Yoshlar yengil atletikasi

1-Bo’lim

Mahsuslashtirilgan mashg’ulotlarning sakrash blokidagi maqsad va vazifalari

1.1     Kirish

1.1.1        “Sakrash” ning  o’ziga hos hususiyatlari

1.2     Maqsad: Eng yaxshi mashg’ulot

1.3     Uzoq muddatli mashg’ulotlar konspektini tuzish

1.3.1        Kesishgan yoshlar yengil atletikasi

1.3.2        O’quvchilar yengil atletikasiga munosabat

1.3.3        “Asoslar” tomiga munosabat

1.4     Kitobning mazmuni va yaratilishi

2-Bo’lim

Umumiy ditsiplinalarni qamrab oluvchi aspektlar

2.1 Sakrash bu nima?

2.2 Sakrashning bazasi: reaktiv sakrash

2.2.1 Kerakli yaxshi koordinasiya

2.3 Yosh sakrovchilar uchun talablar profili

2.3.1 Ilg’orlash

2.4 Kordinasiya, chastota va tezlikni ustunliklari

2.4. Yugurish darslari

2.4.2 Chastota ta’limi

2.4.3 Start  va Sprint (qiaqa masofaga yugurish)

2.5 Umumiy sakrash, kuchlanish mashg’ulotlari

2.5.1 sakrash darslari

2.5.2 Sakrash kuchlanishi mashg’ulotlari

2.6  Iqtidorli sakrovchilarni rivojlantirishning borishi

2.6.1 Rivojlantirish natijalarining omillari

3- Bo’lim

Balandlikka sakrash

3.1  Kichik balandlikka sakrash tarixi

3.1.1 Tehnikalarni  o’zgarishi

3.1.2 Jonkuyarlik yo’li

3.2 Balandlikka sakrashning asoslari

3.2.1 Biomehanik aspektlar

3.2.2 Natijalarni aniqlovchi  ta’sirlar

3.3 Balandlikka  sakrashning  tehnikaviy modeli

3.3.1 Balandlikka sakrashda ayollar va erkaklar orasidagi tehnikaviy farqlari

3.3.2 O’smir yoshdagi tehnik o’zgarishlar

3.4 Balandlikka sakrash mashg’ulotlari

3.4.1 O’quvchilar mashg’ulotlarining so’ngidagi chiqish holatlari

3.4.2 Tehnik mashg’ulotlar

3- Bo’lim

3.4.3 Xatolar va ularni tuzatish

3.4.4  Balandlikka sakrovchilarnng  mahsus mashg’ulotlari

3.4.5 Balandlikka sakrovchilarning mashqlar katalogi

3.4.6 Bog’lash mashg’ulotlari uchun davom ettiruvchi mashg’ulotlar rejasi

3.5 Balandlikka sakrovchilarning musobaqa formalari

3.5.1 O’rin almashish

3.5.2 Sakrash balandligini tanlash

Langar cho’p bilan sakrash

4-Bo’lim

4.1 Kelib chiqishi

4.1.2 Tehnika revolyutsiyasi

 4.2 Langarcho’p bilan sakrashning asoslari

4.2.1 Langarcho’p bilan sakrashning barqaror- funksiyasi, tiklanish, tanlov

4.2.2 Biomehanik aspektlari

4.2.3 Natijalarni aniqlovchi ta’sirlar

4.3 Langarcho’p bilan sakrashning tehnikasi

4.3.1 Langarcho’p bilan sakrashning tehnik namunasi

4.3.2 Tehnikani individual optimisatsiyalash prinsiplari

4.4 Langarcho’p bilan sakrashning

4.4.1 O’quvchilarning  mashg’ulotlar so’ngidagi chiqish holatlari

4.4.2 Tehnik mashg’ulotlar

4.4.3 Xatolar va ularni tuzatish

4.4.4 O’ziga hos yarim kordinativ va kordinasiyali asoslar

4.4.5 Mashqlar katalogi

4.5 Musobaqalar formalari

4.5.1  Rejallashtirish

4.5.2 Musobaqaga tayyorgarlik

4.5.3 Xatolar va ularni tuzatish

4.5.4 Cooldown

4.6 Kristian Mihel:

 Gimnastikadan Langarcho’p bilan sakrashga

4.6.1 Yonga ko’tarilishning imkoniyatlari va muammolari

4.6.2 Tehnik malakaning bekatlari

5-Bo’lim

Uzoqqa sakrash:

5.1 uzoqqa sakrashning qizqacha tarixi

5.1.1 Oddiy yoki eng qiyin Tehnikami?

5.2 Uzoqqa sakrashning asoslari

5.2.1Biomehanik Aspekt-  uzoqlik modeli

5.2.2 Natijalarni aniqlash  omillar ta’siri

5.3 Uzoqqa sakrashning tehnik modeli

5.3.1  Uzoqqa sakrashda ayollar va erkaklar orasidagi tehnik farqlar

5.3.2 Balog’at yoshi davridagi tehnik o’zgarishlar

5.4 Uzoqqa sakrash mashg’ulotlari

5.4.1  O’quvchilarning  mashg’ulotlar so’ngidagi chiqish holatlari

5.4.2 Tehnik mahg’ulotlar

5.4.3 Xatolar va ularni tuzatish

5.4.4 Mahsus va yarim mahsus uzoqqa sakrash mashg’ulotlar

5.4.5 Uzoqqa sakrovchining mashqlar katalogi

5.4.6 Bog’lash mashg’ulotlari uchun davom ettiruvchi mashg’ulotlar rejasi

5.5 Musobaqada o’zini tutish

5.5.1 Yugurib kelish nazorati va o’rin almashish

5.5.2 Musobaqadagi xulq atvor

5.5.3 Taktik ilgarilash

6-Bo’lim

Uch hatlab sakrash:

6.1 Uch hatlab sakrashning qisqacha tarixi

6.1.1 Yunonlar turli sakrashlarni bilishgan

6.1.2 Zamonaviy uch hatlab sakrash

6.2 Uch hatlab sakrash asoslari

6.2.1 Biomehanik aspektlari

6.2.2 Natijalarni aniqlovchi ta’sirlar

6.3 Uch hatlab sakrash tehnik modeli

6.3.1 Uch hatlab sakrashda ayollar va erkaklar o’rtasidagi  farqlar

6.3.2 Balog’at yoshi davridagi tehnik o’zgarishlar

6.4 Uch hatlab sakrash mashg’ulotlari

6.4.1 O’quvchilarning  mashg’ulotlar so’ngidagi chiqish holatlari

6.4.2 Tehnik mashg’ulotlar

6.4.3 Xatolar va ularni tuzatish

Uch hatlab sakrash:

6-Bo’lim

6.4.4 Yarim  mahsus uch hatlab sakrash mashg’ulotlari

6.4.5 Uch hatlab sakrochilarning mashqlar katalogi

6.4.6 Bog’lash mashg’ulotlari uchun davom ettiruvchi mashg’ulotlar rejasi

6.5  Musobaqada o’zini tutish

6.5.1 Yugurib kelish nazorati va o’rin almashish

6.5.2 Musobaqa paytidagi tanaffuslar

Rejalash va davrlarga bo’lish

7- Bo’lim

7.1 Umumiy ko’rsatmalar

7.1.1 Mashg’ulotlar jarayonining uzoq muddatligi

7.1.2 Mashg’ulotlar qoidalar doirasi sifatida

7.1.3 Rejalashtirishning mahsus sakrash aspektlari

7.1.4 Umumiy atletik mashg’ulotlarning mazmuni

7.1.5 Mashg’ulotlar rejasining jinslarga nisbatan o’ziga hos hususiyatlari

7.2 Intizomdagi namunaviy haftalik mashg’ulotlar rejalari

7.2.1 Mashg’ulotlarni tarkibiy qismlari

7.2.2 Talablarning o’zaro ta’siri va yig’indilari

7.2.3 Balandlikka sakrovchilar uchun namunaviy mashg’ulotlar rejalari

7.2.4  Langarcho’p bilan sakrovchilar uchun namunaviy mashg’ulotlar rejalari

7.2.5 Uzoqqa sakrovchilar uchun namunaviy mashg’ulotlar rejalari

7.2.6 Uch hatlab sakrovchilar uchun namunaviy mashg’ulotlar rejalari

7.3 Eng yaxshi sakrovchilar mashg’ulotlarining jarayoni

7.3.1 Balandlikka sakrash bo’yicha raul Spank -  uzoq vaqt davom etgan jarohatlarga qaramay muvaffaqiyatlri

Mashg’ulotlarni protokollash

8-Bo’lim

8.1 Tizimli protokollash

8.2 Mashg’ulotlar kundaligi

Sakrash ditsipnilari uchun test meyorlari

9-Bo’lim

9.1 Test mashqlari

Mashg’ulotlar rejasi asoslarining o’rin o’zgarishlari

10-Bo’lim

10.1 Maqsad bilan shug’ullanish

Glossar

Adabiyotlar ro’yxat

Sizlarning “Mediatex yengilatletika”

nashriyotlaringiz qatoriga nemis yengil atletikasi jamiyati va Filippka nashriyoti “Yoshlar yengil atletikasi – sakrashning mahsus mashg’ulotlari“  jildini taqdim etadi. Bu besh mahsus bo’limlar nashriyotlaridan biri bo’lib, sprint-yugurish- sakrash- uloqtirish-ko’pkurash  takomillashtirish mashg’ulotlarini o’z ichiga oladi. Va bularning bari umumiy asoslashgan bo’limlarda taqdim etiladi. Bu jildda mashg’ulotlar mavzularga bo’lingan va mashg’ulotlar rejalari taqdim etilmoqda.

Yoshlar yengil atletikasining  bu bo’limlari NYJ ning B-Murabbiylarining  bilim olish va malakalarini oshrishi uchun uchun eng zarur ta’lim asoslaridir.Bu bilan “Yoshlar yengil atletikasi” 14-15 dan 18-19 yoshdagi

sportchilarni sportdagi yuqori natijalarni

ko’rsatish yo’lidagi takomillashtirilgan

mashg’ulotlarini ko’p yillik bosqichlarini

qamrab oladi.

1

Mahsuslashtirilgan mashg’ulotlarning sakrash bo’limidagi maqsad va vazifalari

1.      Sakrash bo’limidagi mahsuslashtirilgan mashg’ulotlarning maqsad va vazifalari

1.1    Kirish

Ushbu kitob sizlarga yengil atletika sport turning sakrash turlari bo’yicha umumiy bilimlarni o’rgatadi va o’smir yoshda qanday shug’ullanishini ko’rsatib beradi.Ushbu kitob bolalar va o’smirlarni shug’ulanishida amaliy ahamiyat kasb etadi.

Bunda umumiy jismoniy tayyorgaligi yuqori darajada rivojlanayotgan istedodli yosh sportchilarni mashg’ulotlarida qo’llash orqali yuqori sport natijalariga erishish mumkin. Murabbiy yosh jihatdan mashg’ulotlarni olib borishda talabchanlik bilan ijobiy yuqori darajalarga erishishiga hissamizmi

qo’shmoqchimiz.

1.1.1        “Sakrashning” o’ziga hos hususiyatlari

Sakrashda sportchilar ko’p yoki uzoq uchish davrini og’irlik kuchiga erishadi, buni ular yuqori balandlikda balandlikka sakrash va langarcho’p sakrash yoki juftlikda baland gorizontal tezlikda uzoq masofaga uch hatlab sakrashda yordam beradi. Katta sakrash impulsi  bu yengil atletikadagi  sakrashning  umumiy  bo’limidir, lekin faqatgina bu o’zimas, sakrovchilar ham sakrash impulsini  teng huquqli turtki va obyekti hisoblanadi. Bu orqali tananing bazo’r harakatlar  ketma ketligi estetikasi kengaytiradi. Shuning uchun ular kuch tomonlama chegaralanmagan bo’lishlari kerak, aks holda o’z og’irlik- kuch- qoidalarini  optimisatsiyalashtirishlari zarur bo’ladi,  sakrash burchagini tik holatini ko’proq rivojlantirishlari kerak. Shundagina  yengil atletika vakili Shmidt Hokening 80 yildan ortiq eski iborasi tushunarli bo’ladi, qayerdaki u “ sakrashlar yengil atletikaning eng go’zal holatlari hisoblanadi” . Bu  zamonaviy muhokama emas, odatda sakrash mashqlari ham zamonaviy, o’rta asrlar, antik va shuningdek arhaik ma’daniyat hisoblanadi:

-          yosh massailar ham  o’zaro boshlaridan sakrashgan, bu bilan ular kattalar qatoriga  qabul qilinganlar.

-          Antik olimpiyalarida  besh hatlab sakrash, ham yugurish va  disk uloqtirish   qatorida yengil atletika distsiplinasi deb hisoblangan.

-          Ritsirlar o’yinlarida ham, kishilar ustidan o’tib uzoqqa sakrash qo’rqmas tulpor kabi ma’noga  ega bo’lish imkonini bergan.

-          Shimoliy Germaniyada hozirgacha Stak ( kichik kanallarni yog’och cho’p bilan hatlab o’tish) xalq sporti deb saqlanib qolgan.

So’nggi misollarni  nemislarning xalq bayramlarining  o’tmishi deb tushunish mumkin, va bular Shotlandiya xalq o’yinlari bilan bir xildir, ularda ham mashqlar sekin astalik bilan standartlashtirilgan va taqosslangan. Misol uchun balandlikka va uzoqqa sakrashda uzun tahtacha ustidan sakralgan,  qoida bo’yicha 1-2 metr balandlikda va sakrash joyidan uzoqroqqa joylashtirilgan bo’lgan. Keyinchalik esa bulardan faqat ikkita mashqlar bajarilgan, fqatgina balandlikka va uzoqlikka sakrashda masofalar har safar  maromida o’lchangan. Shuning bilan hozirgacha yengil atletika uchun natijalarni yahshilash  g’oyalar asoslari  hisoblanadi,  shuningdek sportchilar yanada balandroqqa yoki uzoqroqqa sakray olishlari uchun, yanada  samarali  tehnika va mashg’ulotlatlar  turlarini topish uchun yaratilgan. Sakrash distsiplinalarning rekordlar belgilari lentasiga qaralsa, har safar 5 santimetr 9 meter uzoqqa sakrashda va ikki yarim meter balandikka sakrashda o’zgarganini ko’rish mumkin.  Tez orada bu distsiplinalarning jozibadorligi aniq bo’ldi. Bu ta’savurga  sig’mas ilhomki, bir inson bir sakrash bilan shunday balandlikka yoki uzoqlikka, qisqacha qilib aytganda balandliklarga erishishi mumkinligi.

Rekord natijalari o’tkir ta’sir qiladiki:

Bir tarafdan ular maftun qiladi va  namuna bo’lishga undaydi, boshqa tarafdan esa ular mkoniyat darajasidan uzoqligi yanada  qo’rqitadi ham.  Bunda bu kitob, qanday qilib iqtidor yo’lidan yaxshi sportchi bo’lishni bajarish yoki eng kamida   nemis o’smirlar jamoasiga yoki  Evropa o’smirlar jamoasiga qo’shilish mumkinligini ko’prigini o’rgatadi va ko’rsatadi.

1.2    Maqsad: eng yaxshi mashg’ulot

Katta sportga qiziquvchilar nemis omadligi xalqaro musobaqalarda past rivojlanayotganiga ahamiyat bermasligi mumkin.

Oldingi o’n yillikda Germaniyada   sakrashning  haqiqqiy  tayanchlari mavjud bo’lgan,    ohirgi yillarda esa nemis  sportchilar tomonidan erishilgan yagona va mo’tadil muvaffaqiyatlar bo’lishgan. Garchi bugungi kunda yanada yaxshi o’smirlar va yoshlar bor, ular o’zlarininng tengdoshlari orasida xalqaro sohalarda oldinga intilishmoqda,  biroq kattalar orasida esa Nemis yengil atletika jamiyati xalqaro birinchi atletlarni boshqaradi. Qanday qilib sakrash distsiplinalari harakatsizlik holatiga tushib qoldi va qanday ilgarigi muvaffaqiyatlarini qayta tiklash mumkin? Bittasi esa bu Sport ta’limidagi  markaziy qiyinchilklarni ko’chishi kabi jamoaviy o’zgarishlardir.: asosdan rivojlangan sportga yo’l. Bundan  rivojlanish kelib chiqadiki , garchi bolalar yengil atletikaga kelishgan bo’lsa , shuningdek tashlab ham ketishgan. Bunday intilishlar to’laqonli  boshqarib yoki o’zgartirib bo’lmasligini bildiradi. Bevosita har bir murabbiy o’zining mashg’ulotiga to’la t’asir o’tkaza oladi! U hali ham aqlimizda aktual o’rin tutadimi? Yangiliklar,  mashg’ulotlarning yangi mashqlari yoki usullari mavjudmi? Oldingi tanish  pozitsiyalar yo’qolishi kerakmi yoki aksincha yana qayta tiklash kerakmi?  Bu yerda   “ Yoshlar yengil atletika sakrash ”  kitobi  berilgan.

Bu tomda biz sizga  qisqacha

-          Yoshiga nisbatan sakrash tehnikalari

-          Tehnik mashg’ulotlarning o’tkazilishi

-          Mahsus distsiplinali tehnik mashqlar va uslublar

-           

-           

-           

-           

-           

-           

-           

-          Musobaqaga tayyorgarlik va uning turlari

-          Mikrotsiklda mashg’ulotlar rejasini tuzish

-          o’rtacha yoki uzoq muddatli mashg’ulotlar rejasi

bilimlarini tasvirlab beramiz

1.3    Uzoq muddatli mashg’ulotlar konspektini tuzish

Takomillashtirish mashg’uloti, bu uzoq yillik mashg’ulotlar jarayonining  ko’pgina ko’p yillik fazalaridan biri. 1.1 paragrafda mashg’ulotlar rejalashtirishning  bir ko’rinishi bor va u takomillashtirish mashg’ulotining asosiy qismi va bog’lash mashg’ulotlar orasidagi o’rnini ajratib beradi. U yoshdagi davrni ildizini B- va A- o’smirlarni o’z ichiga qamrab oladi. Bu qamrab olingan yoshdagilar bilan mashg’ulotlar  jiddiyroq , maqsadliroq va tizimliroq bo’ladi, yana bu jarayonlar “ shoshgan elga yo’lchimas” shiori ostida iloji boricha asta sekinlik bilan shug’ullanilishi kerak, chunki oldingi aniq  foydalanilgan mashg’ulotlar uzoq muddatli yuqorilash imkoniyatlariga  havf solishi mumkin.

1.3.1        Kesishgan yoshlar yengil atletikasi

Bu doirada yoshlar yengil atletikasi bolalar yengil atletikasi bilan  tuzilib, kattalar yengil atletikasi bilan boyitilgan zanjirning bir qismi hisoblanadi, mashg’ulotlar rejasi doirasida yoshlar yengil atletikasi  ham mahsus ommaviy  sport, kichik darajali sport yoki katta sport kabi  mahsus tayyorlanishi kerak, kimki bu iboradan qoniqolmayatgan bo’lsa yoki hohlasa, takommillashtirish mashg’ulotlaridan chetlashtirilib,  dastlabki qoniqarli yoki sog’lomlashtish konspektiga yo’naltiriladi. Biroq qotib qolgan natijalar, qiziqmaslik va boshqa sabablar erisholmagan xalqaro maqsadga, yoshlar yengil atetika konsepsiyasi foyda ko’riladi. Agar siz uzoq quriladigan natijarni kuzatmasangiz va faqatgina ommaviy sport  bilan shug’ullanishni hohlasangiz, bunda haddan tashqari qiynalsangiz , biroq sizning imkoniyatlaringizni  oldiga qo’yilgan mashg’ulotlar konsepsiyasi , masalan, davlat yoki germaniya musobaqalaridagi muvaffaqiyatli ishtirogingiz bo’lishi mumkin.

1.3.2        O’quvchilar yengil atletikasiga munosabat

 Bu kitob , 15 dan 19 yoshgacha bo’lgan yoshlarni,  o’quvchilik paytidayoq harakatli sport asoslarini qo’lga kiritgan,  ayniqsa  o’smir yoshdagi   iqtidorli sakrovchilarning murabbiylariga e’tibor beradi. “Bolalar”- va  “O’quvchilar yengil atletikasi “ bo’limlarida bu asoslar to’liq keltirib o’tilgan.( Jadval 1.1 17-bet) . Bunga   mashg’ulotlarga mos keluvchi ketmaketlik bilan  B-yoshlarda  distsiplina guruhlariga ihtisoslashtirishni  bog’lab qo’llaniladi. Sakrashda  distsiplina guruhini quyidagilardan  jamlash mumkin: 

-          Bir nechta sakrash mashqlari

-          Gorizontal sakrash va sprint

-          Langarcho’p va ko’p kurash yoki

-          Balandlikka sakrash va to’siqli sprint

Shuningdek tashkiliy sabablarda sportchilarning yakka tartibi mahsus murabbiylarga tavsiya qilinsa , sportchilarning  har birining individual iqtidorini berkitib qo’ymasligi lozim. Ihtisoslashtirish boshqa sport turlariga sayohatga to’sqinlik qilmasligi mumkin, masalan guruh o’yinlarida yoki shunga o’hshash  o’yinlarda ishtirok etish.

1.3.3        “Asoslar” tomiga munosabat

Sakrashning  takomillashtirish mashg’ulotidagi mavjud tom mashg’ulotlar doirasidagi asoslarning ijro etilishini ichiga oladi ( “yoshlar yengil atletikasi asoslari”,2009) unda faqatgina umumiy takomillashtirish mashg’ulotlariga yo’nalishlar ,

avvalo mashg’ulotlar rejasi doirasidan  foydalanish uchun ham yo’nalishlar berilgan emas , va yana umumiy qamrab oluvchi distsiplinali mahg’ulotlar tarkibi o’rtaga tashlangan. (  info 1.1 va boshqalar , 7- bo’lim) .

Alohida bir bo’limga ajratish baxosizlanmay qolishni tasvirlaydi. Umumiy rejalar to’la huquqli, ilgaridagi mashg’ulotlar bosqichlaridagi  kabi ustunli o’rinlarga ega. Ular mahsus distsiplinali rejalarning qaysi bir darajadagi bazasi hisoblanadi, foydalanishga musobaqalar fazasida kuchaytirilgan bo’lagi  bo’lib, foydalanishga olib keladi.

1.4    Kitobning mazmuni va yaratilishi

Keying ikkita bo’limlarda  sakrash distsiplinasining yengil atletikasini  distsiplinani  qamrab oluvchi aspektlar taqdim etilgan. Bu yerda reja bo’yicha “O’quvchilar yengil atletikasi” ga , asoslar bo’limi “ Yoshlar yengil atletikasi 1” ga ko’prik tashlangan. Undan so’ng esa keyingi to’rtta bo’limlar to’rt sakrash distsiplinalarining ilmiy maqolalariga bag’ishlanadi. O’quvchilar yengil atletikasi songidagi  distsiplinalarning biomehanik qonuniyatligi va mahoratliligining  natijalarini aniqlovchi komponentlar taqdim qilinadi. Ular sakrash tehnikasini tahlil qiladi, tehnika mashg’ulotlarning xatosini aniqlab uni tuzatishni tushuntiradi va nihoyat distsiplinalarning nozik ifodasi uchun mashg’ulotlar vositasi tasvirlangan. Bunda musobaqalarning turlariga takliflar qo’shilgan va ular yana  distsiplina ortidan distsiplina bo’lib juda har xil tuslanadi.

Bu asosiy ma’lumotlar oqimi muhim tushunchalarning tavsifi bilan to’ldiriladi, bular tehnikaning va mashg’ulotlarning    jinsiy o’ziga hos hususiyatlari va davom ettiriluvchi mashg’ulotlar rejasidir. 7-bo’lim mashg’ulotlar turini qabul qiladi. Avvalam bor bo’lim asoslari bilan mos keluvchi mashg’ulotlarni rejalashtirishning umumiy yo’nalishlari berilgan. Haftalik rejalar asosini  turli distsiplinalarning ikki yosh darajasi qisqacha aytganda natijalar pog’onasini  tashkil etadi va bunda ayniqsa muhim mashg’ulotlar rejalarini yoritib beradi va tasvirlanadi. 8-bo’limda mashg’ulotlarni protokollashning muhim ikki formalari kva 9-bo’limda bir nechta  distsiplinalarning natijalar olib keluvchilari yig’ilgan

Jadval 1. Avvalgi mashg’ulotlar bosqichlari

Bolalar yengil atletikasi

-          Harakatdan va musobaqadan zavq olish

-          Har taraflama, spor turlarini qamrab oluvchi kordinativ asoslar

-          Yengil atletika tehnikasining bosh bosqichlarini egallash, masalan tez yugurish, to’griga uloqtirish va qadamlash orqali sakrash

O’quvchilar yengil atletikasi

-          Umumiy atletika va kodinativ ta’lim

-          Tana va oyoq mustahkamligi , gimnastika va jismoniy tarbiya

-          Sprint, sakrash va uloqtirish bilimlarini egallash

-          Yengil atletika va boshqa Sport tehnikalarining qo’pol formalarini o’zlashtirish

-          Sprint- va to’siqli sakrashlar, uloqtirishlar, ko’p kurash , estafeta

-          Guruh- , doira- va individual sport turlari

-          Sport shaxs majmuasini rivojlanishi

-          Natijalar- yutuqlar erkinligi, mashg’ulotlar g’ayrati, chidamiylik mahorati

-          Odil o’yin, jamoa ruhi 

2

Umumiy distsiplinalarni qamrab oluvchi aspektlar

2. Umumiy aspektlar

2.1 Sakrash bu nima?

Sakrash bu bir yoki ikki oyoqning egiluvchan mushak bo’g’imlarining  qisqarilgani  va bundan so’ng  uchishdan  qo’nishgacha  bo’lgan natijasini anglatadi.  ( suratlar 2.1) bunda tana yerdan vaqtinchalik uzilganligi uchun mushaklarning turtki kuchi tananing og’irligidan ustin kelishi kerak.( Abb 2.1) .Volleybol bo’limidagi balandlikka sakrash va qadam tashlab balandlikka – uzunlikka  sakrash kabi yoki havoda yerda aylanib ijodiy sakrash kabilarni hisobga olmaganda uchish umuman har xil turda talqin qilinishi mumkin.

Uloqtirishda sportchi asbobni tezlashtirishi shart, bundan farqli o’laroq, sakrovchi bir vaqtning o’zida turtki kuchining ham kuch beruvchi ham obyekt bo’ladi, u o’zini tezlashtirishi kerak bo’ladi. Qanchalik kuchliroq itarilish va qanchalik sakrovchi yengil bo’lsa, shuncha uchish fazasi balandroq bo’ladi. Kimki bir hil sakrash impulsida balandroq sakrasa, u kamroq vaznga ega bo’ladi. Shu sababdan sakrovchi mashg’ulotlar paytida kuch va vazn o’sishi orasida  optimizatsiya jarayonini  bog’lashi kerak.

2.2 Sakrashning bazasi: reaktiv sakrash

Tez yugurib kelib bir oyoq bilan sakrash yengil atletikaning barcha distsiplinalariga talluqli bo’lib, ularni qadam qo’yish uslubi bilan sakrash yoki yerdan uzilish deb aytiladi.

Qadam qo’yish uslubi bilan sakrashning mazmuni shundaki, u yugurib kelib rivojlangan gorizontal tezlikni sakrash usulida vertikal tezlikka o’zgartirishdadir va shu bilan sakrashning natijasini yorqin ko’tarishdadir

Misol uchun turgan joydan uzoqqa sakrashning natijasini taqosslash ( yuqori natija 3,50 meter atrofida)  yugurib kelib sakrash( 8,95 metr- balandlikka sakrashda 1,90dan 2,45 metrgacha) qadam qo’yib sakrashlarning natijalar potensialini tasdiqlaydi.

Mahsus distsinar hususiyatlariga qaramay sakrash qoida bo’yicha juda qisqa, reaktiv sakrashning qisqa uzaytirish-qisqartirish sikli bilan ko’rsatkich oynasi kuzatilmaydi.bu orqali yengil atletikaning sakrash turlari dastlabki reaktiv harakterga ega. ( info 2.1)

Sport olimlarining reaktiv sakrashning davomiylik uchun eng yuqori limit 0,17 dan 0,20 sekund deb aytishadi, bu yana qisqa vaqt dasturi ham deyiladi. Kimki ko’rsatkich oynasini sekin qisqaruvchi mushkullar dastidan amalga oshirolmasa,  mushkullarning cho’zish harakatini reaktiv faol effektidan foydalanmasligi mumkin, eng past turtki kuchiga erishadi! Bu orqali yaxshi sportchi bo’lishdagi imkoniyatlarini qisqartiradi. Barcha yengil atletikada natijalari yuqori sportchilar ko’rsatkich oynaning doirasida harakatlanishadi. Garchi langarcho’p bilan sakrash, uzoqqa sakrash va bir tomondan  uch hatlab sakrashning irg’ishini va “faqat” uch hatlab sakrashning balandlikka sakrash, qadam qo’yish, sakrashlarning  juda qisqa aloqa vaqtlarini  farqlash mumkin, biroq oralarida  ohirigi ustki chegaralarni qo’yadi.

Jahon darajasidagi atletlarning turli sakarsh distsiplinalaridagi sakrash aloqa vaqtlari:

Uzunlikka sakrash va 1. Uch hatlab o’tishda sakrash: 0,10 dan 0,13 sekund

Uch hatlab sakrash (2. va 3. sakrash ) : 0,14 dan 0,19 sekund

Langarcho’p bilan sakrash : 0,10 dan 0,12 sekund

Balandlikka sakrash: 0,14 dan 0,18 sekund

Yaxshi kuch- o’g’irlik-hulq atvor uchun sakrovchi qoida bo’yicha balandroq bo’lishi  va shuningdek nisbatan baland bo’lishi kerak

Amaliyot uchun maslahatlar

Yuqori natijalar uchun sizning butun mahsus talablaringizning to’rt distsiplinalari:

-          Uzoqqa sakrovchilar yugurib kelish tezligini bir muncha maksimallashtirishi shart

-          Balandga sakrochi cho’qqili sakrashning murakkab ayyor harakatlarini ishlab chiqishi kerak

-          Uch hatlab sakrovchi imkon darajasida past oz miqdorida yo’q tezlikda shiddat bilan urilib sakrashi kerak

-          Langar cho’p bilan sakrovchi yugurib kelganda erishilgan energiyani langar cho’pga o’tkazib va unga qaytadan erishishi kerak

2.3  Yosh sakrovchilar uchun talablar profile.

Katta sportda murabbiyning vakolati mos keluvchi iqtidor egalarini tanlashda isbotlanadi. Sakrash distsiplinalarida  qanday iqtidor bo’ladi? Aktual natija faqatgina o’quvchi va o’smir yoshdagilarda yaroqli prognoz bilan chegaralanadi. Ko’pincha gap erta rivojlangan yaxshi o’quvchilar haqida ketadi,  ular tengdoshlarini o’zib ketishadi Eng yaxshisi, mashg’ulotda sportchilarning reaktsiyasi absolyut mezonlar emas:  iqtidorlilar shunisi bilan farq qilishadiki, ular umumiy ozroq intensiv  jozibadorlikka hatdan tashqari ishlab chiqarish bilan ta’sirlanishadi.

Shuningdek sakrashda katta ishlab chiqarishi bor,  bunday sportchilarda  ham, kelajakda stagnatsiya kelib chiqishi mumkin. Baribir sportchilarning oldida keyingi intensive mashg’ulotlarda  vada qilingan ishlab chiqarish o’sishlari turadi, ular umumiy mashg’ulotlarda bularga erishib bo’lgan bo’lsalar ham.  Jadval 2.1  sizlarga yosh  sakrovchilrga bo’lgan muhim talablar haqida yaxshi ko’rinish beradi. Bu barcha elementlar  yoki  holatlar sportchilarda  mavjud  bo’lishi kerak, biroq, tabiyki, bu holatlar bilinib va ishlab chiqilsa, shunda ko’proq kechki maksimal unumdorligi bo’ladi.

7 yoshdan 11 yoshgacha bo’lgan yengil atletika qiziquvchilariga maslahatlar va g’oyalar. (Kitob)

Bu NYJ- poydevor kitob boshqa kerakli nazariy asoslar qatorida, eng avvalo ko’p amaliyotga yondayi.  Ayniqsa bu o’rganilgan harakatlarni sinashda o’yin turlarining  asortimentlarining ko’pligi  bilan juda foydali bo’ladi: yangi harakatlar, tuzilish va musobaqalar turlari bolalalarda yengil atletika bilan shug’ullanishida qiziqishni oshiradi. Birinchi o’rinda rang barang harakatlar , sakrashlar, uloqtirishllar turadi ,  shuningdek sport gimnastikasining mazmuni, o’yinlar va ritm bolalik ehtiyojlariga yo’naltirilgan.

Yosh talantlarga muvaffaqiyatli atlet bo’lishi uchun yo’llar ochiladi (kitob)

Tizimli asosiy mashg’ulot 11 yoshdan 14 yoshgacha katta yosh bo’lgunga qadar yuqori natijalarga ega bo’lishi uchun tayyorlash uchun zamin yaratadi.  NYJ murabbiylar va jismoniy tarbiya o’qituvchilariga mashg’ulotlar doirasidagi to’liq tafsilotli rejani taqdim etadi :

-          Nazariy  reja

-          Barcha yengil atletika distsiplinalarining sport ta’limidagi alohida darajalarining izohlari

-          11 yoshdan 14 yoshlilar uchun  tanlagan sport turlari va amaliyot mashqlari ko‘rsatmalari

2.1 Jadvali

 Yosh sakrovchilaar uchun talablar profili

Munosabat- kuch- yuk

-          Qoida bo’yicha sakrovchilar katta va uzun bo’yli bo’lishadi. Tana- vazn- indeks

( Vazn tana kattaligi kg/m² )

-          Langar cho’p sakraydiganlarda bu kuchsizlangan, balandlikka sakrashda esa bu kuchaytirilgan

-          Bunga qaramasdan baribir kichik bo’yli sakrovchilar ham bor

Harakat tezligi

-          Sakrovchilar ( istisno: balandlikka sakrash) qoida o’yicha yaxshidan yuqoridan va juda zo’r sprint imkoniga ega bo’lishlari kerak

-          Yaxshi sakrovchilar tezroq yig’iladilar

-          Mos kelmaydigan boshlanish tezligisiz aniq natijalar amalga oshmaydi

-           

Reaktiv sakrash kuchi

-          Sakrash qisqa  NJV vaqt oynasidan ilgarilab ketolmaydi: Reaktiv sakrash

-          Kimki faqat “uzoq” sakrashni eplolsa, u optimal sakrash impulsida xatoga yo’l qo’yadi. Ohir oqibat yaxshi natijalarni ko’rsata olmaydi

-           

Yuqori ishtirok, tezroq mushak chiniqish

-          Sakrovchilar mushaklarning haddan tashqari tez ishtirogini va chidamiyliligini  aniqlashlari lozim

Tehnik holatda bo’lish

-          Tanani maksimum boshqara olish ( tez yugurish, sakrashda, aylanma- gimnastik harakatlarda  impuls qismining kordintasiyasi

-          kuchli va undan ham yuqori tezliklarni oshirish va harakatlar  jarayonini   o’rganish uchun mahorat o’qishi

-          haraktlilikning yuqori meyori, kiyim sifati va tananing barqaror holatlarini ushlab turgan holda

Jismoniy yaroqlik

-          kuchli hohish

-          yuqori fikr jamlashga layoqatlilik

-          o’zini anglay olishga qodirlik, qiyin holatda bo’lsa ham

-          aniq tavakkal ish qila olish ( Langar cho’p bilan sakrash)

-          sport majburiyatlari uchuun qurbonlikka tayyor bo’lish

Musobaqalardagi mahsus  chidamlilik

-          minimum chidamlilik asosdek

-          o’ziga hos fikr jamligi va quvvatsizlikka qodirlik ( tanaffuslardan o’ta olish va kam bo’lmagan holda maksimal ravishda sakrash musobaqalarda foydalanish

-           

Materialli  talablar

-          Barcha distsiplinalarda mos keluvchi sifatdagi oyoq kiyim

-          har paytda individual foydalanish uchun stabmaterial tayyor bo’lishi kerak

-           

Ekskursiya: Murabbiy vakolati

-          Murabbiyning professional vokalati o’z sportchilarining optimal rivojlanishi uchun hamma narsani hal qiladi, u buni tashkillashda alohida sportchilar bilan turli elementlarni ishlab chiqishi va bog’lashi mumkin

-          Bunday boshqaruvsiz iqtidorli sakrovchi sportchi baland natijalarni egallolmaydi.  O’quvchilik va o’smirlik yillarda kompetentli boshqaruvni hech nimaga almshmaslik kerak.

-           

2.3.1 Birinchilkni egallash

Iqtidorni mahsus aniqlash uchun shunisi ahamiyatliki, barcha  aytib o’tilgan ishlab chiqishlarda birinchi qadamlarda bunday prioritet mavjud emas.  Aynan  keyinroq ishlab chiqiladigan qobiliyat eng kamida saralashning boshida bo’lishi kerak.  Bir vaqtni o’zida chidamiylikni, tehnikani, harakatchanlikni  mashg’ulotlar orqali uzoq vaqtgacha yaxshilab borilishi kerak, chunki tezlik faqat shartli ravishda ko’payadi. Shunday qilib, u yengil atletika (sprint-) distsiplinalaridagi  saralashdagi avzalgi  kriteriyalardan  bo’lishi kerak

E’tibor qiling! Chaqqonlik

Tezlik deganda yengil atletlar harakatning tezligi deb tushunishadi. Shunday qilib tezlik ikki marotaba muhimroqdir.

-          bir tarafdan tezlik  bevositadek tuyilsada, u yugurib kelib yonga va tepaga sakrashni rivojlantirishga  olib keladi

-          boshqa tarafdan esa tezlik vositachiga o’hshaydi, uning yordamida sakrashning tezligi  ijobiy transfer amalga oshadi

penoplast bloklari ustida takroriylikni o’qish uchun sprint tezlikni oshiradi

2.4 Kordinatsiya, chastota va tezlikning ustunliklari

Tezlik muhim o’ziga hosligiga muvofiq, u o’quvchilar va o’smir yoshdagilarning mashg’ulotlarining markazida turishi kerak. Bu “O’quvchilar yengil atletikasi “ kitobida  ifodalangan edi va u yerda davom etadi. Biroq harakat tezligi shunday yuqori sifatli tushunchaki, agarda u aniq bir harakatda bajarilsa, niyat qilingan harakat va nafaqat kimdur tomonidandir bajarilsa. Tezlikning  bajarilish sifati hronologik va shu bilan birgalikda ilgarilashi mumkin. Keying kriteriyasi esa bu qadamning uzunligi va qadamning ritmi doimiy bo’lishi kerak.  Eng kamida qadamning uzunligi kichik penoplast yo’laklari kabi   to’siqlar ushlab turadi, baryer yoki yer ustidagi markirovkalarga ham bo’linishi mumkin. Agar bunday vazifalar vaqtlarga ajratilsa und chastota mashqlari yaxshi effekt beradi.

Amaliyot uchun maslahatlar

-          tezlik maksimal ravishda kuchayotganida past sifatli haraktlardan foydalanmaslik kerak. Kop hollarda ko’rinarli hatolar yo’l qo’yilmasligi kerak: tizzani orqaga-tashqariga va jo’yiga qo’yish kabi xatolar

-          Tezlikning turli o’zgarishlari bir paytda foydalidir, masalan : 7 ta sekin va 7 ta tez almashinuvi

Info 2.3  Harakatlar ta’limi, baza mashqlari va o’zgarishga yo’l qo’yiladigan imkoniyatlar

Baza mashqlari:

-          Bolder bo’g’imlarining ishlashi

-          Skippings

-          Tizza ko’tarilishi

-          Tizzaning urilishi

-          Tepadan bog’lash

-          Qadam liniyasi

-          Tarafli to’qnashish yugurish

O’zgarishga yo’l qo’yiladigan imkoniyatlar

-          Harakat tezligi

-          Yo’nalishning o’zgarishi

-          Har qadamda masofa qo’shilishi

-          Harakatning turli elementlarini bog’lash

-          Qo’shimcha vazifalardagi qiyinchiliklar

-          Bir yoki ko’p sheriklar bilan sinhron bajarish

-          Turli mashqlar va formalar variantlarini bir qatorga tuzish

-          Yugurish maktabidan ko’tarilish harakatlariga o’tish

-          Kichik sakarashlar bilan kombinatsiyalar

Amaliyot uchun maslahatlar

Yugurish maktabini doim ham rasmiylashtirib bo’lmaydi, o’zini cheklay olish har qanday nuqtai nazardan yordam beradi:

-    Vaqt bo’yicha- faqatgina 5 dan 10 daqiqagacha harakat maktabiga ajratiladi

-    Maydon- harakat masofasi sifatida 20dan kam bo’lmagan, 30 metrni tashkil etadi

-    Sifat-  mashg’ulotlar guruhlari va sportchilarning huquqlariga  yo’naltirilgan ( mos  kelmaydigan ko’rsatmalarni ham ishlab berish)

-    Mos keluvchi mashqlar tanlash –  uch yoki to’rt mashqlar  ikki , uch yoki to’rt martada tugaladigan

Bundan tashqari harakatlar maktabi oldindan o’sib kelayotgan mashqlarning o’ziga hos asoslarining tayyorgaligi bo’lishi kerak

2.4.1 Harakatlar  maktabi

Boshqa sport turlariga qaraganda, yengil atletikada  tez harakatning boshlang’ich nuqtasi bu harakatlar maktabidir, u boshlang’ich asosi sifatida ham  aytiladi ( info 2.3) .  Sprintning alohida harakat  elementlari : aktiv oyoqda turish, tizzani oldinga ko’tarish, yoki orqaga tortish ajratib o’rganiladi va korreksiyalar bilan optimallashtiriladi. Birinchi o’rinda sekin harakatlanish ,  harakatni bajarish, boshqarish va o’zgartirish uchun  bajarishning sifatini oshirish imonining borligi qoniqtiriladi. Chunki harakatlar maktabining mashqlari sprintning oddiy harakatlaridan ko’ra zichroq, va ular yuqori chastotalarda tugallanishlari mumkin

 Biroq,  nafaqat tezlik o’zgarishi mumkin,  va yana  o’zgarishga yo’l qo’yiladigan ko’plab imkonlar bor.

 ( info 2.3) . biroq hatar kattaki, nazariy tugallangan  harakatlar maktabi  boshqa bir narsani qabul qilgan bo’lishi mumkin, shunday qilib murabbiy mashqlarning katta repertuariga ega bo’lishi va ular ichidan ba’zilarini,  komillikka yetaklovchilarini va maqsad yo’lidagi mashg’ulotlarning tayyorgaligini  yuksaltiradigan tanlay olishi kerak. ( shu betdagi Maslahatlarga qarang)

2.4.2 Chastota ta’limi

Harakatlar maktabida sprintning alohida harakatlar elementlarini  aniq bir maqsadga qaratilgan o’rganish qatorida quyidagi imkoniyatni amlga oshirishning o’z afazlliklari bor. Maksimal sprintdagina qadamni balandga qilish mumkin holos, chunki cjastota va vaqt ustunligi bular sprintning o’lchamlaridir. Bularni bariga faqatgina murakkab mashg’ulotlarda erishish mumkin ,va bunga oldinroq ko’maklashish qimmatlidir.

Mashqalar

Soni

Masofa uzunligi

Tanaffuslar

Davom etishi

ABC- harakat

10

20m

1 min

10min

Harakatning yuqorilashishiga o‘tishi

3

15+40m

3 min

10min

Kichik boshlanishlari bilan startlar

6

15m

2 min

10min

Sprint

5

30m

5-7 min

30 min

Jami davom etish

60 min

Bir tomondan bu harakatli maktab  mashqlari orqali tanaffuslar bilan yuqori, past va past baland chastotalar bilan amalga oshadi.Boshqa tomondan  harakatlar maktabi sprintga o’tish bilan bog’lanadi.  Shuning natijasida sportchi o’sayotgan qadam uzunliklarida yuqori chastotalarni sanashni o’rganishi lozim.   Qisqartirilgan masofalarda va kichik baryerlarda baryerli yugurish ham bir hil harakatlanadi. Biroq tezlik effektlariga erishish uchun, baryera tehnikasini egallashi kerak

Bu borada esa  baryera haqida tezlik mashg’ulotlari tehnikani o’rganishni fikrda tutadi,  qaysiki yana kichik baryera va kartonlar orqali ro’yobga kelgan holatdir. Baryerli yugurishda baryeralarning orasidagi masofalarni  kattalashtirishda chastota va qadamning uzunligini moslashtirishni optimizatsiyalash  mumkin.  Raqobatchilar va yoki hronometrajda harakatlanganda qo’shimcha omillar haqida qayg’urush mumkin.

2.4.3 Startlar va Sprintlar

Yakuniy hisob shuki start va maksimal sprint- bular tezlikni oshiruvchi harakatlaridagi eng  yuqori effektli mashg’ulot vositasidir. Startlar 10dan 20 metrgacha  boshlanib sezish mashqlardek  turli boshlang’ich pozitsiyalar bilan tugaydi. Kuchaytirish mahorati yosh va ishlab chiqish bilan o’sib boradi. Shuning uchun o’quvchilar klasslarida masofa uzunligi 30 metrdan, B-o’smirlarda 40 Metrdan, A- o’smirlarda esa 50 metrdan oshmasligi kerak.  Bundan uzun masofalarda mushaklarda zo’riqish yuzaga kelib, tezlik effektini kamaytiradi.

2.5  Umumiy sakrash kuchlanish mashg’uloti

Shuni aytish kerakki,  sakrashning murabbiyi kabi sakrovchinig hunari bu sakrash va nafaqat musobaqa distsiplinalarida. Gap sakrovchining keyinroq qayta olishi mumkin bo’lgan  umumiy mahoratlari haqida ketyapti.

Shunday qilib u :

-          bir,  shuningdek  keyingi oyog’i yoki ikki oyoqli

-            to’siqlar tagidan , oldinan, tepasidan

-          oldidan, orqasidan, va yondan

-          yurish, chopish, va tez yugurish

-          to’g’ri va bukilgan harakatda

-          asbobli va asbobsiz

-          silliq va uzoq, cho’qqili va balandga, yoki uzoq balandga sakray olishi kerak.

Agar u shu sakrovchilarning yo’laklar kengligini boshqara olsa, hattoki qiyin  ko’ringan sakrash turlarida yuqori natijalarga erishadi va situativ paytlarda yongi-, ro’paradagi- yoki orqadagi shamollarga mos harakat qila oladi.

2.5.1 Sakrash maktabi

Sakrash kompetensiyalarini o’rganishda “ sakrash maktabi”

- Sakrash maktabining mashqlari unchalik qiyin bo’lmagan tezliklar bilan bo’ladi, boshlang’ich yoki sekin chopishlar bilan o’tkaziladi. Harakatning asosiy yo’nalishi bu vertikal, bu dinamisatsiya bilan zich chegaralarini gorizontal yo’nalishdaligini aniqlab beradi. Shu sababdan sakrash maktabining mashqlarini o’zlashtirish oson, shuningdek anlangan holda turlanishi mumkin, turlanishlar

yo’nalishing kichik intensive o’zgarishlari yoki sakrashning kombinatsiyalari ham bo’lishi mumkun.

-          Sakrash maktabining mashqalari mahsus asosiy qism harakatlar makabiga o’tishga qiziqishni  oshirishi kerak. Va bir nechta mashqlarni qamrab olgan holos , masalan 6 ta qism 15 dan 20 metrgacha

tushunchasi parallel ravishda harakatlar maktabini ko’rsatadi. Unda yosh sakrovchiga sakrovchining meyorlari yoritib beriladi  va sakrashning oddiy turlari o’ylab chiqilgan.

Bularga quyidagilar kiradi:

-          oddiy sakrash harakatlari

-          kichik sakrash o’zgarishlari

-          kichik bir oyoqli sakrash o’zgarishlari

-          kichik bir oyoqli sakrab chiqish

-          oddiy ko’tarilish sakrashlar.

2.5.2  Sakrash kuchlanish mashg’ulotlari

Sakrash maktabi sakrashning kuchlanish mashg’ulotlariga tayyorgarlik bo’lishi mumkin, u keyinroq teng ravishda sakrashning tehnikasi bilan ishlab chiqiladi. Mashg’ulotlarda sakrashning kuchini o’sayotgan qiyinchiliklarni takomillashtiradigan  turli formalar orqali ajtratish mumkin.

O’ylab ko’ring, siz bitta , har ehtimolga qarshi ikkita asosiy mashg’ulotlarning formasiga qaror qildingiz,  meyorida qaror qildingiz., ammo ular bir nechta turlanishda va intensiv o’sishda bo’ladi

Sakrovchi ayollarda foydalanish

O’g’il bolalardan oldinroq qiz bolalarda uchraydigan  ikkinchi o’sish fazasiga ko’ra to’liq balog’atlik kelib chiqadi, bu mushaklarda garmonlar almashinuvi  va yo’g ishtiroki asosida  bolalaar va qizlarda kechadi. Og’il bolalarda mushaklar effektlari sezilarli darajada  mustahkamlanayotgan va yukka nisbatan munosabat yaxshilanayotgan paytda, qiz bolalarda yukka nisbatan sezilarli darajada pastlab ketadi.  Afsuski, ishlab chiqarish yomonlanishi noto’g’ri izohlanadi, intizomsizlik, noto’g’ri hulq atvor hollari ko’p qiz bolalarda tahmin qilinadi.  Biz shuni bilamizki bugun, gap genesis shartlangan bir yoki bie nechta oydagi 1,5 yosh uzoqdali fazasi haqida ketyapti, endogen gormonlar jarayonlar mashg’ulotlarning ekzogen jozibadorligidan kuchliroqdir.

E’tibor qiling!   Sakrash kuchi mashg’ulotlarining  asosiy qoidalari

Umumiy qattiq mashg’ulot bilan qiyoslanganda, sakrash mashg’ulotning effektiv tarkibi faoliyati kuchli intensivliroq, mahsuslashtirilganroqdir. Uzoq muddatli ishlab chiqarishni rivojlantirishda bir bosiq foydalanishni talab qiladi,  bunga esa ilgarigi ishlab chiqarish cho’qqilarini eslamaslik hohlanadi

Shuning uchun:

-          Sakrash boshlang’ich intensiv kabi minimum bir o’rta o’lchamga erishadi, lekin hilma hillik va bajarishning harakatli sifatiga ,  juda ham baland darajasiga erisholmaydi

-          Atletlarning ongli harakat bajarishlari

-          Murabbiy sharofati bilan hatoliklarni tuzatish uchun intensive kuzatuvning ko’rsatmalari

-          Nafaqat qismlar va qurshab olish, yana harakat sifatini yaxshilashni ham aniqlanadi

-           

Tab. 2.3

Sakrash kuchi mashg’ulotlarining asosiy formalari

Doimiy sakrashlar

- oddiy masofa sakrashlar

-  keyin havoda qo’shimcha vazifalar bilan sakrash ( masalan, oyoqlarni joyidan jildirish, yanada balandroq korobkalardan sakrash, stadion sahnasi bosqichlaridan tepaga, har sakrash orasida tanaffuslar bilan.

Sakrovchining harakatlari

( 2.4 , 34 bet)

-          birinchi o’rinda tehnik mashqlarni egallash,

siltinish elementidan foydalanish, oyoq bilan sakrashni qamrab olib foydalanish, yonga tortilish

-          sakrash harakatlarini oshirish, balandroq va uzoqroq sakrash

Ikki oyoqli sakrash seriyalari ( info 2.4, 34 bet)

-          qurbaqa sakrash, yer ustidan boshlab qumda sakshgacha

-          baland to’siqlar bilan  sakrash yoki kichik va o’rtacha korobkalar ustidan seriali sakrash

Sakrash harakatlari

-          turgan joyidan sakarsh harakatlari

-          bundan so’ng kuchli tez yugurib sakrash. E’tibor qiling

- bir masofani gilomlar bilan aniqlash imkoni

-  mushaklar faoliyatini ishtirogini jalb qilish, tog’chalr, zinalar va korobkali zinalarda sakrash

Bir oyoqni almshtirib sakrash

-          ikki martta chap, ikki marta o’ng oyoqda sakrash

-          bir oyoqli sakrashni o’tkazish

Choqqili so’qmoqlardan sakrash

( rasm va info . 2.4 , 34 bet)

-          qadamlar orasi va sakrash orasi tartib bilan

-          yugurish bilan qadam qoyib irg’ish

Boshqa imkoniyatalar turlari

-          doim bitta oyoq bilan yoki almashtirib

-          yerga sakrash, silkinish va ikkala oyoq bilan qo’nish

-          yer pozitsiyasini oshirilish ( energik yerga qo’nishga asoslaydi, va yerga tushishni chuqurligini sezilarli kamaytiradi)

Barcha murabbiylarga sakrash kuchi harakatlari yo’riqnomasi

-          ular sakrashning asosiy har hil turlarini bilib olishadi, va shuningdek yaxshi va yomon sakrashlar haqida ham

-          ular har hil o’qitishning formalariga qarashlarni  va ishlab chiqarishni sakrashning  mahsus elementlarini bilib olishadi

-          doimiy sakrashlar, seriyali sakrashlar, ikki oyoq – bir oyoq bilan sakrashlar, sakrovchining sakrashi , sakrash harakatlari, tik so’qmoqlarda sakrashlar tekst orqali va ta’svirlarda taqdim qilingan

-          O’qing, sakrashning turli  umumiy shartlari, turli hil yer ustida, kombinatsiyalar, va yuqori intensive darajadagi yuklar

-          Sakarshni tashkillash, tezlik va kuch mashg’ulotlari, korpus barqarorligi va harakatlanishni bog’liqligini  amalga oshiring

-          Mashg’ulotni tashkillash, qayerda  sakrash mashg’ulotlari yahshiroq va qanday mashqlar bilan ? Siz shu yerda bilib olasiz

-          Va ohirgisi eng muhimi, bu kitob yoshga nisbatan, ustalik darajasi, va sport turiga qarab mashg’ulotlarni rejalashtirish va qurishni o’rgatadi

2.6 Sakrash iqtidorini rivojlantirishning jarayoni.

Agar sakarshning barcha 4 distsiplinalarda xalqaro ustalarni ishlab chiqishni rivojlantirishni rekonsstruksiya qilishsa , ko’p hollarda sakarsh ko’rinishidagi ishlab chiqarishni kuchaytirish o’rnatiladi. Bu ayniqsa yoshlar uchun xalqaro klasslarga erishishi uchun qoladi. Mashg’ulotlar jihatidan kuchli atletlar o’smir davrlaridayoq, va yoki undan ham kichikroq yoshida kattalar ichida xalqaro toifalarga erishishadi.

Biroq e’tibor qilish kerakki, bu atletlar sakrash ko’rinishidagi rivojlanishni yoshga nisbatan o’tkazilgan mash’ulotlarda olib kelishadi. Ular shoshilinch ihtisoslashtirishni yoki kuchli zo’riqishlarni talab qlishmaydi. Aksincha kuchli atletlar ichida shunday misollar ham bor, ular o’smir vaqtlarida yengil atletikaga kirib kelishgan, yoki ular ilgari boshqa sport turlaridan yoki nomutahassislik bilan shug’ullanishgan. Ishlab chiqarishi stagnatsiya holatida deb topgan sportchilarda, sabablar ko’p miqdorda shu bosqichda bo’lishadi. Holat buzilishi, jarohatlar, og’irlashgan tehnik yetishmovchilik yoki vaqtinchalik ishlab chiqarish sportdan bosh tortish kabilardir.

Buning natijasida bu istisnolar qoida bo’yicha shuni tasdiqlaydiki,  sakarsh iqtidoriga egalar tez yoyilib ketishadi.uzoq muddatga yoki kech xalqaro musobaqalarda rivojlangan sportchilar kamchilikni tashkil qiladi. O’zining chegaralgan iqtidorini  optimal darajada tirishishi, individualliligi va kreativi bilan sarfalaydigan kamchilkdir, va bu ularning jismoniy imkoniyatlarini ta’sir qiladi va bu ishlab chiqarishni qisqa vaqtdan iborat bo’ladi.

2.6.1 Natijalarni rivojlantirish omillari

Sakrash distsiplinalaradida yoshlikda erishib bo’lingan  natija omillar bilan aniqlanadi ( va keyinchalik faqat shartli ravishda kuchayadi holos) . Asosoiy  aniqlanadigan natijalar bular sakrash kuchi va tehnikasi.

Sakrash kuchi oyoqning egiluvchanligi, tezligi va kuchiga bog’liqdir.  Tezlikning genetik shartliligi shubhasiz bir paytda, kuch shunday omil hisoblanadiki, unga qancha sezilarli darajada ta’sir o’tkazilsa u uzoq muddatli natijalarni katta yoshda ham  kuchaytirishi mumkin.

-          Misol: Ikki marotaba Olimpiada chempionining natijalar rivoji

-                    

Ulrike Meyfart 16 yoshidayoq balandlikka sakrash bo’yicha jahon rekordini o;rnata olgan Olimpiada g’olibi, bu yengil atletika sakrashdagi eng yaqol vahli erishilgan muvaffaqiyat dalilidir. U bu yoshida murabbiysi bilan mahsus , yuqori intensive mashg’ulotlarda bilimimni oshirishi shart bo’lmagan. Bunga qarshi uning birinchi yutuqlariga Olimpiada o’yinlarida erishgan, oddiy o’quvchiligan boshlab B-o’smirlar mashg’ulotlarida ko’p kutash tarkibiga kirgan.

Boshqa yoshligidayoq  jahon chempioni unvoniga sozovor bo’lgan Segey Bubka va Helka Drehsler ham bor. Ikkisi ham 18 va 19 yoshlarida Jahon masteri unvoniga ega bo’lishgan .( 1983 yil, Helsinkida)

-                      

Shuning uchun kerakli egiluvchanlik tezlik bilan aniqlanadi va optimum ilgariroq yo’naltiriladi. Sakrsh distsiplinasidagi yuqori maksimal quvvatga ehtiyoj bilinadigan  uch hatlab sakrashdir, bu uning sakrash harakteriga mos keladi, bunda uzoq ishlab chiqishni rivojlantirishni kuzatish mumkin.

Ikkinchi katta natijaga ta’sir o’tkazadigan komponenet bu tehnika. Kimki optimal tehnikaga ega bo’lsa, u natijalarni chegaralariga erishishi mumkin, chunki tehnika murakkab, ko’p hollarda bu uzunlikka sakrash va balandlikka sakrashda (Flop sakrash usuli) larda yuqori emas, ularni faqat vahli yuqori darajada qo’lga kiritilsa, u yoshlikda ham katta natijalarni egallashda yordam beradi. Keyin faqatgina tehnikani  o’sib kelyaotgan sahrtli darajaga moslashtirsh haqida gap bo’lishi mumkin holos. Langar cho’p bilan sakrash sakrsh distsiplinalarining ichida eng ajralib turuvchilaridandir, u yaxshi gimnastikani egallashnga muhtoj, shuningdek dastlabki  umumiy atletika tayyorgarligini ham. Bundan tashqari langar cho’pga bog’liq narsa ko’p, chunki u natijalr darajasi yuqorilagani sari uzunroq va qattiqroq bo’lib boradi, va shuningdek  tehnikani o’zlashtirishda ko’pgina to’htalishlar shartli darajada muhim. Bunday holat jahon klassiga mos kelmagunicha davom etadi, shunday bo’lsa ham ko’p atletlar jahon klasslariga, hattoki kichik yoshlarida ham erishib kleishmoqda.

Hulosa

-          Sakarsh distsiplinalari iqtidorga juda ham bog’liq. Shunday qilib birinchi o’rinda bu distsiplinalarda iqtidorga bo’lgan talab, klassifikatsiya va moslashuv omadga erishishda muhimdir

-          O’smir yoshda aniq muvaffaqiyatli natijalarni tarbiyalsh , xalqaro maksimal natijalarni egallashda hech qanday mashg’ulotlarni mahsus ihtisoslashtirish va intensivlashtirish talab qilinmaydi

-          Sportchining vositalardan iqtisodiy foydalanish inif ta’limi quyidagi savollar bilan anglanadi:

-          Tehnik kordinatsiya bilimlarini rivojlantirish

-          Harakat apparatlarining tez og’rib qoladigan joylarini ogohli mustahkamlash ( to’piq va umrtqa pog’onasi atroflari)

3

Balandlikka sakrash

3. Balandlikka sakrash

3.1 Kichik balandlikka sakrash tarixi

3.1.1 Tehnikalarni o’zgarishi

Balandlikka sakrash bu yengil atletikaning murakkab tehnik o’zgarishlari, ko’pincha tehnik revolyutsiyalarga yaqin distsiplinasidir. Birinchi yugurib kelib oyoqni bukib , keyinroq qaychi simon balandlikka ,yumalab , burilib sakrashlar va ohirisida esa yumshoq  gilomchaga qo’nishlari mumkin bo’lgan- flop usulida esa yoy simon yugurib kelib qaychi simon yonga sakrashgan. Har tehmika o’zgarishida sakrovchilar gorizontal, yotgan holatlarni qabul qilishgan, planka atrofida ko’proq aylanishgan, shuning natijasida KSP uchish balandligida planka balandga qo’yilishi mumkin bo’lgan , yoki aksincha sakrovchilar uchun uncha yuqori  bo’lmagan sakrash impulsi yetarli bo’lgan.

Flop tehnikaning paydo bo’lishi tasodif emas, Shimoliy Amerikada qumli tepaliklar penoplastning bo’yralaridan bo’shab , yer maydonlari paydo bo’lgan. Yumshoq bo’yralar sakrashda sakrovchilar tana a’zolari ( yelka, bosh, korpus) bilan birinchi  planklardan yumalab o’tishlariga yordam bergan  va yerga osonroq qo’nishlari mumkin bo’lgan. Shu orqali flop tehnikasini  sakrovchilar osonroq va yoqimli bajarishgan,  tezroq va jo’shqin ravishda sakrashgan, misol tariqasida yoy simon sakrashda oyoqning siltinishi birinchi plankadan boshlanadi. Sakrash tarixidagi gohi  ko’rsatmalar shuni ko’rsatyaptiki, plankalarda flop  usulida sakrash qaychisimon sakrashddan ancha oldin rivojlangan. Dik Fosburinig ihtirolari faqatgina shartli ravishda qisqaradi, ihtirolar ko’p hollarda yangi ma’lumotlarni rivojlanishi yuritiladi. O’zining olimpiyada o’yinlaridagi g’alabasi Flop usulini yana qo’shimcha qo’llaydi.

3.1.2. Jonkuyarlik yo’li

Flop tehnikasini amalga oshirish deyarli oson. Balandlikka sakarshga bo’lgan qiziqish penoplast bo’yralari va tehnika  kiritilgan so’ng bir munchaga oshdi. Shuningdek sakrovchilar turi ham o’zgarib kelardi. Straddll vakillari uzoq davom etgan o’quv yo’llarida maqbul tehniksigacha to’liq sinchkov jonkuyarlari  va shu tehnikaning nazariyotchilari bo’lishgan, flop sakrovchilari bunda  tajribasiz bo’lishgan.   Yaxshi dastak va tezlikning sifati orqali ular ko’p bo’lmagan ilmiy to’hatalishlarsiz flop tehnikasini qo’pol formalarini o’zlashtirishgan va yaxshi balandliklarni egallashgan..

Dik Fosburi , Olimpiada o’yinlarida, uning nomi bilan atalgan Flop tehnikasi  1968 Meksikada

50 sm Afrikancha sakrash

25 sm Qaychisimon sakrash

20sm Aylana sakrash

5 sm Straddll

Flop

Bu sportchilarda qiziqishni  tehnikani jozibasi va nazariyasi qo’shib boradi. Shu orqali Flop sakrashi avlodlari ,o’zlarida jonkuyarlar statusini saqlab qolishgan va ular jahon sakrovchilariga yaqinroqdirlar,  langar cho’p sakrovchilardan ko’ra

3.2 balandlikka sakrashning asoslari

3.2.1 Biomehanik aspektlar

Bir nechta o’n yillikdan beri balandlikka sakrash balandlik bo’laklariga bo’linishadi, garchi birinchi modeli turlangan bo’lsada.

-          H= h₁₊h₂-h₃

Tananing og’irlik nuqatsi balandligi (h₁ ) tana kattaligi va proportsiyasiga bog’liq. O’rtacha tana og’irlik nuqtasi tana kattaligining 56-57 gacha foizidan iborat. ( Tabb 3.1,  44-bet) Oyog’i uzun odamlar bo’yi kichkina odamlardan ko’ra  bir muncha balandroq ko’rsatkichlarni ko’rsatishadi. Balandlikka sakrashning printsiplaridan bir ham shu, imkon boricha baland bo’y , biroq  jahon yuqlarida ham istisnolar ko’p .

Tananing og’irlik nuqtasi balandligi (h₂ ) Tana og’irligi nuqtasi turgan  joyidan (h₁ ) o’rtasidagi balandlikni va tana og’irligini maksimal uchush balandligini anglatadi. ( h_max Tab .3.2 )

U sakrashda tortib olish va silkinish harakatlarini asosi tezligida aniqlashni bevosita uchishni tezligi natijasidir.  Qanchalik tezlashish vertikal yo’li uzun bo’lsa shunchalik sakrash muddati qisqaroq , va balandlash tezligi yuqori bo’ladi. Quyidagi ikkta balandlik bo’laklari hal qiluvchi ma’noga ega:

-          h_FA = TON- balandligi boshlang’ich sakrashga nisbatan (FA-bOYoq yuzgi qismi)

-          h₁₀ = TON- balandlik sakrash ohiri ( TO- Take off)

Qanchalik birinchi turish kam bo’lsa, qanchalik ikkinchi turish ko’p bo’lsa , shunda tezlashish yo’li uzoqroq bo’ladi. Shundagina tezlashish yo’lini uzunligini umuman olganda ijobiy baholash mumkin. Plankalarning ortqiligi TON ning maksimal uchish balandligi bilan plankaning balandligi farqini anglatadi. Ustunlik qiluvchi ko’p sakrashlarida sakrovchi o’zining TON idan o’tishi kerak. Shuning uchun plankani ortiqligi hisoblash formulasida salbiy deb keladi.

Tana kattaligi

170

180

190

200

Ayollar

95.2

100.8

106.4

Erkaklar

96.9

102.6

108.3

114.0

Akrobatika  planka o‘tishi

Yaxshi plankadan o‘tish

O’rtacha plankadan o‘tish

Yomon plankadan o’tish

(-3) - (+2) sm

(+3) – (+6) sm

(+7) – (+10) sm

(+11) dan ko‘proq

3.2.2  Natijalarni aniqlovchi ta’sirlar

Baland sakrash uchun sportchi ikkita asosiy vazifalarni o’zlashtirishi lozim:

1-      sakrashda TON uchishishi ko’tarish

2-      plankadan o’tishda tanani plankaga yaqinroq olib kelish, olib qochmasdan

Birinchi vazifa uchun katta kuchli vertikal urilish talab qilinadi. Ikkinchi vazifa esa yoysimon gavdani kinetik davri yetarlicha , gavdaning tepa qismi plankani orqasiga yuklanishi va oyoq va bel ko’tarilishini talab qiladi.

Tepasidan sakrashdan so’ng gorizontal tezlik saqlanib qolishi kerak, chunki sakrovchi sakrashning ijobiy ekengligiga erisha olishi kerak. Kuchli urilish oyoqni tortish impulse orqali bo’ladi, tezlikni burish bo’sh oyoq va qo’llar bilan amalga oshiriladi

Sakrash balandligi

190sm

200 sm

210 sm

220sm

Balandlashish

90.2 sm

99.2 sm

108.2 sm

117.2 sm

Balandlikka sakrashda uchish burchagi asosiy  deb qo’yiladi, shuningdek harakat ham asosan gorizontal va vertikal yo’nalishlarda kuchli burilgan bo’lishi kerak., shunda tezlik boshqa sakrash distsiplinalariga nisbatan maksimallashishi mumkin. Buni o’rniga optimal tezlik sakrovchining malakasi, tehnik va shartli  mahoratiga hos bo’lishi kerak. 3.3 Jadvalda  o’sib kelayotgan va kuchli sakrovchilarning ko’pincha so’ngi qadamda erishiladigan yugurib kelish balandliklari tezliklari bor.

Plankani effektiv kesib o’tish uchun tananing burilishi to’g’ri yo’naltirligan bo’lishi kerak.  Sakrovchi ohirgi qadamda hal qiladigan qiyrahon ichki holatga majbur bo’ladi. Sakrashda sakrovchi tik holatgacha ko’tariladi va sakrashning ohirida boshi va yelkalari bilan plankaga oson egiladi.

3.3 Balandlikka sakrashning tehnika modeli

Quyida keltirilgan balandlikka sakrash tehnikasi o’smir yoshda balandlikka sakrovchi uchun ta’rif beradi. Undan so’ng ayollar va erkaklar o’rtasida farqlar, shuningdek  yoshlikdan o’smir yoshga o’tish davrining rivojlanish tizimi aniqlangan. Balandlikka sakrash ( Abb. 3.3 )  sakrashga tayyorgarlik, sakrash va plankadan o’tish qismlariga bo’linadi, ular esa yana qismlarga  bo’linib ketishi mumkin

Balandga sakrovchi

Yaxshi yoshlar

Kuchli atletlar

Ayollar

5-60m/s

6-7.5 m/s

Erkaklar

6-7 m/s

7-8.5 m/s

E’tibor qiling! Gavdaning stabilligi

Uch komponentlarni o’sish tezlik samarasi  samaradorli bo’lishi uchun ( tez yugurib kelish) , gavdaning stabilligi va kuchi me’yori talab qilinadi. Mashg’ulotlarda bunga alohida e’tibor qilish kerak.

E’tibor qiling! Kinetik payt

Qanchalik tez yugurib kelish, burilish qanchalik tor bo’lsa, shundagina sakrashda  ichki holat ko’proq va yo’naltirish harakati kuchliroq bo’ladi, u bilan birgalikda plankadan o’tish aylanasi  kinetik davri ham kuchliroq bo’ladi

Yugurib kelish joyi balandlikka sakrashning joyining uchdan birinchi qismi

 Yoy simon yugurib kelish

( yoy simon yugurib kelish qismida yaxshi qiyshayish holati muhim!)

Oyoq usti yugursh yo’nalishining sakrashida (plankaga)

Aylanish markas

i( sakrash so’ngida oyoq va gavdaning tepa qismi o’qi butunlay cho’ziq bo’ladi)

1.      Yugurib kelish

-          7 dan 9 yugurib kelish qadamlari

-          Boshlang’ich yugurish turgan joydan boshlanadi va qadam qo’yish bilan maqullanadi

2.      To’g’ri liniyali yugurib kelish qismi

-          3 dan 5 gacha yugurib kelish qadamlari

-          energiali yugurib kelish, to’la bosim, lekin sakrash misol emas

-          aniq, lekin maksimal tezlashish emas

-          gavda to’g’ri holatda sprintdan  ko’ra

-          sakrash holatiga to’g’ri burchakli

3.      Yugurib kelishning egriligi

-          4 qadam

-          Burilish radiusi start va aylanma yugurish orqali

-          Keying o’sayotgan yoyni individual  tehnikasi va shartlari , gavdaning yuqori kuchliligi bilan yoy mumkin bo’ladi

-          Yaxshi o’quvchilar 3 m gacha yonga aylanishning chetlashishi, yoshlarda esa 3.5 dan 5 metrgacha

-          Yo’nalishni tekis o’zgarishi uchun boshida tashqaridagi oyoqni bir muncha uzoqlashtirb qo’yiladi. ( yo’nalishni o’zgartirishda yaxshi imkon beradi)

-          keyingi tezlikni oshirish kelasi qadamlarda qisqaradi

-          ichki egrilikni joylanishuvi va egrining radiusi yoshlarda maksimal burchaklar 15 va 25 °oralig’ida bo’ladi

4.      Yugurib kelishga tayyorgalik

 Dastlabki mulohaza: egrining ichki harakatli joylashishi va tananing og’irlik nuqtasi, sakrashdan oldin o’tirish tayyorgarligi qoidalar uchun hizmat qiladi, sakrashga tayyorgarlik faqat ohirgidan oldingi qadam bilan boshlanadi ( 1 dan 4 gacha rasm)

-          Ta’savvurdan ‘rnatmoq

-          Plankaga yo’naltirligan nazar

-          Oyoq kaftining yer bilan kontakti, oyoqni bukilgan holati, keying tizzani bukilganligi bilan, ( cho’kkalab silkinish) tananing og’irlik nuqatsini yarim o’tirishiga olib keladi

-          Tana og’irligi nuqtasi cho’kkalashi kuchaytirish ohirgi qabul qilingan zahira ( sakrashni tikkalash)

-          Qo’llarni ikki hil turda tayyorlash

-          Qo’llarni boshqarish tehnikasi

-          Plankaga sakrash uchun ko’talish va plankadan uzoqdagi qo’l normal darajada balandga ko’talish uchun, tanani oldidan plankaga yaqin turgan qo’llarni yoyib qo’yish,

-          Juft qo’llardan foydalanish: sakrashda tepaga va balandga yaxshi yo’llanish uchun, ikki qo’l ham tana orqasida yozilgan

-          Sakrashga tayyorgarlikda ko’zda tutilgan qadam uzunligini o’zgartirishni bajara olishmaydi

-          Imkon boricha kam tezlikni yo’qotish

-          Aktiv qamralgan oyoq kafti sakrashda to’gri sakrashning holatida

5.      Sakrash ( 9,10 rasmlar)

-          Sakrash oyoqlarni qo’yish bilan boshlanadi

-          O’rtacha 60 , 80 sm plankadan uzoqda

-          Oyoq uchi yugurishning yo’nalishiga qaratilgan yoki bir muncha plankaga nisbatan maksimal parallel egilgan holda

-          Tovonni to’liq tezlikda

-          Oyoq mushaklarini energik sakrashga kiritish , faqat tizzada yengil chetlanish

-          Tos va yelka bo’g’imlari atrofida oldi yoki tepa tomondan oyoqni silkinishini energik aylanishi

-          Sakrash so’ngida

- sakrashda oyoq o’qida gavda to’liq tortilgan

- baland positsiyada silkinish elementlari

-  tortilish o’qi plankadan tortilish haraktiga joylanishi , qanchalik sakrashning balandligi bo’yga nisbatan ko’proq bo’lsa, shunchalik moyillik kuchli bo’ladi

6.      Plankadan oshib o’tish

-          Ko’tarilish bosqichi ( 11 va 12 rasmlar)

-          Sakarshning kuchlanish natijasiga ko’ra ko’proq yoki kamroq saqlanib qolingan munosabati

-          Plankadan o’tishning birligi

-  plankani yetakchi qo’llar bilan ushlash

- oyoqlarni parallel  yuritish

- boldirlarni yengil bog’lash

- bel bilan kesib o’tish

Plankalardan oshib o’tish

- belning tortilishi boshning orqa tomoni bilan olinib chizilishi mumkin

- tanani nazorat qilish uchun maqbul : kalla bilan ko’krakkacha tortilish

- plankadan o’tiboq belni bukilishi, bundan so’ng tananing tepa qismi va oyoq plankaning havfli doirasidan tashqari chiqadi , tananing atrofida ko’ndalang o’qga qarab aktiv holatda ko’proq yoki kamroq bo’lib o’tadi

- foydaliligi:

- Oyoqlar birinchi tizzani bukgan holda ko’tariladi, shunda boldirlar plankadan balandga uzoqlashishadi

-  to’htash  ( 16 rasm) yelka va orqaning aylanish  impulsiga bog’liq, planka yoki uning qirg’og’iga emas

-          Egrilikning holati kichkinaligi sababli ayollar tana og’irlik nuqtasini oldingi uzun qadamga tashlashlari kerak bo’ladi

-           Ayollar sakrashga tayyorgarlikda tana og’irligini kam tashlaydilar, shuning uchun sakrashda ko’p bo’lmagan ko’tarilish va ko’tarilish balandligi yuzaga keladi

-          Ayollar ko’pincha qo’l bilan yugurib sakrashni maqul ko’radilar

-          Ayollar sakrashning kinetik paytida quvvatni ko’p ishlab chiqishlari kerak

-          Ayollarda plankadan oshib o’tishda  kuchli tortilib o’tishlar muvaffaqiyatli chiqadi

3.3.2 Yoshdagi tehnik o’zgarishlar

Mashg’ulotlar, kordinatsiya tehnikasi mahoratlari balog’at yoshiga yetganda o’sib boradi.  Bu balandlikka sakrash tehnikasidagi o’zgarishlar bilan namoyon bo’ladi, chunki sportchi o’sish mobaynida tezroq bo’lib boshlaydi, va shunda qadamlar sonining oshishi ahamiyatga ega bo’ladi. Biroq , kordinatsiyani o’sishida ilgarigi yugurib kelishni mayda qadamlar bilan to’ldirish maqul deb topiladi. Boshlang’ich nazorati o’zining markasida ahamiyatga ega bo’ladi, masalan 4 kichik qadam, tempni kafolatlash va nazorat qilish uchun. O’sib kelayotgan kuch aniqroq egilib yugurishda ko’rinadi. Yuqori tezlik qoida bo’yicha yoy simon yugurishga olib boradi.  Bundan tashqari, harakatning hal qiluvchi yuqori sharti bu – sakarsh va unga tayyorgaralik.  Bunda katta kuch, tezlik va tehnika buni  imkonini beradi

-          Juda yuqori kirish tezligi

-          Egrilikning k’oproq ichki holati

( ayollar erkaklarga nisbatan kuchli  burilib o’tishga erishadilar)

3.3.1 Balandlikka sakrashda  ayollar va erkaklar orasidagi tehnikaviy  farqlar

Bir muncha maksimal kuch , eng yaxshi ritm sezgirligi, va yuqori harakatchanglik erkaklarga nisabatan ayollarning tehnika ko’rsatkichi turli ta’sirlari bor :

-          Ayollar sekin yig’inib oladilar, shuning uchun ular qisqa egrilikni yugurish tezligida sanay olmaydilar

Natija

Maksimal TON uchish balandligi

Ko’tarilish balandligi

Ko’tarilish

Kontakt vaqt ( aloqa vaqti)

1.90 m

2.03 m

0.90 m

33.0 sm

0.161 s

2.00 m

2.08 m

0.97 m

37.0 sm

0.161 s

2.10 m

2.16 m

1.03 m

41.0 sm

0.162 s

2.20 m

2.24 m

1.09 m

43.0 sm

0.160 s

-          Oyoqning ohirgi tirgakda silkinib egilishi

-          Tananing og’irlik nuqtasini yanada tushirish

-          Sakrashning katta to’htalishi

-          Juft qo’llarni silkinish o’zgarishi imkonidan foydalanish ifodalangan

-          Uchishning eng yuqori pozitsiyasi

-          Eng uzun vertikal tortilish yo’li

-          Eng yuqori balandlik tezligi

Ko’pgina biomehanik baholar ko’rsatadiki, iqtidorli sportchilar ko’p yillik tajribasida sakrashdagi o’zlarining kontakt vaqtlarini ko’p  o’zgartirolmaganlar , uning vertikal tezlashish yo’lini ham, biroq ikki yo’nalishda ham tushish va yuqori ko’tarilish positsiyasini uzunlashtirishadi. 3.4 jadval ko’rsatadiki, ko’p yillik tajribali atletning odatdagi yo’lini. Kuchning o’sishi bilan tananing o’girligi ham oshib boradi. Uzunliklarni kattalashishidan so’ng  asosan kengroq kattalashtirish kelib chiqadi, bundan keyin esa  vaznni oshishiga tortadi. Bir trafdan yuqori kuch va tezlikdan uyg’unligi , boshqa tarafdan ortiqcha vazn mehanik yukni orttiradi va ortiqcha zo’riqisshga olib keladi. Oyoq yer va tananing orasidagi vositachi hisoblanadi,  kuchli tizza va bel mushaklarini harakatdagi eng kuchsiz deb hisoblaydi.

Shuningdek plankalardan o’tishda ham yuqori  kuchni, tezlikni, harakatchanlik dan foydani chiqarishi  mumkin. Cho’qqili so’qmoqning yuqori balandligining asosida sportchi ko’p vaqtga ega bo’ladi va kichik kinetik paytga erishishi kerak. Bunda burilish akrobatik trayida aniqroq bo’lishi , vaqt hisobi, bo’lishi mumkin, shuningdek vaqt bo’yicha masofani to’g’ri ketma ketligi  va sakrash kuchini  ohirgi hisobi qulayroq bo’ladi.

3.4 Balandlikka sakrash mashg’uloti

3.4.1 O’quvchilar mashg’ulotlarning so’ngidagi boshlang’ich holat

11 yoshdan o’quvchilar so’qmoqlardan o’tishda harakat tajribalarini qurishda birinchi o’rinda Flop uslubini qo’pol holatini, keyinroq esa nozik turlarini o’rganishadi. Bunda yugurib kelish 5 dan maksimum 7 tagacha qadam bo’lishi kerak, ko’tarilayotgan sakrash qisqa va plankadan tez ohlab o’tish eng kamida tekkis bo’ladi, agar orqa va bel bilan bajarilsa yaxshiroq bo’ladi. Shunday tehnika bilan oquvchilar ko’p kurashda va boshqa startlarda jahon tajribalarini yig’ishgan. Flop uslubi , shuningdek qaychi simon sakrashni va yana boshqa oyoq bilan tinch flopni egallashi kerak. Agar bu murabbiyning vakolati ruhsat bersa, ular boshqa balandlikka sakrash tehnikalari bilan tanishishadi.

3.4.2 Tehnik mashg’ulotlar

Balandlikka sakrashda  harakatning asosiy yo’nalishini o’zgartirish  asosida boshqa sakrash distsiplinalarga nisbatan erkinlik darajasi soni yuqoridir.  Shu sababdan tehnikaning turli turlanish imkoni bor, va albatta hatolar manbaalari ham beriladi. Bu holatlar balandlikka sakrash tehnik mashg’ulotlarida kuzatiladi, individual optimal tehnika eng baland ishlab chiqarish shakllanishi kerak. Quyidagi ko’rsatmalar shu maqsadga hizmat qilishadi.

Alohida harakatlar belgilarini chegaralash

Balandlikka sakrashdagi harakatlardagi katta erkinlik  bir paytda ko’p xatoliklarga va ularni tuzatishda xavfni to’g’diradi. Biroq bu chalkashtirib tashlashi mumkin.bunday holatga misol:  uzun, plankaga yaqin  joylashgan  ohirgi qadam.

Sababi shuki juda ham kuchli boshlang’ich telik va shuning uchun tormozlangan qadam. Faqat yugurib kelish qisqarishi kerak, shundagina sakrashning uchishi ohirgi qadam yo’nalishiga nisbatan  shakllanadi , va tepa, oldi sakrashning past boshlang’ichi o’zgaradi

 Takrorlash sonlari

Bir tomondan boshqa sakrash distsiplinalarida bo’lmagan  tehnika mashg’ulotlarida  nisbiy qisqa yugurib kelish hisobiga takrorlash sonlari 15 dan 20 gacha erishish mumkin. Boshqa tomondan esa harakatlar yo’nalishiga kuchli burilishlarda yoki qaychi simon va flop uslublarida kuchli takrorlanishlar chegaralanib qo’yilgan.

Oyoqni ehtiyot qilish niyatida, sakrash tehnikalari quruq qulay yer maydonida yoki tayyorgarlik vaqtida qattiq gimnastika oyoq kiyimida tugashi  mumkin. Ahr holatda ham tehnika mashg’ulotlaridan so’ng  oyoqni mustahkamlash qumda o’tkazilishi kerak ( umumiy sakarsh birliklari kabi ) .

Qisqartirilgan yugurib kelish

Yangi haraktlar vazifasiga borish uchun, oddiylashtirishlar talab qilinadi. Balandlikka sakrashda tushunarli va eng tez oddiylashtirishlar bu yugurib kelishni qisqartirish,plankadan oshib o’tish va sakrashga tayyorgarlikda hayolni jamlash uchun kerak bo’ladi. Yugurib kelishda zo’riqish effekti kamayganda, sakrash soni ko’payishi mumkin. Ko’pkina sakrovchilar yugurib kelishdagi qisqartmalar hisobiga rekordlar o’rnatishlari mumkin. Shunday bo’lsa ham qisqartirilgan yugurib kelish sakrash strukturasida kuchni yo’naltirishda noqulay o’zagrishlarni keltirib chiqarishi mumkinligini unutmasligi kerak.,- kuch bilan chizilgan sakrash va plankadan oshish vaqt hisobi. Bu mustahkamlanmasligi mumkin.

Sakrash balandligini qulashi

Ikkinchi oddiylashtirish deb sakrashning balandligini qulashi tushunilgan, aniqroq aytganda, ko’tarilishdan kechib  tehnik vazifalar va o’zgarishlarning konsentratsiya foydasidir.

Past balandlikka sakrashlar o’zining shundagina hizmatini ko’rsatadiki, ko’picha, agar yugurib kelishda , sakrashga tayyorgarlikda va sakrashni shakllantirishda qiyin muammolar duch kelsa. Balandlikka sakrash musobaqalari bu tezlik bilan so’qmoqlardan oshib yugurib kelish musobaqalaridir, bu shuningdek mashg’ulotlarda oshib o’tgandan keyin balandlikka erishishga qiziqtiradi. Biroq, harakatning yangi elementlarini o’rganishda va xatolarni to’g’irlashda balandlikka sakrash ustalari kontrproduktiv bo’lishlari kerak, bu bunday paytda avtomatik harakat  jarayondagi energik sakrashning foydasi tomoniga og’diradi, umuman olganda tehnik  vazifalarda. Tahmin qilinganda mustahkam harakatga bir muncha balandlikka sakrashning katta ahamiyati halaqit qiladi.

Atletning qabul qilish hislatini ishtiroki

Agarda murabbiy o’zining spotchisida e’tiborni boshqarishiga erisholsa, uni muvaffaqiyatli nazoratiga o’rgata olsa, unda u vaqtinchali mashg’ulotlarda muvaffaqiyatli paytlardan kechib turishi kerak. Bunga yerga qo’nishni o’zlashtirishi misol bo’ladi.Yiqilgandan so’ng orqaga yumalanmaydi va tezda o’rnidan turilmaydi, aksincha yotish holatida qolib oyoqlarni planka tomonga yoyishadi . Bunday nazorat nuqtasini jadval 3.5 ko’rsatadi

Qarama qarshilik uslubi

Qabul qilish hislati qarama qarshilik uslubi bilan ham qo’shimcha ko’payishi mumkin. Ketma ketlik sakrashda albatta boshqa qarama qarshi ko’rsatmalar ham berilishi mumkin. Bu balandlikka sakrash , ko’pincha esa plankalardan oshib o’tishda hizmati bor, chunki yugurib kelish yoki tanaffusli sakrashga tayyorgarlikdan ko’ra buni ko’proq shakllantirish kerak. Misol: ko’p sportchilarda eng yaxshi plankadan o’tish qanday ko’rinishga yoki u qanday seziladi degan yetarlicha ta’ssavurga ega emaslar. Ko’rsatmalar bo’yicha, bitta  sakrash (o’tirib) , shunda ( bel bilan ) yana ( o’tirib) mos keluvchi mulohazalarda murabbiy yordamida sportchi o’zi uchun o’zi ko’proq shakllantirishi kerak bo’lgan harakatlar maydonini ochib beradi. ( o’ng tomondagi rasmlar) . Juda yaxshi bo’lardiki, agar  u  sakrashni kichik balandliklar bir muncha bel tortish bilan va o’sayotgan balandlikni katta bel tortilishi bilan oshib o’tguncha o’rganayotgan bo’lsa.  Qabul qilish maqsadini va sportchining harakatini boshqarish maqsadlarini yaxshilab  borish kerak.

Yerga qo’nish joyi ( planka uzunligi)

-          Birinchi uchtalikda sakrash= to’g’ri

-          Yerga qo’nish ohirgi uchtalikda= to’g’ri

Yerga qo’nish joyi ( chuqurlik)

-          Tizzada turib planka tagida  orqa oldiga yumalash= juda zo’r sakrash

-          Oyoqlar planka ortida orqa oldi yumalsh= noto’g’ri sakrash

Yerga qo’nish turi

-          Boshga  qo’nildi! =  juda zo’r qo’nish

-          Elkaga qo’nildi!= normal qo’nish

-          Orqa bilan qo’nildi!= juda hato qo’nish

( qarama qarshi uslub: bir marta plankadan tortilib o’tish)

2 ( keyingi safar o’tirgan holda oshib o’tish, bu oziga qabul qilish hislatini oshiradi )

Balandlikka sakrashda kuzatuv pozitsiyalari

Harakat uch me’zondan kuchliroq tenglikka ega bo’lganda, balandlikka sakrashda  kuzatuv pozitsiyasini va korreksiya pozitsiyasini   to’g’ri o’rnatish bu ma’noda juda ham ahamiyatlidir. Sportchi egri harakatda sakraydi va ozining tanasining o’qi atrofida aylanadi. Bundan so’ng asosiy harakatning darajasini va uning o’ng  burchagini aniqlash qiyin bo’ladi. Odatda sakarshga tayyorgarlik va sakrashni kuzatish bir muncha qulayliklarni yaratadi. Chunki ohirgi qadam va sakrash plankaga nisbatan burchak  tahminan 20 gradusda chiqariladi. Kuzatuv pozitsiyasi murabbiy uchun qulay, chunki u egri orqaga yugurishdan ko’ra, umumiy yugurib kelishni ko’rib chiqishi mumkin. Sakrovchilar turtish oyog’i bilan muammosiz uning oldidan o’tib ketib sakrashlari va plankadan oshib o’tishlari mumkin. ( Abb. 3.4, 58 betda, pos. 1 )Qarshidagi pozitsiyada murabbiy sakrashdagi  egri harakatni, ichki holatni va tenglikni juda yaxshi ko’zdan kechirishi mumkin.( Abb. 3.4, 58 bet, pos.2).

Murabbiy navbatma navbat mos keluvchi pozitsiyalarni qurilmaning bir va keyingi tomonlarini  egallayotgan paytda, u ikkala yo’nalishlar uchun o’ngdagi sakrovchi singari chap sakrovchiga ham  kerakli aspektlarni berib turadi va u  boshqa sakrovchilar bilan ham aloqada bo’la olishini taminlab turdai va individual hatolarni to’g’rilahslarni qabul qiladi. Musobaqa ohirida yo’laklarni qurilmadan tashqaridagi uzunligi haqida kuzatuv pozitsiyasi natijasini beradi. Plankani oshib o’tishni yondagi pozitsiyadan plankaning uzunligida yaxshiroq kuzatish yaxshiroq. ( Abb. 3.4 58 bet, pos. 3) kamdan kam hollarda plankaning oldi pozitsiyasini tanlashadi, u sakrovchhining uchish masofasini aniqlab beradi.  Va nihoyat ketma ketligni aniqligini tekshirish uchun yugurib kelishning boshlanishiga yaqin turish kerak, ahamiyatlisi shuki, biroq . asosan boshlang’ichlarda , aniq ko’rsatilgan yugurib kelish holatlari (mashg’ulotda: murabbiy ketma ketlikni aniq nazorat qilib turishi mumkin.

Masalan : oyoq kiyim yoki plastik shisha) shuningdek aytib o’tilgan kuzatuv  pozitsiyalardan birini olib tashlashi ham mumkin. Shunday qilib jamlashtirish yugurib kelishda foydalanilishi mumkin ( egri harakatga o’tish).  U sportchiga yugurishni boshlashda va yo’nalishni aniqlashga hizmat qiladi. Nima bo’lganda ham u o’zining qarashi bilan yerni kuzatmasligi kerak. Murabbiy esa aksincha qadamning aniqligini nazorat qilish uchun munosabat markasidan foydalanishi mumkin. Ko’p kuzatuvlardan so’ng u aniqlaydiki, bu yerda aniq chetlashishgacha (0.5 metrgacha ) borishi mumkin , buningsiz esa sakrash bir hil bo’lolmaydi.

3.4.3 Xatlarni aniqlash va ulrani tuzatish

Yo’nalishning o’zgarishi tufayli sakrash va balandlikka sakrashning burchagi uchun katta erkin  harakat  joylari  (erkinlik darajasi)  uchishdagi tananing butunlay aylanishiga ruhsat beradi.bir tomondan ular tehnikada yo’l qo’yiladigan variantlardagi katta hilma hillikga yordam beradi, ular tehnikani ta’svirlashda aniq bo’lishadi.

Boshqa tomondan ular ko’p xatolarni deb tushib qolishadi, jadvaldagi  ( jadval 3.6 dan 3.9 , 60 va 61 bet) korrreksiya imkoniyatlarini ko’rsatkanidek .

Xatolar

Tuzatish

Boshqa uslubiy yordamlar

Ketma ketlik markasida xato ketish

Turgan joydan yugurib kelish

Kuchli turlangan boshlang’ich tezlik

Turgan joydan yugurib kelish yoki odattaki boshlanish

Aniq belgilar

Sakrash misol qadam tashlash

Turgan joydan yugurish, sekin astalik bilan kuchayadigan boshlanish

Masofa  belgilari, oshib ketmagan bo’lishi kerak

Kuchli bo’lmagan boshlanish

Birinchi qadamning bo’yalgan izi

 Erishish lozim bo’lgan masofa belgilari,

  O’zgaruvchan egri boshlanish, uzun yoki keng egri

Yugurib kelishni qisqartirish

Belgilarni kuchaytirish, chap va o’ng belgilarni belgilash

Egri harakatda  yetarli bo’lmagan qisartirilgan qadam,

yugurib kelishni qisqartirish, kichik bosimli yugurib kelish boshlanishi

Ritmsiz qadam

Sekin yugurish, sekin astalik bilan kuchayish

Yugurib kelish kordinatsiyasi, ABC-yugurish, Sprintlar, to’siqli yugurish

Yugurib kelishda qadamni kamaytirish

Yugurib kelishni qisqartirish

Egri harakatda to’satdan qadam qisqarishi

Yugurib kelishni qisqartirish, sekinroq  boshlash

Egri harakatda yugurishni kuchaytirish, egri harakatda to’siqlardan yugurish

Xatolar

Tuzatish

Boshqa uslubiy yordamlar

Egri harakatda chetdagi cheklanish , ayniqsa ohirgidan oldingi qadamda( Yon qadam)

Sekinroq yugurish, egri radiusini cho’zish

Tor egrida egri harakat

Kuchli, behosdan sakrashga tayyorgarlikda ko’tarilish

Yurish va tez yugurishda imitatsiya mashqlari, past plankadan enlikka sakrash

Boshqa balandlikka sakrash tehnikalari, “kenglikka sakrash”, turli yugurib kelish uzunliklaridan

Katta bo’lmagan ko’tarilish

Sakrashning to’lib ketishi

Plankaga vahli nazar

Qaychi simon sakrash

Korobkalar ustidan ohlab sakrash, to’siqlar ustidan balandlab sakrash

Uzun, boshdan yuqori, so’nggi qadam,

Agar qisqa qadam ajratilsa, “ baland-uzun- flop” past sakrash balandliklarida

 yetarli sakrash harakatlari

Plankaning o’rtasida sakrash

Ketma ketlik markasini o’zgartirish,kichik balandliklarda sakarsh joyini tuzatish

Gilomni  planka oldiga  shunday o’rnatishadiki, bu bilan sakrash joyi chegaralaniladi

Plankadan yetrali masofada

Ketma ketlik markasi kichik yetarli qadamni nazorat qiladi, sakrashni baland    va uzoq bajarilishi

Balandlikka sakrsh ( ikkta balandlikka sakrash plankasidan 30 sm lik masofada)

Plankadan uzoqroq masofa

Ketma ketlik markasi va yer maydoni (uzoq) nazorat qilish,silkinish oyoq kichik harakt bilan sakrsh

Balandlikda qaychi simon sakrash

Xatolar

Tuzatish

Boshqa uslubiy yordamlar

Plankadan uzoqdagi skarshning burilishi

Juda qisqa sakarsh

Qisqa sakarsh qadami, uzoqda bajarilgan sakrash

Silkinish elementlaridan yetarli foydalanmaslik

Turgan holda harakat tasavvuri va yurishda uni tekshirish

Sakrovchining harakatiga kiruvchi mashqlar va so’qmoqdan oyoq va qo’l silkinish bilan sakrash

Sakrash ohirida yetarli bo’lmagan tortilish

Harakat immitatsiyasi

Korpus mustahkamligi, harakatchanlik mashg’uloti

To’siqlarni yiqitish

Korpus barqarorlgini ko’tarish

Oyoq silkinishidan qisqa foydalanish

Sakarshda oyoq tizzasiga yo’l berish ( egilish)

Yig’ilishni qisqartirish, agar qisqa sakrshni bildirsa

Sakrash oyog’ini mustahkamlash

Plankaga nisbatan kuchli joylashish

Korpusni orqaga egilishi

Qaychi simon, ko’tarilib sakrashlar tepaga yo’nalish bilan, bosh bilan ko’krak ustidan  plankadan oshib o’tish

Korpus mushaklarni mustahkamlsh, harakatlar tassavvurini gimnastika mashqlari bilan rivojlantirish

Xatolar

Tuzatish

Boshqa uslubiy yordamlar

Juda tikka egri uchish

“baland-uzoq sakrash” kichik balandliklarda

Uzoqlikka sakrash

Plankadan oldin katta balandliklar

Harakat ta’ssavvurini qayta bajarish” ichiga, uoqqa sakramoq”

Ko’zda tutilgan qarschi tuzatishlar , yon yo’nalishga qaratilgan past balandliklarda  sakrashlar

Kattaroq balandliklar planka ortida

Sakrash joyini tekshirish, kuchli yetarli bo’lmagan silkinish oyog’ini tepaga qaratish

Uchishda yo’nalishni yaxshilashning har tarafli sakrash tehnikasi . ko’zda tutilgan qarshi tuzatishlar

Planka bo’ylab uchish

Keng egri yugurib kelish, yarim doirada yugurib kelish

Egri harakat ichki holat bilan

Plnkadan oldinroq yiqilish

Agar uzun to’htalish chizilsa, oyoqni uzishga harakat qilishadi

Doimiy Flop uzun to’htalish bilan

Cho’ziq oyoqlar bialn qo’lda tik turish , asosiy dumalash, qo’l bilan sakrash

Planka ustida sezilarsiz aylanish

Egri harakat bilan zich bog’lanish, oyoq silkinishdan kuchliroq foydalanish

Qarama qarshiik uslub bilan mashg’ulot

Boldir bilan sug’urish

Boldir bilan planka ustiga  faol urilish

Qorin mushaklarini mashg’uloti

Havfli qo’nish

Plankasiz qo’nish mashqlari va turgan joyda flop

xatolar: silkinish oyoq plankadan yetarlicha chetga qochmayapti

xatolar: boldir yetarlicha  faol harakatda emas va bir hil kuchlanishda emas

3.4.4 Balandlikka sakrovchilarning mahsus mashg’ulotlari

Tehnik mashg’ulotlar qatorida boshqa mahsus tarkibiy bo’limlar ham balandlikka sakrovchining keyingi rivojlanishini qo’llab turadi, qo’yidagilarda ular to’liqroq tasvirlab berilgan:

-          Tezlik

-          Balandlikka sakrash- ko’p kurash

-          Flop tehnikasini turlanishi

-          Ko’tarilish sakrashlar

-          Mahsus kiyim va akrobatika

Tezlik

Balandlikka sakrashdagi  yagona sakrovchilarki, ular bu distsiplinada optimal natijalarga ega bo’lish uchun   hech qanday maksimal boshlang’ich tezlikka  ehtiyoj sezishmaydi. Garchi sakrash tezligiga harakat tezligidan o’tish ta’siri ahamiyatli, shuningdek mos keluvchi holarda bu ham ishlab chiqilishi kerak bo’ladi. Misol uchun: startlar, boshlanishlar, qisqa sprintlar, to’siqli harakatlar bilan, ammo  boshqa sakrash distsiplinalaridan ko’ra qisqa masofalari

kamroq, shuning qatorida sof tezlik va shuningdek minimum tezlikni davomiyligini ta’minlashi mumkin.Ohirining o’rniga balandlikka sakrovchi o’zining quvvatini boshqa mashg’ulot maqsadlariga va mashg’ulotlaar vositasiga ham yetkazishi kerak bo’ladi, ayniqsa mahsus sakrash kuchining mahsus sakrashlar ustidan   plankali va plankasiz rivojlantirish,  shuningdek turli hil umumiy sakrash harakati , 2.5 bo’limda berilgani kabi.

Balandlikka sakrash – ko’p kurash

Tehnikada ko’zda tutilgan ish tufayli o’yin tariqasidagi darslarda boshqa tehnikalardan foydalanish yoki boshqa oyoq bilan sakrashlar aynan balandlikka sakrashda o’zining manosiga egadir. Sportchi o’ziga qarshi kurashga chiqqandek, turli tehnikalarni bajarishi,balandlikka sakrashda ko’p kurashni taklif qiladi. Keyingi betdagi korobkalar va qator suratlar oddiyy saralashni ko’rsatadi. 

Balandlikka sakrsh ko’p kurash harakati

1.      Yugurib kelish sakrash tehnikasi uchun halaqit qilishadi, yugurib kelishni sinash

2.      Yugurib kelish uchun yozib qo’yilgan uzunlik 5 yoki 6 irg’ish, ( ikki oyoqli flop bundan mustasno)

3.      Pastdan boshlanadi, shunung uchun barcha sakrash tehnikalarida boshlanish chin muammosiz sakrashlar mumkin bo’lgan ( misol: o’g’il bolalar 1.90 metr record bilan , flopda 1.25 metrdan boshlanadi, qiz bolalar 1.70 rekord bilan, 1.10 dan )

4.       Sportchi har bir balandlikda navbatma navbat barcha sakrash tehnikalarida sakraydi

5.      Birinchi sakrashdan so’ng tanaffussiz keyingi ketma ketlikka yurishadi,va tezda keyingi tehnika uchun harakat qilishadi

6.      Bundan so’ng sakrash balandligini 5 sm ga ko’tarishadi va qolgan tehnikalarda sakrashda davom etishadi

7.      Faqat sakrash balandligiga va tehnikasiga ruhsat etilgan

8.      Uzilishdan so’ng yana keyingi balandlikka turishadi , agar uzilib ketsa , bu tehnikada sakrash davom etilmaydi

9.      Sakrash tehnikalarining eng  balandliklari hisoblab boriladi

Yaxshi tashkillangan holda, ikki yoki maksimal to’rtta sportchilar ihcham, yuqori shiddatli sakrash birligi bo’lib 20 daqiqada yengil 50 tadan sakrashlarni amalga oshirishlari kerak.  Jismoniy va aylanish zo’riqish o’tkan mashg’ulotlardagi balandlikka  sakrashlardan kamroq. Birinchi marta balandlikka sakrash ko’p kurashi o’tkazilgandan so’ng , balandlik boshlanishi keyingi safarlarda aniqroq o’rnatilishi mumkin.

Yosh balandlikka sakrovchilar  uchun  50 ta chin sakrashlar yo’nalish bo’lib hizmat qiladi, bular  tahminan 10  balandlikka sakrash bo’lishi mumkin. Mashqlarning umumiy harakteriga muvofiq balandlikka sakrsh ko’p kurashi tayyorgarlik davrining ikkinchi bo’limiga tegishli, va hech qachon  musobaqa paytida , istisno sifatida  qisqartirilgan yugurib kelishni sakrasni o’rgatadi.

Flop tehniksining turlanishi

 Balandlikka sakrashning mahsus mashqlarining boshqa formasi- bu flop tehnikasini ongli ravishda turlash. Yuqori takroriylik qisqa tanaffusda tugallanishi kerak. Bu orqali har hil qismdagi turlanishlar balandlikka sakrshning harakatlariga teginib o’tishi mumkin.

Berilgan holatlar sakrashdan sakrashgacha shunday turlanishi mumkin, bunday differentsial ta’limda bo’lgani kabi. Shu jihatdan mashg’ulotlarni serialarda hisoblanishi kerak:

-          Boshida 5 dan 8 gacha sakrashlarni alohida vazifalr qatorida  shug’ullanish

-          Bunda harakatlarni optimillashtirishadi va tajribalar yig’ishadi

-          Bundan so’ng keyingi vazifalar qatoriga yuzlanishadi

-           

-          Undan keyin 2 dan 3 gacha o’ziga hos vazifalar, bulardan biri oyoqsiz sakrash, mashg’ulotlar so’ngida yana bir nechta oddiy sakrashlar o’rtacha balandliklarda bajariladi.

Ko’tarilib sakrashlar

Balandlikka sakrovchilar uchun mashg’ulotlar mashqlarining klassik turi bu Ko’tarilib sakrashlardir. Ular har xil turlarda bajarilishi mumkin:

-          Planka ustida ( qaychi simon va oyoqli sakrashning boshlang’ich bosqichlari, yugurib kelish yo’nalishidan so’ng)

-          Kichik to’siqlar ustidan, masalan mini to’siqlar

-          Korobkalar ustida kichik balandliklarda

Yugurib kelish

-          Qisqa, o’rtacha, yoki uzun

-          Keng, tor egri va yarim aylana yugurib kelish

-          Ezma yoki tez

Sakarashni shakllantirish

-          Qisqa sezilarsiz yiqilish va qisqa slikinish elementlari bilan yoki uzun tayyorgarlik va yiqilish bilan

Uchish yo’nalishi

-          To’g’ri yoki xato

-          Planka bilan yoki unga qiyrag‘on

Ko’tarilish fazasi

-          Sakarsh positsiyani qayd qilish yoki silkinish oyoqni tezda sakrash oyoqqa qo’yish

Uchish fazasi

-          Cho’kkalash yoki o’tirib

-          Bosh orqaga egilgan yoki ko’krak ustida(  pastdagi rasmlar)

-          Oyoq yoyilgan yoki buklangan ( pastdagi rasmlar)

-          Ochiq yoki yopiq cho’ziq qo’nish pozitsiyasi

-          Balandlik yo’nalishilariga ( basketbol savati, zalda , o’rmon shox shabbalar)

-          Hech qanday asboblarsiz turli tepaliklarda ( stadionda, zalda, o’rmonda).

Faol alohida  qaychi simonni qamrab olgan yoki egri uchishni yuqori mashtablarda o’qitiladigan tartib, barcha eslatib o’tilgan mashqlarda  sakrashning alohida elementlari silkinish elemntlari singari foydalanilishi mumkin. Tik so’qmoqlardan sakrashning qulayliklari shundaki, unlarni serialarda bajarish mumkin. Bu mashg’ulotning yuqori jadallashishini,  shuningdek  sinhron ma’lumotlarni imkoniyatini  berkitib qo’yadi, ( tuzatishga jonatiladi).