Тақырыбы: Қаныққан және қанықпаған булар

Күні: Сыныбы:  8 а,ә,б Сабақтың тақырыбы: Қаныққан және қанықпаған булар. Сабақтың мақсаты: Білімділік: буланудың қасиеттері, қайнау процесі, ауаның ылғалдылығы  ұғымдармен таныстыру. Дамытушылық: оқушылардың ойлау, бақылау, зерттеу,салыстыру, құрал  жабдықтарды пайдалану қабілеттерін дамыту. Тәрбиелік: оқушылардың пәнге қызығушылығын арттыру,табиғатты  аялай  білуге, ұйымшылдыққа, еңбек сүйгіштіке баулу. Көрнекіліктері: слайд, үлестірілмелі карточкілер, табиғат көріністерінің  суреттері, психрометр құрылғысы. Сабақтың барысы: І.Ұйымдастыру кезеңі 1.Оқушыларды түгендеу, тәртіпке шақыру 2.Сабақтың барысы, жаңа сабақтың мақсаты, міндетімен таныстыру ІІ.Үй тапсырмасын сұрау кезеңі, қайталау сұрақтары Сұрақтар: Миға шабуыл 1. Термодинамика нені үйретеді? 2. Энергияның сақталу және айналу заңы. 3. Термодинамиканың бірінші заңын түсіндіру 4. Термодинамиканың екінші заңын тұжырымда 5. Жылу қозғалтқыштары және оның жұмыс принципі. Жазба жұмысы: Физикалық диктант. Термодинамика негіздері. 1. Жұмыс атқармай, энергияның бір денеден екінші бір денеге берілу  процесін …алмасу немесе жылудың берілуі деп аталады.(жылу) 2. Тұрақты температурада 1 кг сұйықты буға айналдыруға кететін жылу мөлшерін…жылуы деп атайды.(меншікті булану) 3. Массасы 1 кг заттың температурасы 1К­ге тең өзгергенде алатын  немесе беретін жылу мөлшерінің формуласы? (Q=cm(t2 — t1)=cmt) 4. Балқу температурасы 1 кг кристалл затты сол температурада  сұйыққа айналдыруға кететін 1 кг жылу мөлшерін меншікті … деп  атайды. (балқу жылуы.) 5. Тек белгілі бір бағытта ғана өз­өзімен жүре алатын процесті .. деп  атайды (қайтымсыз) 6. Жылу қозғалтқыштың негізгі түрлері: бу турбиналары, іштен жану..  және реактивті …(қозғалтқыштар) 7. Жылу алмасуда … 1 түрден 2­ші түрге айналуы болмайды, ыстық  денедегі ішкі…. біразы суық денеге беріледі.(энергияның) 8. Жылудан оқшауланған жүйедегі процесс….деп аталады. (адиабаталық) 9. Ішкі энергияның белгіленуі мынаған тең…? (U) 10.Неміс ғалымы….. термодинамиканың 2­ші заңын былай  тұжырымдады. Екі жүйеде немесе қоршаған денелерде бір мезгілде басқадай өзгерістер  болмаған жағдайда, суығырақ жүйеден ыстығырақ жүйеге жылу берілуі  мүмкін емес. (Р.Клаузиус) 11.Газ ұлғайғанда…жұмыс жасайды (оң) 12.Жылу әрқашанда  ыстық денелерден суыққа беріледі, ал  макроскопиялық денелердің механикалық энергиясы  — …  айналады. (ішкі энергия) ІІІ.Жаңа тақырыпты түсіндіру. 1.Проблемалық сұрақтар: 1.Судың немесе кез келген басқа сұйықтықтың мөлшері беті ашық ыдыста  біртіндеп азая түседі. Су буланады. Булану неліктен пайда болады? 2.Өзенге шомылып шыққан бала күн ыстық болғанның өзінде тоңып дірілдеп  тұрады. Денесінің температурасы төмендейді. 3. Терлеп ыстықтаған кісі желпуішпен желпінгенде салқындап қалады. 4. Қақпағы жабылған ыдыстың ішінде су болса қақпақтың бетінде су  тамшылары пайда болады. Күз айларында таңертен ағаштың  жапырақтары су тамшылары пайда болады. Неге? Жауаптары: 1. Егер ыдыстың беті ашық болса сұйықтан шығып кеткен молекулалар  қайта оралмауы мүмкін. Бұл жағдайда сұйық пен конденсация  теңгерілмейді. Сондықтан сұйық мөлшері азаяды 2. Кебу кезінде бет терісінің энергиясы ортаға тарап, ішкі энергиясы  азайып суынады. 3. Желпіген кезде ауаның тербелісі кептіру процесін жылдамдатады. 4. Буланумен бірге оған кері процесс жүреді. Бейберекет қозғалыстағы  бу молекулаларының белгілі бір бөлігінің сұйыққа көшу процесі  конденсация деп аталады. 5. Қаныққан және қанықпаған бу. Егер сұйық құйылған ыдысты  тығыз жабатын болсақ, онда сұйықтың азаюы тез арада тоқтайды.  Температура өзгермеген жағдайда буланумен қатар конденсация  жүріп отырады және бірін­бірі теңгереді. Алғашқы кезде сұйық  буланады да, оның үстіндегі будың тығыздығы арта бастайды. Ал  сұйыққа қайта оралатын молекулалардың саны да артады. Сұйық  бетінен шығып кеткен молекулалар санымен, сол уақыт ішінде  сұйыққа қайтып оралатын бу молекулаларының саны тең болдаы. өз  сұйығымен динамикалық тепе­теңдікте болатын буды  қаныққан бу деп атайды.  Қаныққан будың қысымы. Температура тұрақты болған жағдайда  қаныққан будың қысымы оның алатын көлемі байланысты болмайды. Сұйық  өзінің буымен тепе­теңдікте болған жағдайда, көлемге тәуелсіз бу  қысымы қаныққан бу қысымы делінеді. Қаныққан будың қысымы көлемге тәуелсіз болғандықтан температураға тәуелді болады. Қаныққан будың  қысымы тек температураға тәуелді емес, бу молекулаларының  шоғырына(тығыздығына) да тәуелді болады. Сұйық түгел буланып болғанда,  одан әрі қыздырғанда қаныққан бу температураға тура пропорционал болып  өседі. 2. Қайнау 2­Проблемалық сұрақтар: 1. Шәугімнің қақпағын ашқанда үстіңгі жағынан нені байқадың? 2. Көпіршіктер қайдан пайда болды? 3. Көпіршіктер неге үлкейіп жоғары көтеріле бастады? 4. Ызыл неге естіледі? 5. Неге көпіршіктер судың бетіне жетіп жарылады? Жауаптары: 1. Құтының үстіңгі жағынан тұманды байқауға болады. Ол ыдыстағы  сұйықтың бетіндегі буланудың күшейгенін көрсетеді. Сыртқа шыққан су буы салқын ауамен араласады да және ұсақ тамшылар түрінде  конденсацияланады. 2. Бұлар – судың ішінде болатын еріген ауа көпіршіктері. 3. Ауа көпіршіктерінің іші су буымен толады да, олардың өлшемдері  біртіндеп үлкейе береді. 4. Су қызған сайын көпіршіктер үлкейе береді. Көпіршіктер үлкеюмен  қатар оларды судан ығыстырып шығаратын Архимед күші де артады  да, олар су бетіне қалқып шығып жарылады да, ызылдаған дыбыс  естіледі. 5. Көпіршіктер ішіндегі қаныққан будың қысымы атмосфералық  қысымынан жоғары. Сондықтан көпіршіктер судың бетіне жетіп  жарылады.   Бекіту: 1. Есеп шығару Массасы  1,2 кг суды қайнату үшін қанша жылу мөлшері қажет. Судың  бастапқы температурасы  С. Судың меншікті жылу сыйымдылығы 4200 . 2. Осындай энергияны бөліп щығару үшін қанша ағащ отын жағу керек?  Жылу мөлшері 4,1 *  Дж. Ағаш отынның меншіктіжану жылуы Дж/кг. 3. Су қандай қысымда 190 С – де қайнайды? 4. 160 С температурада 4 м3 ауада 40 г су буы бар. Салыстырмалы  ылғалдылықты табыңдар. 5. 150 С темперадурада, көлемі 120 м3 бөлмедегі салыстырмалы  ылғалдылық 60 %. Бөлме ауасындағы су буының массасы табыңдар.  Қаныққан будың қысымы 12,8 мм.сын.бағ.тең 2.Қызықты сұрақтар 1.Көсеу ұзын болса қол күймес – қандай физикалық құбылыс жасырылған? ( жылу өтгізгіштік) 2.Темірді қызғанда соқ – мақалында қандай физикалық құбылыс көрсетілген  (қатты дененің балқуы) 3.Тоңған тонын мақтайды – неліктен (тон жылуды  нашар өткізеді) 4.Уайым түбі теңіз батасыңда кетесің, тәуекел түбі қайық мінесің де кетесің –  қандай физикалық құбылыс (Архимед заңы) 5.Жақсы кісінің ашуы шайы орамал кепкенше – (кебу) 6.Терек қисайған жағына жығылады (күштің әсері) 7. Қазан отпен, адал әрекетпен қызады – (жылулық қозғалыс, ішкі  энергияның өгеруі) 8.Тонның жылуы тігісінен емес жүнінен  (жылу өткізгіштік) 9.Ескі мұз ерігіш, жаңа дос жерігіш – (жылу берілу) 10.Қармен бір жүргенде неге сықырлайды? (Қар қатты дене. сынады) 11.Шындықты іздеген табады (отын энергиясы) 12.Азықсыз адам алысқа бармас (энергияның сақталу заңы)      Қорытынды: (педагогикалық талдау жасау, үйге тапсырма  беру,оқушыларды бағалау) Үйге тапсырма: «Табиғаттың тосын мінезі» тақырыбына байланысты  қосымша деректер жазу және тақырыпты оқу.                                                                  Тексерген:________ Күні: 11.11.2016ж Сыныбы: 8а,8ә, 8б Сабақтың тақырыбы:  Ауаның ылғалдығы Сабақтың мақсаты: 1. Білімділік мақсаты: ауаның    ылғалдылығы    ұғымын   енгізе     отырып, күнделікті өмірде және адам өміріндегі ылғалдылықтың  маңызын көрсету, ауаның ылғалдылығын өлшеу құралдарымен және  олардың жұмыс істеу принциптерімен таныстыру; 2. Дамытушылық мақсаты: Оқушылардың білім деңгейін және білім  мазмұнының тұрақтылығы мен оны игерудегі іскерлік пен дағдыны  бақылау. 1. Тәрбиелік мақсаты: Адамгершілікке, ұқыптылыққа, алғырлыққа,  отансүйгіштікке, табиғатты аялауға, сыйластық пен әдептілікке баулу. Сабақтың түрі: жаңа білімді қалыптастыру, жалпылау Сабақтың әдіс­тәсілдері:  Әңгіме, лекция, дискуссия, кітаппен жұмыс. Сабақтың көрнекіліктері:  плакаттар, суреттер,  Сабақтың барысы: І. ДК. Ұйымдастыру кезеңі:   1. Сәлемдесу; 2. Оқушыларды түгендеу; 3. Сынып болмесінің тазалығын тексеру; 4. Оқушылардың сабаққа дайындығын тексеру (жұмыс орны, отырыстары,  сыртқы түрлері); 5. Оқушылардың назарын сабаққа аудару. ІІ. ДК. Үй тапсырмасын тексеру, қайталау. А) теориялық білімдерін тексеру. Ә) практикалық тапсырмаларын тексеру. Б) есептерін тексеру. ІІІ.ДК Білімді жан­жақты тексеру./ ІV. ДК. Жаңа материалды  қабылдауға әзірлік, мақсат қою.   1)  Қандай құбылыс булану деп аталады?( Сұйықтың буға айналу  құбылысы булану деп аталады) 2)Сұйықтың газ тэріздес күйге ауысының қандай екі әдісін білесіңдер? (булану және қайнау) 3)Кебу дегеніміз не?(Сұйықтың бетінде жүретін булану кебу деп  аталады) 4)Қаныкққан және қанықпаған бу дегеніміз не?(Өз сұйығымен  динамикалық тепе­теңдікте болатын буды қаныққан бу деп атаймыз),  (Өз сұйығымен динамикалқы тепе­теңдікте болмайтын, яғни қанығуға  жетпеген буды қанықпаған бу деп атаймыз) 5)   Қаныққан   бу   қысымының   көлемге,   температураға,   заттың  тегіне  тәуелділігі. 6)Сұйыктың кебу жылдамдығы неге тәуелді?(оның бетінің ауданына  тәуелді) 7)  Конденсациялану процесі дегеніміз не?(бу молекулаларының біразы  ретсіз қозғалыс салдарынан сұйыққа қайтып келеді) 8)  Сырттан   жылу   берілмегенде   кебетін   сұйықтың    температурасының төмендеу себебін түсіндіріңдер. 9)         Неліктен қалыпты жағдайларда буланып жатқан сұйыктың  температурасы өзгеріссіз қалады? 10)  Булану кезінде энергия жұтыла ма , әлде бөліне ме?  Конденсациялану кезінде ше? V. ДК.Жаңа материалды меңгерту: Ауаның ылғалдылығы. Жер бетіндегі су коймаларының, мұхиттар, өзендер мен теңіздер  бетінен, сонымен  қатар   өсімдіктер  бетінен   үздіксіз   судың  булану    нәтижесінде атмосфералық ауа құрамында су буының болуы. Ауаның  салыстырмалы және абсолют ылғалдылығы.  Ауаның салыстырмалы ылғалдылығын есептеу формуласы  мұндағы   р­ ауадағы  су буының   қысымы рк­   берілген температурадағы каныққан бу  қысымы. ­Психрометр жане гигроскоптың құрылысы жэне жүмыс істеу принциптері. ­Психрометрлік кесте. ­Шык нүктесі ұғымы. Шык нүктесі ауанын ылғалдылығының сипаттамасы.  Ауаның ылғалдылығы 3. Проблемалық сұрақтар: 1.Жер бетінің қанша бөлігін су алып жатыр? 2.Ауадағы су буы қаныққан ба, әлде қанықпаған ба? 3.Ауаның салыстырмалы ылғалдылығы дегеніміз не? 4. Ауа ылғалдылығын өлщейтін құрал? 5. Ауадағы су буының маңызы қандай? 6. Ауа ылғалдылығының маңызы туралы не білеміз? Жауаптары:  Жер бетінің бөлігін су алып жатыр.  Атмосфералық ауаның өзі түрлі газдардың және су буының қоспасы  болып саналады. Ауадағы су буының қанығудан қаншалықты алыс  екенін көрсететін шама салыстырмалы ылғалдылық. Ауадағы су буы  қаныққан буға жатпайды.  Берілген температурада ауа құрамындағы су буы пропарциал  қысымының, сол температурадағы қаныққан будың  қысымына,пайызбен өрнектеліп алынған, қатынасы ауаның  салыстырмалы ылғалдылығы деп аталады.    Гигрометр, психрометр құрылғыларымен өлшейді.  Су буы қаныққан буға айналатын температура шық нүктесі делінеді.  Ауа шық нүктесіне дейін салқындағанда будың конденсациясы  басталады; тұман пайда болады, щық түседі. Шық нүктесі су буының  парциал қысымын, салыстырмалы ылғалдылықты анықтауға  мүмкіндік береді.  Адам терісінің бетіндегі ылғалдың буланып кебу шамасы ауаға  байланысты болады. Адам денесінің температурасын тұрақты ұстап  тұру үшін ылғалдың булануының маңызы өте зор. Ауа райын күні  бұрын болжауға болады. Атмосферадағы су буының мөлшері 1 %­ке  жуық, бұл шама атмосферада құбылыстарда айтарлықтай өзгерістер  тудырады. Бұйымды сақтауда да ылғалдылықты білу маңызды.   VІ. ДК. Оқытылып отырған  оқу материалын түсінігін тексеру. §17 сұрактарын талдау. Жаттығулар орындау. 1 .Тоңазытқыштан шығарылған жеміс «терлей ме» егер, оның  температурасы +3° С, ал атмосферадағы су буының кысымы:  а) ЗОмм.сын. бағ; б) 10мм.сын.бағ; в) 5мм. сын. Бағ­на тен болса? 2. Құрамындағы су буының кысымы 11,2мм.сын. бағ.,температурасы  21°С ауаның салыстырмалы ылғалдылығын анықтаңдар. 3.  Бөлмедегі   ауаның  температурасы  20  °С.   Егер   құрғақ және  ылғал термометрлердің көрсетулерінің айырмасы 5 °С болса,  психрометрдің ылғал термометрі нені көрсетеді? VIІI. ДК. Бағалау. Үй тапсырмасын беру: §18                                                                              Тексерген: ___________ Күні: 8 а,ә,б. Сабақтың тақырыбы: Булану және конденсация Сабақтың мақсаты: Білімділік  Тәрбиелік  Дамытушылық Конденсация және меншікті булану жылуы ұғымдарын пысықтау, заттың  молекулалық құрылысы және энергетикалық түрленулер негізінде түсіндіру.  Топпен ынтымақты жұмыс істеуіне бағыттау, бір ­ бірімен үйлесімді қарым ­  қатынас жасауға үйрету, өз бетінше жұмыс жасай білуге үйрету.  Оқушылардың бойында мәдениетті қалыптастырып, олардың логикалық  талдау және шығармашылық қабілетін арттыру. Дербес ойлануды, сөйлеу  мәдениетін дамыту. Құрал жабдық: Оқулық, тақта, ( интерактивті тақта) Түрі: Аралас Әдісі: Жаңа сабақты түсіндіру, есеп шығару Пәнаралық байланыс: Математика Барысы: Ұйымдастыру: Амандасу, түгендеу, сыныптың дайындығын, құрал­ жабдықтарды тексеру Үй жұмысын сұрау: 1. Жылу қозғалтқыш деп нені айтамыз? (Жылу қозғалтқышы – жылу  энергиясын   механикалық  жұсықа  айналдыратын қозғалтқыш. Ол  химиялық  немесе  ядролық  отын  түріндегі  табиғи  энергетика ресурстарын (қорларын)  пайдаланады. Олар поршенді,  роторлы  және  реактивті қозғалтқыштар болып  бөлінеді.) 2. Қандай процесс дөңгелек немесе циклдік деп аталады?( Жылу  козғалтқыштарының конструкциялары әрқилы, бірақ олардың барлығына да тән бір қасиет  бар, ол циклдік процесс, соның нәтижесінде жұмыстық дене бастапқы қалпына кайтып  оралады. Демек, жылу қозғалтқыштары дөңгелек цикл бойынша жұмыс атқарады. Дөңгелек цикл деп термодинамикалық жүйенің бірқатар аралық күйлерді өтіп, бастапқы күйге  қайтып оралатын процесі аталады. Дөңгелек процестерде басты рөлді олардың өту бағыты  атқарады, себебі термодинамикалық жүйенің өзгерісі екі бағытта өтеді (температураның  артуы және төмендеуі, сығылуы және ұлғаюы). Циклдік процестер қайтымды және қайтымсыз болып екіге бөлінеді. Қайтымды деп газдың  2­күйден 1­күйге өткенде оның 1­куйден 2­куйге өткен кездегі аралық нуктелерін басып  өтетін процесс аталады.) 3. Жұмыс істеп тұрған тоңазытқыштың есігін ашса, бөлмеде температура  төмендей ме? 4. Жылу машинасы бір цикл ішінде 400 Дж жылу шығарып, 600 Дж жұмыс  атқарады. Жылу машинасының ПӘК ­ і неге тең? 5. Қыздырғыштың температурасы 227°С, суытқыштың температурасы 27°С  болатын жылу машинасының ПӘК ­ ін бағалау керек. 6. Жылу машинасы бір цикл ішінде 1 кДж жылу алып, 400 Дж жұмыс  атқарады. Жылу машинасы қанша жылу шығарады? Сәйкесін тап: Жанастырылған әртүрлі температурадағы денелердің ішкі энергияларымен  алмасу бұл… Термодинамиканың ІІ заңы Берілген жылу мөлшері ішкі энергиясының өзгеруіне жұмсалады  Изотермиялық процесс Берілген жылу мөлшері тек жұмыс істеуге жұмсалады Изобаралық процесс Берілген жылу мөлшері жүйенің ішкі энергиясын өзгертуге және тұрақты  қысымда жұмыс істеуіне жұмсалады Жылу алмасу Сыртқы ортамен жылу алмаспайтын жүйеде өтетін процесс бұл…  Адиабаталық процесс Егер суық жүйе мен жылы жүйенің екеуінде, яғни айналасындағы денелерде  сол кезде басқа өзгерістер болмаса, суық жүйеден жылы жүйеге жылу беру  мүмкін емес. Изохоралық процесс Жаңа сабақ: I. Булану және конденсация; II. Булану жылуы; 1. I. Булану Газдардың көптеген қасиеттерінің олардың тегіне тәуелсіз болатыны жөнінде  айтып кеттік. Бірақ не ­ ғұрлым температура төмен, ал қысым жоғары болған  сайын, газ қасиеттерінің оның тегіне тәуелділігі біліне бастайды. Мұндай  газды бу деп атайды, бұл атау оның сұйықтан пайда болғанын білдіреді.  Температураны одан әрі төмендетіп, ал қысымды арттырсақ, онда газ сұйыққа айналады. Газ сұйық күйге өтуден алысырақ болса, онда оның қасиеттері идеал газ  қасиеттеріне жақын болады, ол қасиеттер бізге белгілі. Сондықтан біз бұдан  әрі заттың сұйық күйден газ күйіне және керісінше өтуі кезінде білінетін  қасиеттеріне ғана тоқталатын боламыз. Бу қасиеттерін зерттеуді біз, міне осы  процестерден бастаймыз. • Молекулаларға қай кезі сұйықтықтан ұшып шығу оңай түседі? • Сұйықтықтың беткі қабатындағы, жылдамдықтары жоғары қарай  бағытталған екі молекуланы көз алдымызға елестетіп көрейік. Олардың  қайсысының сұйықтықтан ұшып шығу мүмкіндігі жоғары? • Неліктен жылдамдығы төмен молекуланың мүмкіндігі төмен? • Көршілес молекуламен соқтығысу барысында потенциалдық энергиясынан  кинетикалық энергиясы жоғары молекулаларда сұйықтықтан ұшып шығу  мүмкіндігі жоғары болады екен. • Осы процестен кейін не болады екен сұйықтықтың беткі қабатында? Заттың сұйық күйден газ күйіне өтуі булану деп атайды. • Столдың үстінде тұрған ыдыстың ішіндегі қайнаған суды мысал ретінде  қарайық. • Булану процесс кезінде суда қандай өзгерістер болып өтеді? • Енді ыдыстың қаппағын жауып көрейік. Судың массасында өзгеріс бола ма? • Ыдыста булану процесі жүзеге аса ма? Неліктен судың массасы өзгермейді? • Сонымен суда кері процесс жүзеге асады екен. Заттың газ күйінен сұйық күйге өтуі конденсация деп атайды. Сонымен булану жылдамдығы неге тәуелді екен? 1. Сұйықтың бетінің ауданына; 2. Сұйықтың түріне; 3. Желдің жылдамдығына; 4. Сұйықтың температурасына. Булану процесінің заттың ішкі энергиясының артуымен, ал конденсация  процесінің оның кемуімен қатар жүретінін еске сала кетейік. Демек, булану  және конденсация зат пен қоршаған ортаның арасындағы энергия алмасу  процесі кезінде өтеді екен. Булану – кебу және қайнау түрінде жүреді. Сұйықтың газ түріндегі ортамен немесе вакууммен шектесіп жататын еркін  (ашық) бетінен пай ­ да болатын булануды кебу деп атайды. Температура жоғарлау нәтижесінде қаныққан будың қысымы сұйықтың  сыртындағы қысымға жеткенде, сұйықтың ішіндегі бу көпіршіктері тез өсіп,  сұйық бетіне шыға бастайды. Бұл процесс сұйық ­ тың қайнауы деп аталады. Сұйықты тұрақты температурада буға айналдыруға қажетті Qб жылу мөлшері булану жылуы деп аталады. Qб = булану жылуы; L= пропорционалдық коэффициент (меншікті булану жылуы); m = заттың массасы. SI жүйесінде L өлшем бірлігі үшін тұрақты температурада заттың 1кг  массасын буға айналдыруға 1Дж жылу мөлшері қажет болатын сұйықтың  меншікті булану жылуы алынады. Мысалы, судың 373 К (1000С) температура  кезіндегі меншікті булану жылуы 2, 26*106Дж/кг болады. 13 жаттығу (2) Бекіту: «Ойланып көрейік – жауабын берейік» 1. Шық түскен шөп желді күні ме әл де желсіз күні тез кебе ме? 2. Бірдей жағдайдағы майлы сорпа ма әлде шәй тез суы ма? 3. Неліктен жаздың күні өзен, теңіз, мұхит суының температурасы төңіректегі  температурадан төмен болады? 4. Неліктен жылы одеколонды бетке жаққан соң мұздай ауа сезінеміз? 5. Неге жауын шашымнан соң жердің исі шығады? 6. Көлемдері бірдей екі стакан тұр. Бірінде эфир екіншісінде су бар. Екеуіне  де термометр салған кезде қай стакан төмен температураны көрсетеді? Бағалау Үйге тапсырма: 16 оқу, 75­79 бет                                                                     Тексерген:_________ Негізі 8 сыныптың барлық формулалары сол күнделікті оқып жүрген кітаптың  артындада болу керек, егер онда болмаса кітап сататын дүкендерде арнайы қалтаға  салып жүретін шағынғана кітапшалар сатады. Болмаса ғаламтордан көшіріп алып, жазудың нөмірін кішірейтіп шығарып алсаңызда  болады. Жылуды ысытқан кездегі көлемі Q=c*m*(t2­t1)=с*m*∆t Жану жылулығы Q=q*m Ерудің жылулығы Q= *mλ Буланудың жылулығы Q=L*m Электр тоғының күші I=q/t Электр кернеуі U=A/q өткізгіштің қарсыласуы ρ R= *(l/s) Ом заңы I=U/R өткізгіштердің косылуы Rобщее=R1+R2 Iобщая=I1=I2 Uобщее=U1+U2 электр тоғының жұмысы A=I*U*t Джоуль – Ленцтың заңы Q=I2*R*t Электр тоғының мықтылығы P=A/t=I*U Электр тоғының маңызды ережелері A(Q)=U*I*t A(Q)=I2*R*t A(Q)=(U2*t)/R A(Q)=P*t Жарық тарауының үш заңдылығы α sin /sin =n1/n2 β Линзаның оптикалық күші D=1/F Жұқа линза формуласы 1/F=1/f+1/d F=k∙q1∙q2/R² Бетқі заряд тығыздығы σ  = q/S Электр полясының шексіз жазықтықтағы кернеуі E=2 kπ σ Диэлектрикалық ену ε =E0/E Потенциалдық энергиялардың өзара қозғалыс заряды W= k∙q1q2/R 8-сынып. Зертханалық жұмыс №1. Тақырыбы: Әр түрлі температурадағы суды араластырғандағы жылу мөлшерін салыстыру. Жұмыстың мақсаты: жылу алмасуда ыстық судың берген және жылу судың алған жылу мөлшерін анықтау және алынған нәтижені түсіндіру. Приборлар мен материалдар: өлшеуіш цилиндр, термометр, калориметр, ыстық суы бар шайнек, стакан. Жұмыстың барысы: 1. Массасы 100 г ыстық суды сыртқы ыдыстың ішіне қойылған калориметрдің ішкі ыдысына құйыңдар. Ыстық судың t1температурасын өлшеңдер. 2. Стаканға дәл сондай суық су құйып және оның t2температурасын өлшеңдер. 3. Ыстық суы бар ыдысқа абайлап суық су құйып, алынған қоспаны термометрмен араластырып және оның t температурасын өлшеңдер. 4. Ыстық судың, қоспаның t температурасына дейін суығанда, берген жылу мөлшерін формуласымен және суық судың осы t температураға дейін жылығанда алған жылу мөлшерін формуласымен есептеңдер. 5. Өлшеудің және есептеудің нәтижесін кестеге жазыңдар: Ыстық судың массасы, m, кг Суық судың бастапқы темп., t1,0С Қоспа темпер. t, 0С Ыстық су берген жылу мөлшері, Q1Дж Суық судың массасы, m1, кг Ыстық судың баст. темп. t 2,0С Суық су алған жылу мөлшері, Q 2 ,Дж 1. Ыстық су берген жылу мөлшерін суық су ылған жылу мөлшерімен салыстырыңдар да тиісті тұжырым жасаңдар. 2. Эксперименттің салыстырмалы қатесін мына қатыспен бағалаңдар. ε=Q2-Q1/Q2 3. Тұжырым жасаңдар. 4. Қорытындылау. 5. Бағалау. 8-сынып. Зертханалық жұмыс №2. Тақырыбы: Мұздың меншікті жылуын анықтау. Жұмыстың мақсаты: жылу балансының теңдеуін пайдаланып, мұздың меншікті балқу жылуын анықтау. Приборлар мен материалдар: таразы, термометр, калориметр, мұз кесегі, сүзгіш қағаз, шайнек Жұмыстың барысы: 1. Калориметрдің ішкі ыдысын таразыға тартып өлшеңдер: mk. 2. Оған су құйыңдар, содан кейін суы бар калоримтерді өлшеңдер: 3. Суы бар калоримтердің ішкі ыдысын сыртқысының ішіне орналастырып, судың tсу температурасын өлшеңдер. 4. Мұз кесегін сорғыш қағазбен алдын ала құрғатып алып, содан кейін оны суға салыңдар. 5. Суды термометрмен араластыра отырып, калоримтердегі ең төмен t температураны белгілеңдер. 6. Калоримтерді қайтадан өлшеңдер және суға салынған мұздың mмұз массасын анықтаңдар. 7. Өлшеулер мен есептеулер нәтижелерін кестеге жазыңдар. mk, кг mсу, кг tсy= tк t mсу 8. Q1+Q2= Q3+Q4 жылу балансының теңдеуінен мұздың меншікті балқу жылуын анықтаңдар, мұндағы Q1-калориметр стаканының берген жылуы, Q2-судың берген жылуы, Q3-мұз ерігенде калоримтерге берген жылу мөлшері, Q4-мұздың суға берген жылу мөлшері. 9. Қорытынды. 10. Бағалау. Күні:  Сыныбы: 8 а, ә,б. Зертханалық жұмыс №4 Тақырыбы: электр тізбегін жинау және оның әр түрлі бөліктеріндегі ток күші  мен кернеуді өлшеу. Мақсаты: ток күші тізбектің әр түрлі бөлігінде бірдей екенін көрсету және  кернеуді өлшеуді үйрену. Приборлар мен материалдар: амперметр, вольтметр, ток көзі, қосу сымдары,  кілт, резисторлар, қыздыру шамы. Жұмыс барысы: 1. Амперметр мен вольметрдің шкалаларын қараңдар, бөлік құнын  анықтаңдар. 2. 191­192­ және 193­суреттердегі сұлбалар бойынша электр тізбегін  жинаңдар. Әр жағдай үшін амперметрдің көрсетулерін жазыңдар. 3. Қорытынды жасаңдар. 4. Ток көзін, резисторды, қыздыру шамын және кілтті тізбектей қосып, электр  тізбегін жинаңдар. 5. Тізбекті тұйықтаңдар және әр резистордың ұштарындағы кернеулерді U1,  U2 және екі резистордан тұратын тізбек бөлігіндегі кернеуді өлшеңдер. 6. Жинаған тізбектің сұлбасын сызыңдар. 7. U1+ U2 қосындысын есептеңдер және U кернеуімен салыстырыңдар. 8. Қорытынды жасаңдар. Тексерген:_________ 8-сынап Зертханалық жұмыс 4 Тақырыбы: Тізбек бөлігіне арналған Ом заңын зерделеу. Мақсаты: Оқушыларды электр өлшеуіш аспаптарды дұрыс қоса білу, әрі олардың көрсетуін мұқият жаза білуге үйрету. Приборлар мен материалдар: амперметр, вольтметр, ток көзі, қосу сымдары, кілт, резисторлар, реостат. Жұмыс барысы: 1. Амперметр мен вольтметр шкалаларын қараңдар және бір бөлік құнын есептеңдер. 2. Сұлба бойынша элетр тізбегін жинаңдар. 3. Тізбекті тұйықтаңдар. 4. Тізбектегі кернеу мен ток күшін біртіндеп ұлғайтамыз. Құралдардың көрсетулерін кестеге жазыңдар. № I, A U, B R, Oм 5. Ом заңын пайдаланып, қыздыру шамының кедергісін есептеңдер. 6. Есептеу нәтижелерін кестеге түсіріңдер. 7. Тәжірибе нәтижесін қорытындылаңдар. Тапсырма. Ток күшінің кернеуге тәуелділік графигін салу. 8.Бағалау. 8-сынап Зертханалық жұмыс 5 Тақырыбы: _өткізгіштерді тізбектей және параллель жалғау. Мақсаты: тізбектей және параллель қосу заңдарын тексеру. Приборлар мен материалдар: 3 амперметр, 3 вольтметр, ток көзі, қосу сымдары, кілт, 2 сым резисторлар, реостат. Жұмыс барысы: 1. Амперметр мен вольтметр шкалаларын қараңдар және бір бөлік құнын есептеңдер. 2. Сұлба бойынша электр тізбегін жинаңдар.(195- сурет). 3. Тізбекті тұйықтаңдар. 4. А1, А2 амперметрлерінің көрсетулерін жазыңдар. 5.V1, V2, Vж вольметрлердің көрсетуін жазыңдар. 6. есептеңдер. , 7. Бөліктің жалпы кедергісін формулалары бойынша есептеңдер. 8. Өлшеулердің нәтижелерін кестеге түсіріңдер I1, A I2, A U1, B U2, B R1, Oм R2, Oм Rж, Oм Rж, Oм 8. Тәжірибе нәтижесін қорытындылаңдар. 8-сынып. Зертханалық жұмыс №6. Жұмыс тақырыбы: электр тогының жұмыс мен қуатын өлшеу. Жұмысытң мақсаты: электр өрісінің жұмысы мен қуатын өлшеу. Жабдықтар: ток көзі, амперметр, вольтметр, шам, кілт, қосу сымдары, секундомер. Жұмыс барысы: 1. Амперметр мен вольтметрдің шкалаларын қараңыздар, олардың бөлік құнын анықтаңдар. 2. Сұлба бойынша электр тізбегін жинаңдар. 3. Тізбекті тұйықтап, шамның қосылу уақытын екеріңдер. 4. Вольтметр мен амперметрдің көрсетуін алыңдар. 5. Тізбекті ажыратып, шамның өшу уақытын ескеріңдер. 6. P=IU формуласы бойынша шамдағы ток күшінің қуатын есептеңдер. 7. A=Pt, мұндағы t-шамның жанып тұрған уақыты, формуласы бойынша ток жұмысын анықтаңдар. 8. Барлық өлшеулер мен есептеулер нәтижесін кестеге түсіріңдер. I, A U,B t , c P, Bт А, Дж тұтынушы 9. Бағалау. 10. Қорытындылау. 8-сынып. Зертханалық жұмыс №7. Тұрақты магниттің қасиетін зерделеу және магнит өрісінің кескінін алу. Жұмыстың мақсаты: тұрақты магниттің полюстерімен танысу және пішіні әр түрлі магниттердің төңірегінде магнит өрісі қандай сызықтарды жасайтынын көрсету. Жабдықтар: пішіні әр түрлі магниттер (жолақ, таға тәрізді, дөңгелек), темір ұнтағы, қағаз стакан, ақ қағаз. Жұмыс барысы: 1. Темір ұнтағын қағаз стаканға сеуіп, оған магнитті тигізіңдер. 2. Магнитті қайтадан алғанда, оның әр тұсында темір ұнтағы қалай тартылғанына назар аударыңдар. 3. Темір ұнтағы қай жерде көбірек тартылған, сол жерді белгілеп, суретін салыңдар. 4. Екі жолақ магнитті алып, әр түрлі ұшымен бір- біріне жақындатыңдар. Байқауды жазыңдар. 5. Үстелде жатқан магниттерді ақ қағазбен жабыңдар. 6. Қағазға темір ұнтағының жұқа қабатын себіңдер. 7. Алынған магнит сызықтарын пайымдап, оны суретке салыңдар. Қорытындылау. Бағалау. 8-сынып. Зертханалық жұмыс №8. Электромагнитті құрастыру және оны істе тексеру. Жұмыс мақсаты: электромагниттің негізгі бөлшектерімен танысу және жинау. Приборлар мен жабдықтар: ток көзі, реостат, кілт, қосу сымдары, электромагнитті жинауға қажет тетіктер. Жұмыс барысы: 1. Ток көзіне, катушкаға, реостатқа және кілтке ретімен қосылған электр тізбегін жинаңыздар. 2. Тізбекті тұйықтап, магниттік стрелканы пайдалан отырып, катушканың магниттік полюстерін анықтаңдар. 3. Магнит стерлкасын катушкадан оның магнит өрісінің шамалы ғана болатындай қашықтыққа орналастырыңдар 4. Катушкаға темір өзекше салыңдар. 5. Электромагниттің магнит стрелкасына әсерін бақылаңдар. 6. Тұжырым жасаңдар. Қорытындылау. Бағалау. 8-сынып. Зертханалық жұмыс №9. Тақырыбы: жинағыш линзаның фокус аралығын және оптикалық күшін анықтау. Жұмыс мақсаты: линза формуласын пайдаланып, линзаның фокус аралығын анықтау. Приборлар мен материалдар: жинағыш линза, сызғыш, жарық көзі және экран. Жұмыс барысы: 1. Бір түзудің бойына жарық көзін, линзаны және экранды орналастырыңдар. 2. Жарық көзі мен линзаны экранда жарық көзінің айқын кескіні алынғанына дейін қозғаңдар. Бұл қыздыру қылы линзаның фокусында деген сөз. Тәжірибені экранда жарық көзінің ұлғайған, кішірейген және бірдей кескінін алғанға үш рет жасаңдар. 3. Барлық тәжірибелерде көзден линзаға дейін –d, экраннан линзаға дейін f қашықтықты 1 мм-ге дейінгі дәлдікпен өлшеңдер. 4. Линзаның F бас фокус аралығын линза формуласын пайдаланып өлшеңдер, оны метрмен өрнектеңдер. 5. Линзаның оптикалық күшін анықтаңдар. 6. Барлық өлшеулер мен есептеулерді кестеге жазыңдар. Кескін түрі d, cм f, см F,м D, дптр Г (ұлғаю) Ұлғайған Кішірейген Бірдей 7. Тұжырым жасаңдар. Қорытындылау. Бағалау.