Творчая справаздача па тэме: “АРГАНІЗАЦЫЯ ПАЗАКЛАСНАЙ РАБОТЫ З МАЛОДШЫМІ ШКОЛЬНІКАМІ НА АСНОВЕ НАРОДНАЙ ПЕДАГОГІКІ”

 

 

 

 

 

 

 

 

 

Творчая справаздача

па тэме:

“АРГАНІЗАЦЫЯ   ПАЗАКЛАСНАЙ  РАБОТЫ З МАЛОДШЫМІ         ШКОЛЬНІКАМІ НА АСНОВЕ НАРОДНАЙ ПЕДАГОГІКІ”

 

 

 

 

 

 

 

 

 

настаўніцы пачатковых класаў

ДУ “Сярэдняя школа № 2 г. Круглае”

Магілёўскай вобласці

Казловай Алены Уладзіміраўны

 

 

Моё педагогическое кредо

 

                                                             Если думаешь про один год – посей зерно,

                                        Если думаешь о деятельности –

 посади дерево,

                                                              Если думаешь о веке – воспитай человека.

 

 

 

Учитель! Сколько в этом слове тепла, доброты, нежности и справедливости. Учить детей… чему учить? Писать, читать, считать? Нет, не только этому! Учить их быть людьми, учить любить и понимать родную природу, учить уважать старших, учить быть хорошим товарищем, воспитывать человека, знающего историю своей страны, любящего то место, где он родился и рос – вот моё педагогическое кредо.

 

Хочу, чтоб мои непоседы – дети,

                                  Азы науки  постигая,

                                  Бежали в школу на рассвете.

                                 Для них чтоб школа стала  раем.

 

Использование программы «Зямля бацькоў, мая зямля» позволяет учить интересно, доступно, воспитывать настоящего гражданина своей страны.

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

Результаты участия в олимпиадах и конкурсах

 

 

№	Название	Место	Учебный год	Ф.И. ученика
1.	Районная олимпиада по русскому языку	2	2005/2006	Писецкая Елена
2.	Международный конкурс «Буслік 2005»	3 /в районе/	2005/2006	Акиншева Анастасия

 

 

 

 

 

Результаты

учебной деятельности по предметам

 

Математика

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

Русский язык

 

 

 

 

 

Человек и мир

 

 

 

 

 

 

Физическая культура и здоровье

 

Результаты контроля навык чтения,

 учеников средней школы №2, г.п. Круглое

 (с 2004 по 2008 год)

 

Количество слов

Количество учеников

Список учеников:

1.АкиншеваАнастасия 2.Бобко Виктор 3.Варапаев Юрий 4.Варапаев  Илья 5.Гарцуев  Алексей 6.Здитовецкая Мария 7.Климкова Татьяна 8.Короткая Татьяна 9.Лазарь  Ян 10.Лаппо Христина 11.Лемешев  Антон 12.Лямцев  Юрий 13.Матвеева  Анна 14.Назаров Александр 15.Писецкая  Елена 16.Сазонов   Максим 17.ОнищенкоКристина 18.Швецов  Олег 19.Шпилькова  Елена 20.Яковлева  Дарья

 

 

 

 

 

 

Описание опыта работы учителя начальных классов

ГУО «Средняя школа №2 г.п. Круглое»

    Целью педагогической деятельности каждого педагога является развитие личности ребёнка. В основе успешного развития личности лежит познавательный интерес.

    Познавательный интерес – важнейшее качество личности, которое формируется в социальных условиях и не является присущим человеку от рождения. Познавательный интерес выступает как ценнейший мотив учебной деятельности школьников. В  первые годы обучения в школе очень заметно их развитие.

     Все мы знаем, что познание идёт от простого к сложному, от известного к неизвестному, от близкого к далёкому, от описания к объяснению, от фактов к обобщению. Для формирования учебных интересов в своей работе Елена Владимировна соблюдает принцип: чем младше учащиеся, тем нагляднее обучение и тем большую роль играет активная деятельность.

      Становление личности школьников, прежде всего, происходит на уроке. Учительница активизирует познавательную деятельность ребят и повышает интерес к учению на каждом этапе урока через индивидуальную, групповую работу, дифференцированный подход, игру, создание ситуации успеха, самостоятельную работу. Задания и материалы подбирает так, чтобы они были доступны по изложению, красочно оформлены, имели элементы занимательности и состязательности, содержали сведения и факты, выходящие за рамки учебных программ. Схемы-опоры, таблицы, сигнальные карточки, раздаточный материал, занимательные упражнения, минутки-сообщения из прошлого нашей родины давно стали её верными помощниками  в работе. Они вызывают чувства удивления, необычности, неожиданности, развивают сообразительность, инициативу, зажигают огонёк пытливости. В результате ученик работает на уроке с интересом, и даже трудные задания становятся посильными для него.

      Учительница,  помогает каждому ученику самоутвердится, искать и находить собственные пути получения ответа. Она ставит ученика в условия поиска, пробуждает интерес к победе, а отсюда стремление быть быстрым, собранным, ловким, находчивым, уметь чётко выполнять задания, соблюдать правила.     

      Большое внимание Елена Владимировна уделяет внеклассной работе с детьми. Она разработала программу «Зямля бацькоў, мая зямля!» и опрабировала её. Эта программа позволяет заинтересовать историей своей страны не только детей, но и взрослых.

     Для учеников начальных классов очень нужна  игравая деятельность, потому, что игра в этом возрасте остаётся достаточно сильной. Дети с большим интересом относятся к внеклассным мероприятиям: с интересом готовят их и принимают участие.

      Работая по программе “ Зямля бацькоў – мая зямля”,  учительницей было принято решение  программу составить таким образом, чтобы внеклассная работа была построена в игровой форме.

   Через игру, насыщенной ярким  познавательным материалом,  дети развиваются  в интеллектуальном плане, проявляют себя эмационально.

     При планировании внеклассной работы учитывались особенности региона, народные традиции, школьный уклад.

    Программа предопределяет тесную связь с родителями и с другими учреждениями и, в первую очередь, с центральной, детской, школьной библиотеками, музеями, где имеется хорошая база данных "Наша сторона", много других материалов, а  также с коллективом школы.

    Программа построена на принципах доступности, добровольности, заинтересованности ее  участников, принципах сотрудничества  коллективной творческой работы.

      Думается, что когда вести работу целенаправленно, можно надеяться на положительный итог в таком непростом и таком нужном обществу деле, как воспитание гражданина, ведь образование само по себе еще ни является воспитанием.

        Эффективность программы оценивали по следующим критериям:

-представления детей о народных праздниках, обрядах, их назначения;

- перенос народных игр в повседневную игровую деятельность;

-добровольное, без принуждения участие в мероприятиях;

- развитие личности ребёнка;

- удовлетворенность детей  и родителей  школьной деятельностью;

- восприятие ценностей народной культуры;

- уровень воспитанности учеников начальных классов.

         Для изучения итогов использовались разные методики. Среди  их :

"        анкетирование;

"        анализ итогов деятельности;

"        методика «Цветограмма»;

"        методика "Ранжирование";

"        методика изучения самочувствия учеников в коллективе;

"        уровень воспитанности учеников начальных классов.

 Это только небольшое количество методик, которые использовались в течение 4-х лет. В проведения методик оказывали помощь социальный педагог и педагог-психолог.

         Реализация авторской программы "Зямля бацькоў,  мая зямля"          сформировала следующие условия воспитания младших школьников посредством народной педагогики:

-        творческий подход к планированию  воспитательной работы;

-        заинтересованность учителя историей своей малой родины, народной культурой ;

-        использование разных форм воспитания и развитияличности;

-        учет возрастных особенностей  младших школьников;

-        использование опыта учителей, работающих в этом направлении;

-        анализ литературы о народной культуре;

-        активизация деятельности родителей и детей.

         Все эти условия помогли добиться успеха в воспитания и развития младших школьников. 

         Дети стали более дисциплинированными, благожелательными, милосердными, трудолюбивыми, изменился взгляд на белорусский язык, явилась стремление разузнать, как можно больше об истории своей малой родины, о своём  роде, дети стали гордиться своей страной.

       Посредством  программы "Зямля  бацькоў,   мая зямля" учительница

 ввела  детей в мир белорусской народной культуры, содействовала восприятию ими моральных  ценностей  белорусского народа. Её опыт обобщался на районных  МО учителей начальных классов, МО классных руководителей, педагогических советах.  

 

 

     

     

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

ЗМЕСТ

 

УВОДЗІНЫ…………………………………………………………………….... 13

ГЛАВА 1. ТЭАРЭТЫЧНЫЯ  АСПЕКТЫ  ВЫКАРЫСТАННЯ НАРОДНАЙ ПЕДАГОГІКІ Ў ВЫХАВАЎЧАЙ РАБОЦЕ ПАЧАТКОВАЙ ШКОЛЫ

1.1. Сутнасць і назначэнне народнай педагогікі ………………………….... 16

1.2.  Выкарыстанне сродкаў народнай педагогікі ў выхаваўчай рабоце з малодшымі школьнікамі……………………………………………………… 23

1.3 Асноўныя патрабаванні да арганізацыі выхаваўчай работы на аснове народных традыцый у пачатковых класах………………………………… 31

Вывады да главы 1…………………………………………………………….. 36                             

ГЛАВА 2.  ВЫКАРЫСТАННЕ СРОДКАЎ НАРОДНАЙ  ПЕДАГОГІКІ  Ў ВЫХАВАННІ МАЛОДШЫХ ШКОЛЬНІКАЎ                                                                                     

2.1. Вывучэнне ўзроўню выхаванасці вучняў і іх уяўленняў аб нацыянальнай культуры                          ………………………………………………………38

2.2. Аўтарская праграма “Зямля бацькоў – мая зямля” .............................48

2.3. Аналіз  вынікаў выкарыстання праграмы “Зямля бацькоў – мая

 зямля” і сродкаў народнай педагогікі ў выхаваўчай рабоце    

 з малодшымі   школьнікамі ………………………………………………….61                                                                                                     

Вывады да главы 2……………………………………………………………..72

ЗАКЛЮЧЭННЕ………………………………………………………………...75

ЛІТАРАТУРА…………………………………………………………………...78

ДАДАТАК  1 ……………………………………………………………….........81

ДАДАТАК  2……………………………………………………………………..85                                                                                                          

 

 

 

 

 

                                                        УВОДЗІНЫ

 

“...Дзе б, ты ні быў –

Зямлі трымайся

Заўсёды помні бацькоў запавет.

Свайго не выракайся

Не чурайся.

Каб выйсці неабкрадзеным у свет.

Нідзе, ні ў чым не пакрыві душою

Спытаюць – дык не віся, як мянтуз.

Не ганьбі чалавечага сабою,

І беларускага, калі ты беларус...”

                                                                                       Якуб Колас

 

У апошнія гады, дзякуючы нацыянальнаму адраджэнню, у беларусаў узнікла цікавасць да свайго мнулага, гісторыі, культуры, у тым ліку да народных традыцый, звычаяў, абрадаў. Беларуская культура шмат страціла за вякі сваёй трагічнай гісторыі. Але кожны куток на Беларусі яшчэ не згубіў сваю самабытнасць і непаўторнасць, захаваў моўныя, фальклорныя, этнаграфічныя і іншыя асаблівасці. Вельмі важна, каб  чалавек ужо змалку адчуваў і ўсведамляў сябе носьбітам культурных традыцый. А для гэтага патрэбна выхоўваць дзяцей на народных традыцыях сродкамі народнай педагогікі. Выкарыстоўваючы іх, мы выхоўваем з дзіцяці прыгожага, духоўна добрага чалавека, які з’яўляецца непаўторнай асобай свайго народа і паважае дзяцей іншых народаў. Ідэальным сродкам народнай педагогікі з’яўляецца фальклор, бо дзецям  мастацкая сутнасць фальклору блізкая, родная і зразумелая.

Беларускія этнографы-асветнікі не раз  падкрэслівалі ў сваіх даследаваннях непаўторную  сілу і моц народнай педагогікі. Гэта  такія фалькларысты як Д.Г. Булгакоўскі, І.І. Насовіч, П.В. Шэйн, Е.Р. Раманаў, М.Я.  Нікіфароўскі, М.В. Доўнар-Запольскі, А.К. Сержпутоўскі і інш.

 І сёння педагогі Беларусі Г. Арлова, Г. Барташэвіч, В. Ліцвінка, А. Грымаць, С. Снапкоўская, І. Качалава і іншыя паспяхова распрацоўваюць розныя пытанні народнай педагогікі.

Усе яны  стварылі  падмурак для выкарыстання народнай педагогікі ў працы школы. Вялікую ўвагу выхаванню сродкамі народнай педагогікі  ў пачатковых класах надае Г.Барташэвіч, М.Страмок. Але ў школах калі і выкарыстоўваюцца асобныя элементы народнай педагогікі, то часцей спантанна, неўсвядомлена.

Асноўная мэта гэтай работы: выявіць педагагічныя ўмовы выкарыстання сродкаў народнай педагогікі ў выхаванні дзяцей малодшага школьнага ўзросту.  Для дасягнення гэтай мэты вырашаліся наступныя задачы:

 - раскрыць сутнасць і прызначэнне народнай педагогікі;

- выявіць народныя педагагічныя сродкі выхавання ў пазакласнай рабоце з малодшымі школьнікамі;

 - раскрыць асноўныя патрабаванні да арганізацыі выхаваўчай работы на аснове народных традыцый;

- распрацаваць праграму выхавання малодшых школьнікаў з выкарыстаннем сродкаў народнай педагогікі і эксперыментальна яе апрабіраваць.

Аб’ектам даследавання з’яўляецца  працэс выхавання ў дзяцей агульначалавечых каштоўнасцей.

Прадмет даследавання – педагагічныя ўмовы выкарыстання сродкаў народнай педагогікі ў выхаванні дзяцей малодшага школьнага ўзросту.

У працэсе работы былі выкарыстаны наступныя  метады даследавання:

 - аналіз навукова-метадычнай літаратуры па дадзенай тэме;

- назіранне за дзейнасцю дзяцей у час эксперыменту;

- аналіз вынікаў дзейнасці вучняў у аўтарскай праграмы “Зямля бацькоў – мая зямля”;

 - аналіз і абагульненне матэрыялу з вопыту работы.

- анкетаванне;

- эксперымент;

- методыка вывучэння самаадчування вучняў у калектыве;

- методыка “Колераграма”;

- методыка “Ранжыраванне”;

-вывучэнне ўяўленняў у дзяцей малодшых класаў адносна сродкаў народнай педагогікі.

Аб’ект, прадмет, метады дазволілі скласці гіпотэзу: выкарыстанне сродкаў народнай педагогікі ў выхаванні малодшых школьнікаў будзе эфектыўным пры наступных умовах:

-                     калі настаўнік будзе комплексна выкарыстоўваць розныя формы і сродкі народнай педагогікі ў выхаванні і развіцці малодшых школьнікаў;

-                     творча падыдзе да планавання выхаваўчай работы;

-                     актывізуе дзейнасць дзяцей і бацькоў;

-                     будзе ўлічваць асаблівасці малодшых школьнікаў.

      Аснову работы склалі крыніцы Г.Арловай, В.Ліцвінка, І.Крук і іншых., а таксама аўтарская праграма “Зямля бацькоў – мая зямля”. Па гэтай тэме была праведзена вопытна-эксперыментальная работа з малодшымі школьнікамі аднаго і таго ж класа на працягу чатырох гадоў СШ №2 г.п.Круглае.

У класе 20 вучняў. На працягу чатырох гадоў склад класа не змяняўся. Узровень выхаванасці на пачатак работы быў невысокі, на сярэдне-нізкай ступені, а ў

4-ым класе ўзровень выхаванасці ўзнімаецца на  дастатковую ступень, што складае ў сярэднім 3,9 балы. Гэта залежыць ад узроставых асаблівасцей, ад навакольнага свету дзяцей, як дзеці разумеюць крытэрыі і ад іншых абставін.

     Сутыкненне з народнай культурай  паспрыяла духоўнаму ўзбагачэнню дзяцей, выхавала гонар за свой народ, падтрымала цікавасць у дзяцей да гісторыі і культуры свайго народа. Спадзяюся, што тэматыка праграмы, якая ахоплівае сродкі, формы і метады  народнай педагогікі, будзе спрыяць больш эфектыўнаму далучэнню малодшых школьнікаў да народнай культуры.

 

 

ГЛАВА1. ТЭАРЭТЫЧНЫЯ АСПЕКТЫ ВЫКАРЫСТАННЯ НАРОДНАЙ ПЕДАГОГІКІ  Ў ВЫХАВАЎЧАЙ РАБОЦЕ ПАЧАТКОВАЙ  ШКОЛЫ

1.1. Сутнасць  і прызначэнне народнай педагогікі

 

      У нашы дні ў педагагічнай літаратуры сустракаюцца два блізкія па сэнсу тэрміны: “народная педагогіка” і “этнапедагогіка”. На думку рускага вучонага Г.М. Ваўкова, этнапедагогіка – гэта абагульненае паняцце, якое азначае параўнальны аналіз выхаваўчых традыцый розных народаў, а народная педагогіка – гэта выхаваўчыя традыцыі канкрэтнай этнічнай групы.[5.c.74]. Паводле В.С.Цітова, беларускага вучонага, этнапедагогіка  вывучае змест, спосабы і метады традыцыйнага народнага выхавання, якое забяспечвае жыццяздольнасць этнасу, вызначае здаровы маральны мікраклімат у сям’і і грамадстве, а народная педагогіка базіруецца на глыбокіх традыцыях,  якія адлюстроўваюць асаблівасці вытворчай дзейнасці, духоўны патэнцыял народа, яго “энергетычны рэсурс”.

    Значыць, этнапедагогіку і народную педагогіку можна было ўявіць у агульным і цэлым, як гісторыю і  тэорыю народнага выхавання.

  Прадметам этнапедагогікі з’яўляецца педагагічная культура роду, этнасоцыума, нацыі ці народнасці.

 Этнапедагогіка вывучае:

-         працэс  сацыяльнага ўзаемадзеяння і грамадскага ўздзеяння, падчас якога выхоўваецца, развіваецца асоба, засвойваюцца сацыяльныя нормы, каштоўнасці, вопыт;

-         збірае і сістэматызуе народныя веды аб выхаванні і навучанні дзяцей;

-         збірае народную мудрасць, адлюстраваную ў казках, паданнях, песнях, загадках, прыказках і прымаўках, гульнях і інш., у сямейным і супольным укладзе, побыце, традыцыях;

-         збірае філасофска-этычныя, уласна-педагагічныя думкі і погляды г.зн. увесь педагагічны патэнцыял, які аказвае ўплыў на працэс фарміравання гісторыка-культурнай асобы.

     Выдатныя педагогі мінулага шмат увагі надавалі вывучэнню педагагічных поглядаў народа і яго педагагічнага вопыту. Яны лічылі, што педагогіка ўзбагачае навуку аб выхаванні, служыць яе і асновай. Я.А.Каменскі на аснове абагульнення вопыту хатняга выхавання ў працоўных сем’ях выдзвінуў і распрацаваў ідэю “мацярынскай школы”, мэта якой – усе сем’і падняць да ўзроўню лепшых сем’яў, дзе разумней за ўсё пастаўлена выхаванне, вялікі педагог улічваў народны вопыт.[ 7.с.178].

    Адным з першых да народнай педагогікі звярнуўся вядомы этнограф і педагог Г.С.Вінаградаў, які даў апісанне сутнасці гэтай з’явы, як складанай часткі педагагічнай культуры народа, які сцвярджаў права існавання тэрміна і паняцця “народная педагогіка”. Народная педагогіка “не столькі сістэма, колькі сума ведаў, уменняў”, - сцвярджаў Г.С.Вінаградаў. [7.с.125]. Ён характаразаваў народную педагогіку як сукупнасць навыкаў і прыёмаў, якія выкарыстоўваюцца народам у мэтах фарміравання асобы ў пэўным накірунку. На думку навукоўца, калі гаворка ідзе аб народнай педагогіцы, то маецца на ўвазе не педагагічная тэорыя, а педагагічная практыка.

 Г.П.Арлова адзначае, што народная педагогіка – гэта не штосьці застылае, раз і назаўсёды ўзятае, а вельмі мабільная педагагічная з’ява, дзе галоўнае – дзейнасць і эфектыўнасць выхаваўчага ўплыву, што нярэдка дасягаецца ўмелым спалучэннем і ўзаемадзеяннем, узаемапранікненнем сродкаў і метадаў.[ 2.с.15].

    Зыходзячы з гэтага, можна лічыць, што сродкі ўздзеяння на падрастаючае пакаленне, якія выкарыстоўваюцца народам у мэтах выхавання і навучання, варта назваць народнай педагогікай.    

    Народная педагогіка- невычэрпная крыніца педагагічных ідэй, не валодаючы якімі, мы падсякаем корань педагагічнай навукі, бо народная і навуковая педагогіка - адно дрэва выхавання. Усё гэта сведчыць пра неабходнасць узнаўлення беларускай народнай педагогікі дзеля таго, каб выкарыстаць народную мудрасць для вырашэння сучасных педагагічных задач.

   Народная педагогіка з’явілася і развівалася, як вынік неабходнасці перадаваць ад пакалення да пакалення пэўныя працоўныя веды, уменні і навыкі, а таксама правілы і нормы грамадскіх паводзін, без якіх немагчыма жыццядзейнасць чалавека. Змястоўнасць народнай педагогікі, механізм уплыву яе сродкаў і метадаў пастаянна развіваецца і абнаўляецца ў залежнасці ад сацыяльна-эканамічных умоў жыцця і працы народа.

   Народная педагогіка беларусаў была педагогікай жыцця. Выхаваўчая практыка на працягу многіх стагоддзяў пачыналася   з         калыскі і была цесна звязана з жыццём і побытам, гаспадарчай дзейнасцю народа, абапіралася на яго жыццёвыя традыцыі. Найбольш цікавыя і карысныя звесткі пра народную педагогіку беларусаў можна знайсці ў вуснай народнай творчасці, звычаях, дзіцячых гульнях і інш.

  Народная педагогіка за многія стагоддзі назапасіла пэўны вопыт у справе выхавання і навучання падрастаючага пакалення. З яе можна вылучыць наступныя накірункі выхавання: працоўнае, маральнае, эстэтычнае, патрыятычнае, разумовае, фізічнае.

      Грунтам і пладаносным зернем народнай педагогікі было і ёсць працоўнае     выхаванне. Гэта абумоўлена ўсёй гісторыяй развіцця народа.

   Разгледзім працоўнае выхаванне. Галоўным крытэрыем маральнасці ў беларускага народа было і ёсць стаўленне чалавека да працы. Дабрабыт сям’і найперш залежыць ад умення працаваць, ад якасці падрыхтоўкі да працы. Гэта асабліва паўплывала на фарміраванне беларускаў народнай педагогікі, дзе галоўны прынцып – працоўны, падрыхтоўка да самастойнага працоўнага жыцця, выхаванне ў працы. Праца – ядро беларускай народнай педагогікі, грунт сямейнага выхавання.

    Беларускі педагог, этнограф і фалькларыст А.Я.Багдановіч пісаў: “Усе павінны працаваць – вось асноўны пастулат у сялянскіх поглядах на працу.”    [10.с.13]. Сродкамі і метадамі працоўнага выхавання лічацца гульні, навучанне рамяству, казкі, прыказкі і прымаўкі, песні, загадкі, народны танец, працоўныя святы.

  Усе яны дапамагаюць выхаваць працавітасць, паважлівыя адносіны да працы і да людзей-працаўнікоў. Трэба толькі ўмела выкарыстаць іх, а гэта залежыць ад творчасці і адукаванасці настаўніка, ад яго жадання выкарыстоўваць гэтыя сродкі ў выхаванні дзяцей.

     У беларускай народнай педагогіцы не апошняе месца адводзіцца разумоваму выхаванню.

      Розум – найбольшая чалавечая вартасць. Разумны чалавек – добры працаўнік. У народнай педагогіцы ёсць свярджэнне, што разумным дзіця не нараджаецца, розум – індывідуальная ўласцівасць асобы, якая фарміруецца ў выніку выхавання і навучання. Існуе шэраг сродкаў і метадаў разумовага выхавання на ўсе выпадкі жыцця і на кожны ўзрост. Гэта вусная народная творчасць, асабліва прыказкі,  прымаўкі, песні, казкі, прыкметы, загадкі – гэта усё бясцэнная скарбонка народнай мудрасці і ведаў жыцця, своеасаблівы “падручнік жыцця”, цудоўны дыдактычны матэрыял, сродак авалодання і развіцця мовы.

      У аснове маральнага выхавання ляжаць гуманістычныя ідэалы: вера ў магчымасць  маральнага  ўдасканальвання чалавека, патрабаванне павагі да чалавека і стварэнне ўмоў, неабходных для развіцця асобы. У беларускай народнай педагогіцы сфарміравалася сваё паняцце аб ідэале чалавека. Яно адпавядае характару, псіхіцы беларускага народа і вызначаецца асаблівасцямі яго гістарычнага развіцця, прыродна-геаграфічнымі і сацыяльна-эканамічнымі ўмовамі жыцця. Уяўленні беларусаў аб ідэальным чалавеку зафіксаваны ў прымаўках,  прыказках, казках, песнях, што складае ў цэлым маральны кодэкс народа. Для выхавання ў падрастаючага пакалення  станоўчых маральных якасцей і рыс характару, прыкладных паводзін, правільнай маральна-каштоўнай арыентацыі і выхавання гуманізму народная педагогіка стварыла і выкарыстоўвае апрабаваныя шматвяковым вопытам разнастайныя  выхаваўчыя сродкі і метады, якія ўзаемадапаўняюць адзін аднаго, якасна-своеасаблівыя ў кожным асобным выпадку, што робіць іх незаменнымі памочнікамі настаўніка ў любой жыццёвай сітуацыі.

      На развіццё эстэтычнага выхавання ў беларускай народнай педагогіцы адбіліся перш за ўсё асаблівасці прыродна-геаграфічных умоў Беларусі. Незвычайна разнастайная беларуская прырода, назіраючы за ёй, чалавек вучыцца мэтанакіраванасці і гармоніі. Паслядоўнае чаргаванне часін года, сезонныя змены прыроды, пераход яркіх летніх і асенніх колераў у строгія і спакойныя адценні зімы, у пяшчотную пастэль вясны развіваюць эстэтычныя пачуцці і густ. Эстэтычнае ўспрыняцце прыроды і пачуццё прыгожага нараджаюць патрэбу ствараць прыгожае і карыснае, мэтанакіраванае, імкненне зрабіць працу рацыянальнай, вольнай, творчай.

     Гаворачы пра эстэтычнае выхаванне ў народнай педагогіцы, народ улічвае ўзроставыя  асаблівасці выхаванцаў. Першымі сродкамі эстэтычнага выхавання дзіцяці з’яўляюцца калыханкі, забаўлянкі, лічылкі, гульні, цацкі, казкі, прымаўкі, прыказкі, загадкі.

   А крыху пазней усё большае месца займаюць  праца, традыцыі, звычаі,        абрады, святы, дэкаратыўна-прыкладное мастацтва.

       Усе яны – арганічная частка духоўнага жыцця беларускага народа, якая       садзейнічае ўсебаковаму развіццю талентаў і эстэтычнага густу дзяцей.

      Адно з вядучых месцаў у народнай педагогіцы займае патрыятычнае выхаванне. Фарміраванню высокага пачуцця патрыятызму садзейнічае ўся гісторыя беларускага народа. Патрыятызм – найважнейшая маральная якасць беларускага народа. Неад’емнай часткай і дзейсным сродкам патрыятычнага выхавання з’яўляюцца прымаўкі і прыказкі, загадкі, частушкі, песні, казкі, паданні, святы.

      Усе яны выхоўваюць у дзяцей любоў да радзімы і свайго народа,  абуджаюць     мужнасць.  У аснове патрыятычнага выхавання дзяцей – выхаванне любові да маці, да роднага дому, да прыроды, г.зн. да ўсяго, што спадарожнічае яго першым крокам па сваёй зямлі.

       У народнай педагогіцы выпрацавалася беражлівае стаўленне да фізічнага і псіхалагічнага здароўя. На мэце фізічнага выхавання – вырасціць здаровага чалавека, здаровага працаўніка, бо здароўе – аснова ладу ды моцы сям’і.

У аснову фізічнага выхавання ў народнай педагогіцы пакладзены прынцып народнай мэтазгоднасці г.зн., што фізічнае выхаванне ў беларусаў ладзіцца ў     адпаведнасці з узроставымі асаблівасцямі дзяцей, у залежнасці ад змен  у   прыродзе і пад уздзеяннем прыродных фактараў. Фізічнае выхаванне здзяйснялася і здзяйсняецца на ўлонні прыроды.У народнай педагогіцы галоўнымі метадамі фізічнага выхавання з’яўляюцца фізічныя практыкаванні, гульні, праца. А метады праверкі фізічнага развіцця – грамадская думка, выпрабаванні, спаборніцтвы, асуджэнне.

     Такім чынам, народная педагогіка, клапоцячыся пра тое, каб паспяхова ўздзейнічаць на ўсе віды выхавання і фарміравання падрастаючага пакалення, выкарыстоўвае самыя розныя сродкі і метады выхавання і навучання, творча іх камбінуючы.

       Вялікі рускі педагог К.Д. Ушынскі высока ацэньваў выхаваўчы патэнцыял народнай педагогікі. “Выхаванне, створанае самім народам і заснаванае на народных пачатках, - пісаў ён, - мае тую выхаваўчую сілу, якой няма ў самых лепшых сістэмах, заснаваных на абстрактных ідэях…”[ 32. с.75].

        А вось В.А.Сухамлінскі падкрэсліваў неабходнасць і важнасць вывучэння маральных ідэй і выцякаючых  з іх педагагічных поглядаў народа.     Ён лічыў, што, нягледзячы на багацце і вялікае практычнае значэнне народнай педагогікі, яна ў залежнай меры не вывучаецца, глыбокія даследаванні па гэтай праблеме не праводзяцца. “Аб народнай педагогіцы ніхто да гэтага часу сур’ёзна не думаў, і гэта прынесла шмат бед педагогіцы, - пісаў ён. – Я ўпэўнены, што народная педагогіка – гэта сэрца духоўнага жыцця народа. У народнай педагогіцы раскрываюцца асаблівасці нацыянальнага характару, твар народа! Характар народу, твар народу, яго думы і спадзяванні, маральныя ідэалы асабліва ярка праяўляюцца ў створаных ім казках, паданнях, прыказках і прымаўках”.[ 29. с.24].

       Такім чынам, можна зрабіць вывад аб тым, што народная педагогіка ўзбагачае навуку аб выхаванні, служыць яе апорай і асновай. Цікавасць да народнай педагогікі не з’яўляецца выпадковай, бо народная педагогіка – частка духоўнай культуры народа, фарміруючая асновы этыкі, маралі, патрыятызму і інш. духоўных каштоўнасцей. Сэнс выхавання народнай педагогікі – гэта ўсведамленне прыналежнасці да сваіх каранёў.

     Мінулае заўсёды з намі, і ўсё, што мы сабой уяўляем, усё што маем, зыходзіць з мінулага. Не разумець гэтага, значыць, не разумець сучаснага.

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

1.2. Выкарыстанне сродкаў народнай педагогікі ў выхаваўчай рабоце з малодшымі школьнікамі

Народная педагогіка гэта педагогіка, створаная выхаваўчай практыкай народа. Народная педагогіка нарадзілася на  зямлі разам са з’яўленнем “разумнага чалавека” (homo sapiens)  [  2, с.5]

Праца стварыла чалавека і стала першым сродкам і метадам выхавання, выпеставаным народнай педагагічнай творчасцю. Народная педагогіка  сфарміравалася ў працэсе актыўнай творчай дзейнасці, якая забяспечвае пераемную сувязь пакаленняў. Пераемнасць у  развіцці народнай педагогікі – не простае капіраванне прыёмаў і метадаў выхавання, а пастаяннае ўдасканаленне паназапашанага вопыту. Таму народную педагогіку можна ахарактарызаваць як сукупнасць і ўзаемазалежнасць  ідэй, поглядаў, меркаванняў, перакананняў, навыкаў і прыёмаў выхавання  адлюстраваных у народнай творчасці. Яна ўключае ў сябе розныя віды працоўнай дзейнасці, традыцыі, звычаі, святы, гульні, вусную творчасць, дэкаратыўна – прыкладное мастацтва, архітэктуру, танцы, песні і іншыя. Усё гэта з’яўляецца сродкамі выхавання, з дапамогай якіх аказваецца выхаваўчае ўздзеянне на дзяцей.

Каб дасягнуць  памежнага эфекту, народ па-рознаму ўздзейнічае на нашчадкаў у залежнасці ад сітуацыі, выбіраючы той ці іншы спосаб  або метад  уплыву. Можна вылучыць такія: праца, прыклад і аўтарытэт, назіранне, гульня, тлумачэнне, наказ, перакананне, ушчуванне, благаславенне, пакаранне, вымова, праклён, пагроза, клятва і інш.

Асаблівасцю беларускай народнай педагогікі з’яўляецца  наяўнасць  багацейшага ў свеце фальклору, які валодае  каласальным выхаваўчым патэнцыялам.

Фальклор – адзін з відаў мастацкай творчасці народа, што адлюстроўвае рэчаіснасць у вобразах, створаных паэтычным словам .

Вусная народная творчасць – адзін з галоўных сродкаў народнай педагогікі. Аб выхаваўчым значэнні вуснай народнай творчасці цудоўна сказаў даследчык беларускіх народных казак А.К. Сержпутоўскі: “Пад уплывам расповедаў, казак, прыказак і іншых прадуктаў вуснай народнай творчасці выпрацоўваецца ці не ўвесь светапогляд: уся жыццёвая мудрасць і ўсе этычныя ўяўленні... уласцівая чалавеку прага  шукаць адказы на жыццёвыя пытанні выпрацавала ў простага чалавека любоў да паданняў, казак і іншых твораў народнай творчасці”.[26. с.14].

Адным з найбольш дзейсным сродкам народнай педагогікі з’яўляюцца прыказкі і прымаўкі. Пра выхаваўчую ролю прыказак і прымавак народ кажа: “Без прымаўкі і прыказкі гаворка, што ежа без солі”, “Прымаўкі і прыказкі – мудрай мовы прывязкі”. Як старажытны сродак яны выконваюць  падвойную функцыю: утрымліваюць педагагічныя ідэі і робяць выхаваўчы ўплыў.

Беларускі пісьменнік Кандрат Крапіва трапна выказаў думку наконт прыказак: “Мастацкі бок прыказак гаворыць нам аб вялікай жывасці ўяўлення стваральнікаў прыказак, аб чым сведчаць надзвычайныя супастаўленні, якія мы бачым у метафарах, параўнаннях. Мастацкі густ народа выявіўся як у справе маляўнічасці, так і ў сугучнасці прыказак, якая часамі дасягае ўзроўню лепшых узораў сучаснай паэзіі. Вобразнасць скрозь вызначаецца канкрэтнасцю і пластычнасцю… Спецыфічнымі рысамі светапогляду і характару беларускага селяніна мінулага часу, якія адбіліся ў прыказках, на мой погляд, з’яўляюцца адсутнасць рэлігійнага фанатызму, скромнасць і некаторы скептыцызм у адносінах да рэчаў і людзей, а адгэтуль іронія, якой прасякнута такая значная колькасць беларускіх прыказак…”[10.с.25]. Ён яшчэ раз падцвердзіў, што прыказкі  з’яўляюцца эфектыўным сродкам у выхаванні дзяцей.

    Ад  нараджэння і да смерці  спадарожнічаюць чалавеку народныя песні. Кожная  песня  прыцягвае да сябе сваім  грамадскім гучаннем. Трэба ўбачыць у ёй адлюстраванне ўнутранага духоўнага жыцця народа, яго маральнага ідэалу. Слова людзей аб’ядноўвае, песня сплятае іх у адзінае. Спяваюць людзі заўсёды і ў вясёлы час, і ў горкі, чорны. За рукі як у карагодзе не трымаюцца, але спляліся сэрцамі. Песня іх у адну сілу звівае, у адну волю...

У кожнага народа свая мова і свае песні, а значыць і свая душа. Беларусы песняй смяюцца, пад песню сумуюць, з песняй ідуць на подзвіг. Беларускія народныя песні маюць у сабе пэўны звод маральных патрабаванняў, выпрацаваных на працягу шматвяковай гісторыі народа. Вельмі дакладна перадае тое прыказка: “Па народнай песні  пазнаем народ” і словы В. Ластоўскага : “Песня народная – гэта бяздонны скарб паэзіі, неацэнная ўласнасць, якую народ павінен шанаваць і перадаваць з пакалення ў пакалення. Яна апавядае нам далёкую мінуўшчыну і стварае цяпершчыну, тлумачыць нам звычаі  і абычаі, апавядае перажытыя народам мукі і радасці…” [10. с.23]. Таму песня з’яўляецца яшчэ адным са сродакаў выхавання народнай педагогікі.

Сярод іншых сродкаў выхавання не меншае месца займае народная казка.

У энцыклапедыі літаратуры і мастацтва пад рэдакцыяй І.Шамякіна даецца наступнае азначэнне: “Казка – гэта эпічны жанр вуснапаэтычнай творчасці, заснаваны на фантастычнай выдумцы, якая грунтуецца на рэчаіснасці і адлюстроўваецца з дапамогай пэўных прыёмаў і сродкаў” [34.с.73]. Вылучаюцца асноўныя жанравыя разнавіднасці казак: казкі пра жывёл, чарадзейныя, сацыяльна-бытавыя.

У казачным эпасе беларусаў пераважаюць чарадзейныя казкі. Яны адлюстроўвалі мары чалавека аб лепшым жыцці, паляпшэнні ўмоў працы: людзі марылі аб абрусе – самаборы, дыване – самалёце, ботах – скараходах і да т.п. З развіццём вытворчых сіл гэтыя мары, па сутнасці, здзейсняюцца. Яшчэ ў канцы XIX – пачатку ХХ стагоддзяў казкі жылі паўсюдна ў асяроддзі беларусаў. Пад іх уплывам фарміраваўся светапогляд, этычныя ўяўленні.

Аднак  неглядзячы на шырокае панаванне казак у штодзённым жыцці беларусаў, лічылася, што не ўсе ўмеюць падаць казцы патрэбнае адценне, узрушыць пачуцці і розум слухачоў, а значыць , зрабіць дастатковы ўплыў на выхаванне. Добрая навучальная казка даецца не кожнаму і, каб выслухаць такую, варта пачакаць казачніка.

Казачніка па традыцыі з задавальненнем  сустракалі ў кожнай сям’і. Акрамя таго,  у карчме, дзе спрадвеку любілі беларусы збірацца гуртом і абмяркоўваць найбольш важныя сямейныя і грамадскія пытанні, а таксама хораша, з душою святкаваць народныя святы.

Казкі з’яўляюцца  адметным і універсальным маральным кодэксам народа. На працягу многіх стагоддзяў яны з поспехам выкарыстоўваюцца  беларусамі  ў мэтах выхавання. Фалькларыст П.М.Шпілеўскі пісаў “…вывучаючы паданні, павер’і і казкі беларускага народа, мы вывучаем мову, паняцці і вераванні сваіх продкаў” [6. с.17].  Беларускія народныя казкі ўвабралі ў сябе ўсю педагагічную “сістэму” беларусаў: у іх знайшлі сваё ўвасабленне ўсе бакі выхавання,  разнастайныя педагагічныя ідэі з выхаваўчага  вопыту беларускага народа.

Да сродкаў народнай педагогікі належаць  і загадкі. Загадкі  сціслай і дакладнай  слоўнай формай падводзяць вынік назірання за мноствам жыццёвых праяў, адзначаюць у іх характэрнае і адметнае. Яны належаць да таго жанру фальклору, дзе ў найбольшай ступені праявілася мудрасць народа, яго імкненне да ведаў, цікаўнасць, назіральнасць, кемлівасць, дакладнасць і  сцісласць выказвання думкі. Каб адгадаць  загадку, трэба добра ведаць навакольны свет, прадметы працы, з’явы прыроды, сямейнае і грамадскае жыццё.

Народны дзеяч фальклору Н.Я.Нікіфароўскі лічыць, што “…галоўная функцыя загадкі – развіваць у чалавека мастацка-вобразнае мысленне, паэтычны погляд на рэчаіснасць. У мінулым загадка служыла сродкам выпрабавання разумовых здольнасцей…”[6. с.417]. Загадкі аказваюць выхаваўчае ўздзеянне, яны даступныя дзецям, лёгка ўпісваюцца ў разнастайныя гульні, захапляюць і гэтым спрыяюць разумоваму і маральнаму развіццю.

Да старажытных і важных сродкаў народнай педагогікі можна далучыць гульні. Як сведчыць калектыў аўтараў і Т.Варфаламееў у кнізе “Традыцыйная мастацкая культура беларусаў”:  “Гульня – гэта адзін са сродкаў камунікацыі, пад час якой з’яўляецца прастора для праяўлення такіх  станоўчых якасцей чалавечай асобы, як актыўнасць, дзейнасць, ініцыятыўнасць” [6. с.698].

Гульня – школа жыцця. Гуляючы, дзіця знаёміцца з цацкамі, якія даюць яму першыя ўяўленні пра наваколле, колер, памер, пругкасць, вагу. Гэта першая школа вопыту. У гульні дзіця рэалізуе свае жыццёвыя назіранні, капіруе паводзіны людзей, узнаўляючы  ўбачаныя ім  сітуацыі, сямейны побыт, працоўныя заняткі. Няма ніводнае гульні, якая б не знаходзіла свайго вобразу ў нейкіх сур’ёзных занятках, вобразу, які б не папярэднічаў гульні. Гульні развіваюць памяць, спрыт, фантазію. Усё жыццё беларусаў суправаджаюць народныя гульні.

Беларускі этнограф і педагог Е.Р.Раманаў адзначаў: “Гуляючы,  дзеці вельмі рана і міжволі навучаюцца суадносіць свае паводзіны з паводзінамі іншых, што, у сваю чаргу, мае вартасць у сэнсе ранняга разумення кожным сваіх грамадзянскіх адносін да іншых” [10. с.69].  У традыцыйнай культуры гульня займае вялікае месца, можна сказаць, што гульнёй, ігравымі элементамі прасякнуты ўсе яе асноўныя кампаненты – ад  старажытных абрадавых да больш позніх пазаабрадавых. Прастата, даступнасць беларускіх народных гульняў робяць іх незаменнымі памочнікамі ў выхаванні. Яны аднаўляюць лепшыя народныя традыцыі, звычаі, святы, абрады.

Адным з важнейшых сродкаў народнай педагогікі лічуцца традыцыі, звычаі, абрады. Звяртаючыся да энцыклапедыі “Традыцыйная мастацкая культура”, можна знайсці такое азначэнне: “Традыцыя – вось той масток, што лучыць пакаленні, своеасаблівы ключ перадачы ад дзядоў – прадзедаў да бацькоў і ўнукаў пэўных устояў, нормаў і правіл паводзін і ўзаемаадносін людзей. Народныя традыцыі – гэта гістарычна сфарміраваная і дынамічная катэгорыя, акт творчасці народа, які ўбірае элементы сацыяльнай і культурнай спадчыны” [6. с.475].

    Традыцыі маюць гістарычны і класавы характар, могуць быць станоўчымі (прагрэсіўнымі) і  адмоўнымі (устарэлымі або рэакцыйнымі).  Выхаванне чалавека немагчыма без крытычнага ўспрыняцця традыцыйнага выхаваўчага вопыту, незапашанага чалавецтвам.

Шамякін І.П піша: “Звычай – спадчынны стэрэатыпны спосаб паводзін, адзін з рэгулятараў адносін між людзьмі, сродак далучэння да пэўнага сацыяльнага і культурнага вопыту, які перадаецца з пакалення ў пакаленне і рэгламентуе паводзіны людзей” [34. с.383].

Звычаі захоўваюцца ў побытавай сферы, маралі, грамадзянскіх звычаях. Іх роля вызначаецца сістэмай грамадскіх адносін. Звычаі, як і традыцыі дзеляцца на станоўчыя і адмоўныя.

Цесна  звязаны са звычаем і іншы сродак народнай педагогікі – абрад. Азначэнне яму даў Ліцвінка В. у сваёй кнізе “Святы і абрады беларусаў”: “Абрад – гэта комплекс дзеянняў, абумоўленых той ці іншай з’явай у прыродзе, станам  яе або ўзростам чалавека, з дапамогай якіх магічным шляхам можна дабіцца жадаемага выніку” [16. с.23].

На пачатку ХХ стагоддзя этнограф  М. Доўнар – Запольскі пісаў: “Беларус з вялікаю пашанаю ставіцца да абраду, для яго абрад – гэта акт свяшчэннадзейнасці, заснаваны продкамі, асвечаны вякамі, таму і патрабуе да сябе павагі і бездакорнага выканання” [24. с.239].

Абрады звязаны ў асноўным з гаспадарчым  дабрабытам (каляндарныя абрады) і асабістым лёсам чалавека (сямейныя абрады).

Да сродкаў народнай педагогікі належаць і святы. Свята, па сутнасці сваёй, - з’ява архаічная, і сэнс яго не толькі ў  тым, каб даць людзям магчымасць  адпачыць ці ў форме пэўных звычаяў і абрадаў выявіць і замацаваць пэўныя погляды, пачуцці, адносіны іх да прыроды і паміж сабою, але і ў тым, каб дазволіць людзям “трохі затрымацца, не перавысіць хуткасць прагрэсу, не адарвацца ад традыцыі ” – піша Сяроў С.Я, знаўца каляндарных свят, звычаяў і абрадаў [27. с.41].

Чалавек не мог жыць толькі матэрыяльнымі інтарэсамі, ён імкнуўся ўпрыгожыць сваё жыццё: урачыста адзначыць вынікі  працоўнай дзейнасці, найбольш важныя падзеі ў грамадскім і сямейным жыцці. У беларускага народа існуе шмат сямейных свят і абрадаў, звязаных з нараджэннем чалавека,  са шлюбам і г.д.; ёсць гадавы цыкл свят і абрадаў. Каляндарныя святы ўмоўна можна падзяліць на тры тыпы:

1)                     звязаныя з зімовым і летнім сонцазваротамі (Каляды, Купалле);

2)                      звязаныя з абуджэннем прыроды і пачаткам сельскагаспадарчага года (вясновыя святы);

3)                     звязаныя з заканчэннем сельскагаспадарчага года (святы ўборкі ўраджаю).

Святы, прысвечаныя сонцазваротам, лічацца найстаражытнымі з  каляндарных. Абраднасць гэтых дзён –ігравая, але ў глыбіннай яе існасці ляжыць грунтоўная сур’ёзная ідэя забяспячэння бесперапыннасці жыцця  і плоднасці ўсяго жывога.

Цыкл веснавых святаў – самы працяглы па часе і самы  шматсастаўны па абраднасці. Асноўныя святы звязаны тут з провадамі зімы, гуканнем вясны, з Вялікаднём, Юр’ем, Сёмухай. Ім уласцівыя выразна акрэсленыя аграрныя рысы, скіраванасць абрадавых дзеянняў на адраджэнне прыроды, аднаўленне яе плоднай моцы, магічнае заклінанне цяпла, ачышчэнне і ахова ўсяго жывога ад злых сіл,  на ўшанаванне памяці памёршых. У святах веснавога цыкла найбольш выразна адлюстравана ідэя кругавароту быцця, узаемасувязі жыцця і смерці, калі  штогадовае веснавое адраджэнне прыроды  мысліцца, як вынік смерці зімы.

Калі большасць народных святаў зімы, вясны і першай паловы лета маюць дакладнае часовае прымеркаванне, то тэрміны святаў уборкі ўраджаю залежаць ад тэрмінаў яго  паспявання і не так дакладна замацаваны ў часе. У беларусаў галоўным святам гэтага перыяду з’яўляецца жніво.

У цэлым абрады і звычаі беларускага каляндарнага года – гэта ў многім яшчэ жывая і каштоўная наша спадчына, якая сёння з’яўляецца арганічнай часткай  сучаснай нацыянальнай культуры.

Танец гэтак жа з’яўляецца адным са старажытных сродкаў народнай педагогікі. Яго з’яўленне звязана з падрыхтоўкай чалавека да разнастайных відаў працоўнай дзейнасці, з імкненнем упрыгожыць свой побыт, выказаць свае адносіны да навакольнага свету. Гісторыя, быт, культура народа знаходзяць свой адбітак у народных танцах. У іх жа ўвасабляюцца асноўныя нацыянальныя рысы характару народа, раскрываюцца такія асаблівасці беларуса, як абавязковае валоданне нейкай справай, уменне, кемлівасць, знаходлівасць, смеласць.

 Танцы вучаць назіраць за з’явамі прыроды і выхоўваюць любоў да роднай зямлі. Жыццярадаснасць, імкненне да хараства (арнаментальнае багацце танца), сюжэтнасць, калектыўны характар выканання, мяккі гумар – характэрныя рысы беларускага народнага танца.

Такім чынам, кожны настаўнік мае магчымасць будаваць выхаваўчы працэс, выкарыстоўваючы сродкі народнай педагогікі, якія б адпавядалі прыродзе дзяцей. Далучэнне дзяцей да народнай культуры адкрывае ім дзіўнае,  цудоўнае святло, што стымулюе актыўна-пазнавальнае і эмацыянальна-каштоўнаснае стаўленне дзяцей да навакольнага свету. Незвычайнасць і навізна, разнастайнасць навакольнага свету, якія адкрываюцца дзецям з дапамогай казак, песень і іншых сродкаў народнай педагогікі, спрыяюць эмацыянальнаму ўздзеянню на дзіця, выклікаюць яго здзіўленне, жаданне больш даведацца, падахвочваюць да перадачы пачуццяў і думак.

Найбольш эфектыўныя, на мой погляд, сродкі народнай педагогікі, якія можа выкарыстоўваць настаўнік у сваім планаванні выхаваўчай работы, паказаны на малюнку 1.1.

Мал. 1.1. Сродкі выхавання і навучання народнай педагогікі

 

    Пажадана, каб гэтыя і іншыя сродкі народнай  педагогікі выкарыстоўвалі настаўнікі і бацькі ў выхаваўчых мэтах развіцця дзяцей.

 

 

 

1.3. Асноўныя патрабаванні да арганізацыі выхаваўчай работы на аснове народных традыцый у пачатковых класах

        Эфектыўнасць выкарыстання педагагічных традыцый народа ў выхаваўчай рабоце школы залежыць ад таго, наколькі пасядоўна  ў яе арганізацыі і правядзенні прытрымліваюцца настаўнікі асноўных прынцыпаў народнай педагогікі, перш за ўсё сувязі  з жыццём, з навакольным светам. Гэты прынцып заўсёды быў галоўным у народнай педагогіцы, паколькі забяспечваў пераемную сувязь пакаленняў. Па гэтаму прынцыпу выхоўваецца не адно пакаленне.           Дакладна піша пра яго Сухамлінскі В.А.: “…Чалавек смяротны, але неўміручы народ. Яго неўміручасць – у пераемнасці пакаленняў. Мудрасць стагоддзяў захоўваецца ў кнігах і нашай гісторыі, багацце ж народнай душы захоўваецца ў памяці, у сэрцы. Ва ўчынках старэйшых пакаленняў – тваіх дзядоў і бацькоў. Тым, якім ты стаў і кім  станеш у будучым, ты абавязаны старэйшаму пакаленню…” [28. с.75].

Не менш значным з’яўляецца прынцып гуманізму, інакш паважлівыя адносіны да вучня, пабудова выхаваўчай работы з улікам інтарэсаў і патрабаванняў дзяцей, у духу  гуманных традыцый беларускай народнай педагогікі. Павінен рэалізавацца і прынцып агульнага і ўсебаковага падыходу да выхавання. Гэта  азначае, што работу неабходна спланаваць так, каб мэтанакіравана і сістэматычнага ўключаць  элементы народнай педагогікі ў працэс усебаковага і гарманічнага развіцця асобы, з акцэнтам на выхаванне тых рыс і  якасцей, якія адпавядаюць ідэалу беларускага  народа.

У сваіх работах і Сухамлінскі В.А., і Макаранка А.С. не раз звяртаюць ўвагу на гуманістычныя адносіны паміж людзьмі. “…гуманнае прызначэнне выхавацеля, каб самы слабы вучань перажываў радасць поспеху – толькі пры гэтай умове ён ваш выхаванец, а ў сям’і яго маленькія радасці з’яўляюцца вылікай духоўнай сілай…”[28. с.59] - так дае нам зразумець Сухамлінскі В.А. гуманныя адносіны бацькоў, дзяцей, настаўніка.

У рэалізацыі педагагічных традыцый неабходна зыходзіць з прынцыпаў пераемнасці выхавання. Гэта праяўляецца перш за ўсё ў тым, што настаўнік мае магчымасць выпрацаваць праграму, разлічаную на перспектыву, з  ускладаннем мэт і задач. Па-другое, улічваючы разнастайнасць форм і відаў выхаваўчай работы, з’яўляецца магчымасць працы са школьнікамі рознага ўзросту. Гэта стымулюе пераемнасць выхавання. І, нарэшце, названы прынцып узмацняе сваё ўздзеянне на  магчымасці прыцягнення да арганізацыі і правядзення выхаваўчай работы бацькоў, бабуль і дзядоў, грамадскасці, народных майстроў – умельцаў, казачнікаў, песеннікаў і інш. Як піша Сухамлінскі В.А.: “…Духоўная сувязь дзяцей з пажылымі людзьмі як бы агаляе сумленне, выхоўвае чуллівасць да таго, чым жыве чалавек… Ад таго, як адносіцца дзіця да знікаючага пакалення, у значнай меры залежыць, якім ён стане грамадзянінам” [28. с.80].

У выхаваўчай рабоце на аснове педагагічных традыцый народа трэба дакладна прытрымлівацца існуючага ў народнай педагогіцы прынцыпа бесперапыннасці выхаваўчага ўздзеяння. Здзяйсненне гэтага прынцыпу мае шэраг асаблівасцей. Адна з іх  - наяўнасць мноства варыянтаў выкарыстаных сродкаў  і метадаў, форм і відаў іх рэалізацыі, а таксама ўзмацнення  выхаваўчага ўздзеяння тых ці іншых спосабаў і прыёмаў пры дапамозе ўмелай іх камбінацыі. Сюды адносіцца магчымасць прымянення сродкаў і метадаў народнай педагогікі ў залежнасці ад  сітуацыі у ходзе пастаянных зносін з дзецьмі не толькі на ўроках, пазакласных мерапрыемствах, класных гадзінах, гуртковай рабоце, але і ў час перапынкаў, экскурсій,  паходаў, у перыяд  кантактаў з сям’ёй вучняў і г.д. Гэта дазволіць пазбягаць надакучлівасці, залішняга маралізавання. Такі падыход здаўна бытаваў у народнай практыцы, садзейнічаў фарміраванню пакаленняў беларусаў. Гэта неаднаразова  падкрэслівалі этнографы, фалькларысты, педагогі.

На адным з першых  месц у народнай педагогіцы знаходзіцца прынцып прыродаадпаведнасці, уліку ўзроставых і індывідуальных асаблівасцей дзяцей пры планаванні і  ажыццяўленні выхаваўчай работы. Малодшым школьнікам характэрна  такая асаблівасць, як эмацыянальнасць успрымання. У першую чаргу дзеці ўспрымаюць тыя аб’екты і іх уласцівасці, прыметы, асаблівасці, якія выклікаюць непасрэдны эмацыянальны водгук, эмацыянальныя адносіны. Але настаўнік павінен звяртаць увагу на тое, каб дзеці ўспрымалі і менш яскравае, займальнае і захапляючае.

У малодшым школьным узросце дзеці цікавяцца лепкай, спевамі, музыкай і інш., што фарміруе ў іх эстэтычныя пачуцці. Вельмі добра сказаў пра гэта Сухамлінскі В.А.: “…Нельга зводзіць духоўны свет маленькага чалавека толькі да навукі. Калі мы будзем імкнуцца да таго, каб усе сілы душы дзіця былі захоплены ўрокамі, жыццё яго стане невыносным. Ён павінен быць не толькі вучнем, але раней за ўсё, чалавекам са шматграннымі інтарэсамі, патрэбамі, імкненнямі”[29.c.15]. Сёння кожны настаўнік мае магчымасць будаваць выхаваўчы працэс на аснове патрабаванняў, схільнасцей і здольнасцей дзяцей, з улікам канкрэтных педагагічных сітуацый, на аснове канкрэтных матэрыялаў народнай творчасці, якія б адпавядалі прыродзе дзяцей.

Да прынцыпаў народнай педагогікі адносіцца выхаванне ў працы. І калі мы хочам расціць дзяцей у  духу гэтай традыцыі, нам неабходна адпаведна арганізаваць выхаваўчую работу са  школьнікамі,  стымуляваць іх  да пасільнага ўдзелу ў даручанай справе. Напрыклад, вучні могуць збіраць і вывучаць у адпаведнасці з узроставымі і індывідуальнымі магчымасцямі, неабходныя да мерапрыемства, якое рыхтуецца, матэрыялы народнай творчасці, удзельнічаць у стварэнні куткоў,  пакояў, музеяў народнай творчасці ці народнай педагогікі, стварыць сваімі рукамі якія-небудзь вырабы на аснове народных традыцый, праводзіць неабходную работу з народнымі ўмельцамі і вучыцца ў іх майстэрству, выконваць іншыя практычныя заданні грамадска-карыснага і працоўнага характару і г.д. Галоўнае, каб уся гэта дзейнасць, у якой бы форме  яна не  будавалася, дапамагала выхаванню ў дзяцей гатоўнасці да разумовай і фізічнай працы, абуджала жаданне творча працаваць дзеля дасягнення пастаўленай мэты.

Традыцыя прывучэння дзяцей да працы садзейнічае выхаванню працавітага чалавека. У сваёй кнізе “Аб выхаванні” Макаранка А.С. піша: “Мы добра ведаем, што ад прыроды ўсе людзі валодаюць прыблізна аднолькавымі працоўнымі данымі, але ў жыцці адны людзі ўмеюць добра працаваць, другія – дрэнна, адны здольны да самай прастой працы, другія – да працы складанай і  такім чынам, больш каштоўнай. Гэтыя працоўныя якасці не даюцца чалавеку ад прыроды, яны выхоўваюцца ў ім на працягу ўсяго жыцця…”[21. с.94].

І яшчэ адзін прынцып. Прынцып  заахвочвання ініцыятывы і творчасці дзяцей. У кнізе Сухамлінскага В.А. “Сэрца аддаю дзецям” ёсць разважанне, якое раскрывае сэнс гэтага прынцыпа. Яно гучыць так: “Укладваючы ў галаву дзяцей гатовыя існасці, абагульненні, розумазаключэнні, настаўнік, часам не дае дзецям магчымасці нават наблізіцца да вытокаў думкі і жывога слова, звязвае крылы мары, фантазіі, мастацтва. З жывой актыўнай дзейнасці істоты дзіця нярэдка пераўтвараецца як бы ў запамінальную канструкцыю… Не, так не павінна быць. Нельга адгараджваць дзяцей ад навакольнага свету мураванай сцяной. Нельга пазбаўляць вучня радасцей духоўнага жыцця. Духоўнае жыццё дзіцяці паўнацэннае толькі тады,калі ён жыве ўсвеце гульняў, казак, музыкі, фантазіі, мастацтва. Без гэтага ён – засохлая кветка.” [29. с.86].

 Выхаваўчая работа на аснове народных педагагічных традыцый развівае творчыя здольнасці як настаўніка, так і вучняў, стымулюе іх ініцыятыву. Сродкі і метады народнай педагогікі не павінны быць акрэсліны строгімі праграмнымі рамкамі. Змест, формы, напрамкі выхаваўчай работы неабходна вызначаць, зыходзячы з інтарэсаў і  патрабаванняў дзяцей.

Першыя гады навучання ў школе – гады развіцця цікавасці ў дзяцей. Асноўная – пазнавальная цікавасць, зацікаўленасць навакольным светам, імкненне даведацца як мага больш. У сувязі з фарміраваннем інтарэсаў і схільнасцей пачынаюць фарміравацца і здольнасці школьнікаў.

         Такім чынам, асноўным патрабаваннем да арганізацыі выхаваўчай работы на  аснове народных педагагічных традыцый

з’яўляецца прытрымка такіх прынцыпаў народнай педагогікі, якія паказаны на малюнку 2.2.

 

                Мал. 2.2. Асноўныя прынцыпы народнай педагогікі

 

Да выкарыстання народных традыцый трэба падыходзіць творча, з улікам  таго, што народная педагогіка мае як станоўчыя, так і адмоўныя рысы. У сваёй дзейнасці настаўнік-выхавальнік павінен выкарыстоўваць толькі ўсё станоўчае, што назапашана народам на працягу шматгадовай гісторыі.

       Народная педагогіка – корань, які сілкуе педагогіку сённяшняга дня. Улічваючы  тое, што народы, якія жывуць у Беларусі, павінны ведаць і паважаць  культуру, традыцыі і звычаі беларусаў, у аснову выхаваўчай работы неабходна палажыць педагагічныя традыцыі менавіта беларускага народа, яго культуру, мову, традыцыі, звычаі. Гэта не павінна весці да  нацыянальнай ізаляванасці, непрымальнасці культуры іншага народа. Мы павінны выхаваць не нацыяналіста, а асобу, якая мае дачыненні да ўсяго свету, якая выгадавана на лепшых культурных  дасягненнях чалавецтва, асобу, якая не згубіла б сваёй нацыянальнай  самабытнасці.

 

                                            

 

 

 

                                          

 

 

                                 ВЫВАДЫ ДА ГЛАВЫ 1

    1. Народная  педагогіка  дазваляла  і  дазваляе вырасціць фізічна  загартаваных і  духоўна  багатых людзей. Неабходнасць ведання забытых і адкінутых народных  традыцый  і сёння  маюць  велізарнае  значэнне  для  выхавання дзяцей і моладзі. Народная педагогіка ўвабрала ў сябе шматвяковы вопыт выхавання, вывераны  практыкай  многіх  пакаленняў.

        У цяперашні час народная  педагогіка  працягвае  заставацца самай галоўнай,  канструктыўнай,  самай  стваральнай  духоўнай  сілай  у жыцці народа.

    Выхаванне  і адукацыя  ў  грамадстве  не могуць эфектыўна  функцыяніраваць, не могуць нават проста існаваць без народнай педагогікі. Народная педагогіка – педагогіка нацыянальнага развіцця, уздыму, адраджэння і адначасова гэта і педагогіка народнага самавыхавання, якая стварае асобу патрыёта, сына народа з высокаразвітым пачуццём нацыянальнага гонару і чалавечай годнасці.

   2. Народная педагогіка мае вялікі арсенал  апрабаваных на працягу многіх стагоддзяў эфектыўных сродкаў выхавання і навучання.

      Мы разгледзілі толькі невялікую колькасць педагагічных сродкаў, такіх як казка, прыказкі і прымаўкі, танец, святы, абрады, звычаі, традыцыі, гульні, загадкі.  Якія сродкі і метады народнай педагогікі выкарыстоўваць у выхаваўчым працэсе, кожны настаўнік вырашае сам. Але выкарыстоўваць трэба тыя сродкі, якія могуць даць станоўчы выхаваўчы эфект. Трэба спаўна выкарыстоўваць залаты запас народнай мудрасці, якая стагоддзямі паспяхова ўплывала на фарміраванне асобы, для паляпшэння маральнага здароўя грамадства, для аднаўлення маральнага ідэалу беларуса.

        Галоўным крытэрыем выбару сродкаў выхавання з’яўляецца адпаведнасць гуманістычным  і  дэмакратычным ідэалам народа. Калі зыходзіць з гэтага крытэрыя, то прыказку “Вучы народ, вучыся і ў народа”  трэба разумець такім чынам, што ў сваёй дзейнасці настаўнік павінен вучыцца ў народа, але ж выкарыстоўваць толькі ўсё станоўчае, што  назапашана народам на працягу шматгадовай гісторыі.

  3. Арганізацыі выхаваўчай работы на аснове народных традыцый з малодшымі школьнікамі адпавядае  прынцыпам народнай педагогікі:

 - сувязь з жыццём і навакольным  светам;

- гуманізм;

- агульны і ўсебаковы падыход да выхавання;

- пераемнасць выхавання;

- бесперапыннасць выхаваўчага ўздзеяння;

- выхаванне ў працы;

- заахвочванне ініцыятывы і творчасці дзяцей.

     Толькі прытрымліваючыся гэтых прынцыпаў,  мы зможам выхаваць духоўна-маральную асобу, увесці дзяцей у свет беларускай народнай культуры, садзейнічаць прыняццю імі маральных каштоўнасцей беларускага народа.

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

ГЛАВА 2. ВЫКАРЫСТАННЕ СРОДКАЎ НАРОДНАЙ ПЕДАГОГІКІ Ў ВЫХАВАННІ МАЛОДШЫХ ШКОЛЬНІКАЎ

2.1.Вывучэнне ўзроўню выхаванасці малодшых школьнікаў і іх уяўленняў аб нацыянальнай культуры.

Пазакласная работа дае вялікую магчымасць для творчага выкарыстання  народных сродкаў і традыцый. Для вывучэння ўяўленняў вучняў аб традыцыях, святах і іншых сродках народнай педагогікі была праведзена і прааналізавана работа з вучнямі  аднага класа на працягу чатырох гадоў СШ № 2  г.п. Круглае, Магілёўскай вобласці.

Мэтай гэтай работы было вывучэнне ўяўленняў аб нацыянальнай культуры ў вучняў малодшых класаў.

Для дасягненя гэтай мэты вырашаліся задачы:

-         вызначыць крытэрыі і паказчыкі выхаванасці малодшых школьнікаў;

-         падабраць метады даследавання, распрацаваць дыягнастычную праграму;

-         выявіць ўзровень выхаванасці  вучняў пачатковых класаў;

-         вывучыць уяўленні малодшых школьнікаў аб нацыянальнай культуры, іх перавагу адносна канкрэтных сродкаў народнай педагогікі.

Для вырашэння  гэтых задач прымяняліся метады:

  - анкетаванне;

    - методыка “Колераграма”;

    - методыка “Ранжыраванне”;

      - выяўленне зацікаўленасці адносна сродкаў народнай педагогікі;

      - методыка вывучэння самаадчування вучняў у калектыве;

      - вывучэнне ўзроўню выхаванасці вучняў малодшых класаў.

            Разгледзім іх:

 Анкета з пытаннямі і адказамі.

Мэта: выявіць уплыў народных традыцый на патрыятычныя пачуцці вучняў.

Методыка правядзення: на асобных лістах паперы напісаны пытанні і адказы. Кожны вучань выбірае адпаведны адказ, ці дае свой. Затым адказы аналізуюцца настаўнікам.

 Пытанні  і адказы анкеты:

1.     Якія традыцыі існуюць у вашай сям’і?

·        святкаванне агульнадзяржаўных свят (Новы год, 1 Мая, 8 Марта і інш.);

·        заняткі фізкультурай і спортам, сумесныя вандроўкі, падарожжы ў лес;

·        святкаванне дзён нараджэнняў членаў сям’і;

·        прыдбанне падарункаў да памятных дат;

·        гатаванне абедаў;

·        сумесная праца ў доме;

·        развучванне і выкананне народных песень, танцаў;

·        наведванне цырка, тэатраў, музеяў, кіно;

·        прыём гасцей, візіты ў госці;

·        святочныя пачастункі;

·        іншае_________________________________________________

 

2.     Што з пералічанага вы часцей за ўсё назіраеце ў жыцці сваёй сям’і?

·        гучанне народнай музыкі (радыё, тэлевізар, спевы членаў сям’і);

·        актыўнае выкарыстанне роднай мовы;

·        гатаванне страў нацыянальнай кухні (дранікі, бабка, клёцкі і інш.);

·        выкарыстанне народнай вопраткі ці яе элементаў (вышыванне, вязанне кручком і інш.);

·        рушнікі, сурвэткі, абрусы;

·        іншае   _____________________________________________________

 

__________________________________________________________________________________________________________________________________

 

4.     Дзе ў школе можна пазнаёміцца з народнай культурай?

·        у сямейных клубах, студыях, кружках;

·        на музычных уроках;

·        праглядваючы спецыяльныя відэаперадачы, чытанні кніг;

·        пад час экскурсіі, цікавых сустрэч, у паходах;

·        іншае______________________________________________________

 

5.     Якія народныя казкі, песні ёсць (ці былі) любімыя?

·        беларускія;

·        рускія;

·        украінскія;

·        іншыя_____________________________________________________

 

6.     Якія беларускія традыцыі і звычаі, абрады вам хацелася б захаваць у

сваёй сям’і?

·        Каляды;

·        Пасха;

·        Купалле;

·        Радуніца; Дзяды;

·        Абрад хрышчэння і вяселле;

·        іншыя______________________________________________________

 

                Падкрэсліце варыянт адказу ці дапішыце свой. Дзякуй за адказы.

 

         Анкета праводзілася і з дзецьмі, і з бацькамі кожны год. Аналізуючы анкеты, вызначалі які ўплыў аказваюць народныя традыцыі на патрыятычныя  адчуванні вучняў малодшых класаў і іх бацькоў. Дынаміка  змянення адносін бацькоў (у % суаднясенні) да народнай культуры паказана на малюнку 2.1., а дзяцей – на малюнку 2.2.

Мал.2.1. Дынаміка змянення адносін бацькоў да народнай культуры

 

Мал.2.2. Дынаміка змянення адносін дзяцей да народнай культуры

 

        Так, у 1-ым класе народныя традыцыі аказвалі ўплыў на патрыятычныя пачуцці бацькоў на высокім узроўні – 18 %, сярэднім узроўні – 39 %, нізкім узроўні – 43 %.  На пачуцці дзяцей на высокім  узроўні – 12 %,  сярэднім  узроўні – 39 %, нізкім  узроўні –49 %.

          Гэта гаварыла аб тым, што народная культура, аказвае мінімальны ўплыў на патрыятычныя пачуцці і дзяцей, і бацькоў. Змяненне адносін да народных традыцый адбываліся паступова, па меры таго, як праводзіліся мерапрыемствы па праграме “Зямля бацькоў – мая зямля”. Гэта праграма аказала станоўчы ўплыў на бацькоў і дзяцей.

     

Методыка “Ранжыраванне”.

Мэта: выяўленне значнасці для дзяцей сродкаў народнай педагогікі.

       Методыка правядзення: вучням прапаноўваецца вызначыць для сябе па ступені значнасці наступныя сродкі народнай культуры. Вызначце рангавыя месцы (ад 1да 8 па ступені значнасці для сябе) наступных сродкаў народнай педагогікі: танец, песні, гульні, казкі, загадкі, прыказкі і прымаўкі, традыцыі, звычаі, абрады, святы.

        Рэспандэнты на асобных лістах, на якіх надрукаваны назвы сродкаў народнай педагогікі, вызначаюць іх рангавыя месцы. Затым лісты збіраюцца і аналізуюцца дадзеныя. 

        Месцы (у %) сродкаў народнай педагогікі, якія б хацелі выкарыстоўваць вучні малодшага школьнага ўзросту прадстаўлены на малюнку 2.3.

 

        

             Мал.2.3.Рангавыя месцы ( у %) сродкаў народнай педагогікі

         Правёўшы ранжыраванне, я выявіла перавагу тых сродкаў, якія больш прымяняюцца і  даступны  дзецям. У 1-ым класе - гэта гульні 85 %, песні – 82 %, казкі – 60 %, святы і загадкі – 20 %, танец – 10 %, традыцыі, звычаі, абрады – 4%, прыкызкі і прымаўкі – 3 %. Вынік залежыць ад таго, як настаўнік сплануе выхаваўчую работу і наколькі творча да яе падыдзе.

         У ходзе работы выкарыстоўвалася і такая методыка як “Колераграма”

( Л.В.Байбародава, М.В.Трушнёва ).

        Мэта:  ацаніць задаволенасць дзяцей, якія прымалі ўдзел у мерапрыемствах класа.

Методыка правядзення: у дзень правядзення мерапрыемства кожны вучань ацэньваў сваю задаволенасць гэтым мерапрыемствам з дапамогай каляровага жэтона. Аналіз методыкі праводзілі па табліцы 2.1.

 

Табліца 2.1. Ацэньванне па методыцы “Колераграма”

Колер жэтона	1-ы варыянт	2-і варыянт
Чырвоны	Усё спадабалася, задаволен, што прыйшоў	Быў актыўным, змог выказаць свае здольнасці
Зялёны	Задаволен, што прыйшоў, але не ўсё спадабалася	Хацеў быць актыўным, але не змог і не імкнуўся выказаць свае здольнасці
Сіні	Мерапрыемства не спадабалася, прыйшоў дарэмна	Зусім не выказаў сваіх здольнасцей

 

Па выніках гэтай методыкі рабіўся аналіз мерапрыемстваў, з якога было  бачна, якія з іх больш спадабаліся дзецям, як далей планаваць выхаваўчую работу, на што звярнуць увагу і інш. У 1-ым класе дзеці аддаюць перавагу  такім формам работы , як гульні, казкі, выставы, экскурсіі, КТС сумесна з бацькамі,

    

        Кожны год выкарыстоўвалася дыягнастычная карта вывучэння ўзроўня выхаванасці вучняў малодшага школьнага ўзросту.

   Мэта: выявіць уяўленні настаўніка пачатковых класаў і бацькоў аб выхаванасці дзяцей, атрымаць сярэдні бал выхаванасці.

   Методыка правядзення: бацькам і настаўніку выдаваліся дыягнастычныя карты ( узор карт у дадатку).

        Ацэньвалі ўзровень выхаванасці асобы дзіцяці бацькі і настаўнік па пяцібальнай шкале:

5 балаў – паказчык выражаны вельмі моцна, высокая ступень;

4 балы – паказчык выражаны моцна, дастатковая ступень;

3 балы – паказчык выражаны ў сярэдняй ступені;

2 балы – паказчык выражаны слаба, сярэдне-нізкая ступень;

1 бал – паказчык не выражаны, нізкая ступень.

     Па наступных крытэрыях: маральнасць і калектывіз, адносіны да блізкіх людзей, сумленнасць, патрыятызм і грамадзянства, дапытлівасць, працавітасць, самастойнасць, імкненне да здаровага вобразу жыцця.

  У 1 – ым класе ўзровень выхаванасці знаходзіцца  на  сярэдне-нізкай ступені, што складае 2,8 балы, што залежыць ад ўзрастовых асаблівасцей і ад навакольнага свету. Выхаванасць дзяцей змяняецца год ад году. Гэта добра відаць з табліцы 2.2.

 

Табліца 2.2. Зводная табліца значэнняў узроўняў выхаванасці вучняў

№ п\п	Прозвішча, імя вучня	Адзнака бацькоў					Адзнака настаўніка				Узровень выхаванасці вучняў
		клас					клас				клас
		1	2	3	4	1		2	3	4	1	2	3	4
1	Акіншава Анастасія	4	4	4	4,6		3	3	3,5	4	3,5	3,5	3,7	4,3
2	Бабко Віктар	2	2	3	3,3		3	3	3	3	3	3	3	3,3
3	Варапаеў Юрый	2	3	3	3,8		3	3	3	3,6	3	3	3	3,6
4	Варапаеў Ілья	2	2	2,5	3		2	2	3	3	2	2	3	3,3
5	Гарцуеў Аляксей	2	2	2	3		2	2	3	3	2	2	2,4	3
6	Здзітавецкая Марыя	3	3	3	4		3	3	3,4	4	3	3,2	3,7	4,1
7	Клімкова Таццяна	2	2	3	3		3	3	3	3	2,5	2,5	3	3
8	Кароткая Таццяна	2	2,4	3	3,5		2	2,4	3	3	2	2,7	3	3,7
9	Лазар Ян	2	2	2,5	2,5		3	3	3	3	2,5	2,5	3	3

 

                                                                                                                             Працяг табліцы 2.2.

10	Лапо Хрысціна	3	3	4	4	3	3	4	4	3	3	4	4
11	Лемешаў Антон	2	3	3	3	2	3	3	3,2	2	3	3	3,2
12	Лямцаў Юрый	3	3	3	4	3	3	3	4	3	3	3	4
13	Матвеева Ганна	2	2	3	3	2	2	3	3	2	2	3	3
14	Назараў Аляксандар	2	3	3	3,5	2	3	3	3	2	3	3	3,3
15	Пясецкае Алена	3	4	4	4	3	4	4	4	3	4	4	4
16	Сазонаў Максім	2	2,6	2,8	3	2	3	3	3	2	2,6	3	3
17	Анішчанка Хрысціна	3	3	3	4	3	3	4	4	3	3	4	4
18	Швяцоў Алег	2	3	3	3	3	3	3	3	2,5	3	3	3
19	Шпількова Алена	3	3,5	4	4	3	3	4	4	3	3,6	4	4,2
20	Якаўлева Дар’я	4	4	4,5	4,8	4	4	4,6	4,9	4	4	4,6	4,8
	Сярэдняе значэнне	2,8	3,0	3,4	3,9	2,8	3,0	3,4	3,9	2,8	3,0	3,4	3,9

 

      З табліцы бачна, што ўзровень выхаванасці знаходзіцца на сярэдне-нізкай ступені, складае ў сярэднім 2,8 балы. Гэта залежыць ад узроставых асаблівасцей і ад навакольнага свету дзяцей.

 

      Методыка вывучэння самаадчування вучняў у калектыве.

   Мэта: выявіць самаадчуванне дзяцей у калектыве, каб зразумець які ўплыў аказвала праграма “Зямля бацькоў – мая зямля” на выхаванне дзяцей.

   Методыка правядзення:  На пачатак навучальнага года (канец I чвэрці) і канец навучальнага года (май) па дадзенай праграме праваджу методыку самаадчування вучняў у калектыве з дапамогай графічнага малюнка.

Вучням прапаноўваецца картка-квадрат – гэта клас. Дзіцяці прапаноўваецца паказаць сваё месца сярод дзяцей класа (у выглядзе кружка). Калі дзіця ставіць кружок у цэнтры – ён добра і ўтульна адчувае сябе ў калектыве, ён зацікаўлены працай у класе, яму цікава ў школе. Калі кружок пастаўлены на мяжу круга – дзіця не ўпэўнена ў сваіх здольнасцях, баіцца быць у цэнтры ўвагі. Калі за мяжу -  гэтаму дзіцяці неабходна дапамога (яму не цікава, цяжка). Графічны малюнак на працягу ўсіх 4-ох гадоў навучання не змяняўся, а змяняўся толькі змест у графічным малюнку (дадатак). У табліцы 2.3. паказаны вынікі на пачатак навучальнага года, калі яшчэ не працавалі па праграме “Зямля бацькоў – мая зямля” і на канец навучальнага года.

 

       Табліца 2.3.  Дынаміка вывучэння самаадчування вучняў у калектыве

Клас	Графічны малюнак	Пачатак навучальнага года		Канец навучальнага года
		Колькасць вучняў у абсалютных лічбах	Колькасць вучняў у працэнтах	Колькасць вучняў у абсалютных лічбах	Колькасць вучняў у працэнтах
1		7	35	3	15
		9	45	8	40
		4	20	9	45
2		3	15	2	10
		8	40	7	35
		9	45	11	55
3		2	10	2	10
		9	45	6	30
		9	45	12	60
4		2	10	0	0
		8	40	6	30
		10	50	14	70

 

І так кожны год. У 1-ым класе  на пачатак навучальнага года 35% дзяцей яшчэ не адчувалі сябе членамі калектыву, на канец навучальнага года 1-ага класа іх было 15%.

Такім чынам,  аналізуючы работу з малодшымі школьнікамі, варта памятаць, што іх развіццё магчыма пры наяўнасці станоўчай матывацыі, пачынаць новую дзейнасць трэба з пастаноўкі мэт і задач, падрыхтоўкі дзяцей да актыўнага яе ўспрыняцця.

Уласцівыя малодшым школьнікам прыродная актыўнасць, вера ў свае сілы, багатая фантазія, неверагодная вынаходлівасць і лёгкае ўспрыняцце розных вобразаў – цудоўны падмурак для развіцця дзяцей і выкарыстання ў выхаваўчай рабоце сродкаў народнай педагогікі.

Аналізаваць выхаваўчую работу з малодшымі школьнікамі на аснове народнай педагогікі можна, выкарыстоўваючы розныя методыкі і інш. Я звярнула ўвагу толькі на некаторыя з іх.

 

 

 

 

           

 

 

 

 

 

             

 

 

 

 

 

               2.2. Аўтарская праграма “Зямля бацькоў – мая зямля”.

Наша пакаленне дзяцей, якое вырасла ў вёсцы, яшчэ не зусім адарвалася ад каранёў народа.  Памятаючы сваё дзяцінства, мы з радасцю ўспамінаем святы, якія адзначаліся ў нас на  вёсцы. Гэта былі асаблівыя моманты ў нашым жыцці. З тых гадоў у памяці засталіся святы, якія адзначаліся ўсёй вёскай, а то  і навакольнымі вёскамі. Вельмі цікава адзначаліся святы Вялікдзень (Вяліканне), Купалле, Сустрэча вясны (Саракі) і іншыя. На нас, дзяцей, гэтыя святы зрабілі вялікае ўражанне.

І сёння ўсплываюць у памяці песні, якія гучалі ва ўсіх кутках нашай вёскі; гамонка дарослых, каля якіх заўсёды “круціліся” мы, дзятва; тыя  гісторыі, якія расказваліся надвячоркам каля вогнішча; гульні, у якія нашы дзеці ўжо не гуляюць і шмат чаго яшчэ.

Уступ

Паэт-зямляк, Міхась Кушняроў, шмат вершаў прысвяціў роднаму краю, любай Кругляншчыне. У адным з іх ён прызнаўся:

...Пражыць не мог бы нават дня

Я без цябе, мая зямля!...

На свеце, кажуць, цудаў сем,

Хоць я не зведаў іх усе,

Ды цвёрда знаю: восьмы цуд –

Зямля бацькоў, мой родны кут!...

         Калі чытаем гэтае прызнанне ў любові роднай старонцы, і   міжволі пагаджаемся з думкай аб тым, што краіна наша – гэта не толькі сталіца, не толькі абласныя цэнтры, але і раёны, гарадскія пасёлкі, маленькія вёсачкі.

Для кожнага з нас радзіма там, дзе мы адчуваем унутраную сувязь з зямлёй, з народам, з мінуўшчынай, са сваімі вытокамі.

Выхоўваць у дзяцей любоў да роднай зямлі, да таго куточка, дзе ты  нарадзіўся, неабходна з дзяцінства. Няхай яны паважаюць і любяць сваю маленькую радзіму, як і ўраджэнцы нашага краю, якія стагоддзямі стваралі славу і гонар роднай круглянскай зямлі.

Бо з чаго пачынаецца рака? З маленькіх крыніц і ручаёў. Так і пачуццё самаадданай любові да Радзімы і свайго народа пачынаецца з ведаў аб роднай прыродзе, культуры, гісторыі, з захаплення роднымі краявідамі, з прывязанасці да роднага дома, з павагі да людзей і іх працы, з клопату аб бацьках, з умення жыць у згодзе са сваімі блізкімі і роднымі.

Ствараючы гэту праграму “Зямля бацькоў - мая зямля”, аўтар кіравалася думкай: “Каб данесці да дзіцячых душ веды пра нашу спадчыну, трэба арганізаваць і ўзначаліць  гэту добрую справу”. А падштурхнула да гэтай справы тое, што ўжываючы на ўроках і  пазакласнай рабоце сродкі народнай педагогікі, дзеці пачалі цікавіцца ўсім, што датычыцца культуры, гісторыі сваёй краіны, сваёй зямлі. Мерапрыемствы, прадугледжаныя аўтарам аформлены ў розныя формы (гульні, вандроўкі, святы і інш.), дадуць магчымасць больш мэтанакіравана і грунтоўна працаваць у абраным напрамку.

Усе сцэнарыі і распрацоўкі падрыхтаваны на аснове матэрыялаў з розных крыніц. Праграма ўключае таксама і матэрыялы, распрацаваныя сумесна з дзецьмі. Думаецца, што ажыццяўленне гэтай праграмы “Зямля бацькоў -  мая зямля” – яшчэ адзін крок да адказу на пытанні: “Хто мы?” “Адкуль мы”, “Чым  слаўна зямля наша?”

Хацелася б унесці сваёй праграмай хоць маленькую крупінку ў развіццё творчых здольнасцей, паглыбленне ведаў дзяцей, фарміраванне гарманічнай асобы, у выхаванне такога  чалавека, які б, стаўшы дарослым і абраўшы жыццёвую дарогу для сябе, у сэрцы захаваў і перадаў дзецям любоў да нашай бацькоўскай зямлі.

 Гэтай праграмай могуць карыстацца настаўнікі пачатковых класаў, выхавацелі ГПД і тыя людзі, якія зацікаўлены ў выхаванні  будачага пакалення на аснове народнай педагогікі.

                                               Канцэпцыя праграмы

Увесці дзяцей у свет беларускай народнай культуры, садзейнічаць  прыняццю імі маральных каштоўнасцей беларускага народа (адзінства чалавека і прыроды, любоў да роднай зямлі, працавітасць, міласэрнасць.

                                        Мэты праграмы:

1. Навучыць дзяцей адчуваць і паважаць  свае вытокі на роднай зямлі, сэрцам і душой палюбіць вечныя каштоўнасці роднага краю, развіваць дапытлівасць, цікавасць да роднай мовы, прывіць устойлівы інтарэс да гісторыі Кругляншчыны, да авалодання ведамі народнай культуры.

2.  Пазбегнуць разрыву паміж пазнавальным і маральным пачаткамі ў выхаванні. Імкнуцца да таго, каб веды на аснове народных традыцый фарміравалі не толькі інтэлектуальны стрыжань асобы, але і каб краналі самыя чуйныя струны душы і сэрца.

3. Стварыць умовы для інтэлектуальнага, маральнага і эмацыянальнага самавыражэнне асобы малодшага школьніка і для фарміравання дзіцячага  калектыву і развіцця асобы ў ім.

Асноўныя накірункі праграмы

1 клас “ Я- роднай старонкі зярнятка”.

2 клас “Адкрываем прыроду год ад году”.

3 клас “Хата з матчынай душою”.

4 клас “Колькі роднасці вакол!”

 

1клас “Я – роднай старонкі зярнятка”

“ Няхай дзе-небудзь жыць і лепей,

  Няхай дзе-небудзь вечны май,

  А мне зімой, вясной і летам

  Мілей за ўсё мой родны край”.

                                      Міхась Кушняроў.

 

   

  2 клас “Адкрываем прыроду год ад году”

“На Кругляншчыне – светлыя росы,

 Пералескі, лугі ды гаі...”

                            Віктар Бяляцкі.

 

  3 клас “Хата з матчынай душою”

“На Кругляншчыне спадчына наша

 Ад бабуль і матуляў ідзе...”

                            Віктар Бяляцкі.

 

  4 клас “Колькі роднасці вакол!”

“У сэрца

 Шчырай глыбіні

 Жывуць удзячлівыя словы,

 Што тут мае ёсць карані,

 Што тут майго жыцця асновы...”

                            Віктар Бяляцкі.

 

План рэалізацыі аўтарскай праграмы

 

1.     Вывучэнне інтарэсаў дзяцей пачатковых класаў у пазаўрочны час; выклікаць зацікаўленасць у набыванні ведаў аб жыцці нашых продкаў.

2.     Устанаўленне кантактаў з установамі, якія звязаны з арганізацыяй інфармацыйнага забяспячэння (цэнтральная, дзіцячая, школьная бібліятэкі, музей,Дом Рамёстваў,школа Мастацтваў).

3.     Збор гістарычных зестак пра Кругляншчыну, набыццё прадметаў быту мінулага.

4.     Удасканальванне арганізацыі вольнага часу:

-         выкарыстанне розных форм дзейнасці з мэтай далучэння дзяцей да набыцця ведаў аб гісторыі Беларусі, свайго краю, традыцыях і абрадах і іх паглыблення: гульні, вандроўкі, падарожжы і г.д.;

-         стварэнне ўмоў для змястоўнага адпачынку.

       5.Наяўнасць асабістых сродкаў у памеры 500 тысяч рублёў на кожны год.

      Тэрмін рэалізацыі праграмы 4 гады.

Арганізацыйна-метадычнае забеспячэнне аўтарскай праграмы:

 1.Самаадукацыя, пошук новых гістарычных і краязнаўчых матэрыялаў і на іх базе распрацоўка новых форм работы (гульні, урокі, дыскусіі і г.д.).

 2.Ажыццяўленне паблік-рылейшнз з усімі ўстановамі і арганізацыямі, зацікаўленымі ў сумеснай дзейнасці.

 3.Ажыццяўленне рэкламнай кампаніі па рэалізацыі аўтарскай праграмы:

- выданне буклета;

- папаўненне кутка беларускай хаты прадметамі быту;

- распрацоўка новых мерапрыемстваў.

 

Кароткі змест праграмы:

1 клас. Праграма: “Я – роднай старонкі зярнятка”.

Праграма гэтага года з’яўляецца падрыхтоўчай. Яна ўводзіць дзяцей у кола праблем наступных трох гадоў: чалавек і прырода; чалавек і сям’я; чалавек і родная зямля. Праз знаёмства з народнай культурай дзеці пачынаюць разумець маральныя і эстэтычныя каштоўнасці свайго народа.

2 клас.  Праграма: “Адкрываем прыроду год ад году”.

Падарожжа па парах года. Сувязь чалавека і прыроды. Уяўленне нашых продкаў аб навакольным свеце, увасобленых у абрадах, звычаях, вуснай народнай творчасці, прадметах быту.

3 клас. Праграма: “Хата з матчынай душою”.

Знаёмства з беларускай хатай і падворкам. Рэчы вакол чалавека. Вёска, сяло. На ўвазе сямейны ўклад, абрады, звычаі, якія суправаджаюць чалавека ад нараджэння да смерці.

        4 клас. Праграма: “Колькі роднасці вакол!”

Шматвобразнасць культурных традыцый Беларусі і культура свайго краю. Гісторыя свайго края.

 

 

Праграма для  навучэнцаў 1-ых класаў. “Я – роднай старонкі зярнятка”.

I чвэрць “У гасцях у бабулі Восені”

1. “Пра што расказала рабінка” . Уводны занятак. Знаёмства з тым, што будзем рабіць. Паняцце аб народнай культуры. Даведаемся, адкуль пайшлі беларусы і якім нашы продкі бачылі навакольны свет. Экскурсія па пасёлку. Знаходжанне прымет восені ў прыродзе, збіранне лісце рабіны. Малюем восеньскі парк.

2. “Аповед цёткі Акуліны”.  Класная гадзіна. Збіраем разам з бацькамі прыказкі, прымаўкі, прыкметы восені. Бацькі разам з дзецьмі запісваюць іх у спецыяльныя кніжкі-самаробкі,  калі ёсць  пажаданне, малююць малюнкі.

3. “ У майстэрні Дзеда – Усёведа”. Майструем вырабы з прыроднага матэрыялу. Развучваем і гуляем у беларускія народныя гульні “Браднік”, “Вартаўнік”, “Гарады” і інш., на перапынках, уроках фізічнай культуры.

4. “Запаведныя мясціны”.  Экскурсія ў заапарк, у Буйнічы. Звяры і птушкі  Беларусі і не толькі. Месца пражывання. Харчаванне жывёл і ўзаемасувязь жывёльнага свету.

5. Акцыя “Дапамажы слабым”. З дапамогай бацькоў выраб кармушак, падкормка птушак на працягу зімовага перыяду. Падвядзенне вынікаў, планаванне на II чвэрць разам з дзецьмі і бацькамі.

    II чвэрць “Зіма, мароз, а ў нас свята”

1. Сустрэча з казкай. Конкурс на  лепшага расказчыка. Сумесна з бібліятэкарамі праводзілі  конкурс на лепшага расказчыка. Чытаем казкі розных народаў, параўноўваем, шукаем агульнае. Распытваем бабуль, бацькоў пра казкі іх дзяцінства. Вырабляем казачныя фігуркі да Калядак.

2. Народнае свята “Калядкі”. Слухаем аповед пра гэта свята. Развучваем калядныя песні, вучымся ўслаўляць усю сям’ю (гаспадыню, гаспадара і іх дзяцей). Вырабляем разам з бацькамі маскі, святочныя касцюмы.

3. Калектыўна – творчая справа “Прыйшла Каляда – адкрывай варата”.  Разыгрываем абрад калядавання ( калядуем у школе, у суседзяў, у аднакласнікаў, у настаўнікаў). Падвядзенне вынікаў, планаванне работы на наступную чвэрць.

III чвэрць.”Добрае на людзі ідзе з добрай сям’і”.

1. “Без кораня і палын не расце”. Вывучаем радавод, распытваем бацькоў, родзічаў аб гісторыі рода, знаёмімся з традыцямі сям’і. Запісваюць у асобны сшытак – дзеннік.

2. “Мая сям’я”. Выстава ў класе. Разам з бацькамі вучні знаёмяць усіх са сваім радаводам.

3. “Маладзецкія забавы”. Гульні на свежым паветры. Вывучаем беларускія зімовыя гульні. Робім горку, выляпляем крэпасць і “захопліваем” яе. Падвядзенне вынікаў за чвэрць.

IV чвэрць. “Бабуліна скарбонка”.

1. Майстры і ўмельцы.  Экскурсія ў Дом Рамёстваў. Знаёмства з народнымі рамёствамі.

2. Горад майстроў. Вучымся вырабляць  выцінанкі, рыхтуемся да выставы ў класе.

3. КТС “Матуля родная мая”.

4. Багацце зямлі Круглянскай.   Экскурсія ў музей. Даведваемся аб майстрах і ўмельцах, аб тым што было раней і захавалася цяпер.

5. Свята “Да пабачэння, першы клас!”

Падвядзенне вынікаў работы.

 

Праграма для навучэнцаў 2-х класаў. “Адкрываем прыроду год ад году”. I чвэрць“Восень – прыпасіха”.

1.“Навакольны свет вачыма нашых продкаў”. Знаёмства з паняццем народнай культуры, з тым што будзем рабіць у гэтым годзе. Знаёмства з тым, як жылі нашы продкі, якім бачылі навакольны свет.

2. Спартыўнае свята. Беларускія народныя гульні, забавы.

3. “Вячоркі”. Восеньскае свята. Знаёмства з беларускім народным календаром праз удзел  у святах. Выкарыстанне ў вячорках элементаў свят “Здзвіжанне”, “Пакровы”, “Дзяды” і інш.

4. “Аповед цёткі Акуліны”. Класная гадзіна. Знаёмства з жанрамі  беларускага фальклору: забаўлянкамі, калыханкамі, пацешкамі, заклічкамі, прыказкамі, прымаўкамі, загадкамі. Што раскажуць яны пра далёкае мінулае? Падвядзенне вынікаў.

II чвэрць “Справа – зімовая забава”.

1. Майстэрня дзіцячых народных цацак. Знаёмства з народнай цацкай. Цацка, як сімвал уяўленняў пра навакольны свет. Тэхніка выканання. Рыхтуем вырабы да выставы.

2. “У мядзведзя ў бары” – дзень беларускай гульні.  Развучванне беларускіх дзіцячых гульняў. Выкарыстанне іх на перапынках і ўроках фізічнай культуры.

3. КТС “Муха – пяюха” – інсцэніроўка  беларускай народнай казкі.

4. Школьная выстава “Беларускія народныя цацкі”.

5. “Ой калядкі, бліны ды ладкі” – свята.  Знаёмства са стравамі беларусаў, гульні, забавы, песні.

III чвэрць “Беражы нос – у вялікі мароз”.

1.”Эх ты зімушка-зіма!”. Школьнае свята. Сустракаем зіму. Конкурс  вершаў пра зіму. Састаўлення  дыялогаў з прыказкамі і прымаўкамі.

2. “У гасцях у сястрыцы Алёнкі” – віктарына па казках. Можна правесці ў бібліятэцы. Што раскажуць беларускія народныя казкі аб жыцці нашых продкаў.

3. “Па свеце з казкай” – свята-вандроўка. Сустракаемся з героямі казак. Адказваем на іх пытанні. Дапамагаем  разабрацца ў цяжкіх сітуацыях.

4. “Масленіца” – свята. Развучваем  масленічныя песні, замовы. Конкурс фігур са снегу. “Багатырская наша сіла” – спартыўныя гульні. “Ой бліны, бліны, бліны…” – класная гадзіна. Прыносім прыгатаваныя разам з бацькамі бліны, частуем адзін аднаго. Слухаем  аповед аб значэнні бліноў.

5. КТС – “У гасцях у Дзеда Усёведа” – беларускія вершы, песні, казкі, жарты і інш.

IV чвэрць “Вясна – красна. Што ты нам прынесла?”

1. “Вялікі пост усім прыжме хвост”. Урок этычнай граматыкі. Звычаі паста.

2. КТС – “Жавараначкі, прыляціце!”. Сумесна з бацькамі пячом жавараначкаў. Пяём  заклічкі для вясны. Клічам вясну.

3. “Вялікдзень”. Кароткая гісторыя свята. Знаёмімся з гульнямі беларусаў у гэты дзень.

4. Свята: “Добры дзень, Лета!” Экскурсія разам з бацькамі на возера, каля якога праходзіць свята “Купалле”. Падвядзенне вынікаў за год.

 

   Праграма для навучэнцаў 3-х класаў. “Хата з матчынай душою”.

I чвэрць “Хата селяніна”.

1. “Хто збудуе такі дом – каб у ім веяла дабром”. Гульня – віктарына. Праз загадкі,  прымаўкі, прыказкі ўспамінаем, як  збудавана сялянская хата з падворкам.

2. Экскурсія  ў музей “Як жылі нашы продкі”. Знаёмства з бытам беларусаў, “чыстай” палавінай хаты, “чырвоным” кутом. Убранства хаты, іх сімволіка.

3. “Цудоўны свет рамёстваў” – сустрэча з  народнымі ўмельцамі, майстрамі.

4. “Майстэрня народных рамёстваў”. Знаёмства з рамёствамі. Спрабуем  зрабіць і распісаць вырабы з розных матэрыялаў.

II чвэрць “Да свята хараства”.

1. “Ходзе, ходзе Дамавік, сядзець на месцы не прывык”. Міфічныя істоты – хатнія духі. Абрады і звычаі звязаныя з імі.

2. “Дзіва бачылі такое” – тэатралізаванае прадстаўленне. Абрады і звычаі звязаныя з будоўляй хаты, з пераездам, з аховай ад злых духаў.

3. “Будзе, будзе ярмарка” – кірмаш – выстава да Каляд.

4. “Шчодры вечар, добры вечар” – развучваем калядныя звычаі  і абрады, песні і карагоды.

III чвэрць “Жыццё чалавека ў хаце і свеце”.

1. “Хто ты будзеш? Сват ці брат?”. Класная гадзіна. Калядкі, абрады і звычаі ўзаемаадносін.

2. “У каго дзеці, у таго шчасце”. Урокі этычнай граматыкі. Унутраная пабудова вялікай сям’і. Месца кожнага ў ёй.

3. “Сямейна-бытавыя абрады”.  Урок этычнай граматыкі. Абрады звязаныя з выбарамі імя. Хрышчэнне, замовы, абрады звязаныя з прыняццем дзіця ў дом, сям’ю.

4. “У госці да Забавы”. Развучваем карагоды, песні і гуляем у карагодныя гульні. Рыхтуемся да свята – карагода.

5. “Збірайся народ, у нас – свята – карагод”. Гуляем у карагодныя гульні. Даведваемся , як складваліся ўзаемаадносіны паміж хлопцамі і дзяўчатамі.

IV чвэрць “Які род, такі і плод”

1. КТС – “І сям’я твая з табою” – конкурс сямей.

2. “Традыцыйнае адзенне беларусаў” – экскурсія ў музей.  Эвалюцыя адзення. Стыль беларускай вопраткі. Паўсядзённае, святочнае, абрадавае адзенне. Матэрыялы для адзення. Абутак, паясы і г.д.

3. Фальклорнае свята. Конкурс знаўцаў беларускай народнай культуры. Выступленне з песнямі, танцамі, казкамі.

4. Экскурсія на возера Хотам’е. Едзем  разам з бацькамі. Знаёмімся з легендай пра возера.

Падвядзенне вынікаў за год.

 

        Праграма для навучэнцаў 4-х класаў “Колькі роднасці вакол!”.

I чвэрць “Жыві для людзей, пажывуць і людзі для цябе”.

1. “У сваім краі, як у раі” – планаванне работы. Што мы ведаем пра Круглае, яго гісторыю. Імёны знакамітых людзей Кругляншчыны.

2. “Справа майстра баіцца” – экскурсія ў бібліятэкі, музей, Дом Рамёстваў.        Знаёмства з вопраткай, якую  насілі людзі нашай Кругляншчыны.

3. “Майстэрня бабкі Ганны”.  Рыхтуемся да школьнай выставы на лепшую мадэль беларускага нацыянальнага касцюма. Гэта можа быць эскіз – пано, адзенне для лялек, галоўны прыбор,  вышыванне і г.д. Робім кніжку – самаробку з апавяданнямі пра дэталі ўпрыгожвання касцюма.

II чвэрць “Вочы страшацца, а рукі робяць”.

1. Віктарына знаўцаў народнага касцюма.  Групы прадстаўляюць свае работы, рыхтуюць выставы мадэлей у класе. Праводзіцца віктарына (загадкі, “Поле цудаў”,  рэбусы і інш.)

2. “У госці да Музыкі” – музыкальная гасцёўня. Слухаем быліны, песні. Знаёмства з рознымі  жанрамі народнага песеннага мастацтва (частушкі, вясельныя, пазаабрадавыя песні і інш.)

3. “Шчадруха” - звычаі, абрады, песні, гульні, якія праводзіліся на Шчадруху.

4. КТС “Беларускі народны касцюм” – школьная выстава – конкурс.

III чвэрць “Добрая сям’я славіцца памочнікамі”

1. “Мая сям’я” – клуб цікавых сустрэч. На класных гадзінах, “вячорках” рыхтуем сустрэчу з бацькамі. Тэма сустрэчы: “Сям’я ў гісторыі Айчыны”.

2. Творчая майстэрня. Рыхтуем  фотарэпартажы, малюнкі, сачыненні, радаводныя табліцы, апавяданні пра гісторыі прозвішчаў і інш. Тэма: “Мая сям’я ў гісторыі майго краю”.

3. “Радаводнае дрэва”. Выстава работ у класе.

4. КТС “Свята сям’і”.

IV чвэрць “Усюды добра, а дома лепей”.

1. “Завочнае падарожжа па беларускіх гарадах”. Мінск, Брэст, Магілёў і інш. Знаёмства з легендамі пра гісторыю гэтых гарадоў. Адрозненні кожнага горада, імёны славутых людзей гэтых гарадоў.

2. КТС “Мая Кругляншчына” – легенды, экскурсіі і інш.

3. Гульня “Што? Дзе? Калі?”

4. Свята: “Што было, то бачылі, што будзе – убачым”.

Падвядзенне вынікаў за год.

5. Свята “Бывай, пачатковая школа!”

На працягу 4-х гадоў я працавала па складзенай праграме. Работа на ўсіх накірунках аўтарскаў праграмы дазволіла значна ўзбагаціць дзяцей духоўна,садзейнічала выхаванню ў іх патрыятычных пачуццяў і развіццю творчых здольнасцей: літаратурных, драматычна-акцёрскіх, пошукавых і г.д.

Пачынала я сваю работу з першага бацькоўскага сходу, дзе прапанавала бацькам сумесную працу па праграме “Зямля бацькоў – мая зямля”. Расказала аб тым, што будзем праводзіць, што размаўляць будзем на беларускай мове і пазнаёміла з  планам работы. Не ўсе бацькі пагадзіліся з маім новаўвядзеннем. Але ж знайшліся тыя бацькі, якія падтрымалі мяне. Па меры таго, як праводзіліся мерапрыемствы, усё больш з’яўлялася прыхільнікаў беларускай мовы, бацькі  пачалі цікавіцца гісторыяй свайго краю, сваёй малой радзімай. А разам з бацькамі з’явілася зацікаўленасць і ў дзяцей.

Першы год быў самы цяжкі.Трэба было да кожнага вучня знайсці падыход, растлумачваць словы беларускай мовы, садзейнічаць сплачэнню калектыву і г.д.

Вельмі цікава прайшлі такія мерапрыемствы першага накірунка “Я роднай старонкі зярнятка”, як экскурсія ў заапарк у Буйнічы, дзе дзеці пазнаёміліся з жывёламі і птушкамі Беларусі;  акцыя  “Дапамажы слабым”,  у якой прымалі ўдзел таты дзяцей, дапамагаючы зрабіць кармушкі для птушак; сустрэча з казкай, якая  прайшла ў бібліятэцы; народнае свята “Калядкі”, КТС “Матуля родная мая”, экскурсія ў музей.

Працуючы па другому накірунку “Адкрываем прыроду год ад году”, праводзілі такія мерапрыемствы, як “Вячоркі”, КТС  “Муха – пяюха”, “Масленіца”, дзень беларускай гульні, КТС “Жавараначкі, прыляціце”, знаёмства з гісторыяй свята “Вялікдзень”.  Ва ўсіх гэтых мерапрыемствах дзеці з ахвотай прымалі ўдзел.

       Па трэцяму накірунку “Хата з матчынай душою” праводзіліся гульні-віктарыны пра сялянскую хату з падворкам, знаёмствы з рамёствамі, кірмаш-выстава да Каляд, экскурсіі ў музей “Як жылі нашы продкі”, фальклорнае свята знаўцаў беларускай культуры, вывучаліся сямейна-бытавыя абрады. На гэтым накірунку значна лягчэй было зацікавіць дзяцей і бацькоў, яны ўжо самі прапаноўвалі свае думкі, свой удзел у жыцці класа.

       Працаваць па чацвёртаму накірунку пачыналі са здавальненнем, з захапленнем. Віктарыны, музыкальная гасцёўня, КТС “Свята сям’і”, КТС “Мая Кругляншчына”, гульня “Што?Дзе?Калі?” прайшлі захапляюча і насычана. На кожным мерапрыемстве прысутнічалі амаль што ўсе бацькі, за выключэннем

 тых, хто працаваў,  ці ў сілу нейкіх абставін не змог прыйсці.

        Але ж былі ў маёй працы і недахопы, і цяжкасці. Па-першае, выклікала цяжкасць тое, што на сваёй роднай мове  размаўляе невялікая колькасць бацькоў і дзяцей. Трэба было зацікавіць і ўпэўніць іх у неабходнасці размовы на беларускай мове. Па-другое, трэба было ўлічваць абставіны таго, што ў асноўным усе бацькі працуюць і многія  мерапрыемствы прыходзілася правадзіць у вячэрні час. Па-трэцяе, не заўсёды знаходзіліся матэрыяльныя сродкі на выезды ў вёскі, на экскурсіі і інш.  

       Такім чынам,  працуючы па гэтай праграме зразумела,  што толькі так, можна зацікавіць дзяцей гісторыяй, мінулым свайго края, прывіць любоў да малай радзімы, да Беларусі, выхаваць добрага, духоўна багатага чалавека.

        Некаторыя сцэнарыі па праграме “Зямля бацькоў – мая зямля” знаходзяцца ў дадатку 2. Назвы мерапрыемстваў можна змяняць, формы правядзення таксама. Усё залежыць ад чалавека, які будзе працаваць па гэтай праграме.

 

 

 

 

 

 

 

 2.3. Аналіз вынікаў выкарыстання праграмы “Зямля бацькоў - мая зямля”,  сродкаў народнай педагогікі ў выхаваўчай рабоце з малодшымі школьнікамі.

 На працягу  4-х гадоў  я працавала па аўтарскай  праграме “Зямля бацькоў – мая зямля” з адным і тым жа класам. Мэты, пастаўленыя ў праграме ў асноўным   дасягнуты. Работа  на ўсіх напрамках аўтарскай праграмы дазволіла значна ўзбагаціць дзяцей духоўна, садзейнічала выхаванню ў іх патрыятычных і  іншых пачуццяў і развіццю творчых здольнасцей дзяцей. Работа па праграме пачыналася на базе 1-га класа СШ №2 г.п. Круглае. Практыка паказала, што выбар быў зроблены правільны і праца прынесла задавальненне  ўсім.

Работа вялася па 4-ох накірунках. Мерапрыемствы ўсіх раздзелаў  былі  праведзены і далі магчымасць пазнаёміцца бліжэй са сродкамі народнай педагогікі, з мясцовымі звычаямі. Цікава прайшла калектыўна-творчая справа “Прыйшла Каляда – адкрывай варата”, “Матуля родная мая”, спартыўныя святы з элементамі беларускіх гульняў, экскурсіі і інш. Удзялялася ўвага роднай мове. Таму што ў руска-моўных школах вельмі важна пашыраць яе ўжытак.

     У 1-ым класе і далей кожны год праводзілася:

- анкетаванне;

  - методыка “Колераграма”;

  - методыка “Ранжыраванне”;

     - выяўленне зацікаўленасці адносна сродкаў народнай педагогікі;

     - методыка вывучэння самаадчування вучняў у калектыве;

     - вывучэнне ўзроўню выхаванасці вучняў малодшых класаў.

                                           Анкета з пытаннямі і адказамі  

      Па выніках анкет для дзяцей і бацькоў можна заўважыць , што значны ўплыў на пачуцці дзяцей і бацькоў аказала праграма “Зямля бацькоў – мая зямля”.

       Так, у 1-ым класе народныя традыцыі аказвалі ўплыў на патрыятычныя пачуцці бацькоў на высокім узроўні – 18 %, сярэднім узроўні – 39 %, нізкім узроўні – 43 %.

      На пачуцці дзяцей  на высокім  узроўні – 12 %, сярэднім  узроўні – 39 %, нізкім  узроўні –49 %. Гэта гаварыла аб тым, што народная культура аказвае мінімальны ўплыў на патрыятычныя пачуцці і дзяцей, і бацькоў. Яны вельмі мала ведалі беларускіх народных святаў, абрадаў і яшчэ менш прытрымліваліся беларускіх традыцый.

      Змяненне адносін да народных традыцый адбываліся паступова, па меры таго, як праводзіліся мерапрыемствы па праграме “Зямля бацькоў – мая зямля”. Гэта праграма аказала станоўчы ўплыў на бацькоў і дзяцей. Як праходзілі змяненні відаць на мал.2.3.1.  і  2.3.2., дзе яны паказаны ў працэнтным суаднясенні.

   Мал.2.3.1. Дынаміка змянення адносін бацькоў да народнай культуры 

 

Мал.2.3.2. Дынаміка змянення адносін дзяцей да народнай культуры

Як бачым з малюнкаў 2.3.1. і 2.3.2., адносіны да народнай культуры змяняліся кожны год у дзяцей і бацькоў у лепшы бок. Так, у 4-ым класе адбылася змена поглядаў на народную культуру,  на высокім узроўні аказалася – 79%  бацькоў, сярэднім узроўні – 12%, нізкім узроўні – 9%. Змяніліся погляды і ў дзяцей, на высокім узроўні аказалася – 69% дзяцей,  сярэднім узроўні – 27%, нізкім узроўні – 4%.

     Гэта гаворыць аб тым, што мы рухаемся ў правільным напрамку. Выкарыстоўваючы сродкі народнай педагогікі, мы выхоўваем усе якасці чалавека, і выхоўваем не толькі дзяцей, а даём веды аб выхаванні бацькам.

                                   

                                    Методыка “Ранжыраванне”

Знаёмячы дзяцей са сродкамі народнай педагогікі мы выявілі перавагу тых сродкаў, якія больш прымяняюцца і даступны дзецям.

      Месца ( у %) сродкаў народнай педагогікі, якія б хацелі выкарыстоўваць вучні малодшага школьнага ўзросту,  прадстаўлена на малюнку 2.3.3.

             Мал.2.3.3. Рангавыя месцы ( у %) сродкаў народнай педагогікі

  

      Правёўшы ранжыраванне, мы выявілі перавагу тых сродкаў, якія больш прымяняюцца і  даступны  дзецям. У 1-ым класе - гэта гульні 87 %, песні – 82 %, казкі – 60 %, святы і загадкі – 20 %, танец – 10 %, традыцыі, звычаі, абрады – 4%, прыкызкі і прымаўкі – 3 %. У 2-ім, 3-ім, 4-ых класах перавага аддаецца ўсё той жа гульні, песням, але ж у дзяцей узрастае зацікаўленасць і такімі сродкамі, як святы, казкі, традыцыі, звычаі, абрады. Дынаміка росту перавагі дзяцей да сродкаў народнай педагогікі паказана ў табліцы 2.3.1.

 

Табліца 2.3.1. Дынаміка змянення  перавагі дзяцей да сродкаў народнай педагогікі (у %)

Сродкі народнай педагогікі		Клас
		1	2	3	4
Гульні		87%	85%	85%	85%
Танец		10%	30%	45%	60%
Загадкі		20%	36%	56%	70%
Казкі		60%	70%	80%	90%
Традыцыі, звычаі, абрады		4%	10%	53%	78%
Святы		20%	42%	83%	95%
Песні		82%	83%	85%	90%
	Прыказкі і прымаўкі	3%	18%	42%	65%

       З табліцы  бачым, што ў 1 – ым класе дзеці перавагу аддаюць такім знаёмым з дзяцінства сродкам, як песні, гульні, казкі. У 1-ым класе 4%  дзяцей ведалі традыцыі,  звычаі, абрады, прыказкі і прымаўкі – 3%, не зусім добра адносіліся да загадак.

      Працуючы па праграме “Зямля бацькоў – мая зямля”,  я ужывала як мага больш сродкаў народнай педагогікі  і гэта прынесла свой плён. Змянілася прадметная зацікаўленасць, дзеці больш сталі чытаць, размаўляць на роднай мове, змяніўся мікраклімат у калектыве.

        У 4-ым класе дзеці усё больш цікавяцца народнымі святамі – 95%, звычаямі, традыцыямі, абрадамі – 78%, звяртаюць сваю ўвагу на народны танец – 60%, загадкі – 70%,прыказкі і прымаўкі – 65%.

        Вынік залежыць ад таго, як настаўнік сплануе выхаваўчую работу і наколькі творча  да яе падыдзе,  на якія сродкі народнай педагогікі будзе больш звяртаць увагі ў сваёй рабоце.

Такім чынам, можна зрабіць вывад, што праца па праграме “Зямля бацькоў – мая зямля” дазволіла вучням пашырыць веды пра тыя сродкі народнай педагогікі, на якія раней не звярталі ўвагу.

 

 Праводзячы методыку “ Колераграма” заўважыла, што дзеці ў 1-ым класе перавагу аддаюць такім формам работы , як гульні, казкі, выставы, экскурсіі, КТС сумесна з бацькамі, а у 4-ым – тым жа формам, але і такім, як святы, беларускія гульні, тэатралізаваныя прадстаўленні і інш.

Дынаміка змянення адносін да форм правядзення мерапрыемстваў бачна з табліцы 2.3.2.

  Табліца 2.3.2. Дынаміка змянення адносін да форм мерапрыемстваў

№ п/п	Формы праведзеных мерапрыемстваў	Адносіны ў працэнтах па класах
		1 клас	2 клас	3 клас	4 клас
1	экскурсіі	85	87	94	98
2	гульні	80	80	80	80
3	казкі	60	70	80	90
4	КТС	62	74	87	98
5	паходы	48	59	72	89
6	тэатралізаваныя прадстаўленні	43	68	79	94
7	конкурсы	44	52	71	88
8	вячоркі	32	51	78	92
9	выставы	54	68	81	94
10	сустрэчы	33	52	73	86
11	святы	30	42	78	95

 

Па табліцы можна зрабіць вывад аб тым, што вучні 1 класа хочуць удзельнічаць у такіх мерапрыемствах, як  гульні, экскурсіі, КТС, казкі, выставы. Значна меншы працэнт дзяцей адгукнуліся на такія мерапрыемствы, як  вячоркі, сустрэчы, святы, паходы. Але працэнт зацікаўленасці дзяцей гэтымі мерапрыемсвамі ўзрастае ўжо ў 2-ім класе. У 3,4-ых  класах, дзякуючы праграме “Зямля бацькоў – мая зямля”, адносіны да мерапрыемстваў значна змяніліся, амаль што зраўнаваліся ад 80% да 98%.

Такім чынам, мерапрыемствы, прадугледжаныя ў праграме і аформленыя  ў розныя формы правядзення, даюць магчымасць выявіць творчыя здольнасці дзяцей, паглыбіць веды аб народнай культуры, сфарміраваць гарманічную асобу, духоўна багатага чалавека.

      

      Кожны год выкарыстоўвалася дыягнастычная карта вывучэння ўзроўня выхаванасці вучняў малодшага школьнага ўзросту.

    Выяўлялі ўяўленні настаўніка пачатковых класаў і бацькоў аб выхаванасці дзяцей, імкнуліся атрымаць лепшы бал выхаванасці.

     Ацэньвалі ўзровень выхаванасці дзіцяці бацькі і настаўнік па пяцібальнай шкале па наступных крытэрыях: маральнасць і калектывіз, адносіны да блізкіх людзей, сумленнасць, патрыятызм і грамадзянства, дапытлівасць, працавітасць, самастойнасць, імкненне да здаровага вобразу жыцця.

        У 1 – ым класе ўзровень выхаванасці знаходзіцца  на  сярэдне-нізкай ступені, што складае 2,8 балы і залежыць ад ўзрастовых асаблівасцей і ад навакольнага свету. Выхаванасць дзяцей змяняецца год ад году. Гэта добра відаць з табліцы     2.2.

Табліца 2.2. Зводная табліца значэнняў узроўняў выхаванасці вучняў

№ п\п	Прозвішча, імя вучня	Адзнака бацькоў					Адзнака настаўніка				Узровень выхаванасці вучняў
		клас					клас				клас
		1	2	3	4	1		2	3	4	1	2	3	4

                                                                                                                                 Працяг табліцы 2.2.

2	Бабко Віктар	2	2	3	3,3	3	3	3	3	3	3	3	3,3
3	Варапаеў Юрый	2	3	3	3,8	3	3	3	3,6	3	3	3	3,6
4	Варапаеў Ілья	2	2	2,5	3	2	2	3	3	2	2	3	3,3
1	Акіншава Анастасія	4	4	4	4,6	3	3	3,5	4	3,5	3,5	3,7	4,3
5	Гарцуеў Аляксей	2	2	2	3	2	2	3	3	2	2	2,4	3
6	Здзітавецкая Марыя	3	3	3	4	3	3	3,4	4	3	3,2	3,7	4,1
7	Клімкова Таццяна	2	2	3	3	3	3	3	3	2,5	2,5	3	3
8	Кароткая Таццяна	2	2,4	3	3,5	2	2,4	3	3	2	2,7	3	3,7
9	Лазар Ян	2	2	2,5	2,5	3	3	3	3	2,5	2,5	3	3
10	Лапо Хрысціна	3	3	4	4	3	3	4	4	3	3	4	4
11	Лемешаў Антон	2	3	3	3	2	3	3	3,2	2	3	3	3,2
12	Лямцаў Юрый	3	3	3	4	3	3	3	4	3	3	3	4
13	Матвеева Ганна	2	2	3	3	2	2	3	3	2	2	3	3
14	Назараў Аляксандар	2	3	3	3,5	2	3	3	3	2	3	3	3,3
15	Пясецкая Алена	3	4	4	4	3	4	4	4	3	4	4	4
16	Сазонаў Максім	2	2,6	2,8	3	2	3	3	3	2	2,6	3	3
17	Анішчанка Хрысціна	3	3	3	4	3	3	4	4	3	3	4	4
18	Швяцоў Алег	2	3	3	3	3	3	3	3	2,5	3	3	3
19	Шпількова Алена	3	3,5	4	4	3	3	4	4	3	3,6	4	4,2
20	Якаўлева Дар’я	4	4	4,5	4,8	4	4	4,6	4,9	4	4	4,6	4,8
	Сярэдняе значэнне	2,8	3,0	3,4	3,9	2,8	3,0	3,4	3,9	2,8	3,0	3,4	3,9

 

    

       З табліцы бачым, што ўзровень выхаванасці ўзнімаецца ў 4-ым класе на  дастатковую ступень, што складае ў сярэднім 3,9 балы. Гэта залежыць ад узроставых асаблівасцей, ад навакольнага свету дзяцей, як дзеці разумеюць крытэрыі і інш. абставін.

       У працэнтным суаднясенні дынаміка роста выхаванасці вучняў 1-4 класаў па гадах навучання паказана ў табліцы 2.3.3.

Табліца 2.3.3. Дынаміка роста выхаванасці вучняў 1 – 4 класаў

Год навучання	Узровень выхаванасці
	Высокая ступень	Дастатковая ступень	Сярэдняя ступень	Сярэдне- нізкая	Нізкая ступень
2003-2004	2%	18%	27%	50%	3%
2004-2005	4%	20%	30%	43%	3%
2005-2006	8%	23%	42%	25%	2%
2006-2007	11%	31%	53%	4%	1%

 

Такім чынам, праграма “Зямля бацькоў – мая зямля” дала станоўчыя вынікі, вучні з ахвотай,  з  замілаваннем, з цікавасцю ўспрымаюць каштоўнасці народнай культуры. Узровень выхаванасці адпавядае ступені развіцця рэальнага аблічча вучняў малодшых класаў.

    

На пачатак навучальнага года (канец I чвэрці) і канец навучальнага года (май) па дадзенай праграме праваджу методыку самаадчування вучняў у калектыве з дапамогай графічнага малюнка, каб зразумець, які ўплыў мела дадзеная праграма на выхаванне дзяцей.

Графічны малюнак на працягу ўсіх 4-ох гадоў навучання не змяняўся, а змяняўся толькі змест у графічным малюнку (дадатак).

У табліцы 2.3.4.  паказаны вынікі на пачатак навучальнага года і на канец навучальнага года ад 1 па 4 клас.

 

Табліца 2.3.4. Дынаміка змянення самаадчування вучняў у калектыве

Клас	Графічны малюнак	Пачатак навучальнага года		Канец навучальнага года
		Колькасць вучняў у абсалютных лічбах	Колькасць вучняў у працэнтах	Колькасць вучняў у абсалютных лічбах	Колькасць вучняў у працэнтах

                                                                                                                      Працяг табліцы  2.3.4.

1		7	35	3	15
		9	45	8	40
		4	20	9	45
2		3	15	2	10
		8	40	7	35
		9	45	11	55
3		2	10	2	10
		9	45	6	30
		9	45	12	60
4		2	10	0	0
		8	40	6	30
		10	50	14	70

 

       У 1-ым класе  на пачатак навучальнага года 35% дзяцей яшчэ не адчувалі сябе членамі калектыву, на канец навучальнага году 1-ага класа іх было 15%.    

        Калі ж паглядзець дынаміку змянення самаадчування за 2-і клас, то толькі 15% дзяцей на пачатак года і 10% дзяцей на канец навучальнага года адчувалі сябе ў калектыве не зусім добра.

         У 3-ім класе толькі ў 10% дзяцей на пачатак і на канец навучальнага года адчуванне было дрэнным.

         У 4-ым класе ў 10% дзяцей на пачатак года самаадчуванне  было не зусім добрым, а на канец года -  ніводнага, усе дзеці сталі членамі калектыву.

Мы лічым, што гэтаму паспрыяла работа па праграме “Зямля бацькоў – мая зямля”. 

        Гэта падцвердзіла прапанаваная  бацькам у канцы навучальнага года

4-ага класа анкета з пытаннем і адказамі:

- Які ўплыў аказалі мерапрыемствы па праграме “Зямля бацькоў - мая зямля” на выхаванне Вашага дзіцяці?

Адказы:

1.     Ніякага

2.     Дзіцяці стала больш упэўнены ў сваіх здольнасцях, не губляецца сярод аднакласнікаў.

3.     З ахвотай вывучае гісторыю свайго краю, свайго народа, свайго рода. Яму цікава ўдзельнічаць у жыцці свайго класа.

    Як адносяцца бацькі да мерапрыемстваў паказана ў табліцы 2.3.5.

 

Табліца 2.3.5. Дынаміка адносін бацькоў да  мерапрыемстваў праграмы “Зямля бацькоў – мая зямля”

№ п/п	Адказы бацькоў	Колькасць адказаў
		У абсалютных лічбах	У працэнтах
1	Ніякага	0	0
2	Дзіцяці стала больш упэўнены ў сваіх здольнасцях, не губляецца сярод аднакласнікаў.	4	20
3	З ахвотай вывучае гісторыю свайго краю, свайго народа, свайго рода. Яму цікава ўдзельнічаць у жыцці свайго класа.	16	80

 

        Вынік: усе праведзеныя методыкі сцвердзілі, што работа па праграме “Зямля бацькоў – мая зямля” мае толькі станоўчы характар. Яна садзейнічае выхаванню добрага, зацікаўленага, духоўна багатага чалавека, якому неабыякава гісторыя свайго краю, свайго народа, сваёй сям’і.

       Аналізуючы  анкеты і розныя методыкі вельмі прыемна было ўбачыць, што амаль 95% бацькоў і дзяцей задаволены праграмай і тым, што з’явілася зацікаўленасць гісторыяй  роднага края,  жаданне ведаць як мага больш сродкаў народнай педагогікі, з’явілася ахвота да сумеснага правядзення розных мерапрыемстваў.

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

                                    Вывады да главы 2

1. Мэтай настаўнікаў сучаснай школы з’яўляецца выхаванне ў дзяцей самастойнасці  прымаць рашэнні, мэтанапраўленасці у дзеяннях і ўчынках, развіццё ў іх здольнасцей к самавыхаванню і самарэгуляцыі адносін.

Для вучняў пачатковых класаў асабліва патрэбна ігравая дзейнасць, паколькі гульня ў гэтым узросце застаецца дастаткова моцнай. Дзеці з вялікай цікавасцю адносяцца да пазакласных мерапрыемстваў: з задавальненнем  рыхтуюць іх і прымаюць у іх удзел. Працуючы па праграме “ Зямля бацькоў – мая зямля”, было прынята рашэнне праграму скласці такім чынам, каб пазакласная работа была пабудавана ў ігравой форме. Праз гульню, насычанай яркім пазнавальным матэрыялам, дзеці развіваюцца ў інтэлектуальным плане, праяўляюць сябе эмацыянальна.

Пры планаванні пазакласнай работы  ўлічваліся асаблівасці рэгіёна, народныя традыцыі, школьны ўклад.

Праграма прадвызначае цесную сувязь з бацькамі і з іншымі ўстановамі і, у першую чаргу, з цэнтарльнай, дзіцячай, школьнай бібліятэкамі, музеямі, дзе маецца добрая база даных “Наш край”, шмат іншых матэрыялаў. А таксама з калектывам школы.

Праграма пабудавана на прынцыпах даступнасці, дабраахвотнасці, зацікаўленасці яе  ўдзельнікаў, прынцыпах супрацоўніцтва  калектыўнай творчай працы.

Думаецца, што калі весці работу мэтанакіравана, можна спадзявацца на станоўчы вынік у такой няпростай і такой патрэбнай грамадству справе, як выхаванне грамадзяніна, бо адукацыя сама па сабе яшчэ не з’яўляецца выхаваннем.

2.   Эфектыўнасць праграмы ацэньвалі па наступных крытэрыях:

- уяўленні дзяцей аб народных святах, абрадах, іх назначэнні;

- перанос народных гульняў у паўсядзённую ігравую дзейнасць;

- ахвотны, без прымусу ўдзел у мерапрыемствах;

- развіццё асобы дзяцей;

- задаволенасць дзяцей і бацькоў школьнай дзейнасцю;

- успрыняцце каштоўнасцей народнай культуры;

- узровень выхаванасці вучняў пачатковых класаў.

  Для вывучэння вынікаў выкарыстоўваліся розныя методыкі. Сярод іх :

·        анкетаванне;

·        аналіз вынікаў дзейнасці;

·        методыка “Колераграма”;

·        методыка “Ранжыраванне”

·        вызначалася перавага адносін да сродкаў народнай педагогікі, якім дзеці больш надаюць увагі;

·        методыка вывучэння самаадчування вучняў у калектыве;

·         узровень выхаванасці вучняў пачатковых класаў.

 Гэта толькі невялікая колькасць методык, якія выкарыстоўваліся на працягу 4-х гадоў. У правядзенні методык аказвалі дапамогу сацыяльны педагог і педагог-псіхолаг.

        3. Рэалізацыя аўтарскай праграмы “Зямля бацькоў – мая зямля” дазволіла           сфарміраваць наступныя ўмовы выхавання малодшых школьнікаў з дапамогай народнай педагогікі:

-         творчы падыход да планавання выхаваўчай работы;

-         зацікаўленасць настаўніка гісторыяй сваёй малой радзімы, народнай культурай ;

-         выкарыстанне розных форм выхавання і развіцця асобы;

-         улік узроставых асаблівасцей малодшых школьнікаў;

-         выкарыстанне вопыта настаўнікаў, працуючых у гэтым напрамку;

-         аналіз літаратуры аб народнай культуры;

-         актывізацыя дзейнасці бацькоў і дзяцей .

         Усе гэтыя ўмовы дапамаглі дабіцца поспеху ў выхаванні і развіцці малодшых школьнікаў.  У 1 – ым класе ўзровень выхаванасці знаходзіцца  на  сярэдне-нізкай ступені, што складае 2,8 балы, і залежыць ад ўзроставых асаблівасцей і ад навакольнага свету. Узровень выхаванасці ўзнімаецца ў 4-ым класе  на  дастатковую ступень, што складае ў сярэднім 3,9 балы. Гэта залежыць ад узроставых, псіхалагічных асаблівасцей, ад навакольнага свету дзяцей, ад таго, як дзеці разумеюць крытэрыі, і інш. абставін.

          Дзеці сталі больш дыстыплінаванымі, добразычлівымі, міласэрнымі, працавітымі, змяніўся погляд на беларускую мову, з’явілася імкненне даведацца, як мага больш пра гісторыю сваёй малой радзімы, пра свой род , дзеці пачалі ганарыцца сваёй краінай.

       Спадзяёмся, што з дапамогай праграмы “Зямля бацькоў – мая зямля” мы

 ўвялі дзяцей у свет беларускай народнай культуры, садзейнічалі ўспрыняццю імі маральных каштоўнасцей беларускага народа.

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

                                                         Заключэнне

 

Пасля гадоў духоўнага зацьмення

Мы да вытокаў згубленых прыйшлі.

                                                                                       Змітрок Марозаў

     Праграма “Зямля бацькоў, мая зямля” разлічана на ўсе 4 гады навучання дзяцей у пачатковых класах. Усе раздзелы ў ёй звязаны паміж сабой і ідуць у паслядоўнасці адзін за даным, улічваючы ўзрост і  псіхалагічныя асаблівасці дзяцей маладога школьнага ўзросту.

Калі паслядоўна і мэтанакіравана праводзіць выхаваўчую работу, беражліва адносіцца да святыні народнай культуры, рыхтаваць кожнае свята непаўторным , з захаваннем усіх прыгожых яго парасткаў, мясцовых асаблівасцей, заўсёды прыгожа, па-свайму, адпаведна здольнасцям і ўзросту дзяцей, разам з бацькамі,  як  мага больш у натуральных умовах і блізкай да народнай формы, то мы можам разлічваць на тое, што не загіне памяць аб мінулым, не забудуць людзі свае вытокі, не зачарсцвее душа і сэрца.

Сёння маленькі чалавек, а заўтра дарослы – кожны зробіць свой уклад у скарбонку роднай культуры.

Праграма “Зямля бацькоў, мая зямля” дае магчымасць засвоіць  лепшыя  нацыянальныя рысы нашага працавітага  удумлівага народа, улюбёнага ў свой родны куточак, паважлівага да мінулых пакаленняў і створанай імі культурнай традыцыі. Гэта самы плённы шлях выхавання дзіцяці, няздольнага на зло, жорсткасць, непавагу да мінулага, выхавання да культуры і мовы свайго народа, да сваіх настаўнікаў, бацькоў і дзядоў.

Выкарыстанне сродкаў народнай педагогікі ў выхаваўчым працэс заснаваны на асноўных прынцыпах, якія я выявіла, гэта такія як:

·        сувязь з жыццём і навакольным светам;

·        гуманізм;

·        агульны і ўсебаковы падыход да выхавання;

·        пераемнасць выхавання;

·        бесперапыннасць выхаваўчага ўздзеяння;

·        выхаванне ў працы;

·        заахвочванне ініцыятывы і творчасці дзяцей.

         Аналіз навукова-метадычнай літаратуры і практычны вопыт настаўніка

дазволілі зрабіць вывад, што рэалізацыя вышэй паказанных прынцыпаў і ўмоў магчыма пры распрацоўцы і выкарыстанні праграмы выхавання школьнікаў на аснове народнай педагогікі.

Праграма “Зямля бацькоў – мая зямля”  складзена па 4-х накірунках:

1 клас “ Я- роднай старонкі зярнятка”.

2 клас “Адкрываем прыроду год ад году”.

3 клас “Хата з матчынай душою”.

4 клас “Колькі роднасці вакол!”.

  У праграме выкарастаны розныя формы работы такія , як  экскурсіі, гульні, казкі, КТС, паходы, тэатралізаваныя прадстаўленні, конкурсы, вячоркі, выставы, сустрэчы, святы.

  Адзнака эфектыўнасці рапрацаванай намі праграмы “Зямля бацькоў – мая зямля” ажыццяўлялася  па натупных крытэрыях:

- веды і паняцце дзецьмі народных свят, абрадаў, іх прызначэнне;

- перанос народных гульняў у паўсядзённую ігравую дзейнасць;

- ахвотны, без прымусу ўдзел у мерапрыемствах;

- развіццё асобы дзяцей;

- задаволенасць дзяцей і бацькоў школьнай дзейнасцю;

- успрыняцце каштоўнасцей народнай культуры;

-  узровень выхаванасці  вучняў пачатковых класаў.

    Пазітыўныя змены ў развіцці вучняў, якія канстатаваліся па вышэй названых крытэрыях, былі атрыманы шляхам стварэння педагагічных ўмоў:

-  комплекснае  выкарыстанне розныях форм і сродкаў  народнай педагогікі ў выхаванні і развіцці малодшых школьнікаў;

- творчы  падыход да планавання выхаваўчай работы;

- актывізацыя  дзейнасці дзяцей і бацькоў;

-  улік асаблівасцей  малодшых школьнікаў.

Сёння наш народ звярнуўся да сваіх  вытокаў, па-новаму глянуў на сваю багатую гісторыю. Традыцыйную культуру, якая заўсёды дапамагала выжыць на зломах гісторыі і не страціць нацыянальнага абліча. Вось і цяпер мы  актыўна ўзяліся за адраджэнне жыватворнай спадчыны, нацыянальнай культуры.

 У фарміраванні сучаснага чалавека мэтазгодна выкарыстоўваюць усё лепшае, прагрэсіўнае, што ёсць у багацейшым арсенале  народнай педагогікі, якая складвалася і апрабоўвалася на працягу многіх стагоддзяў. Змітрок Бядуля адзначыў: “Беларуская народная творчасць – гэта заварожанае  люстра сялянскага жыцця, якое адбівае жывы малюнак не толькі за пэўны перыяд, за маленькі час, але інсцэніруе быт ад самага пачатку гістарычнага існавання народа да  апошніх дзён”. [16. с.4].

Я ўпэўнена, што ў маёй працы будуць (а яны ўжо ёсць) паслядоўнікі. Я буду працягваць працаваць па дадзенай праграме і далей, толькі яшчэ больш дапрацую, перапрацую, дадам у яе новыя скарбы  беларускіх абрадаў, звычаяў, свят. Бо я ўпэўнена, няма ў народа будучага без мінулага.

 

 

 

                                                        

 

 

 

 

 

 

 

 

 

                                              

                                                       Літаратура

    1. Аляхновіч, А.М.  Беларускі дзіцячы  фальклор. / А.М. Аляхновіч. – Мінск: Беларусь, 1994.

    2. Арлова, Г.П. Беларуская народная  педагогіка. / Г.П. Арлова. – Мн.: Нар. асвета, 1993. – с.5,15.

    3. Арлова, Г.П. Народная педагогіка ў выхаваўчай  рабоце школы./

Г.П. Арлова – Мн.: ГВЗАТ  Малодняк, 1995 .158 с.

    4. Волков, Г.Н. Педагогика жизни. / Г.Н. Волков. – Чебаксары, 1989.

    5. Волков, Г.Н. Этнопедагогика. / Г.Н. Волков. – Чебаксары, 1978. – с.74.

    6. Варфаламеева, Т.Б, Басько, В.І, Козенка М.А. і інш. Традыцыйная мастацкая культура беларусаў. У 6т. Т.1. Магілёўскае Падняпроўе. / Т.Б. Варфаламеева,  В.І. Басько,  М.А. Козенка. і інш. – Мінск,  Беларуская навука, 2001. –  с.698, 17, 417, 475.

    7. Васильцова, З.П. Народная педагогика. / З.П. Васильцова. – М.: Школа-Прес. 1996. – с.178.

     8. Грышкевіч, І.К.  Спадчына маёй краіны: матэрыял для азнаямлення дзяцей з гісторыяй і культурай Беларусі./ І.К. Грышкевіч. – Ч.1 Ч2. – 2-е выд. – Мозыр: Содействие, 2006.

     9. Кабуш, У.Т. Выхаванне ў сучаснай школе./ У.Т. Кабуш. – Мн.: ГВЗАТ Малодняк, 1997.

    10. Кабашнікаў, К.П. і інш. Беларускі фальклор. Вучэб. дапаможнік для філ.фак. / К.П. Кабашнікаў.– Мн.: Выш.шк, 1996. – с.13 – 69.

     11. Касцюкавец, Л.П. Беларускія народныя абрады. / Л.П. Касцюкавец. – Мн.: Беларусь, 1994.

    12. Кірчук, І.І. Выхаванне на нацыянальных традыцыях: вучэб. – метад. дапаможнік. / І.І. Кірчук. – Мінск: Нац. Інстытут адыкацыі, 2008.

    13. Крук, І.І. Следам за сонцам: бел. нар. каляндар: Дапам. для педагогаў дзіцячых дашк. устаноў. / І.І. Крук. – Мн.: Ураджай, 1998.

 

    14. Касько, У.К. Святло далёкай зоркі. / У.К. Касько. – Мн.: Універсітэцкае, 1997. – 319 с.

    15.Ліцьвінка, В.Д. Беларускі фальклор у сучасных запісах: Традыцыйныя жанры. Мінская вобласць./ В.Д. Ліцьвінка. – Мн.: Універсітэцкая, 1995. 477 с.

    16. Ліцьвінка, В.Д. Святы і абрады беларусаў. / В.Д. Ліцьвінка. – Мн.: Беларусь, 1997. с.4 – 23.

     17. Лозка,  А.Ю. Беларускі народны  каляндар: Нав. – папул. выданне. / А.Ю. Лозка – Мн.: Полымя, 1992.

     18.Лозка,  А.Ю,  Кірчук, І.І. Тэатралізаваныя школьныя святы. / А.Ю. Лозка, І.І. Кірчук – Мн.: БелЭн, 2004.

     19. Лозка, А.Ю. Летнія святы: Дапам. для  настаўнікаў і выхавальнікаў. / А.Ю. Лозка. – Мн.: Беларусь, 2001.

     20. Лозка, А.Ю,  Арлова, Т.А. і інш. Беларусазнаўства, 8-9 класы, зборнік №3.  / А.Ю. Лозка, Т.А. Арлова. – Мн.: Рэкл. выд. Агенцтва: Азбука, 1993.

     21. Макаренко, А.С. О воспитании. / Сост. и авт. вступит. статьи В.С. Хелемендик. – 2-е изд,. перераб. и доп. – М.: Политиздат, 1990. –  с.94.

     22. Осіпава, М.П., Панасевіч, З.М. Выхаваўчая работа ў малакамплектнай школе./ М.П. Осіпава, З.М. Панасевіч. – Мн.: Нар. Асвета, 1994.

     23. Піліпенка, М.Ф. Святы і святочныя дні. Этнаграфія беларусі: Энцыклапедыя. / М.Ф. Піліпенка.  – Мн.: Бел.СЭ 1989, 455 с.

     24. Пятроўская, Г.А,  Цішчанка, І.К. і інш. – Беларуская фалькларыстыка: Збіранне і  даслед. нар. творчасці ў 60-х гг. XIX – пач. ХХ ст./ Г.А. Пятроўская, І.К. Цішчанка. – Мн.: Навука і тэхніка, с.239.

     25. Ракава, Л.В.  Традыцыі сямейнага выхавання ў беларускай вёсцы. / Л.В. Ракава. – Мн.: Ураджай, 2000. – 111 с.

     26. Сержпутоўскі, А.К.  Казкі і апавяданні беларусаў Слуцкага павета. / А.К. Сержпутоўскі. – Мн.: Універсітэцкая, 2000. –с 14.

     27. Серов, С.Я.  Календарный праздник и его место в европейской народной культуре. Календарные обычаи и обряды в странах зарубежнай Европы. / С.Я. Сероў. –  Мн.: 1983, с.41

     28. Сухомлинский, В.А. Как воспитать настоящего человека. ( Советы воспитателям.).  / В.А. Сухомлинский. – Мн.: Народная асвета, 1978. – с.59 – 80.

     29. Сухомлинский, В.А. О воспитании. / В.А. Сухомлинский. – М.: Политиздат, 1973. – с.15 – 86.

     30. Сучкоў, І.І, Таранава, Ф.І,  Рута, Л.У, Куржалава, В.В. Беларускі фальклор у школе. 1-ы клас: Дапам.для настаўніка. / І.І. Сучкоў, Ф.І. Таранава, Л.У. Рута, В.В. Куржалава. – Мн.: Народная Асвета, 1996.

      31. Сучкоў, І.І,  Шрамава, Н.І,  Старчанка, У.М.  Беларускі фальклор у  школе. 2 клас: Дапам.для настаўніка. / І.І. Сучкоў, Н.І. Шрамава, У.М. Старчанка. – Мн.: Беларусь, 2000.

        32. Ушинский, К.Д. О народности в общественном воспитании. Собр.соч: В 10 т. / К.Д. Ушинский. – М.:Л, Т. 2. – 1948. – с.75.

       33. Фядосік, А.С.,  Пятроўская, Г.А.  Народная спадчына:  Для сярэд. і ст.шк. узросту. / А.С. Фядосік, Г.А. Пятроўская. – Мн.: Нар. Асвета, 1984.

34. Шамякін, І.П. (гал.рэд) і інш.  Энцыклапедыя літаратуры і мастацтва Беларсуі: У 5т. Т.5. / І.П. Шамякін  і інш. – Мн.: БелСЭ, 1987. – с.73 – 383.

35. Шамякін, І.П. (гал. рэд.) і інш. Этнаграфія   Беларусі: Энцыкл. / І.П. Шамякін і інш. – Мн.: БелСЭ, 1989. – 575 с.

36. Яфімава, М.Б.  Зямля бацькоў, зямля  святая. / М.Б. Яфімава. – Мн.: 1997.

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

                                                                                   

 

 

 

 

 

 

 

 

 

                                                      

 

 

 

 

 

 

                                          

                    

 

 

Методыка самаадчування вучняў у калектыве

На пачатак навучальнага года (канец I чвэрці) і канец навучальнага года (май) па дадзенай праграме праваджу даследванні з дапамогай графічнага малюнка, каб зразумець які ўплыў мела дадзеная праграма на выхаванне дзяцей.

1     клас

Вучням прапаноўваецца картка-квадрат – гэта клас. Дзіцяці прапаноўваецца паказаць сваё месца сярод дзяцей класа (у выглядзе кружка). Калі дзіця ставіць кружок:

-         у цэнтры – ён добра і ўтульна адчувае сябе ў калектыве, ён зацікаўлены працай у класе, яму цікава ў школе.

-         пастаўлены на мяжу круга – дзіця не ўпэўнены ў сваіх здольнасцях, баіцца быць у цэнтры ўвагі.

-         калі за мяжу -  гэтаму дзіцяці неабходна дапамога (яму не цікава, цяжка).

      Вынік: У працэсе выхаваўчай работы по праграме 1 класа “Я – роднай старонкі зярнятка”, дзеці  праз  гульню і народныя святы пачалі ўдзельнічаць у жыцці класа, самазначнасць іх павялічылася, яны сталі больш упэўненнымі, сталі выступаць перад глядачамі свайго класа і перад іншымі глядачамі.

                                        2 клас

Праважу гэтак жа як і ў 1-ым класе (верасень, май), але з невялікімі змяненнямі ў змесце графічнага малюнка. Калі вучань ставіць кружок:

 - за мяжой – дзіця не ўпэўнены ў сваіх здольнасцях, баіцца быць у цэнтры ўвагі;

 - на мяжы квадрата – дзіця зацікавлена працай у класе, але яму трэба дапамога настаўніка або бацькоў;

 - у цэнтры квадрата – дзіця з ахвотай ўдзельнічае ва ўсіх справах класа, праяўляе творчасць і ініцыятыву.

   Вынік:На працягу навучальнага года прадаўжалі працаваць па праграме 2 класа “Адкрываем прыроду год ад году”. Дзеці з цікавасцю прымалі ўдзел у мерапрыемстваў знаёміліся з навакольным светам, развучвалі народныя гульні і забавы, знаёміліся з жанрамі беларускага фальклору, у КТС: “Муха – пяюха” – інсцэніроўка беларускай народнай казкі і інш. Я звяртала ўвагу на тое, як мяняліся мае дзеці ў час творчага пошуку, як зацікаўлена  яны рыхтаваліся да мерапрыемстваў у класе, а часам рыхтаваліся  і разам з бацькамі.

   Дзеці актыўна ўдзельнічалі ва ўсіх мерапрыемствах класа. Вялікую дапамогу ў падрыхтоўцы і правядзенні спраў класа аказвалі бацькі, што станоўча дзейнічала на дзяцей.

                                        3 клас

Праважу на пачатак (верасень) навучальнага года і на канец навучальнага года (май). Змест  графічнага малюнка мяняецца наступным чынам:

 -  за мяжой – цікава, але толькі самому быць гледачом;

 - на мяжы квадрата – удзельнічае ў мерапрыемствах класа, але яму патрэбна дапамога (настаўніка, бацькоў, сяброў)

 - у цэнтры квадрата – з здавальненнем удзельнічае ва ўсіх справах класа.

Вынік: У трэццім класе мы працавалі па праграме: “Хата з матчынай душою”. Правадзіліся гульні – віктарыны, экскурсіі у музей, Дом рамёстваў, бібліятэкі, сустрэчы з народнымі  ўмельцамі, майстрамі, рабілі і распісвалі розныя вырабы, развучвалі калядныя звычаі і абрады і шмат чаго яшчэ.

Вялікую дапамогу ў падрыхтоўцы і правядзенні классных мерапрыемствах аказвалі бацькі, бібліятэкары, працаўнікі музеяў. Дзеці самастойна, з ахвотай, калектыўна планавалі і ўдзельнічалі ў справах класа.

                                        4 клас

Праводзіцца, як і ў 3-ім класе. Змест графічнага малюнка не мяняецца.

Вынік: У чацёртым класе прадоўжылі працаваць па праграме “Колькі роднасці вакол”. На працягу навучальнага года вывучалі, знаёміліся з гісторыяй свайго пасёлка, прадоўжылі наведванні бібліяіэк, музеяў, працавалі над вырабамі беларускага народнага адзення, рыхтавалі сустрэчы з бацькамі, прадоўжылі працу над радаводам і прымалі ўдзел у іншых справах.

Дзеці сталі больш самастойнымі і ініцыятыўнымі ва ўсіх мерапрыемствах класа. Сталі больш дапытлівымі. Шмат даведаліся аб гісторыі мінуўшчыны, звычаях, абрадах і спадзяюся,  перанялі ўсё тое добрае і вечнае ад нашых продкаў. Настаўнік выступаў як кіраўнік, а не арганізатар мерапрыемстваў.

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

“Слова аб роднай прыроде”

 

                                                                                                                                                      

Мэты і задачы: папоўніць веды вучняў аб прыгажосці роднай прыроды; прыцягваць увагу да літаратуры аб прыродзе на роднай мове; вучыць цікава праводзіць вольны час; прывіццё беражлівых адносін да прыроды.

 

Узрост:вучні 4класа.

 

Працягласць:1гадзіна

 

Месца правядзення:бібліятэка ці  кабінет выяўленчага мастацтва.

 

Абсталяване і афармленне: аформіць стэнд дзе размешчаны рэпрадукцыі з карцін мастакоў Г.Азгура “Сакавік”, В.Бялыніцкага-Бірулі “Дні юнага мая”, В.Савіцкага “Майская зеляніна”, Б.Звінагарадскага “Сож”, А.Заборава “У аколіцах Мінска” і інш.

 

        Падрыхтоўчая работа:падбор кніг, рэпрадукцый,падрыхтоўка касцюмаў,музычных твораў разам з дзецьмі і бацькамі.

 

 

        Вядучы: Дарагія сябры! Наша сёняшняе свята сабрала прыхільнікаў роднага слова і слова гэтае будзе аб роднай прыродзе, аб родным краі. Вы пачуеце вершы і урыўкі твораў беларускіх пісменнікаў, якія сабраны ў двух невялікіх кнігах: “Наш край” і “Слова аб роднай прыродзе”.

        Прачытаць гэтыя кнігі – ўсё роўна, што зрабіць Цікавае падарожжа, і не адно, а цэлых чатыры: вясенняе, летняе, асенняе і зімовае, яшчэ бліжэй пазнаёміцца з цудоўнымі куткамі беларускага краю, яго багатай і разнастайнай прыродай. Наша Беларусь сапраўды багата не проста прыгожымі, а  вельмі прыгожымі, чароўнымі мясцінамі. (Гучыць песня на музыку Ю.Семенякі “Люблю цябе, Белая Русь”).

     1-шы вучань: (у беларускім нацыянальным касцюме)

                                  І гэты край,

                                    Дзе нарадзіўся, рос.

                                  Дзе днее, вечарэе і світае,

                                  Усё – ад зор далёкіх і да рос -

                                  Твая Радзіма, родная, святая.

Р.Барадулін “Радзіма”.

 

2-гі вучань: Беларусь.Радзіма…Родныя, блізкія з дзяцінства сэрцу соовы. І адвечная прыгажосць роднай прыроды ўжо апета многімі нашымі пісменнікамі, але ёй і зараз з цеплынёй прысвячаюцца задушэўныя старонкі, і ў будучым яркія пейзажныя карцінкі застануцца неад’емнай часткай лепшых твораў.

Вядучы: Зараз мы перагорнем разам з вамі старонкі гэтых кніг, гэта дапаможа яшчэ раз убачыць прыроду з таго боку, на які вы не звярталі ўвагі, адчуеце яе чароўнае і непаўторнае хараство.

(Гучыць у запісу песня І.Лучанка на словы Я.Коласа “Мой родны кут”)

3 вучань:(Чытае ўрывак з паэмы П.Броўкі “Беларусь”).

Вядучы:…Лепей за ўсё мне на свеце мясціна,

                           Тая, дзе я нарадзіўся і рос…

                           Гэтыя радкі і належаць паэту -  нашаму  земляку К.Кірэенку. Іншымі словамі гавораць пра сваю малую радзіму Алесь Гурло (“Мой край”), Д. Бічэль (“Радзіма”), К. Буйло (“Люблю..”). Зараз вы пачуеце песню на словы верша “Люблю…”Выканаюць яе вучні нашага класа.

                           (Гучыць песня “Люблю наш край старонку гэту…”)

 

              Вядучы: Азараз вы ўбачыце мясціны нашай роднай Кругляншчыны.(Дэманструюцца слайды: “Цяцерынская ГЭС”, “Шапялевіцкае лясніцтва”,”Жывыя помнікі прыроды”).

              4 вучань:Ідзе вясна ў шумлівых водах,

                             У звонкім срэбры ручаёў

                             І разлівае мяккі подых,

                             Як песню нейкую без слоў.

 

               5 вучань:Вясна – красуня ў бубны б’е!

                              Зара ярчэй гары!

                              Сасонкі танкаствольныя

                              Абуджаны ў бары.

                

                 6 вучань:У лес – гушчар збіраюцца крылатыя страі.

                              Гасцінна сустракаюць іх крыніцы – ручаі.

                                Пушыста ўецца – сцелецца густая дзераза

                              Міргае ветла явару вясёлая лаза.

 

                7 вучань:Бярозка ў люстры возера любуецца сваёй

                              Зялёнай кронаю, распушчанай касой.

                              Дубы – дзяды імшэлыя – ледзь золак  і  яны,

                              На дудах перагукваюцца з гуслямі вясны.

                 

                   8 вучань:Вясна – красуня ў бубны б’е

                                 Прасторы расцвілі

                                 Цвіце і не нарадуецца маладосць зямлі.

 

Вясна: Добры дзень, вам! Я рада вітаць вас з гэтымі прыгожымі дзяўчынкамі, якія падрыхтавалі для вас цікавыя вершы. (Гучаць вершы: Я. Купалы “Вясна”, М.Багдановіча “Па-над белым пухам вішняў”.Гучаць ў запісу на грампласцінках песні і рамансы аб прыродзе беларускіх аўтараў.Можна выканаць песню на словы Я.Купалы “Явар і каліна”.)

 

9 вучань: ( Чытае верш С.Шушкевіча “Красавік”)

Вясна: Вось колькі цудоўных слоў напісана пра мяне. А як часта, гаворачы словамі паэта Міколы Хведаровіча, бывае:

                    Што мы ў сумятлівым жыцці

                    Мінаем і не заўважаем

                    Красу сваіх родных мясцін.

Удумайцеся ў гэтыя словы.  

А я перадаю эстафету звонкаму, гарачаму лету. Калі ласка, лецейка-лета! (Уваходзіць лета з вянком з каласоў на галаве. Літаратурна-музычная кампазіцыя  пачынаецца з урыўка паэмы “Новая зямля”- “Сенакос”,вершаў П.Глебкі “Грыбы”,А.Куляшоў “Колас”, П.Глебка “Канец лета”, апошні  верш чытаюць тры хлопчыкі, яны заканчваюць кампазіцыю словамі:

”Заўтра ў школу...

За сталы, за парты...”

На мультымедыйнай устаноўцы паказваюцца карціны пра лета.)

 

Вядучы:(Чытае верш П.Броўкі “Надыход восені”)

                    ...Ды не знаю, чаму

                     Ты мне, восень, па сэрцу.

                     Па сэрцу, чаму? А вось чаму

                    Паслухайце:

(Гучаць вершы і ўрыўкі: Я. Пушча “Залатая восень”, Э.Агняцвет “Антонаўка”, М. Аўрамчык “Адлёт журавоў”)

Літаратурна-музычная кампазіцыя пачынаецца ўрыўкам з аповесці “Вяснянка” Т.Хадкевіча.

Вядучы:Рабяты! Дазвольце запрасіць да нас у госці восень.

(З’яўляецца восень у сукенцы,па якой раскіданы лісты. На галаве вянок з жоўтых лістоў.)

Восень:Я – восень прыйшла

             Па няголеным ржышчы ніў.

             Чырвонымі арабескамі

             Лісце лес ураніў.

             Глянь на зямлю залатую

             Пяшчотную, сумленную, чыстую

             Нехта па ёй вандруе.

             У паветры ўзнімаецца лісце.

             Ледзь на азёрах сплывае,

             Сум у небе імглістым...(У.Караткевіч “Лісце”)

На мульт.устаноўцы паказваюцца карціны пра восень.

 

 Выходзіць вучань і чатае верш Н.Гілевіча:

                    Цуд тварыўся – я праспаў

                    Снег дасвеццем перапаў

                    Раным – рана...і г.д.

 

Вядучы:Вы сустрэліся з замалёўкамі вясны, лета, восені.А колькі цудоўнага, захапляючага, прыгожага ў замалёўках зімы! Возьмем  некалькі зімовых карцінак. Вядома,кожны з паэтаў і мастакоў, адну і тую ж з’яву. апісвае па-своему, паказвае  штосьці такое, пра што яшчэ не сказалі ці не напісалі іншыя. Прыпомнім пачатак верша “Зімовая ноч”:

         Каля зоркі зорка

         Уніз глядзіць, мігціць

         Каля горкі горка

         Снегам зіхаціць...

Як проста сказаў паэт, але і разам з тым вобразна. Такія кароценькія радкі, але якая яркая замалёўка зімовай ночы,што яна узнікае перад нашымі вачыма, нібыта мы толькі што паглядзелі на мастацкую карціну і памяць захавала яе вобраз у нашай свядомасці.

Шмат твораў прысвечаны зіме.Паслухайце як цудоўна простымі, звычайнымі словамі Я.Купала стварае чароўную замалёўку  ціхага дня ў лесе зімою:

         І лягла цішыня

         Ў бары за гарой, -

         Каб дравіна адна

Хоць кіўнула сабой.

Снег пушысты залёг

На галінках сасон,

І чарнобель і мох

Атуліў сабой ён.

Пачынаеш чытаць і мімаволі сам увесь пранікаешся гэтай урачыстай цішынёй лесу. Як быццам  увачавідкі бачыш нахіліныя пад цяжарам снегу голыя сучкі дуба ці  бярозы, гэтыя маленькія дравінкі, якія застылі ў вялікай задуме і стаяць не варухнуцца.Нават і чытаць хочацца ціха, нібы асцерагаючыся парушыць гэты глыбокі сон, спакой, зімовы адпачынак прыроды.Зусім іншая карціна ў М. Багдановіча. Тут, наадварот, усё ў нястрыманым парыве, руху, імкненні. Чытаеш і нібы чуеш зімовыя песні-завыванні злоснага ветру, грукат-гром, звон дахаў:

         У бубны дахаў вецер б’е

         Грыміць па ім, звініць,пяе...

Удала знойдзеныя паэтам гукапераймальныя сродкі надаюць прыведзеным радкам выключную мастацкую сілу і вобразнасць.(Гучыць запісаная на пласцінцы песня-раманс на словы М. Багдановіча “Здароў марозны, звонкі вечар...”)

Вядучы: Магчыма хараство і прыгажосць прыроды навядзе многіх з вас на думку. Што ўсё навакольнае можна зрабіць лепшым, можна прымусіць некаторых задумацца, ці ўсё яны рабілі для гэтага, што могуць зрабіць, каб кожная мясціна. Дзе мы жывём, была яшчэ прыгажэйшай, каб усё тое, што мы бачым вакол сябе. Цешыла і радавала вока кожнага чалавека.

Няхай сёняшняе свята  напомніць аб тым, што ўсе блізкія і знаёмыя мясціны, дзе мы выраслі і жывём, і ёсць часцінка таго вялікага і святога, што мы называем дарагім словам – АЙЧЫНА!

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

“Паназіраем за прыродай”

                 2-3клас

                                      (Хвілінкі цікавага паведамлення)

У запісу гучаць галасы птушак. А калі мерапрыемства праводзіцца ў полі, ці ў лесе, то гэта стварае яшчэ лепшую абстаноўку для цікавай гутаркі.

Настаўнік: Дзеці! Вы ўжо ведаеце,што вашы бабулі і дзядулі былі вельмі назіральнымі і таму,пакінулі нам багатую спадчыну. Крыху з ёй мы пазнаёмімся сёння.

Вы ведаеце шмат прыказак і прымавак і відаць чулі такую прымаўку і не раз: “Багата снегу – багата хлеба”. А як вы яе разумееце?

                           (Адказы дзяцей).

Рабяты! А хто з вас ведае прыказкі і прымаўкі, звязаныя з прыродай?

                           (Дзеці называюць па чарзе)

1.Вясной пасееш – восенню збярэш.

2.Дзе вада, там і вярба.

3.Дзе дубы, там і грыбы.

4.Дождж ідзе не тады, калі просяць, а  тады, калі сена косяць.

5.Жаваранак прылятае на праталіну, шпак – на прагаліну, жораў з цяплом, а ластаўка – з лістом.

6.Жураўлі ляцяць высока – зіма яшчэ далёка.

7.Жураўлі ляцяць нізка – зіма ўжо блізка.

8.Зіма снежная – лета даждлівае.

9.Калі грыбна, то не хлебна.

10.Кожная сасна свайму бору песню пяе.

11.Мароз не вялік, а стаяць не вяліць.

12.Пакармі птушак зімою, яны адплаціць вясною.

Настаўнік: Вельмі добрыя  прыказкі іпрымаўкі вы ўспомнілі. А  зараз Насця і Хрысціна прачытаюць нам прыказкі і прымаўкі, звязаныя са святамі беларускага народнага календара. Паслухайце, калі ласка.

Дзяўчынкі чытаюць па чарзе:

1.Прыйшлі Пакравы – стаў у хлеў каровы.

2.Прыйшоў Мікола – сей наўкола.

3.Прыйшоў Пятрок – апаў лісток, прыйшоў Ілля – апала два.

4.Прыйшоў Спас – усяму час.

Настаўнік: У гэтых прыказках і прымаўках – мудрасць народа. А цяпер паслухайце загадкі якія падрыхтавалі Саша, Алег і Янка, а мы паспрабуем іх разгадаць. Паглядзім хто самы назіральны і здагадлівы.

Хлопчыкі чытаюць загадкі:

1.І зімой, і летам адным цветам. (Хваёвыя дрэвы).

2.Адзін л’е, другі п’е, трэці расце.(Дождж, зямля, трава).

3.Было жоўтым, вырасла зялёным, сонца пацалавала – зноў жоўтым стала.(Пшаніца).

4.Вясна прыгрэе – кажух надзене, зіма наступіць – кажух скідае.(Лісцявыя дрэвы)

5.Ніхто іх не палохае, а яны ўсё дрыжаць.(Лісце асіны).

6.Стаяць дзяды над вадою і ківаюць барадою (Чарот)

7.Увосень рассыпаецца,улетку збіраецца, само поўнае бывае, усіх накармляе.(Жыта).

8.Адзін вол выпіў вады дол.(Мароз).

9.Вечарам нараджаецца, ноч жыве, а ў ранку памірае.(Раса.)

10. Ні стуку, ні груку – госць на дварэ.(Дзень).

11.Што гэта за вочы: адно свеціць удзень, а другое ўночы.(Сонца,месяц).

Настаўнік: Як я бачу, вы назіральныя дзеці, здагадлівыя і кемлівыя. Да наступнай нашай сустрэчы  вы падрыхтуйце свае асабістыя загадкі пра прыроду,пра прыродныя з’явы. На заканчэнне хачу сказаць, што як вы заўважылі, якая жывая, мілагучная мова ў народных прыказках і прымаўках. У вуснах народа амаль кожнае слова то гучыць ледзь чутна, то звініць, аж заходзіцца, то ўзрываецца дынамітам. Я  хачу каб вы прыслухаліся да мовы вашых  дзядуль і бабуль і цікавыя словы, трапныя выразы запісалі. Згода? А зараз развітваемся з вамі. Усяго добрага вам!