PEDAGOGIK ISSN 2181-6833 MAHORAT

 

 

ISSN 2181-6883

 

 

 

 

 

 

 

 

 

PEDAGOGIK MAHORAT

 

Ilmiy-nazariy va metodik jurnal

 

1-son (2021-yil, fevral)

 

 

 

 

 

 

 

Jurnal 2001-yildan chiqa boshlagan

 

 

 

 

 

 

Buxoro – 2021

 

        

 

                                                                                                                    1

 

PEDAGOGIK MAHORAT

 

Ilmiy-nazariy va metodik jurnal  

2021, № 1

 

 Jurnal Oʻzbekiston Respublikasi Vazirlar Mahkamasi huzuridagi OAK Rayosatining 2016-yil 29-dekabrdagi qarori bilan   pedagogika va psixologiya fanlari boʻyicha dissertatsiya ishlari natijalari yuzasidan  ilmiy maqolalar  chop etilishi lozim boʻlgan zaruruiynashrlar roʻyxatiga kiritilgan. 

 

Jurnal  2001-yilda tashkil etilgan.

 

Jurnal 1 yilda 6 marta chiqadi. 

 

Jurnal Oʻzbekiston matbuot va axborot agentligi Buxoro viloyat matbuot va axborot boshqarmasi  tomonidan 

2016-yil 22-fevral № 05-072-sonli guvohnoma bilan roʻyxatga olingan. 

 

Muassis:  Buxoro davlat universiteti 

Tahririyat manzili:  Oʻzbekiston Respublikasi,Buxoro shahri Muhammad Iqbol koʻchasi, 11-uy  Elektron manzil: [email protected]

TAHRIR HAY’ATI:

Bosh muharrir: Adizov Baxtiyor Rahmonovich– pedagogika fanlari doktori, professor

Bosh muharrir oʻrinbosari: Navroʻz-zoda Baxtiyor Nigmatovich – iqtisodiyot fanlari doktori, professor Mas’ul kotib: Hamroyev Alijon Roʻziqulovich – pedagogika fanlari doktori, dotsent 

 

Xamidov Obidjon Xafizovich,  iqtisodiyot  fanlari doktori 

Begimqulov Uzoqboy Shoyimqulovich, pedagogika fanlari doktori, professor 

Mahmudov Mels Hasanovich, pedagogika fanlari doktori, professor 

Ibragimov Xolboy Ibragimovich, pedagogika fanlari doktori, professor 

Yanakiyeva Yelka Kirilova, pedagogika fanlari doktori, professor (N. Rilski nomidagi Janubiy-Gʻarbiy Universitet, Bolgariya) 

Qahhorov Siddiq Qahhorovich, pedagogika fanlari doktori, professor 

Mahmudova Muyassar, pedagogika fanlari doktori, professor

Barotov Sharif  Ramazonovich, psixologiya fanlari doktori, professor 

Jabborov Azim Meyliqulovich, psixologiya fanlari doktori, professor 

Kozlov Vladimir Vasilyevich, psixologiya fanlari doktori, professor (Yaroslavl davlat universiteti, Rossiya)

Morogin Vladimir  Grigoryevich, psixologiya fanlari doktori, professor (Xakassiya davlat universiteti, Rossiya)

Belobrikina Olga Alfonsasovna, psixologiya fanlari nomzodi,professor (Novosibirsk davlat pedagogika universiteti,

Rossiya)

Chudakova Vera Petrovna, psixologiya fanlari nomzodi (Ukraina pedagogika fanlari milliy akademiyasi, Ukraina)

Tadjixodjayev Zokirxoʻja Abdusattorovich, texnika fanlari doktori, professor 

Amonov Muxtor Raxmatovich, texnika fanlari doktori, professor 

Oʻrayeva Darmonoy Saidjonovna, filologiya fanlari doktori, professor 

Axmedova Shoira Neʻmatovna, filologiya fanlari doktori, professor 

Durdiyev Durdimurod Qalandarovich, fizika-matematika fanlari doktori, professor

Hayitov Shodmon Axmadovich, tarix fanlari doktori, professor 

Toʻrayev Halim Hojiyevich, tarix fanlari doktori, professor 

Mirzayev Shavkat Mustaqimovich, texnika fanlari doktori, professor 

Mahmudov Nosir Mahmudovich, iqtisodiyot fanlari doktori, professor

Boʻtaboyev Muhammadjon Toʻychiyevich, iqtisod fanlari doktori, professor

Boʻriyev Sulaymon Boʻriyevich, biologiya fanlari doktori, professor

Olimov Shirinboy Sharopovich, pedagogika fanlari doktori, professor

Qiyamov Nishon Sodiqovich, pedagogika fanlari doktori, professor 

Qahhorov Otabek Siddiqovich, iqtisodiyot fanlari boʻyicha falsafa doktori (PhD), dotsent Qosimov Fayzullo Muhammedovich, pedagogika fanlari nomzodi, dotsent

Bafayev Muhiddin Muxammatovich, psixologiya fanlari boʻyicha falsafa doktori (PhD)

Jumayev Ulugʻbek Sattorovich, psixologiya  fanlari nomzodi, dotsent

Umarov Baxshullo Joʻrayevich, pedagogika fanlari nomzodi, dotsent

Inoyatov Abdullo Shodiyevich,  pedagogika fanlari boʻyicha falsafa doktori (PhD), dotsent

                                                                                                                    2

 

MUNDARIJA

 

PEDAGOGIKA VA PSIXOLOGIYA ................................................................................................... 7

Шахло ДАВРОНОВА. Олий таълим сифатини таъминлашда электрон ресурслардан фойдаланишнинг

методик модели .............................................................................................................................................. 7

Гулбахар Абылова. Применение педагогического колеса каррингтона в педагогической  

деятельности ................................................................................................................................................. 14

Шаҳло НУРУЛЛАЕВА. Педaгогик маҳорат ва компетентлик: мазмуни, шакллантириш методикаси,

ривожлантириш йўллари ............................................................................................................................. 19

Жеткербай ОТЕПБЕРГЕНОВ. Талабаларнинг мураккаб ўқув материалларини ўзлаштиришда чизма-

тасвирий моделлардан фойдаланиш маҳорати .......................................................................................... 23

Мурод ЭГАМНАЗАРОВ. Коммуникатив қобилият-ўқитувчи педагогик маҳоратининг таркибий

қисми сифатида ............................................................................................................................................ 27

Алишер ИБРАГИМОВ. Ўқувчиларда соғлом турмуш тарзини шакллантиришнинг методик    

асослари ........................................................................................................................................................ 30

Мухайя ДЖУМАНИЯЗОВА. Талаба ёшларнинг диний дунёқараши ва мулоқотдаги йўналганлиги 

ўртасидаги  ўзаро муносабатларнинг психологик хусусиятлари ............................................................. 34 Oybеk ORTIQOV. Boʻlajak oʻqituvchilarda mafkuraviy immunitetni rivojlantirish jarayonlarini

takomillashtirishda umuminsoniy tarbiyaning oʻrni ....................................................................................... 38

Shaxlo XALILOVA. Jahon pedagogikasida zamonaviy pedagogik muloqot va milliy pedagogik muloqot

uslublariga transformatsiyasi .......................................................................................................................... 43

Dildora TOSHEVA. Boshlangʻich sinf oʻquvchilarini ekologik tarbiyalashda xalq ogʻzaki ijodining oʻrni va

pedagogik ahamiyati ...................................................................................................................................... 49

Наргиз ДЖУМАЕВА. Шахсни миллий қадриятлар асосида тарбиялаш масалалари ............................. 54

Jahongir SHODIEV. Socio-political life and the development of science in the period of Umar Khayam .... 57 Muattar ABDULLAXOʻJAYEVA. Malaka oshirish tizimida maktab oʻqituvchilarining axborot

kommunikatsiya texnologiyalari boʻyicha kompetentligini rivojlantirish ...................................................... 61 Гулноз ТОШОВА. Баркамол шахсни тарбиялашда дидактик лойиҳанинг ўрни .................................... 64 Бахтиёр АДИЗОВ, Анвар НУСРАТОВ. Абдуллахон II даврида Бухоро хонлигида ижтимоий-маданий

ҳаёт ва педагогик фикр  ривожи .................................................................................................................. 67

Madamin ASLONOV. “Buxoro maorif uyi”ning ma’naviy-madaniyatini rivojlanishidagi oʻrni ................... 71

Розанна АБДУЛЛАЕВА. Принципы обучения русской медицинской терминологии посредством

сетевых технологий ...................................................................................................................................... 74

Ширинбой ОЛИМОВ. Алишер Навоийнинг педагогик мероси ва уни ўрганиш йўналишлари ............ 80

Зайниддин БОЗОРОВ. Фуқаролик маданиятини ривожлантиришда таълим интеграциясининг

аҳамияти ........................................................................................................................................................ 84

Бахшулло УМАРОВ. Ижтимоий фанларни ўқитиш жараёнида талабаларда ватан тараққиёти ғоясини

шакллантириш .............................................................................................................................................. 91

Малика УМЕДЖАНОВА. Талабаларни миллий қадриятлар асосида оилавий ҳаётга тайёрлаш

педагогик муаммо сифатида ........................................................................................................................ 95

Шокир ДОНИЁРОВ. Ўқувчилар жамоаси билан ишлашда бошқарув услубларидан фойдаланиш

имкониятлари ............................................................................................................................................... 99

Жаҳонгир РАМАЗОНОВ. Ўзини-ўзи идора қилиш ижтимоий-психологик феномен сифатида ......... 103

MAKTABGACHA VA BOSHLANGʻICH TA’LIM ....................................................................... 107

Алижон ҲАМРОЕВ. Бошланғич синф она тили таълимида ўқувчиларнинг ижодий фаолиятини

лойиҳалаштириш методик муаммо сифатида .......................................................................................... 107

Maftuna HAMROYEVA, Mohinur QUVONDIQOVA. Boshlangʻich ta’limda innovatsion yondashuv ..... 114 Юлдуз ПЎЛОТОВА. Компетенциявий ёндашув асосида ўқиш дарсларини ташкил этиш     

методикаси .................................................................................................................................................. 117

Шахноза НИГМАТУЛЛАЕВА, Болта ХОДЖАЕВ. Воспитание навыков и привычек гражданской

культуры у детей дошкольного возраста .................................................................................................. 129

Oʻgʻiljon OLLOQOVA. Ona tili ta’limida intensiv ta’lim texnologiyalarini qoʻllashning nazariy metodologik asoslari ......................................................................................................................................................... 134

FILOLOGIYA VA TILLARNI OʻRGANISH ................................................................................. 138

Нигина ҲОЖИЕВА. Анор лексемасига доир баъзи мулоҳазалар .......................................................... 138

Озода ЯДГАРОВА. Бўлажак инглиз тили ўқитувчиларини тайёрлаш жараёнида педагогик ва

психологик билимлар интеграциясининг аҳамияти ................................................................................ 141

                                                                                                                         5

Алишер ИБРАГИМОВ

Бухоро давлат университети  жисмоний маданият  факультети ўқитувчиси

ЎҚУВЧИЛАРДА СОҒЛОМ ТУРМУШ ТАРЗИНИ ШАКЛЛАНТИРИШНИНГ

МЕТОДИК  АСОСЛАРИ

 

Мақолада инсон саломатлиги айниқса, ўсиб келаётган авлод соғлигини асраш ва  уларни жисмонан бақувват, фавқулодда рўй бериши мумкин бўлган ҳолатларга тайёрлаш масаласи кишилик жамиятининг ҳар бир босқичида ўша давр эҳтиёжига кўра ўзига хос тарзда ёндошилиб, асрлар давомида жамиятда соғлом турмуш тарзини шакллантириш масаласи ўта долзарб ва абадий муаммо сифатида ўрганилиб келинган. 

Калит сўзлар: саломатлик, инсон, шахс, омил, соғлом турмуш тарзи, мақсад.

В статье здоровье человека в частности, вопрос сохранения здоровья подрастающего поколения и подготовки его к физически сильным, неординарным ситуациям рассматривается на каждом этапе человеческого общества по-своему в соответствии с потребностями того времени, на протяжении веков вопрос формирования здорового образа жизни в обществе рассматривался как чрезвычайно актуальная и вечная проблема.

Ключевые слова: здоровье, человек, личность, фактор, здоровый образ жизни, цель.

In the article human health in particular, the issue of preserving the health of the younger generation and preparing it for physically strong, extraordinary situations is considered at each stage of human society in its own way in accordance with the needs of that time.For centuries, the issue of forming a healthy lifestyle in society was considered as an extremely relevant and eternal problem. Keywords: health, person, personality, factor, healthy lifestyle, goal.

 

Кириш. Тарихий хронологик манбаларда қайд этилган мулоҳазаларга таяниб,  қуйидаги тўхтамга келишимиз мумкин:

− кишилик жамиятининг барча даврларида инсон ҳаёти ва саломатлиги муҳофазасини таъминлаш долзарб ижтимоий масалалардан бири сифатида эътироф этиб келинган. Мавжуд манбаларда инсон ҳаёти ва саломатлигига жиддий хавф солувчи омиллар кўрсатиб берилган ҳамда аксарият ўринларда ушбу омилларни бартараф этиш йўллари хусусида ҳам маълумотлар келтирилган; 

− муаммо доирасида  яратилган манбаларда инсон ҳаёти ва саломатлигига зиён етказувчи омиллар сирасида қуйидагиларни кўрсатиш мумкин: 

− атроф-муҳитнинг ёмон санитария аҳволи, энг оддий гигиеник талабларга риоя қилмаслик, спиртли ичимликларни истеъмол қилиш, жисмоний меҳнат ёрдамида организмни чиниқтирмаслик, тўғри овқатланиш қоидаларига риоя қилмаслик ҳамда ўзаро номаҳром саналувчи эркак ва аёл ўртасида содир бўлган зино;

− мавжуд манбаларнинг барчасида кишилар томонидан юқорида келтирилган ҳолатларнинг содир этилиши ижтимоий муносабатлар мазмунига зиён етказувчи, инсон насли ва саломатлигига ҳавф солувчи турли касалликларни келтириб чиқарувчи, жамият равнақи йўлидаги тўсиқ бўлувчи ҳодиса эканлиги таъкидлаб ўтилади. Мутафаккирларнинг асарлари, шунингдек, муқаддас манбаларда бундай кўринишдаги ижтимоий ҳодисаларга қарши курашиш йўлида бирлашишга жамият аъзолари даъват этилади;

−  «соғлом турмуш тарзини шакллантириш  ғоясининг эволюцион ривожланиш хронологияси»да ифода этилган манбалар бугунги кунда ҳам жамиятда соғлом турмуш тарзини шакллантириш жараёнида  қўлланма бўлиб хизмат қилмоқда.

Инсон ҳаёти учун ҳавф солувчи объектив ва субъектив омилларнинг юзага келиши ҳамда уларнинг сақланиб қолиши маълум даражада жамиятда носоғлом муҳитнинг қарор топганлигини ифодалайди. Носоғлом муҳитнинг қарор топиши натижасида қуйидаги ҳолатлар юзага келади: маънавий қадриятлар (хусусан, ер, ҳаво ва сувнинг муқаддаслиги, наслнинг соғлом бўлиши, жамиятда тинчликнинг барқарорлигини таъминлаш, аҳолининг моддий фаровонлигини ошириш йўлида  меҳнат қилиш, инсонлар ўртасида ўзаро меҳр-оқибатнинг устувор бўлиши ва ҳоказолар)нинг аҳамиятлилик даражасининг пасайиши; кишилар ўртасида турли касалликларнинг кўпайиши, организм ишчанлик фаолиятининг сусайиши, руҳий зўриқишнинг тобора ортиб бориши ва бошқалар шулар жумласидандир. Юқорида қайд этиб ўтилган ҳолатлар ўз-ўзидан жамиятнинг маданий ва иқтисодий ривожланишига салбий таъсир кўрсатмоқда. 

Асосий қисм. Жамиятда соғлом турмуш тарзининг қарор топиши мазкур жамият аъзоларининг соғлом турмуш тарзи борасидаги кўникмалари даражаси билан боғлиқ. Фуқароларни, айниқса, умумий ўрта таълим муассасаларида ушбу мавзу юзасидан таълим-тарбиявий ишларни олиб бориш бугунги куннинг энг муҳим масалаларидан биридир. 

Чунончи, физиолог олим Б.Н.Чумаковнинг фикрича, ўқувчиларда қуйидаги кўникмаларни шакллантириш мақсадга мувофиқлигини қайд этган ҳолда, спорт билан шуғулланиш, тўғри овқатланиш қоидалари, кун тартиби ҳамда психогигиена талабларига риоя қилиш, зарарли одатларга берилмаслик ва тўғри дам олиш ҳақидаги тавсияларни ишлаб чиқадилар (165).

Ю.А.Афанасьев ва Ю.А.Куликовлар ўқувчиларда соғлом турмуш тарзи кўникмаларини шакллантиришда оқилона ва тўғри ишлаб чиқилган кун тартибини муҳим аҳамиятга эга эканлигини таъкидлаган ҳолда,  кун тартибининг қуйидаги моделини тавсия этадилар: доимо бир вақтда уйқудан туриш, эрталабки  чиниқиш ва сув муолажаларини ўтказиш, кунига уч маҳал ёки яхшиси, тўрт маҳал белгиланган вақтда овқатланиш, бир кунда камида икки соат тоза ҳавода бўлиш, доимо бир вақтда ўқув фанлари бўйича мустақил шуғулланиш, ҳар ҳафтада (камида икки марта) икки соатдан жисмоний машқлар ёки (қулай жисмоний юклама) спорт билан  шуғулланиш, бир кунда камида саккиз соат ухлаш, ҳар куни бир вақтда уйқуга ётиш (13).

Муҳокама ва натижалар. Ҳозирги даврда турмуш тарзи одамдан ҳаддан ташқари фаол ҳаракатчанликни талаб қилмайди. Талабалар, мактаб ўқувчилари, ақлий меҳнат билан шуғулланувчи мутахассислар ва енгил жисмоний меҳнатни талаб этувчи соҳа вакилларининг ҳаракатчанлик даражаси кескин даражада пасаймоқда. Аҳолининг аксарият қатлами аъзоларига хос бўлган кун тартиби моҳиятини  таҳлил қилар эканмиз, уларнинг жиддий жисмоний юкламага эга эмасликларининг гувоҳи бўламиз. Чунончи, мактаб ўқувчилари ва талабаларида жуда оз жисмоний ҳаракат кузатилмоқдалар.

Г.Захарьин ва Г.Гед XIX асрнинг охирларидаёқ тери ички аъзолар билан бевосита боғлиқ эканлиги ва чиниқтирувчи муолажаларнинг асосан тери ва юқори нафас олиш йўлларига таъсир ўтказишини исботлаб, жисмоний машғулотлар ўтказганда организмда мушаклар ҳарорати ва уларнинг эластиклиги, артерияларда қон айланиш яхшиланиши ва қон босимининг ошиши; юрак қисқариш тезлигининг кўпайиши ва юрак зарби ҳажмининг камайиши; ўпка нафас йўлларига қон келишининг ортиши; нафас олишнинг тезлашуви ва чуқурлашуви;  овқат ҳазм қилиниши ва унинг организмга сингишининг пасайиши, шунингдек, тери томирларининг кенгайиши мумкинлиги сингари физиологик ўзгаришларнинг содир бўлишини таъкидлайди[1].

Соғлом турмуш тарзининг асосий омилларидан бири тўғри ва сифатли овқатланиш ҳамда овқатланиш жараёнида гигиеник талабларга қатъий риоя қилиш муҳим эканлиги хусусида Ю.А.Афанасьев ва Ю.А.Куликовлар томонидан олиб борилган тадқиқотларда тавсиялар берилади.

 А.А.Агафонов «Саломатлик ва гўзаллик сири» номли китобида рационал овқатланиш ва унинг инсон саломатлигини таъминлашдаги  аҳамияти тўғрисида ўз қарашларини билдириб, олим «нотўғри рационал овқатланиш» ҳолатларини  қуйидагилардан иборат деб изоҳлайди: овқатни исталган вақтда ейиш; овқатланишлар даври ўртасидаги муддат  жуда узоқ бўлиши; овқатни кам ёки кўп ейиш; доимий равишда бир ҳил овқатланиш; озиқ-овқатлар таркибида витаминларнинг етишмаслиги; овқатни яхши чайнамасдан ютиш.

Соғлом турмуш тарзини шакллантиришда атроф-муҳитнинг софлиги ва уни муҳофаза қилишга эришиш лозимлигини ўқувчилар онгига сингдириш муҳим аҳамиятга эга.

Орол денгиз бўйи ҳудудларида юзага келган хавф аҳоли саломатлигига жиддий салбий таъсирини кўрсатиб келмоқда. Статистик маълумотларга қараганда, экологик хавфнинг юзага келиши оқибатида республикада 1992 йили 493 нафар бола ўлик туғилган бўлса, 1993 йилда 1710 нафар бола нимжон ва 347 нафар чақалоқ биологик генетик нуқсонлар билан туғилган.  Айниқса, юқумли касалликлар даражасининг ўсиши кишини таҳликага  солади. Масалан, паратиф касаллиги бўйича 10000 кишига интенсив кўрсаткич – 2,8, ўткир ичак инфекциялари бўйича 129,9, бактериал дизентерия бўйича – 62,1, сариғ касаллиги бўйича 1993 йили 372,8 га тўғри келган(43 ).

Чунончи, ушбу ҳудудда гигиена талабларига тўла риоя қилинмаётганлиги шундан аёнки, санитария-эпидемиологик хизмати бўлимларининг 1994 йилнинг 1 январигача бўлган маълумотларида кўрсатишича, чиқиндилар билан атроф-муҳитни ифлослантирувчи 79 объектни ҳисобга олган. Шундан, 31 объект атмосфера ҳавосини ифлослаган, 39 объект сув сақлагичлар ва тупроқни (16 объект оқава сувларини коллекторларга, 23 объект тўпроққа юборганлиги билан) ифлослаган.

Ушбу ҳолат шубҳасиз аҳолининг касалликка чалиниш кўрсаткичининг ўсишига олиб келади. Айниқса ўсиб келаётган ёшлар саломатлигига жиддий таъсир кўрсатади. Шу боис, келиб чиқаётган экологик хавф республика аҳолисини касалликка чалиниш кўрсаткичининг ўсиши, ўз набватида, педагогика соҳасидаги тадқиқотчилардан ўқувчиларда мавжуд соғлом турмуш тарзи ҳолатини асраш, мустаҳкамлаш ва шакллантиришда асос бўладиган назарий билимлар билан қуроллантиришни тақозо этади. 

Республикамиз олимлари Э.О.Турдиқуловлар томонидан «Экологик таълим-тарбия Концепцияси» тақдим этилса, Ш.+урбонов ишида овқатланиш гигиенаси ҳамда соғлом турмуш тарзининг муҳим омили ҳисобланмиш психогигиена талабларининг бузилишидан келиб чиқадиган стресс ҳолатлари; Ш.Авазов томонидан олиб борилган тадқиқот ишида қишлоқ мактаблари юқори синф ўқувчиларини ўлкашунослик фаолияти жараёнида экологик тарбиялаш борасида илмий тавсиялар ишлаб чиқилган. 

Экологик таълим-тарбия тўғрисидаги яратилган ўқув қўлланмаларнинг ўқувчиларда бу борада кўникмалар хосил қилишида самараси юқоридир. Шу ўринда Б.Холлиев, А.Икромов ва бошқаларнинг номларини  қайд этиб ўтиш мақсадга мувофиқ.

 Гарчи, бу борада салмоқли ишлар олиб борилган бўлсада, ўқувчиларнинг атроф-муҳит муҳофазасини йўлга қўйиш, атроф-муҳит ҳолатининг инсон саломатлиги, хусусан, турмуш тарзига кўрсатувчи  таъсири ҳақидаги тушунчалари етарли эмаслиги сабабли сўз юритилаётган йўналишда илмий изланишларни давом эттириш мақсадга мувофиқдир.

Аксарият тадқиқотларда соғлом турмуш тарзи асосларидан бири – шахсий гигиена ва унга риоя қилиш шартлари, ўсмирлар ўртасида ташкил этилувчи гигиеник тарбия моҳияти, ўсмир (ўспирин) қиз ва ўғил болаларнинг шахсий гигиенасини ташкил этишнинг ўзига хос жиҳатлари батафсил ўрганилган.

М.В.Антропова, М.Н.Исмоилов, Е.И.Кальченко, Д.В.Колесов, В.С.Лукьянов, С.Е.Мансурова, З.П.Матюхина, С.С.Солихўжаев, А.Г.Просецкая, Д.Ж.Шарипова ва А.Г.Хрипковалар олиб борган тадқиқот ишлар шулар жумласидандир.

Педагог олим Д.Ж.Шарипова томонидан олиб борилган тадқиқот ўқувчиларнинг гигиеник тарбиясини ташкил этиш муаммоларини ўрганишга йўналтирилган. Тадқиқот бу борадаги мавжуд муаммолар, муаммонинг долзарблик касб этишини асословчи далиллар, ўқувчилар ўртасида самарали равишда гигиеник тарбияни ташкил этиш йўлидаги изланишлар моҳиятининг очиб берилиши, шунингдек, гигиеник тарбияни яхлит тизим тарзида ташкил этиш борасидаги тажриба мазмунининг ишлаб чиқилишига алоҳида эътибор қаратилган [2].

Ўсмирлик ва ўспиринлик ёши психологияси - ўзининг осон таъсирланиш, руҳан шикастланиш кучли бўлиши, йигит ва қизларнинг организми жисмоний вояга етиши билан баробарида унинг дунёқараши, атроф-муҳитни идрок этишининг ўзгариши, ўзининг мустақиллигини тасдиқлашга уриниши, тақлид қилишлар билан ҳаётда ўз йўлини топишга уринишларида кузатилади( 184). 

Ушбу ёшдаги ўқувчилар онгида соғлом турмуш тарзини моҳирлик билан ижобий эмоцияларни шакллантириб бориш, китоб, санъат мусиқа каби турли  машғулотлар ҳамда спортга нисбатан меҳрни юзага келтириш унинг келгусида жисмонан соғлом шахс бўлиб вояга етишига замин яратади.    

Ўқувчи – ёшларда соғлом турмуш тарзини шакллантиришга ўқитувчи кадрларни мазкур жараёнга тайёрлаш муҳим аҳамиятга эга. Бу борада педагог олим Т.Уматқулов малака ошириш жараёнида ўқувчилар саломатлигини муҳофаза қилишга тайёрлашнинг педагогик асослари юзасидан тадқиқот ишини олиб борган ҳамда унинг натижаларига кўра қуйидаги тавсиялар ишлаб чиқилган:

-  мактаб, оила ва жамоатчилик ҳамкорлигини кучайтириш;

-  ота–оналар ўртасида тиббий–гигиеник маданиятни шакллантиришга қаратилган тарғибот ишларини олиб бориш;

-  ўқувчиларни тиббий кўрикдан ўтказишни доимий назоратини ташкил этиш ва уларнинг жисмоний ҳамда руҳий ривожланишини кузатиб бориш ва ҳ.к.

Ўқитувчиларни ўқувчиларда соғлом турмуш тарзини шакллантиришга тайёрлаш муаммоси юзасидан мазкур тадқиқот иши дастлабки қадамдир.  

М.Холматова «Оилавий муносабатлар маданияти ва соғлом авлод тарбияси» мавзусида олиб борган тадқиқот ишида соғлом авлодни вояга етказиш жараёнида муҳим аҳамиятга эга бўлган объектив омиллар (шарт-шароитлар) билан бир қаторда субъектив омиллар, уларнинг моҳияти, ёш авлод таълим ва тарбиясига кўрсатадиган таъсир кучи, улардан педагогик фаолият жараёнида самарали фойдаланиш шартлари, шунингдек, шахснинг ҳар жиҳатдан камол топишида оила ўзига хос ўрин тутиши хусусидаги қарашларини баён қилади. Соғлом авлодни вояга етказишнинг субъектив омиллари мажмуида соғлом ижтимоий турмуш тарзи ўзига хос ва муҳим ўрин тутишига муаллиф алоҳида урғу бериб ўтади. Дастлаб «соғлом турмуш тарзи» тушунчаси  ижтимоий борлиқ, ижтимоий муносабатларнинг асосий белгилари, кишиларнинг моддий ва маънавий фаолияти, ижтимоий ҳаётнинг ҳамма соҳаларида ана шу турмуш фаолиятининг аниқ шароитлари билан мустаҳкам боғлиқ бўлган шаклларининг мужассамидир», дея таъриф берилади. Ушбу фикр давом эттирилар экан, соғлом турмуш тарзининг жамиятда мавжуд бўлган ижтимоий–иқтисодий омилларга боғлиқ равишда ўзгариб боришига алоҳида тўхталади. Ва у «...соғлом турмуш тарзи инсон ҳаёт фаолиятининг миқдор ва сифат кўрсаткичларини ўз ичига олади. Бу кўрсаткичлар нисбий бўлиб тараққиётга, ижтимоийиқтисодий омилларга кўра ўзгариб боради» .

Бизнинг назаримизда, «соғлом турмуш тарзи(СТТ)» тушунчасининг моҳиятини ифодалаш ҳамда соғлом турмуш тарзининг аҳамиятини очиб бериш жараёнида қуйидаги фикрларга ўз муносабатимизни билдиришни жоиз деб топдик:

− соғлом турмуш тарзи «ижтимоий ҳаётнинг ...конкрет шароитлари билан мустаҳкам боғлиқ бўлган шаклларнинг мажмуаси» дея шарҳланган. Маълумки, ижтимоий субъектларнинг дунёқараши, объектив борлиққа нисбатан ёндошуви ва фаолият мазмунига кўра, турмуш тарзи соғлом турмуш тарзи ёки носоғлом турмуш тарзи сифатида гуруҳланади. Уларнинг ҳар иккиси индивидуал равишда ягона шаклни ифодалайди. Шундай экан, соғлом турмуш тарзи «ижтимоий ҳаётнинг ...шакллари мажмуаси» бўла олмайди;

− соғлом турмуш тарзи «инсон ҳаёт фаолиятининг миқдор ва сифат кўрсаткичларини ўз ичига олиши» таъкидлаб ўтилади. Бизнинг фикримизча, нафақат соғлом турмуш тарзи балки носоғлом турмуш тарзи ҳам фақатгина инсон фаолиятининг ифодаси бўла олмайди. Муайян турмуш тарзининг қарор топишида ижтимоий онг шахснинг объектив борлиққа нисбатан субъектив муносабатининг етакчи усули сифатида намоён бўлади. Юксак даражада тараққий этган ўзида энг олий ахлоқий ғоялар («Авесто» талқинига кўра «эзгу ғоялар»)ни ифодаловчи онггина соғлом турмуш тарзини қарор топтиришга йўналтирилган фаолиятнинг ташкил этилишига туртки беради;

− соғломлик хусусиятини ифода этувчи турмуш тарзи ўз моҳиятига кўра ҳар қандай ижтимоийиқтисодий шароитда ҳам ўз хусусиятини сақлаб қолади. Соғлом турмуш тарзини қарор топтиришда шахсларнинг иродавий сифатларга эга бўлиши борасидаги талаб ушбу ўринда янада яққол намоён бўлади.

Хулоса. Соғлом турмуш кечириш учун албатта организмни атроф-мущит шароитларига мувофиқ чиниқтириш лозим. Турмушда шундай воқеалар быладики, баъзи одамлар бир зумда касал былиб қоладилар. Саломатлик–одамнинг ижобий ҳолати ва ташқи муҳитдаги зарарли таъсуротларга қарши туриш қобилиятидир. Организмни чиниқтириш, қулай жисмоний машқлардан фойдаланиш, совуқ сувда чымилиш, қуёш нурида тобланиш каби чиниқтириш усуллари орқали ташқи муҳитга нисбатан организм қаршилигини ошириш омиллари ҳисобланади. Чиниқиш асосида организмни сув, қуёш ҳамда ҳаво таъсирига секин – аста мослаштириб бориш механизми туради. 

 

Адабиётлар

 

1.             Муминова Ф. Ўқувчиларда соғлом ҳаёт тарзи кўникмаларини шакллантириш омиллари. //

Ж.Мактаб ва ҳаёт 2002. №7.  Б. 20-21

2.             Мусурмонова О. Оила маънавияти – миллий ғурур. Т.: Ўқитувчи. 1999. – 199 б.

3.             Нуралиева Г.К. Психолого-педагогические основы ценностного ориентирования личности.: Автореф. дис…. д.пед.наук. - Алма-Ата. 1993. –  42 с.

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

Buxoro davlat universiteti muassisligidagi

“PEDAGOGIK MAHORAT” 

ilmiy-nazariy va metodik jurnali  barcha ta’lim muassasalarini  hamkorlikka chorlaydi. 

 

Pedagoglarning sevimli nashriga aylanib ulgurgan “Pedagogik mahorat” jurnali maktab, kollej, institut va universitet pedagogik jamoasiga muhim qoʻllanma sifatida xizmat qilishi shubhasiz.

 

 

 

Mualliflar uchun eslatib oʻtamiz,  maqola qoʻlyozmalari universitet  tahririy-nashriyot boʻlimida qabul qilinadi. 

 

Manzilimiz: Buxoro shahri, M.Iqbol koʻchasi 11-uy

Buxoro davlat universiteti, 1-bino 2-qavat, 208-xona

 

Tahririyat rekvizitlari: 

Moliya vazirligi gʻaznachiligi

23402000000100001010

MB BB XKKM  Toshkent sh. MFO 00014  INN 201504275

BuxDU 400110860064017950100079002 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

Pedagogik mahorat: rivojlanamiz va rivojlantiramiz!

 

                                                 

                                                                            Buxoro davlat universiteti nashri  sahifalandi. Chop etish siJurnal tahririyat kompyuterida fati uchun                          

                      PEDAGOGIK                                                           

MAHORAT Jurnal oliy oʻquv yurtlarining professor-              bosmaxona javobgar.                            oʻqituvchilari, ilmiy tadqiqotchilar, ilmiy                                xodimlar, magistrantlar, talabalar, akademik        Bosishga ruxsat etildi 05.04.2021  

             Ilmiy-nazariy va metodik         litsey va kasb-hunar kollejlari hamda maktab              Bosmaxonaga topshirish vaqti                       

                             jurnal                             oʻqituvchilari, shuningdek, keng ommaga                             08.04.2021

          moʻljallangan.        Qogʻoz bichimi: 60x84. 1/8    2021-yil 1-son (77)                              Tezkor bosma usulda bosildi.

          Jurnalda nazariy, ilmiy-metodik,          Shartli bosma tabogʻi – 20,6                  muammoli maqolalar, fan va texnikaga oid   Adadi – 100 nusxa                 yangiliklar, turli xabarlar chop etiladi. Buyurtma №90.

2001-yil iyul oyidan                        Bahosi kelishilgan narxda. chiqa boshlagan.                       

                                                                                       Nashr uchun mas’ul:                                “Sadriddin Salim Buxoriy”

                                                                                       Alijon HAMROYEV.                                            MCHJ

OBUNA INDEKSI:     Musahhih: Muhiddin BAFAYEV.      bosmaxonasida chop etildi.  3070        Мuharrir: Oʻgʻiljon Olloqova                Bosmaxona manzili: Buxoro shahri M.Iqbol koʻchasi 11-uy.

 

262