Урок по теме "Железо и его соединения". 9-й класс

Мазмұны: Мазмұны: Периодтық жүйедегі орны және атом құрылысы Табиғатта таралуы Өнеркәсіпте алынуы Физикалық қасиеттері Химиялық қасиеттері Темірдің маңызды қосылыстары Қолданылуы Құрамында темірі бар қосылыстар

Жалпы сипаттама. Периодтық Жалпы сипаттама. Периодтық жүйедегі орны және атом жүйедегі орны және атом құрылысы құрылысы  топ элементі, , dd ­  ­ элемент.  элемент.  Темір  – – VIIIVIIIББ топ элементі Темір Темірдің валенттік электрондары сыртқы s­e s­e  Темірдің валенттік электрондары сыртқы  және сырттан санағанда екінші деңгейдегі d­ed­e   және сырттан санағанда екінші деңгейдегі  болып табылады, сондықтан ол ауыспалы  болып табылады, сондықтан ол ауыспалы  тотығу дәрежелерін көрсетеді.  тотығу дәрежелерін көрсетеді.  Next Жалпы сипаттама. Периодтық Жалпы сипаттама. Периодтық жүйедегі орны және атом жүйедегі орны және атом құрылысықұрылысыТемірТемір  – – VIIIVIIIББ топ элементі топ элементі, , dd ­  ­ элемент. элемент. Темірдің валенттік электрондары сыртқы Темірдің валенттік электрондары сыртқы s­e s­e және сырттан санағанда екінші деңгейдегі және сырттан санағанда екінші деңгейдегі d­ed­e  болып табылады, сондықтан ол ауыспалы болып табылады, сондықтан ол ауыспалы тотығу дәрежелерін көрсетеді. тотығу дәрежелерін көрсетеді.

Электрондық формуласы: Электрондық формуласы: 1s1s22 2s2s22 2p2p66 3s3s22 3p3p66 3d3d66 4s4s22 4s4s22 3d3d66 3p3p66 3s3s22 2p2p66 2s2s22 11ss22 Next

Темір химиялық реакцияларда 2   химиялық реакцияларда 2  Темір немесе 3 электрон беріп, өзінің тұрақты  немесе 3 электрон беріп, өзінің тұрақты  қосылыстарында +2 және +3 тотығу  қосылыстарында +2 және +3 тотығу  дәрежелерін көрсетеді: дәрежелерін көрсетеді: e      Fe2+2+ FeFe00 – 2 – 2e      Fe  – 3e      Fe3+3+ FeFe00 – 3e      Fe Темірдің тотығу дәрежесі +6 (KK22FeOFeO44  – –  Темірдің тотығу дәрежесі +6 ( калий ферраты) болатын тұрақтылығы  калий ферраты) болатын тұрақтылығы  төмен қосылыстары белгілі. төмен қосылыстары белгілі. Back

Табиғатта таралуы Табиғатта таралуы Темір – табиғатта таралуы бойынша екінші металл.  Темір  – табиғатта таралуы бойынша екінші металл.  Оның жер қыртысындағы үлесі 5,1%%. Көптеген  . Көптеген  Оның жер қыртысындағы үлесі 5,1 метеориттердің құрамында темір бар, сондықтан оны  метеориттердің құрамында темір бар, сондықтан оны  ертеде “аспан” және “жұлдыз” тасы деп атаған. Жер  ертеде “аспан” және “жұлдыз” тасы деп атаған. Жер  қыртысында темір көптеген минералдар түзеді. Темірдің  қыртысында темір көптеген минералдар түзеді. Темірдің  маңызды өнеркәсіптік кендері: қызыл теміртас (FeFe22OO33), ),  маңызды өнеркәсіптік кендері: қызыл теміртас ( , пирит (FeSFeS22). ). Елімізде темір  магниттік  теміртас (FeFe33OO44)), пирит ( Елімізде темір  магниттік  теміртас ( кендерінің үлкен қоры Рудный темір кені бассейінінде және  кендерінің үлкен қоры Рудный темір кені бассейінінде және  Орталық Қазақстанда бар. Қазіргі уақытта елімізде бірнеше  Орталық Қазақстанда бар. Қазіргі уақытта елімізде бірнеше  жүздеген кен орындары мен кен ошақтары белгілі. Көптеген  жүздеген кен орындары мен кен ошақтары белгілі. Көптеген  кен орындарында кендердің аз тереңдікте орналасуы  кен орындарында кендердің аз тереңдікте орналасуы  оларды арзан ашық әдіспен өндіруге мүмкіндік береді. оларды арзан ашық әдіспен өндіруге мүмкіндік береді. Темір минералды сулардың құрамына сульфат (FeSOFeSO44))   Темір минералды сулардың құрамына сульфат ( және гидрокарбонат Fe(HCO және гидрокарбонат  Fe(HCO33))22  түрінде кіреді. түрінде кіреді. Темір тұздары теңіз суларында бар, мұхит түбінде  Темір тұздары теңіз суларында бар, мұхит түбінде  темірге бай табиғи шөгінділер кездеседі. темірге бай табиғи шөгінділер кездеседі. Next

Минералдың  Минералдың  атыаты Химиялық формуласы Химиялық формуласы (негізгі құрам бөлігі) (негізгі құрам бөлігі) Маңызды кен  Маңызды кен  орындары орындары Магнетит  Магнетит  Гематит  Гематит  Лимонит Лимонит Пирит Пирит FeFe33OO44, (Fe , (Fe22OO33 ∙ FeO) (72 процентке   ∙ FeO) (72 процентке  дейін Fe болады). дейін Fe болады). FeFe22OO33 ( (65 процентке дейін  65 процентке дейін Fe Fe  болады)) болады Оңтүстік Орал  Оңтүстік Орал  (Магнитогорск),  (Магнитогорск),  Курск магнит  Курск магнит  аномалиясы аномалиясы Кривойрог аймағы Кривойрог аймағы FeFe22OO33 ∙  ∙ nnHH22O (60 процентке дейін  O (60 процентке дейін  Fe болады) Fe болады) Қырым (Керч кен орны) Қырым (Керч кен орны) FeSFeS22 ( (47 процентке дейін  47 процентке дейін Fe Fe  болады)) болады УралУрал Next

Минералдар: Минералдар: Next

Қазақстанда темірдің бай қоры бар, ол Торғай темір кенді  Қазақстанда темірдің бай қоры бар, ол Торғай темір кенді  бассейнінде және Орталық Қазақстанда орналасқан.  бассейнінде және Орталық Қазақстанда орналасқан.  Қазіргі кезде елімізде темірдің жүздеген кен орындары мен  Қазіргі кезде елімізде темірдің жүздеген кен орындары мен  кен жылғалары белгілі болып отыр. Көптеген кен  кен жылғалары белгілі болып отыр. Көптеген кен  орындарындағы кеннің жер бетіне жақын жатуы оны  орындарындағы кеннің жер бетіне жақын жатуы оны  арзан, ашық әдіспен өндіруге мүмкіндік береді. арзан, ашық әдіспен өндіруге мүмкіндік береді. Темір сульфат және гидрокарбонат түрінде минералды  Темір сульфат және гидрокарбонат түрінде минералды  сулардың құрамына кіреді. Темір тұздары теңіз суларында  сулардың құрамына кіреді. Темір тұздары теңіз суларында  да бар, сол сияқты мұхиттардың түбінде де темірге  да бар, сол сияқты мұхиттардың түбінде де темірге  әжептәуір бай табиғи шөгінділер кездеседі. әжептәуір бай табиғи шөгінділер кездеседі. Темір тірі организмдерде де болады. Ересек адамның  Темір тірі организмдерде де болады. Ересек адамның  денесінде 4­5 грамм темір бар. Оның 65%%­і қандағы  ­і қандағы  денесінде 4­5 грамм темір бар. Оның 65 гемоглобиннің құрамына кіреді. Гемоглобин қанға қызыл  гемоглобиннің құрамына кіреді. Гемоглобин қанға қызыл  түс береді және тыныс алу процесінде оттекті әр түрлі  түс береді және тыныс алу процесінде оттекті әр түрлі  ұлпаларға тасымалдайды. Қанның құрамында темірдің  ұлпаларға тасымалдайды. Қанның құрамында темірдің  жетіспеуі қан азаюына әкеліп, адам денсаулығын  жетіспеуі қан азаюына әкеліп, адам денсаулығын  әлсіретеді. әлсіретеді. Байланысқан күйдегі темір көптеген тағамдық     Байланысқан күйдегі темір көптеген тағамдық  өнімдерде: қара нан, картоп, алма, өрік, қарақұмық  өнімдерде: қара нан, картоп, алма, өрік, қарақұмық  жармасында кездеседі. Бұл өнімдерді әркім өзінің  жармасында кездеседі. Бұл өнімдерді әркім өзінің  тамақтану рационына кіргізіп, қан азаюының алдын алуға  тамақтану рационына кіргізіп, қан азаюының алдын алуға  тиісті. тиісті. Back

Өнеркәсіпте алынуы: Өнеркәсіпте алынуы: Темірді 3 түрлі әдіспен алуға болады: Темірді 3 түрлі әдіспен алуға болады: Пирометаллургиялық әдіспен: Пирометаллургиялық әдіспен: оксидінен тотықсыздандыру арқылы: оксидінен тотықсыздандыру арқылы: = 2Fe + 3H22OO + 3H22 = 2Fe + 3H + 2Al = Al22OO33 + 2Fe + 2Fe FeFe22OO33 + 3H FeFe22OO33 + 2Al = Al соның ішінде алюминтермиялық әдіспен: соның ішінде алюминтермиялық әдіспен: және көміртек (ІІ) оксидімен тотықсыздан­­ және көміртек (ІІ) оксидімен тотықсыздан дыру арқылы:     дыру арқылы: FeFe33OO44 + 4CO = 3Fe + 4CO + 4CO = 3Fe + 4CO22                   Back

Физикалық қасиеттері: Физикалық қасиеттері: Темір – жылтыр, күміс түстес ақ металл,  – жылтыр, күміс түстес ақ металл,  Темір  оның тығыздығы – 7,87 г/см33. Балқу  . Балқу  оның тығыздығы – 7,87 г/см температурасы жоғары – 153900С. Темір  С. Темір  температурасы жоғары – 1539 иілімді, магниттелетін және оны жоғалтатын  иілімді, магниттелетін және оны жоғалтатын  қасиеті бар, осыған орай техникада кеңінен  қасиеті бар, осыған орай техникада кеңінен  қолданылады. Темірді электрмотор,  қолданылады. Темірді электрмотор,  электрмагнит трансформаторларының  электрмагнит трансформаторларының  өзекшесін және микрофон мембранасын  өзекшесін және микрофон мембранасын  жасауға қолданылады. Іс жүзінде темірдің  жасауға қолданылады. Іс жүзінде темірдің  құймалары – шойын мен болат көбірек  құймалары – шойын мен болат көбірек  қолданылады. қолданылады. Back

Химиялық қасиеттері: Химиялық қасиеттері: I.I.  Жай заттармен әрекеттесуі: Жай заттармен әрекеттесуі: Темір оттекте жанғанда екі тотығу  Темір оттекте жанғанда екі тотығу  дәрежесін де (+2, +3) көрсетеді,  дәрежесін де (+2, +3) көрсетеді,  ұшқын шашыратып жанады: ұшқын шашыратып жанады: = Fe33OO44 33Fe + 2O Fe + 2O22 = Fe Next

O + 3O22 = 4FeO(OH) = 4FeO(OH) Ылғалды ауада тат түзеді: Ылғалды ауада тат түзеді: 44Fe + 2H Fe + 2H22O + 3O Белсенді бейметалдар темірді  Белсенді бейметалдар темірді  тотықтырады: тотықтырады: 22Fe + 3Cl Fe + 3Cl22 = 2Fe Fe + S = FeS Fe + S = FeS 3Fe + C = Fe33CC 3Fe + C = Fe = 2Fe3+3+ Cl Cl33-- Next