Жылкыны азыктандыру

Жылқыны азықтандыру     Жылқының   ас   қорыту   жүйесінің   құрылысы:  Жылқы   қарны   сопақша,   майысқан қапшық тәрізді, сыйымдылығы шамамен 15 литр. Дене мөлшерімен салыстырғанда қарны кішкентай болғандықтан азықтың құнарлысынан аз­аздап, бірақ жиі беру керек.        Азық   құрамындағы   крахмал   ерімеген   күйде   қан   айналу   жүйесіне   ене   алмайды, сондықтан жылқы сілекейінің құрамындағы ферменттер крахмалды қанға жеңіл, әрі тез сіңірілетін қантқа айналдырады.       Адаммен  салыстырғанда жылқы қарны сілтілік ортадан тұрады. Тұз қышқылының мөлшері   өте   төмен   ­   0,14%­ті   құрайды,   сондықтан   жылқы   өсімдік   тектес   азықтарды керемет жеп, керісінше жануар тектес азықтарды мүлдем сіңіре алмайды (ақуыз жылқы қарнында мүлдем қорытылмайды да, нәтижесінде уланады).       Жылқының тоқ ішегіндегі кейбір сөлдердің арнайы қызметі бар, мысалы, бауыр бөлетін өт тек майларға әсер етеді. Қарынасты безі сөлінің қызметі түрліше. Ол сілекей тәрізді крахмал заттарды, өт сөлі сияқты майларды қорыта алады.       Ішек жолына түскен қоректік заттар қоректік ботқа сияқты күйде қарыннан артқы тік   ішекке   қарай   ішектің   жиырылуы   арқасында   жылжиды.   Ал   ішектің   бұлайша жиырылуына азықтық ботқа құрамындағы қорытылмаған тығыз бөлшектер себеп болады. Олар ішектің шырышты қабатын тітіркендіргенде, жүйке жүйесі арқылы ішек бұлшық еті жиырылуға мәжбүр болады.        Сондықтан ішек бұлшықеті уақытылы жиырылып тұру үшін рационда ірі азықтар болу керек, әйтпесе, уақ азықтардан улану жиі болады.   Жылқыда құсу рефлексі жоқ! Бұл   сопақша   мидың   арнайы  аймақтарының  дамымағандығымен   және   өңештен қарынға шығар тұста ерекше бұлшықетті сақинаның (кардиальды сфинктер) болуымен түсінідіріледі. Ол азық массасын кері бағытқа жібермейді. Бұл маңызды уланулардың үлкен   қаупін   тудырады,   өйткені   барлық   азықтық   масса   қандай   жағдай   болмасын   ас қорыту жүйесінің барлық жолымен жүріп өтуі тиіс. Жылқының негізгі азығы пішен мен дәнді азықтар, яғни бұл азықтар құрғақ, әрі қатты. Сондықтан ауыз қуысынан өте үлкен көлемде сілекей бөлінеді.  Әдеттегі аралас азық үшін жылқы тәулігіне 40 литрге жуық сілекей бөледі.                                                                       1 – түбір (корень);    2– тілдің денесі (тело);  1 3– тіл ұшы (верхушка);      4– тілдің жастығы (подушка);     5– жіптәрізді  (нитевидные сосочки);        6–   саңырауқұлақтәрізді   (грибовидные сосочки);        7– қалақшатәрізді (валиковидные сосочки);      8– жапырақтәрізді (листовидные сосочки);      9– бадамша (миндалины) Азық дегеніміз – адам тамағында қолданбайтын өсімдік,   жануар   және   минералдық   азықтар, химиялық құрамы жағынан мал жегенде ағзаға зиян келтірмейтін, сонымен қатар олардан алынатын өнім сапасын кемітпейтін, қоректік заттарға бай азықтар.   Азықтандыру – мал тіршілігінің тірегі, арқауы. Қоректендіруді қамтамасыз ететін  азықтандыру барысында желінген жемшөппен мал организмінің тіршілігіне, яғни үздіксіз  зат алмасуына қажет барлық қоректік заттар жеткізіледі. Жылқы денесінің құрамы Жылқы тобы Жасы, ай Денедегі химиялық қосындылар, % Құлын Құлын Тай Құнан Бордақы Сақа жылқы 1 6 18 30 30 60 Су 70,9 66,0 65,2 62,2 51,7 61,9 Протеин 24,2 19,6 19,5 19,1 17,7 17,8 Май 3,6 13,2 14,2 17,3 29,6 19,3 Күл 1,3 1,2 1,1 1,0 1,0 0,9 Кестеден қай жаста болмасын жылқы денесінде судың көп болатынын көреміз. Оның   атқаратын   биологиялық   қызметі   өте   зор.   Судың   қатысуымен   организмдегі   зат алмасуын қалыптастыратын бүкіл ассимиляциялық (катоболизм) және диссимиляциялық (анаболизм) тотығу – тотықсыздану реакциялары жүргізіліп, бір жағынан жаңа тканьдер мен қосындылар түзіліп жатса, екінші жағынан күрделі қосындылар ыдырауынан энергия (жылу)   босатылады.   Су   сол   жылудың   денеде   таратылып,   қалыпты   температураны қалыптастыруға,   бір   жерден   екінші   жерге   заттардың   тасмалдануына,   соның   арқасында қышқыл – сілтілік, иондық қатынастардың тұрақталуына, алмасудың қажетсіз өнімдерін сыртқа шығарылуына қатысады. Жылқыға беруге болатын азық түрлері: 2 Жылқы жайылым отын, шалғын шөбін, көп жылдық екпе шөптерден атқонақ, еркекшөп, беде және жоңышқаны жақсы жеп, жұғымды пайдаланады.  Олар   сазды,   томарлы   жердің   шөбін,   өлең,   қоға,   қырықбуын,   мия   сияқты шөптерді онша сүйсініп жемейді.  Сұлы, арпа, тары сабаны мен топанын да жейді, бірақ оларды алдын ала булап, жұмсартып, жеммен араластырып берген жөн.  Шырынды (балғын) азықтардан сәбіз, қызылша, турнепс, сапалы сүрлем мен картоп берген пайдалы. Жылқы басына тәулігіне жуып тазартып қызылшаны – 10 – 12 кг, атқаратын жұмысына қарай сүрлемді – 8 – 12 кг беруге болады. Картопты пісіріп берген дұрыс. Жылқының   сүйсініп   жейтін   ең   жұғымды   жемі   сұлы.   Сұлыны   жылқыға шектеусіз жегізуге болады. Оны жеңіл қорытып, ешбір зиян шекпейді, тек тісі мүжілген кәрі аттарға сұлы дәнін алдын – ала мыжып (плющение) беруге болады. Ас қорытуға оң ықпал ететін диеталық азық ретінде бидай кебегін жегізеді. Жүгері дәнін жармалап, басқа азықтармен   қосып   берген   жөн.   Протеинді   азықтардан   жылқыға   күнбағыс   пен   зығыр күнжарасын,   шротын   енгізуге   болады.   Жазда   жылқыны   жайылым   отына   жаяды.   Отты жайылымда бағылған жылқыға қосымша азық бермеуге болады.  Азықтандыру  рационы: Қорытылған   қоректік   заттар   шығынын   азайту   үшін   жылқының   өз   басының ерекшеліктерімен қоса олар атқаратын жұмыс, олардан өндірілетін өнім ерекшеліктерін де жете ескере отырып, жегізілетін азық түрі мен мөлшерін, өз ара қатынасын, олардағы түрлі қоректік,   минералды   және   биологиялық   пәрменді   заттардың   жеткіліктілігін   ескере отырып, азықтандыру нормасын қамтамасыз ететіндей етіп құрастырылады. Дұрыс азықтандырудың басты принциптері: ­ ағза   қажеттілігін   азық   көлемі   мен   қуаты   бойынша   керек   мөлшерде қамтамасыз ету;  ­   ағзаның физиологиялық қызметінің реттелуі мен жоғары өнімділігіне   қол жеткізу үшін қолданылатын барлық қоректік заттарды жеткілікті деңгейде қамтамасыз ету;    ­ ­ ­ ас қорыту сөлінің бөлінуін қамтамасыз ететін жақсы дәмдік қасиеттер мен дұрыс таңдалынған азықтандыру техникасы;   азық құрамындағы қоректік заттардың меңгерілуі;  азықтардың қауіпсіздігі (зиянсыздығы). Буаз биені азықтандыру Дұрыс   азықтандырылған   бие   күйлі­қоңды   болып,   дер   кезінде   күйлейді,   тез арада нәтижелі ұрықтанады. Жаздыкүні бие азықтандыру нормасын шалғынды жайылым отымен   қамтамасыз   етуге   болатын   болса,   жайылым   оты   тарылған   жылдың   басқа маусымында олардың рациондары әр түрлі құнарлы жемшөптен тұрады.  Құлындауына он күндей қалғанда биеге тек жеңіл қорытылатын жемшөп беріп, ал құлындар алдында – жылы суға шыланған 0,5 кг бидай жармасы мен кебегін жегізеді. Желіс және мініс тұқымды биені азықтандыру нормасы Тірілей салмағы, кг Азық өлшемі Қорытылатын протеин, г Кальций, г Фосфор, Каротин Ас тұзы, г г , мг 3 400 450 500 550 400 450 500 550 400­5* 400­10* 500­10* 500­15* 6,8 7,7 8,5 9,3 8,4 9,0 10,0 11,0 7,1 10,5 11,6 14,5 Буаз биеге 50 55 60 65 Құлынды биеге 60 70 75 80 Сауылатын биеге 55 80 90 107 750 810 900 990 840 900 1000 1100 750 1100 1220 1520 35 40 45 50 45 50 55 60 30 50 50 62 150 170 190 205 185 200 220 240 160 235 260 327 25 28 30 33 25 30 35 40 30 35 40 45 Құлынды биені азықтандыру Құлындаған   биеге   алғашқы   күндері   жеңіл   қорытылып,   ас   қорытуына себептесетін   бидай   кебегі,   сұлы   жармасы,   арпа   мен   жүгері   ұнтағын   беріп,   біртіндеп сүттілігін арттыратын көкшөп, пішендеме мен тамыртүйнектер үлесін молайтады. Сауын биені азықтандыру ­ сауын биені жабық қорада ұстағанда жазда көк шөпті турап беріп, қыста олардың рационына сапалы пішен мен құнарлы жем қоспасына қоса сүтейтетін азықтан ­5­10 кг қызылша мен сәбіз, 5­8 кг картоп беріледі Құлынды азықтандыру ­ туғаннан кейінгі бір сағаттың ішінде құлын енесінің емшегін іздей бастайды, ал әлсіз құлынның ауыздануына көмектесу керек. Тұқымдық айғырды азықтандыру Айғырларды   ұстайтын   алаң   жарық,   еркін   қозғалып   жүретіндей   кең   болуға   тиіс. Айғырларға көк балауса, астық ­бұршақ тұқымдастар, сәбіз, қызылша беріледі. Тұқымдық айғырды азықтандыру нормасы Кальций, Фосфор, Каротин,  Ас тұзы,  г г мг Тірілей салмағы,  кг Азық  өлшемі Қорыт. протеин,  г Шағылыстыру қарсаңында және шығылыстыру кезінде 500 550 10,0 11,0 1300 1430 50 55 350 380 60 65 4 г 30 35 600 500 550 600 12,0 1560 70 Басқа кезде 8,0 8,7 9,6 40 45 50 50 55 60 60 30 35 40 420 120 130 145 46 30 35 40 Жұмысшы жылқыларды азықтандыру Жұмысшы жылқыларды азықтандыру нормасы атқаратын жұмысының жеңіл, орташа, ауыр   және   жұмыссыз   жағдайы,   тірілей   салмағы   мен   қоңдылығы,   жасы   ескеріліп құрастырылады. Спорттық жылқыларды азықтандыру Спорттық   бағытта   өсірілетін   жылқылардың   рационының   негізін   сұлы,   құрамажем, пішен, шөп ұны, сәбіз және премикстар (азықтық қоспалар) құрайды.   Өнер көрсету алдындағы рацион үлгісі: 7 кг дәнді­бұршақты пішен; 7 кг сұлы; 1 кг жүгері; 1 кг шөп ұны; 0,5 кг меласса; 100 г премикс; 66 г ас тұзы:    Өнер көрсету арасындағы демалыс кезінде зығыр дәнінен жасалған кебек нәрін беру ұсынылады.  Мұндай  азық  жылқы  күшін  қайта  қалпына  келтіреді.  Спорттық  жылқылар тәулігіне 4 рет азықтандырылады. Таңғы азықтандыру жаттығуға дейін 2,5 сағат қалғанда жүргізіледі. Тәуліктік норманың таңертең – 40%; түсте – 25% және кеште – 35% беріледі. Минералдық заттарға қажеттілігі: Минералдық   заттарға   қажеттілігі   азықтағы   макроэлементтер   –   кальций,   фосфор, натрий, хлор, магний және т.б., сонымен қатар  ­  микроэлементтер – темір, мыс, кобальт, мырыш, марганец және йодтың болуымен анықталады.   Натрий   және   хлор.  Бұлардың   негізгі   көзі   болып   ас   тұзы   табылады.   Оның   100 грамында 39г натрий және 60г хлор болады. Ересек жылқыға әр 100 кг тірілей салмағына орташа есеппен 5­9 г, жас жылқыға ­ 5­7 г, спорттық жылқыға өнер көрсету кезінде 12 г қажет.  Кальций және фосфор. Бұлар жетіспеген жағдайда тез шаршау, жұмыс қабілетінің нашарлауы, сүйек ауруларының байқалуы (аяқ буындарының ісігі) кездеседі. Кальцийге қажеттілік ересек жылқыда әр 100 кг тірілей салмағына есептегенде 4­12 г, жас малда –13­ 21 г; фосфор бойынша ересек жылқы үшін – 3­9 г, жас мал үшін –12­15 г.  Магний   жетіспегенде   жылқы   өте   агрессивті   келеді.     Магнийге   қажеттілік   ересек жылқы үшін – 2,5­4 г, жас мал үшін ­ 3­4 г әр 100 кг тірілей салмаққа есептегенде.  Темір.   Мыс.   Кобальт.  Өзінің   маңызы   бойынша   бұл   элементтер   жылқы азықтандыруда өзара байланысты. Бір немесе бірнеше түрінің ұзақ мезгіл жетіспеуі ағзада қан аздықтың түрлі формасын тудырады.   Потребность в железе составляет у взрослых рабочих лошадей 80­120мг; в меди у взрослых лошадей – 15­25мг, у молодняка – 21­27мг; в кобальте – у взрослых 1­1,8 мг, у молодняка – 1,5­2 мг на 100 кг живой массы. Мырыш.  Оның   жетіспеуінен   жылқы   ағзасының   өсуі   баяулап,   жынысқа   жетілуі тоқтайды, дәм сезу (жылқылар ағащты кеміреді), иіс сезу бұзылып, кейде тері аурулары болады.  Ересек және жас жылқылар үшін қажетті мырыш мөлшері орташа есеппен әр 100 кг­ға 55­96 мг. (атқаратын жұмысына байланысты.)  5 Марганец.   Жынысқа   жетілуі   тоқтап,   овуляция   ретсіз   болып,   өлі   және   тіршілікке қабілетсіз   ұрпақ   дүниеге   келіп,   айғырлардың   ұрық   сапасы   нашарлайды.   Тұқымдық жылқылардың марганецке қажеттілігі әр 100 кг тірілей салмаққа 60­120 мг.   Йод.  Рационда   йод   жетіспеу   салдарынан   жылқылар   тез   шаршап,   жұмысқы қабілеттілігі төмендейді; буаз биелерде қалқанша безінің ұлғаюы ауру бар, түк жамылғысы нашар, кейде тіпті жүн қабаты мүлде жоқ  құлындар туады. Йодқа қажеттілік жұмысшы жылқылар үшін 0,8­1,4 мг (атқаратын жұмысына байланысты), жас жылқылар үшін – 1,5­2 мг (жасына байланысты) әр 100 кг тірілей салмақ үшін. 6