TEGIS AYNA

Nókis rayonı XBMXMThSHBne qaraslı

№  22- sanlı ulıwma orta bilim beriw

mektebiniń

Fizika páni muǵallimi

Aǵılash   Saylauovtıń

TEGIS AYNA

atlı teması boyınsha

sabaqlıq is jobası

2015-2016 jıl

Nókis Rayonı                                                                                                  22-mektep  Saylauov Aǵılash

№ 48-TEMA   TEGIS AYNA        

Sabaqtıń maqseti

a)Bilimlendiriw maqseti

Oqıwshılarǵa Tegis ayna haqqında ulıwma túsinikler beriw hám bul temanıń basqa temalardan ózgesheligin aytıp ótip temanı baslaw.

b) Tarbiyalıq maqseti.

Oqıwshılarǵa temadan kelip shıqqan halda ómirde jaqsı menen jamannıń birdey júriwin biraq jaqsılıqtıń jeńip shıǵıwın túsindirip, oqıwshılardı jaqsılıq ruwxında tárbiyalaw.

c)Rawajlandırıw maqseti

Oqıwshılardıń pánge degen qızıǵıwshılıǵın arttırıw nátiyjesinde olardıńwoqıw hám jazıw kónlikpelerin arttırıp barıw

Sabaqtı qurallandırıw

Sabaqlıq kitap,tarqatpa materiallar, hám kórgizbeli qurallar.

Sabaqta paydalanılǵan metodlar: «Blits» interaktiv metodı «Skarabey» interaktiv metodı

Sabaq jobası

Sabaqtın barısı

Shólkemlestiriw

Klassqa kirip oqıwshılardıńtazalıǵına,klass tazalıǵina itibar qaratıw. Oqıwshılardıń oqıw quralların kózden keshirip  náwbettegi sabaqqa tayarlıǵın tekseriw

Úyge tapsırma soraw

Jaqtılıq qubılısları haqqında Beruniy hám Ibn Sinonıń pikirleri temasın soraw

Tema

Aynaǵa qaramaytuǵın adam bolmasa kerek. Oǵan qaraǵanda neni kóremiz. Aynada biz óz sáwlelerimizdi kóremiz. Aynadaǵı suwretleniw ólshemleri, buyımlar ólshemi menen birdey boladı. Aynaǵa jaqınlasatuǵın bolsańız, suwretleniwde jaqınlasadı. Eger uzaqlasatuǵın bolsaq, suwretleniwde uzaqlasadı. Demek, Suwretleniw aynanıń betinde emes, al ishki jaǵında payda boladı. Bunıń sebebi nede, Bir tárepi gúmis penen qaplanǵan shiyshege ayna delinedi. Nárse, buyımlardan shaǵılısqan jaqtılıq aynaǵa túsedi hám onıń gúmislengen qatlamınan qaytadı. Jaqtılıqtıń shaǵılısıw nızamınan paydalanıp, tegis aynada suwretleniwdi payda etiwdi kórip óteyik (101-suwret). Suwretleniwdi payda etiw ushın buyımnan eki nurdı aynaǵa baǵdarlaymız. Bul nurlar ayna betinen shaǵılısıw nızamına muwapıq shaǵılısadı. Qaytqan nur keri baǵıtta dawam ettirilse, buyım suwretleniwi aynanıń arqa jaǵında payda boladı. Eger suwretleniwden aynaǵa shekemgi hám aynadan buyımǵa shekemgi bolǵan aralıqlar ólshenetuǵın bolsa, olar teı bolıp shıǵadı.

Aynadaǵı suwretimizge qarap oǵan oń qolımızdı sozsaq, suwretimiz shep qolın sozadı. Demek, tegis aynada sol tárep penen oń tárepiniı ornı almasıp kórinedi. Aynadaǵı buyım ózinen nur shıǵarmaydı. Sol sebepli suwretleniwdi jormal suwretleniw deydi.

Solay etip, buyımnıń tegis aynadaǵı suwretleniwi jormal, tuwrı ólshemleri buyım ólshemlerine teń, buyım aynadan qansha aralıqta bolsa, aynanıń arqasında sonsha aralıqta hám sol tárepi oń tárepi menen almasıp kórinedi.

Sferalıq aynalar. Shardıń bir bólegi kórinisinde bolǵan aynalar sferalıq aynalar dep ataladı. Olar eki túrli oyıs hám dóńes. Oyıs aynada nur sferanıń ishki bóleginen, dóńes aynadan sferanıń sırtqı bóleginen qaytadı.

Nókis Rayonı                                                                                                  22-mektep  Saylauov Aǵılash

Nókis Rayonı                                                                                                  22-mektep  Saylauov Aǵılash

Oyıs aynaǵa Quyash nurları jiberiletuǵın bolsa, olar bir noqatta toplanadı (102-a suwret). Bul noqat oyıs aynaıń bas optikalıq kósherinde jaylasıp, onıń fokusı delinedi. Ayna orayınan F noqatqa shekem bolǵan aralıq fokus aralıǵı delinedi.

Dóńes aynaǵa túsetuǵın Quyash nurları onnan shashıraydı (102-b suwret). Shashıratılǵan nurlar oydan dawam ettiriletuǵın bolsa F noqatta kesilisedi. Oǵan jormal fokus delinedi. OD aynanıń iymeklik radyusi, OF- aynanıń fokus aralıǵı boladı.  

Eger jaqtılıq deregi oyıs aynanıń fokusıına qoyılatuǵın bolsa, onnan shıǵatuǵın nurlar, aynadan shaǵılısıp, bas optikalıq kósherge parallel ráwishte qaytadı. Aynalarda suwretleniwdi jasaw ushın buyımnan shıǵatuǵın eki nurdan paydalanıw jetkilikli. 103-suwrette oyıs aynada janıp turǵan shamnıń suwretleniwin jasaw keltirilgen.

103-suwrette buyım aynadan 2F aralıqtan arman qoyılǵan. Onnan 1-nurdı bas optikalıq kósherge parallel, 2-nurdı bas fokus F ke baǵdarlaymız. Bul nurlar aynadan shaǵılısıp, óz-ara kesilisken orında shamnıń suwretleniwi payda boladı. Suwretleniw tóńkerilgen, kishireytilgen hám haqıyqıy boladı. Eger buyım aynadan 2F hám F qashıqlıqtaǵı aralıqqa qoyılatuǵın bolsa (104-suwret), suwretleniw bul rette de 1 hám 2- nur járdemnde jasaladı. Suwretleniw tóńkerilgen, úlkeygen hám haqıyqıy boladı. Eger buyım 2F aralıqqa qoyılatuǵın bolsa, onda buyım hám suwretleniw betlesedi.

105-suwrette dóńes aynada suwretleniwdi payda etiw kórsetilgen. Onda suwretleniw tuwrı kishireygen hám jormal boladı.

Esaplawlar dóńes hám oyıs aynalarda buyımnan aynanıń orayına shekemgi aralıq d, suwretleniwde ayna ortasına shekem bolǵan aralıq f (103-suwret) hám fokus aralıǵı F arasında tómendegishe baylanıslıq bar ekenligin kórsetedi.  . Oyıs aynalarda d hám F hámme waqıt oń shamaǵa iye. F tiń shaması haqıyqıy suwretleniw ushın oń, jormal suwretleniw ushın teris boladı.

Sferalıq aynalar kúndelik turmısta hám texnikada keń qollanıladı. Dóńes aynalar avtomobillerde arqa tárepti baqlaw ushın ornatıladı. Sebebi onda tegis aynaǵa salıstırǵanda úlkenrek aralıqtı kóriw múmkin. Oyıs aynalar nurdı toplaw qásiyetine iye bolǵanlıǵınan projektrolarda, avtomobil hám qol shıralarında qollanıladı.

Sabaqtı bekkemlew

Bekkemlew ushın «Debat», «klaster» interaktiv metodı usınıs etiledi. Tema boyınsha oqıwshılarǵa  qayta sorawlar berip hám qosımsha tapsırma túrinde hár toparǵa krosvordlar tarqatıladı.tapsırma orınlanıp bolǵannan soń boslıqlardı tolıqtırıw maqsetinde,bilimlerin bekkemlep barıw ushın yadtan formulalar jazadı.

1.Jormal suwretleniw degende neni túsinesiz?

2.Tájiriybede sferalıq aynalardıń fokusı qalayınsha tabıladı?

3.Sferalıq bet orayı hám ayna fokusı betlesedime?

4.Oyıs aynada úlkeygen suwretleniwdi alıw ushın buyımdı qay jerge qoyıw kerek?

Úy tapsırma tapsırıw

Tegis ayna temasın oqıp keliw. 

Sabaqtı juwmaqlaw

Úy jumısın qayta yadına salıp otip,búgingi sabaqqa belsene qatnasqan oqıwshılarǵa tiyisli bahaların qoyǵan halda búgingi sabaǵıma juwmaq jasayman

Nókis Rayonı                                                                                                  22-mektep  Saylauov Aǵılash