Жоба

Мазмұны I. Кіріспе II. Негізгі бөлім 1. Тарау 1.1 .  Қаланың шығу тарихы 1.2 .  1.3   III. Қорытынды IV.Пайдаланылған әдебиеттер тізімі        Ақтау — Қазақстанның оңтүстік­батысындағы қала, Маңғыстау  облысының орталығы. Қала теңіз және әуе порты болып табылады. 1964 жылдан 1991 жылға дейін украин ақыны Тарас  Шевченконың құрметіне Шевченко аталған болатын. Қала Каспий теңізінің шығыс жағасында орналасқан. Қаланың оңтүстік  шығысында 40 шақырым жерде әйгілі Қарақия ойысы жатыр. Жер бедері  тегіс, ол негізінен коррозиялық және дефляциялық әрекеттерден түзелген. Кеңестік ғылымға  сәйкес Еуропа мен Азияның шекарасы Мұғалжардан басталып, Ембі өзенінің  бастауына дейін, одан Ембі бойымен Каспий теңізіне дейін жүргізілетін. 1950  жылдарға дейін Қазақстан аймағындағы Еуропаныңшекарасы Жайық өзенінің  бойымен өтетін. 2010 жылдың сәуір­мамыр айларында Орыс географиялық  қоғамының экспедициясы Еуропа шекарасын Мұғалжарарқылы, одан Каспий  маңы ойпаты (Шығыс Еуропалық жазығы бітіп, Үстірт үстіртінің батыс бөлігі  өтетін жер) арқылы өту керек деген қорытындыға келді. Мұндай  жағдайда Еуропа шекарасы қазіргіден әлдеқайда оңтүстікке қарай ығысады.  Қазіргі кезде Орыс географиялық қоғамының ғалымдар тобының  пікірі Халықаралық географиялық одақтың қолдауына ие болмады. Демек,  егер Халықаралық географиялық одақ Орыс географиялық қоғамының  қорытындысын қолдаса, Маңғыстау облысының бір  бөлігі Еуропада орналасқан болып шығады. Ақтау қаласы Ленинград қаласының үлгісі бойынша қалана бастады. Ақтау  қаласының әкімшілік құрамына Өмірзақ кенті кіреді. Қалада екі көшенің  атауы бар. Бірі Бірінші Президент көшесі, екіншісі Тәуелсіздік даңғылы. Қала  ықшамаудандарға бөлінеді. Қала шағынаудандарға бөлінгендіктен керекті  жерді табу оңай. Мекен­жайды атағанда аудан үй пәтер ретімен айтады.  Мысалы 13­6­72. Қазіргі уақытта 31 ықшамаудан бар. Әрбір шағынауданда  шамамен 50­70­дей үй бар, әр үйде орташа есеппен алғанда 60 пәтер бар.  Қазіргі уақытта Ақтау қаласының солтүстігінен Ақтау­Сити қаласының  құрылысы жүріп жатыр. Бұл жоба Біріккен Араб Әмірліктерінің қолдауының  арқасында 2007 жылы іске асырыла бастады. Өндірістік қала, мұнай және газ өндіріледі. Қалада теміржол вокзалы жоқ. Поездар Маңғышылақ станциясына келіп  тоқтайды. Қала мен станция арасында №105 автобусы мен таксилер  қатынайды, автобустардың бағасы 35 теңге, таксилердің бағасы шамамен  200теңге ара қашықтығы – 20 км. Ақтау порты Каспий теңізінің шығыс жағалауында орналасқан. Ақтау түрлі  халықаралық құрғақ жүктерді, мұнай шикізатын және мұнай өнімдерін  тасымалдауға арналған Қазақстандағы жалғыз порт болып табылады. Ақтау қаласы Қазақстанның өзге қалаларынан өз көшелерімен ерекшеленеді.  Бұл қалада көше атаулары жоқ. Ақтау көшелері ықшам аудандармен бөлінеді. Қаланың 36 ықшам ауданы бар. Қалалық мекен­жайлар телефон нөмірлерімен ұқсас болып келеді. Мысалы, мекен­жай атауын қысқа 15­25­33 деп атайды.  Яғни, 15­аудан, 25­үй, 33­пәтер. Атау берілген екі даңғыл бар, ол қала  орталығындағы Бірінші Президент пен Тәуелсіздік даңғылдары. Өндірістік  қала, мұнай және газ өндіріледі. Қалада теміржол вокзалы жоқ. Поездар Маңғышылақ станциясына келіп  тоқтайды. Қала мен станция арасында №105 автобусы мен таксилер  қатынайды, автобустардың бағасы 35 теңге, таксилердің бағасы шамамен  200теңге ара қашықтығы – 20 км. Ақтау порты Каспий теңізінің шығыс жағалауында орналасқан. Ақтау түрлі  халықаралық құрғақ жүктерді, мұнай шикізатын және мұнай өнімдерін  тасымалдауға арналған Қазақстандағы жалғыз порт болып табылады. аа Маңғыстау облысының (ескі аты Маңғышылақ облысы)       Ақт у —  орталығы. 1961­1964 ж.ж. аралығында Ақтау поселкесі, Ақтау қаласы деп  аталды. XIX ғасырдың ортасында Қазақстанға жер аударылған украин  ақыны Тарас Шевченконың құрметіне 1964­1991 жылдары Шевченко қаласы деп аталды. Өнеркәсіптік қала болып табылады. Оның пайда болуына Кеңес  Одағы басшылығының жиырмасыншы ғасырдағы орта машинажасау  министрлігі қатысуымен және сол кездегі министр Славский Е.П.  басқаруымен елдің ядролық қалқанын жасау туралы шешімі әсер етті.  Нәтижесінде уран кенін өндіру, оны өңдеу және байыту сияқты амалдарды  орындай алатын ерекше кешен құрылды. Кешендегі кәсіпорындар желісі химиялық реагент өндіріп (азот­тук және  күкірт қышқылы зауыты), жылу және электр энергиясымен, сумен (ТЭЦ, БН­ 350) қамтамасыз етті. Су тапшы жағдайда тіршілік етуге қажетті  инфрақұрылым пайда болып, адамдардың қалада өмір сүруге жағдай жасалды. Кеңес Одағы ыдырағаннан кейін Ақтау XX ғасырда ашылған және жаңадан  барланған Жетібай, Қаламқас, Қаражанбас, Атамбай­Сарытөбе, Оймаша, Ком сомол, Солтүстік Бозашы, Қарақұдық, Толқын, Арман және Дұңған сияқты  мұнай­газ кен орындарының өңдейтін орталыққа айналды. Қаланың бас жоспары 1968 жылы бекітілді. Жобалау және құрылыс істерінің  архитекторы А.В. Коротковтың басшылығымен жүргізілді. Теңіз жағасы  халықтың демалуына және су портын дамытуға қолайлы Ақтау қаласының  архитектуралық ансамбілін жасаушы сәулетшілер конструкторлар мен  құрылысшылар тобына Лениндік (1966). КСРО Мемлекеттік (1977)  сыйлықтары, қатал табиғат жағдайында адамдар тұрағын әсем  көгалдандырғаны үшін сумен қамтамасыз еткені үшін халықаралық  архитекторлар одағының алтын медалі мен Патрик Акберкомбиатындағы  сыйлық (1975) берілді.                                                                                                Мұнда ҚР ҰҒА­ға қарасты Ботаника бағы, мұнай газ ғылыми­зерттеу және  жобалау институты, университет, Қазақ ұлттық техникалық университеттің  бөлімшесі, арнаулы орта оқу орындары, музыка, спорт, жалпы білім беретін  орта мектептер, Абай атындағы мәдениет сарайы, облыстық еатр, тарихи­ өлкетану мұражайы, телерадиостудия, кітапханалар, қонақ үйлер,  медициналық мекемелер бар. Климаты – шұғыл континенттік, жазы ыстық,  шөлді, орташа температурасы: қаңтарда −4 °C (минус 15 градус температура  мен күшті жел кезінде мектептегі сабақтар тоқтатылатын), шілдеде +30 °C.  Жазда ауа температурасы +45 °C (түнде плюс 38) дейін жетеді. Жердің беті  күн түскен кезде +70° дейін қызады. Қала Каспий теңізінің жағасында  орналасқан. Сумен қамтамасыз ету үшін МАЭК су тұщыландыратын станция  жұмыс істейді. Онда теңіз суының өндірістік дистилляты мен «Құйлыс»  көзінен келетін қатты минералданған жерасты суы дайындалып,  араластырылады. Қала маңында табиғи ауыз су көзі жоқ. Ақтауда Абай атындағы мәдениет сарайы, Н.Жантөрин атындағы драма  театры, көптеген кинотеатрлар (Ардагер, Астана, Юность т.т.), түнгі клубтар  бар (Лагуна, Дискай, Элико және т.б.). Теңіз жағасында ойын­сауық  орталықтары, спорт және мәдени кешендері, демалыс орындары жетерлік.  Жастар мен отбасыларға немесе немерекелік және банкеттік кездесулерді  ұйымдастырарлық көңіл көтеру және ойын­сауық кешендеріне мысалыға  "Ақтау", "Ардагер", "Бәйтерек" және табы басқа шағын кешендерді келтіруге  болады. Жаз мезгілінде елді мекен тұрғындарына және қонақтарға арнайы  жекешелендірілген жағажайлар бар: "Достар", "Nur Plaza", "Манила". Осыған  қоса жеке меншік ретінде саналатын қала сыртында демалыс лагерьлері мен  орындары халықтың демалысы мен уақытының жақсы өтуіне өзіндік әсерін  етуде. Ақтау обасы – қола дәуірінен сақталған андронов мәдениетіне жататын  ескерткіші.[1] Маңғыстау облысы Ақтау қаласының солтүстігінде Қошқар  Ата көліне жақын орналасқан. Мұнда республика археологиялық  институтының Батыс Қазақстан экспедициясы 1989­93 ж. қазба жұмыстарын  жүргізген (З. Самашев, жетекшісі Г. Баландина мен А. Астафьев). Қола  дәуіріне жататын екі қорған қазылып, олардың алғашқы формалары  графикалық түрде қалпына келтірілді. Қайтыс болған адамды (0,7х1,6х0,65 м) бірнеше тас тақталардан құрылған текше жәшікке басын батысқа қаратып,  аяқтарын бүгіп бір жамбасына жатқызып жерлеген. Бас жағына қыш ыдыстар,  т.б. басқа заттар қойылған. Ескерткіш қатты тоналған. Жәшікті жалпақ  тақталармен жапқан, айналасын тегістеп,тас платформа жасаған, оның үстіне  3­4 қабатты шарбақ тұрғызған. Сыртынан тағы да бір (биіктігі 0,7 м) шарбақ  жасалған, оның шығыс жағында жәшікке кіретін жерде отпен аластау орны  болғанын көрсететін жанған ағаштың, күйген топырақтың іздері сақталған.  Обаның айналасында құрбандық шалғанда пайдаланылған жерошақтардың  орындары табылды.    Ақтау шамшырағы – Каспий теңізіндегі Бор мүйісінде орнатылған  мұнаралық құрылыс. Ақтау шамшырағы 1967 ж. іске қосылды. Қаланың  қазіргі тұрғындары бұл теңіз «светофорын» не үшін орнатылғанын білмейді.  40 жылдан астам уақыттың ішінде Ақтау шамшырағы неше түрлі аңыз­ әңгімелерді басынан өткерді. Оның бүкіл дүние жүзіне атағын паш еткен  ерекшелігі – шамшырақтың қаладағы 10 қабатты үйдің төбесіне  орнатылғандығы. Шамшырақтың биіктігі 10 м, оның жарық «көзі» – шамының  қуаты 1000 Вт. Әрбір шамшырақ өзіне тән белгі беретін құрал­жабдықтармен  қамтамасыз етілген. Сондықтан Ақтау шамшырағы Қазақстандағы жалғыз  жарқырауық шамшырақ болып саналады. Оның жұмысының барлығы  автоматтандырылған: электрқозғалтқыш қосылысымен, жарық сәуле  шағылыстырғыш линза мен шамды қозғалысқа келтіреді. Шам жарық  сигналдарын күшейтіп, белгілі бір уақыт сайын теңізге қызыл және ақ сәулелер түсіреді. Оптикалық құрал­жабдықтардың көмегімен қуаттылығы  жоғарылаған жарық көздері, теңізшілердің түнде немесе қалың тұман кезінде  қауіптен сақтануына көмектеседі. Ақтау шамшырағы жарық сәулелерінің  ұзындығы 21 теңіз милясына тең. Ақтау шамшырағын күн сайын қосу мен  ажырату өте қатаң тәртіппен орындалады. Маман­картографтар  шамшырақтың жұмыс кестесін бір жыл бұрын дайындайды. Бұл дайындалған  кестеден тек ауа райы бұзылғанда ғана (мысалы: қалың тұман түссе) ауытқу  болады. Бұрын оптикалық құрал­жабдықтармен жабдықталған шамшырақпен  қатар радиошамшырақ жұмыс істеген. Бірақ оның антенналарының  электрмагниттік қуаты өте жоғары болғандықтан, ол экол. нормативтерге  сәйкес келмегендіктен осыдан 20 жыл бұрын оның жұмысы тоқтатылды.  Қазақстан Республикасы Мәдениет министрлігінің №135 бұйрығына сәйкес  1993 жылы 1­ қыркүйектен  бастап Ақтау қаласында Маңғыстау өнер  училищесі ашылды. Маңғыстау өнер училищесін құрып, ашылмай тұрып  музыкалық аспаптармен жабдықтап, материалдық базасын нығайтуда еңбек  сіңірген ардақты азамат оның тәй басуының басында болған  сол кездегі  облыстың мәдениет басқармасының бастығы Төлеуішов Құжырғали болатын. Климаты – шұғыл континенттік, жазы ыстық, шөлді, орташа температурасы:  қаңтарда −4 °C (минус 15 градус температура мен күшті жел кезінде  мектептегі сабақтар тоқтатылатын), шілдеде +30 °C. Жазда ауа  температурасы +45 °C (түнде плюс 38) дейін жетеді. Жердің беті күн түскен  кезде +70° дейін қызады. Қала Каспий теңізінің жағасында орналасқан. Сумен  қамтамасыз ету үшін МАЭК су тұщыландыратын станция жұмыс істейді.  Онда теңіз суының өндірістік дистилляты мен «Құйлыс» көзінен келетін  қатты минералданған жерасты суы дайындалып, араластырылады. Қала  маңында табиғи ауыз су көзі жоқ. Ақтау қаласындағы мекемелер мен мектеп орындары    Ақтау мемелекеттік университеті. Шахмардан Есенов атындағы­   Маңғыстау облысында ашылған алғашқы жоғарғы оқу орны.   Университеттің  бес факультетінде төрт мыңнан астам студент 22 мамандық бойынша білім  алады. Олардың үштен екісі күндізгі бөлімдерде оқиды. Мұнай­ химия; инженерлік; тарих­филология; физика­математика; атом­энергетикасы  факультеттері жұмыс істейді. Студенттерге Қазақстан ғылым академиясының бес толық мүшесі мен мүше­корреспонденті, 10 профессор, елуден астам  ғылыми кандидат, бес жүзге жуық оқытушы дәріс береді. Университеттің бес  оқу корпусы, шеберханасы, жатақханасы, оқу залдары мен екі спорт кешені  бар.  Қазақ ССР Жоғары және арнайы орта білім министрінің 1976 жылғы 5  наурыздағы бұйрығымен 1976 жылы Шевченко (қазіргі – Ақтау) қаласында  В.И. Ленин атындағы Қазақ политехникалық институтының (В.И. Ленин  атындағы ҚазПТИ) жалпытехникалық факультеті ретінде университеттің  ашылуы. Жалпытехникалық факультеттің алғашқы деканы болып Кеңесбай  Табылдыұлы Табылдиев тағайындалды. 1983 жылы жалпытехникалық факультеттің деканы болып Табылдиевтің  орнына Есберген Тоқшылықұлы Божанов тағайындалды. Қазақ КСР Министрлер Кеңесінің 1990 жылғы 18 қыркүйектегі № 384  қаулысымен 1990 жылы жалпытехникалық факультет В.И. Ленин атындағы  ҚазПТИ­дің Маңғыстау филиалы ретінде қайта құрылды. Филиалдың алғашқы директоры болып Есберген Тоқшылықұлы Божанов тағайындалды. Қазақстан Республикасы Министрлер Кабинетінің 1993 жылғы 7  маусымдағы № 472 қаулысымен 1993 жылы В.И. Ленин атындағы ҚазПТИ­дің Маңғыстау филиалы базасында Ақтау политехникалық институтының  ашылды. Институттың алғашқы ректоры болып Есберген Тоқшылықұлы  Божанов тағайындалды. Қазақстан Республикасы Министрлер Кабинетінің 1995 жылғы 1 шілдедегі №  767 қаулысымен 1995 жылы Ақтау политехникалық институтына Шаһмардан  Есеновтың есімі берілді. Қазақстан Республикасы Министрлер Кабинетінің 1996 жылғы 7  мамырдағы № 573 қаулысымен 1996 жылы Ақтау политехникалық институты  мен Атырау педагогикалық университеті Ақтау филиалының негізінде Ш.  Есенов атындағы Ақтау мемлекеттік университетінің құрылды. Университет  ректоры болып Есберген Тоқшылықұлы Божанов тағайындалды. 2001 жылы Божановтың орнына университет ректоры болып Әшімжан  Сүлейменұлы Ахметов тағайындалды. 2005 жылы Ахметовтың орнына университет ректоры болып Әбдімүтәліп  Әбжаппарұлы Әбжаппаров тағайындалды. Қазақстан Республикасы Үкіметінің 2008 жылғы 26 мамырдағы № 502  қаулысымен 2008 жылы Ш. Есенов атындағы Ақтау мемлекеттік университеті атауы Ш. Есенов атындағы Каспий мемлекеттік технологиялар және  инжиниринг университеті болып өзгерді. 2013 жылы университет ректоры болып Әділбек Қожабекұлы Ботабеков  тағайындалды.    Қазір университет мұнай­газ өндірісі, жол транспорты, машина өнеркәсібі,  құқықтану, экономика, ақпараттық жүйе, стандарттау, финанс, геология,  экология, жылу энергетикасы, құрылыс және қоғамдық шаруашылық, орта  мектептерге мамандар даярлайтын заман талабына сай аккредитациядан  өткен ірі жоғары оқу орны және білім мен тәрбие беретін ғылыми және мәдени орталық. Университетте 12 мыңнан астам студенттер инженерлік­техникалық­ химиялық, педагогикалық экономика және құқық факультеттерінде білім  алады. Оқу процесінде мамандары дайындауда 22 кафедрада 73 мамандық бойынша  жүзеге асырылады. Университеттің профессорлық­оқытушылық құрамынынң  жалпы саны – 500 адам; оның 2­еуі ҚР ҰҒА – ның , 3 инженерлік  академиясының, 6 жоғарғы мектеп халықтар, академиясының мүшелері. 32  ғылыми документ және профессорлар, 116 ғылым кандидаттары мен  доценттері бар. Университет көп деңгелй жоғары білім беру, бакалавриат, магистратура және аспирантура құрылымына өтті. Университеттің материалдық­техникалық құрылымы аймақтағы алдыңғы  қатарлы білім беретін орталық ретінде кеңінен танымал.  Университетте 5 оқу ғимараты, оқу­өндірістік шеберханалар, кітапхана,  мұражай, 4 мәжіліс және 2 би залы, 450 орындық жатақхана, 2 студенттік  кафе, асхана, 5 буфет, медициналық орталық, спорттық кешен, 2 жабық спорт  залы, 2 жабық спорт залы, 2 сауықтыру залы, 7 ашық алаң, спорттық  сауықтыру лагері және демалыс аймағы бар.  Университет құрамында 4 факультет, 22 кафедра, маңғыстау  энергокомбинатында бөлімшесі, 30 зертхана, 10 әдістемелік кабинет, 5  лингафон класы, өзін­өзі тану кабинеті, Интернет класы, қазіргі заманға  сәйкес жабдықталған 13 компьютерлік кластар, оқу өндірістік шеберханалары бар. ЖЭЕМ паркі 300­ден аса білікті құрайды. Компьютерлік кластар  арасында модемдік байланыс жүйесі орныққан. Университет   қызметкерлерінің 20 монографисы, 500­ден астам ғылыми баяндамалары  жарияланды, 30 авторлық куәлік пен  ҚР патенті алынды. Университетте  нақтыланған оқу әдістемелік жұмыстар жүргізіледі. 50­ден астам оқулық  дайындалды, 100 оқу құралы жарыққа шықты.                              Маңғыстау облыстық филармониясы[1], М.Өскенбаев атындағы  – мәдени­концерттік мекеме. Филармония Қазақ КСР­і Мәдениет министрлігінің №72 бұйрығы  негізінде 1975 жылы 1­сәуірде құрылды. Облыстық филармонияның негізгі  мақсаты жастарға музыкалық­эстетикалық тәрбие беру, жергілікті  тұрғындарды классикалық музыка туындыларымен таныстыра отырып,  олардың рухани қажетін өтеу болып табылады. Маңғыстауоблыстық  филармониясының құрамында камералық ансамбль ( Маңғыстау облыстық  филармониясының камералық ансамблі), қазақ ұлт аспаптар оркестрі  және «Ақжарма» фольклорлық­этнографиялық ансамблі бар. 2003 жылдары 30 шілдедегі облыстық әкімінің шешімімен филармонияға  М.Өскенбаевтың есімі берілді. 2006 жылдары филармонияның кіші симфониялық оркестрі құрылып жұмыс  істей бастады. Аталмыш оркестр үшін Алматы қаласында киімдер тігіліп,  барлық музыкашы мамандар аспаптармен қамтамасыз етілді. Облыс әкімінің  желтоқсан оқиғасына қатысушыларымен кездесу және оның мерекелік концерт бағдарламасы ұйымдастырылды. Бұл концертке филармонияның  бүкіл шығармашылық ұжымдары қатысып, ол кіші симфониялық оркестрдің  тұсаукесер концерттік бағдарламасымен аяқталды. Концерт бағдарламасына  Қазақстан мен Ресейдің және шет ел композиторларының шығармалары  енгізілді. Облыстық мәдениет басқармасының шақыруымен кіші симфониялық оркестрдің тұсаукесер концертіне профессор Қ.Ахметовдирижерлік жасады.  Оркестр ұжымына ҚР мәдениет қайраткері Р.Мадреев жетекшілік етеді.