Тема: Мокъаланы Магомет "Чум бутакъчыкъ"

Ёзденланы Абдуллах Шаудан суучукъ

Дерсни мураты: окъуучуланы назму бла шагъырейлендириу, аны ниет магъанасын тинтиу; табийгъатха сюймекликни айнытыу.

Дерсге керекли затла: ишчи дефтер, дерслик китап, суратла.

Дерсни барыуу

I.Дерсге низам салыу.

II. Юйге берилген дерсни тинтиу. Окъуучула «Ашырыу» деген хапарны шатык окъуйдула, сюжетин айтадыла, устазны сорууларына жууап бередиле.

5-чи бла 6-чы ишлени кёлден айтдырыргъа неда  устаз дефтерлен жыйып къарагъа боллукъду.

-Назму тизгинле нени юсюндедиле?

Санга алгъыш эте, чыгъама тангнга,

Сени унутурча кюн туумаз манга.

Буз кибик сууукъ сууларынгдан къандым,

Сени тансыкълап, жилядым, къууандым.

         Сенсиз насып болмаз бир инсанынга,

         Къор болайым, туугъан жерим, мен санга!

III.Жангы тема. Ёзденланы Абдуллах «Шаудан суучукъ».

Назмуну шатык окъугъандан сора устаз окъуучулагъа да кесгин, халатларын да тюзете  окъутургъа боллукъду. Ангыламагъан сёзлери бар эсе сёзлюк иш бардырады.

Сёзлюк иш:

Кюнлюм – кюн тийген жер

Буруу – хуна, чалы (чалман - чыбыкъладан

эшилип этилген буруу)

IV. Солуу кезиу.

V. Ишчи дефтер бла ишлеу.

1.     Соруулагъа жууап этерге.

     а) Адам да, мал да шаудан суучукъну хайырын къалай кёредиле?

Сууундан ичип, къанып,

        Зауукъ эте келдиле.

б) Поэт шауданчыкъгъа «табийгъат саугъасы» деп нек айтады?

 в) Сабийле шаудан суучукъну къалай сакълайдыла?

          Жашчыкъла, къызчыкъла да,

          Суучукъгъа этип буруу,

          Тёгерегин тазалап,

           Тутадыла бек ариу!       

     г) Сиз а табийгъатны къалай сакълайсыз?

2. Шаудан деген сёзню синонимин табыгъыз (кезлеу).

3. Шауданны юсюнден жазылгъан къаллай назмула билесиз?

Маммеланы И. тамсили «Шаудан бла тонгуз».

Сууу такъыр къызыу жерде,

Ариу шаудан суу чыкъгъанды,

Тёгерекде суу керекли
Ол шауданнга ашыкъгъанды.

Не зат сыйлы кёрюннюкдю

Аллай жерде таза суудан?

Хар затха жашау берирге

Чыкъгъанча алайда шаудан.

Адам, мал, жаныуар – бары

Келедиле ол шауданнга,

Жыргъа салып жырлайдыла,

Назму жазадыла анга.

Бир кюн тонгуз хурт-хурт эте

Келди да шауданны кёрдю,

Жуху бла къозгъап, балчыкъ

Этди да ичине кирди.

Тонгузгъа не? Бары бирди.

Ары – бери аунады,

Балчыкъ худур этди барын,

Ичинде керилип жатды,

Узатып семиз бутларын –

Энди тонгуз къылыкъларын.

- Тонгуз, неди бу этгенинг? –

Деп сёлешди анга теке, -

Уялмай бу таза сууну

Нек жетдирдинг быллай чекге?

Башхаланы юсюнден да

Сагъыш этерге керекди!

Къара балчыкъ этдинг, энди

Бу сууну ким ичерикди?

- Ичигиз, угъаймы дейме,

Суудан тамчы къоратмайма.

Манга балчыкъ керекди, мен

Таза сууну жаратмайма, -

Деп тонгуз жангыдан къозгъап

Бютюн терен кирди ары,

Эндими къаллыкъ эдиле

аны тонгуз къылыкълары?

Не этерикле, тонгузла

Алай жаратылгъандыла,

Алай ол къылыкъны бир-бир

Адамла да алгъандыла.

- Эки назмуну да тенглешдирип кёрюгюз. Алада бирчалыкъ бармыды?

-Суу нени белгисиди? (Жашауну)

- Тонгуз а къаллай адамланы белгилейди?

- Сиз жашагъан жерде шаудан бармыды? Аны сууундан ичип кёргенмисиз? ---Аны кирсизлигин сакълар ючюн не этесиз?

VI.Рефлексия.

·       Дерсге кёз къарамыгъызны билдирича, дефтерлеригизде адам бетчик ишлегиз.

VII.  Дерсни итогларын бардырыу.

-Не жангы затха юйрендигиз бу дерсде?

-Сиз сейир этерча не зат бар эди?

Юй иш. Ёзденланы А. «Шаудан суучукъ» деген назмусун кёлден юйренирге. 2-чи ишни тамамларгъа. Соруулагъа жууап этерге.