бұрышты   келесі бөліктерге кесуге болады:     шаршы — 4 бес бұрышты — 6 алты бұрышты — 5 жеті бұрышты — 9 сегіз бұрышты — 8 тоғыз бұрышты — 9 он бұрышты — 8 он екі бұрышты — 8 12 Кесуге тапсырмалар шешімдерін қарастыра отырып, әмбебап алгоритм немесе   тәсіл   жоқ   екенін   түсінесін.   Кейде   жаңа   бастап   жүрген   геометр өзінің   шешімінде   тәжірибелі   адамнан   асып   кетуі   мүмкін.   Осы қарапайымдылық   пен   қол   жетімділік   осындай   тапсырмаларды   шешуге негізделген   ойындардың   танымалдылығы   болып   табылады.   Ойымызға тетрис ойыны еске түседі.    2.   3   Адам   өмірінде   танграмның   маңызы.  Танграмды   өмірде қолдану Танграмды   барлық   тұрғыда   киім   дизайннан   бастап   сәулет   пен ландшафт   дизайнында   кездестіруге   болады.   Ең   сәтті   танграм   қолдану жиһаз   жасауда.   Танграм   үстелдер   де   бар.   Жұмсақ   жиһаздар   өзгертіледі және   Lago   фирмасының   белгілі   қабырға   тақталары   бар.   Дизайнерлерде интерьер бойынша танграм стилінде жиһаз топтамасының ең танымалдысы әрине Lago. Қаншама мүмкін болатын нұсқалар мен әрекеттердер ұнамды тақтайларды   құрастыруға   болады.   Өндірісшілердің   өздері   нұсқаулықпен бірге   жинақтау   бойынша   кітапхана,   қонақ   бөлме,   жатын   бөлме   және балаларға арналған бөлме үшін бірнеше бет ойлар шығарған. Балалық   шақта   балада   логика   мен   тапқырлықты   дамыту   үшін   а­ля танграм   пішіндерінімен   ойнауға   береді.   Олардан   ұсынылып   отырған геометриялық пішіндерден кез­келген басқа: үйшік, кеме, машина, жануар немесе адамды құрастыруды сұрайды. Осыған ұқсас жас дизайнер Санджин Халилович   (Sanjin   Halilovic)   Shape&Function жиһазын   ұсынады.   Оның жиһазы жоба­пазлдардың бірі болып табылады, одан үстел, орындық, тақта жүйесін, сондай­ ақ кушетка, тіпті диванды жасап шығаруға болады. Бірақ осындай   диванда   дұрыстап   дем   ала   алмайсыз.                                                        13 Shape&Function  танграм   сияқты  геометриялық  пішін  түрінде  топтамадан тұрады. Осылай орын ауыстырып, құрастырып, бір­біріне қою арқылы осы сәтке қажетті басқа жиһаздар жасауға болады.  Ең бастысы сыйлық емес, ілтипат болса болғаны деген сөз рас. Әсіресе бұл   әшекейге   байланысты.   Ешкім   алтын,   гауһар   тастан   бас   тартпайды. Бірақ сақина шынымен бағалы болу үшін міндетті түрде "асыл" металдан жасалу   қажет   емес.   Көбінесе   аса   қымбат   емес   материалдар   өте   біртума болып   көрінеді.   TANGRAM   ойжұмбағының   жаңа   әшекей   жиынтығы Bandada.   Bandada   –   бұл   жас   испан   бренді   және   мамандандырылған креативті әшекей. Танамоншақ пен сақиналардың жаңа жиынтығын жасау үшін оларды танымал қытай ойжұмбағы танрам шабыттандырды (ойынның басты тапсырмасы 7 әр түсті жазық пішіннен белгілі бір қою тәсілі арқылы одан да күрделі басқа пішінді алу. Мысалы жануардың, адамның сұлбасы және т.с.с.). Танграм   түріндегі   тәтті   та   мүмкін.   Шоколадты   плитка   танграм формасын қайталайды.   Ең сәтті танграм қолдану жиһаз жасауда. Танграм үстелдер де бар. Жұмсақ   жиһаздар   өзгертіледі   және   Lago   фирмасының   белгілі   қабырға тақталары бар.  Танграм   қағидасы   бойынша   құрастырылған   барлық   жиһаздар   өте ыңғалы   және   функциональды.   Әр   кезде   ол   қожайының   көңіл   күйі   мен ықыласына байланысты түрін өзгерте алады. Өзгертілетін диванның қызық нұсқасын Julien Bernard дизайнер жасаған. Осы үлгі 2009 жылы Миланда көрмеде ұсынылған болатын.   Алдында айтқанымыздай, біздің зерттеуіміз қазіргі уақыттағы танграмды пайдалану   мүмкіндіктерін   зерттеуге   тарналған.   Соңғы   уақытта   танграмды дизайн   саласында   пайдалану   аса   бір   маңыздылыққа   айналды.   Танграмды оңтайлы қолдану жиһаз саласына тән.  (сурет 4,5).  14 15 Сурет   4.   Танграмды   жиһаз   саласында   пайдалану Сурет 5.  Танграм негізіндегі жұмсақ жиһаздар   Танграм   принципі   бойынша   салынған   жиһаздар   барынша жайлы   және   қолдануға   ыңғайлы.   Ол   адамдардың   көңіл   күйі   мен қалауына   қарай   түрленіп   отырады.   Үшбұрыш,   төртбұрыш, квадраттан       әр   түрлі   комбинациядағы   сөрелерді   дайындауға болады.   Сатып   аларда   клиентке   жиһазбен   бірге   оны орналастырудың   түрлі   комбинацияларын   ұсынылады.     Қонақ бөлмеде адам сұлбасындағы сөрелерді, балалар бөлмесуінде қоян, мысық   сияқты   жануарларды,   асханада   және   кітапханада құрылысқа   қатысты   –   үйдің,   сарайлардың   сұлбасын   жасауға болады.  (сурет 6,7).  16 Сурет 6.Танграм кітап сөрелері.      Сурет 7. Танграм кітап сөрелері    Дизайнера   Даниэль   Лаго   ойлап   тапқан   Танграм   биші   адам формасындағы кітап сөрелері өте қызық (сурет 8). Сондай­ақ бұл сөрелер   пайдаланушының   қалауына   қарай   басқа   да   формаларға ауыса алады.  17 Сурет   8.Биші   адамдар   формасындағы   «Tangram»   кітап сөрелері    Әлемдегі  танграмды   пайдаланудың  басқа  бағыттарын  тұрғын үй,   офис   сияқты   заманауи   үлкен   ғимараттардың құрылыстарынан байқаймыз (сурет 9).  Сурет 9.  Танграм негізіндегі құрылыстар    Сондай­ақ танграм негізінде жерсілкінуден қорғануға арналған су   үстінде   салынған   қала   жобаларын   айтуға   болады.   Оған     Чили мен  Гаитиден кейінгі салынған дизайнерлік жобалар жатады.   18 Сурет   10.     Танграм   негізіндегі   су   үстіне   салынған   қала жобалары   Пазлдар Сыртқы   кейпі   бойынша   танграмға   жақын   ойын   пазлдар   болып табылады. Бастапқыда  пазлдар   дұрыс  емес   пішіндегі   жиынтықтан  сурет­ тапсырманы   құрау   керек   болатын.   Осы   сәйкестікке   қарамастан   танграм оған қарама­ қайшы тапсырма. Себебі, жеті базалық элементтер көптеген маңызды   пішінді   құрастыруға   мүмкіндік   береді,   ал   пазлда   бір   ғана шешіммен шектелеміз. Танграмның   осыған   ұқсас   ойындармен   салыстырмалы   талдауы Р.Ридпен "Танграмдар 330 ойжұмбақ" кітабында жасалған. Танграм ойыны үшін адамға негізгі талап логикалық ойлау мен геометриялық интуиция, ал пазл ойыны үшін тек ынталылық пен шыдамдылық қажет.   Дьюден ойыны Өзінің   "Математикалық   ойын­сауық"   кітабында   ол   ойдан құрастырылған   әңгімені   келтіреді.   Бір   американдық   тілші   седепті   тан 19 жиынтығын   сатып   алған.   Онда   300   пішіннен   тұратын   күріш   қағазында бастырылған   кітапша   болған.   Тілшіні   бас   бетінде   құпия   иероглиф қызықтырған, бірақ осы белгіні не мағына беретін туралы түсінік алу үшін қытайларға   жүгінгенде   олар   не   көмектесі   келмеді   ме,   әлде   көмектесе алмайтын. Ол иероглифті өзінің кітабында көрсеткен және оқырмандардан көмек сұрады. Біз білеміз, Дьюденге оған оның замандастары жауап берген, бірақ   осындай   кітапшасы   болған   Рид   қиналмай   осы   жұмбақтың   шешімін тапқан.  Иероглиф  тек  екі  адамды   бейнеленген   танграм  астындағы   жазба болатын.   Жазбада   екі   адам   бір­   біріне   қарап   тұрып   шай   ішіп   отырғаны бейнеленген.   Осы   сурет   танграм   ойынындағы   үлкен   мүмкіндіктерді айғақтайды. 2. 4 Қазіргі замандағы математика және танграм Геометрия   туралы   бастапқы   мағлұматты   алу   үшін   математика сабағында   танграм   қолданылуы   мүмкін.   Қарапайым   геометриялық пішінмен: шаршы, үшбұрыш, ромб, бұрыштармен  танысу. Пішінді форма, өлшем, көлем бойынша салыстыру.  Бірнеше   пішіннен   жаңа   геометриялық   пішінді   құрастыру:   екі   үш бұрыштан – ромб, үлкен үшбұрыш, шаршы, үшеуінен – үшбұрыш, трапеция, параллелограмма және т.с.с. Ойнай отырып біз геометриялық пішіннің атауын, қасиетін, айрықша белгілерін есте сақтаймыз, оның көру және сипап сезу арқылы формасын зерттейміз,   басқа   жаңа   пішін   алу   үшін   ерікті   орын   ауыстырамыз.   Бізде қарапайым   суреттерді   талдау   икемділігі   дамиды.   Оларда   қоршаған заттардан  геометриялық   форманы   кесу  жолы  арқылы  бөлу, кесу  арқылы пішінің   түрін   тәжірибеде   түрін   өзгертуге   және   оның   бөліктерін   құру икемділігімізді дамытамыз.  "Танграмды" математика, сонымен қатар информатика сабақтарында қолдануға болады. "Танграмды"   информатика сабағында қолдана отырып 20 мұғалім   информатика   мен   математика   сабағы   арасындағы   пәнаралық байланасын іске асырады. Сабақ барысында оқушылар өздерінің білімдерін геометриялық   пішіндермен   танысу   бойынша   бекітеді,   осылайша   олар кеңістікті   елестетуді,   қиялды   және   шығармашылығын   дамытады. "Танграмның"   контурын   қолдана   отырып   оқушыларды   графикалық редактормен   таныстыруға   болады,   тақырыбы:   "Растрлы   графика".   Егер оқушы графикалық редакторман танысқан кезде бірнәрсені салуға қиналса, онда   оған   фон   мен   жаңа   келбетті   қоса   отырып,   таныс   кескіндерді орындауға   ұсынуға   болады.   Нәтижесінде   оқушы   тамаша   суретті   алады. "Танграм"   пішіндерін   қолдана   отырып   оқушыларды   "Векторлы   графика" тақырыбы   бойынша   WORD   мәтіндік   редакторының   сурет   салу   панелінің айналу мүмкіндіктерімен   таныстыруға   Пішіндердің     болады. мүмкіндіктерін   көрсетуге,   оны   бояуға,   көлем   беруге,   көлеңке   түсіруге   оқушыларда   шығармашылық және   т.с.с   болады.   Осының   бәрі қабілеттіліктерді  дамытады  және мәліметтерді  қызық ұсынуға мүмкіндік береді. Компьютерлік   ойындар   мен   механикалық   ой   жұмбақтардың молшылықтарына қарамастан, соның ішінде Танграм адамдарға зияткерлік ғанибетті   әкеледі. Жетістікке   жету,   таң   қалу   сезімі   (Эврика!   Мен таптым!)­   осы   сезімдердің   бәрі   адамда   қиындықпен   жеткен   сезімді көрсетеді. "Танграмның"   тәжірибелік   қолданылуын   зерттей   отырып,   біз   бір шешімге   келеміз.   Бөлікке   бөлінген   шаршыны   жазық   элементтермен қиыстыра   отырып   көптеген   жаңа   пішінді   алуға   болады.   Мысалы, геометриялық, жанрлық – жануарлардың, адамның, тұрмыс үй заттарының кескіні   және   т.с.с.   Осы   ойжұмбақ   ақыл­ой   және   шығармашылық қабілеттіліктерді,   комбинаторлық   қабілеттіліктерді,   логикалық   ойлауды, зеректілікті,   тапқырлықты,   сонымен   қатар   шыдамдылықты   және   ұсақ моториканы   дамытады.   Ықыластылықты,   мақсатқа   жету   үшін 21 табандылықты қалыптастырады. Шығармашылық ізденіске талпындырады, шыдамдылық пен жүйелілікке үйретеді.  Ойын­ойжұмбақтар бұл – күнделікті қиыншылықтардан сергітеді және олар өте қызық.   Танграм туралы М.Гарднердің сөзімен қорытуға болады: "Танграмның   кереметтілігі   пішіндердің   қажетсіз   болып   көрінетін материалдардан   қарапайымдылығы   және тартымдылығы".   оның   эстетикалық 22 Қорытынды   Танграм   балаларда   дамытуға   септігін   тигізеді:   ереже   бойынша ойнауды   және   нұсқаулықты   орындауды   үйретеді,   көрнекі­бейнелі болжауды, елестетуді, назар салуды үйретеді, түсті, өлшемді және пішінді, түйсікті, комбинаторлық қабілеттілікті түсінуге үйретеді. Көлем   мен   ауданның   қасиеті   тақырыбы   танграммен   тамаша суреттеледі. Сонымен,   Танграм   басқатырғыштың   шығу   тарихын   зерттей келе,   оның   түп   негізі,  шығу   тарихы   жиһаз   жасаудан   басталғанын   білдік. «Яньцзиту»   деген   атпен   шыққан   интерьердің   түрді   дүниелері   ойын фигураларына   айналып   шыға   келді.   Тарихқа   құрмет   білдіре   отырып, заманауи дизайнерлер танграм үлгісінде жиһаздардың түр­түрін ойластыра бастады. Ұсыныс:  1. Танграм үйірмесі ашылса; 2. Танграм ойыны математика сабағында жиі қолданылса. Пайдаланылған әдебиеттер: 23 1.                   Драко,   М. В. Китайский   танграм.   Магический круг. Вьетнамская игра: Игры­головоломки. — Попурри, 2009. — 56 с. 2.                  Мациевский, С. В. Математическая культура. Игры: учебное   пособие   /   С. В. Мациевский.—   Калининград:   Изд­во   КГУ, 2003. —   120   с.   3.                  3. Шарыгин, И. Ф. Наглядная геометрия. 5–6 кл.: пособие для общеобразовательных   учреждений   /   И. Ф. Шарыгин, Л. Н. Ерганжиева. —   13­е   изд.,   стереотип. —   М.:   Дрофа,   2011. — 189 с. 4.                   4.Шарыгин,   И. Ф. Математика:   Задачи   на   смекалку:   учеб. пособие  для 5–6 кл. общеобразоват. учреждений  / И. Ф. Шарыгин, А. В. Шевкин. —   5­е   изд. —   М.:   Просвещение,   2000. —   95   с. 5.   Владимирова   Е.   Е.,   Васильева   С.   Н.   Танграм:   от   истории   к современности   //   Юный   ученый.   —   2015.   —   №2.   —   С.   88­94.   URL: http://yun.moluch.ru/archive/2/119/ (дата обращения: 02.09.2017) 24 Қосымша №1 2, 3, 5 и 6 сынып оқушылары­ 42 адам, үлкендер ­16 адам. 35 30 25 20 15 10 5 0 Да Столбец1 Знаете ли вы, что такое танграм? 1 2 3 1. Танграм жайлы білесіз ба? 2. Осы басқатырғышпен ойнап көрдіңіз ба? 3. Бұл ойын сізге ұнай ма? 25 26