Հեքիաթը և երեխայի երևակայությունը

                  Հեքիաթը և երեխայի երևակայությունը

Հեքիաթը, պատկերավոր ասած, մանկան խոսքի

ու մտքի կրակը բորբոքող թարմ քամի է…

Վ. Ա. Սուխոմլինսկի

Մարդկության պատմության ընթացքում, շփման, հաղորդակցման ամենահեշտ ձևերից մեկը պատմություններ պատմելն է եղել: Մինչև այսօր էլ այն մնում է, հատկապես երեխաների հետ, շփվելու ամենաարդյունավետ ձևերից մեկը: Անգլիացի հոգեբան և հոգեթերապևտ Դ. Բրեթը նշում է. «Մենք՝ մեծահասականերս պետք է հիշենք՝ եթե ուզում ենք երեխային սովորեցնել ինչ-որ բան այնպես անել, որ այն լինի հասկանալի, դյուրամարս և ճանաչելի: Եթե ուզում ենք, ինչ-որ բան բացատրել ֆրանսիացուն, պետք է խոսենք ֆրանսերեն: Երեխայի հետ էլ շփվելիս պետք է խոսել այն լեզվով, որն իրենց հասկանալի է, որին ավելի լավ են արձանգանքում, այսինքն՝ ֆանտազիայի և մանկական երևակայության լեզվով»: Հանրաճանաչ հոգեբանի խոսքերը վերաբերում են հեքիաթին, որը միշտ էլ եղել է ամենաարդյունավետ ձևը, միջոցը երեխայի հետ շփման ընթացքում:  Հեքիաթները փոխանցվել են սերնդե սերունդ, դարերից դարեր և արտացոլում են տվյալ հեքիաթը ստեղծող ժողովրդի մշակույթը, կենցաղը:

Հեքիաթներում բարձրացվում է մանուկների մոտ առաջացած հակասական իրողությունները: Հեքիաթներն ունեն բացառիկ հատկանիշ, որն օգնում է երեխային հաղթահարել տագնապային, կոնֆլիկտային այն իրավիճակները, որոնց հանդիպում են գրեթե բոլոր երեխաները: Նրանք, լսելով հեքիաթ կամ ինչ-որ պատմություն, աշխատում են օգտվել հերոսների օրինակից ու հաղթահարում են վախը, կոնֆլիկտը, խնդիրը, որի մասին չեն էլ գիտակցում կամ չեն էլ կարողանում արտահայտվել: Երեխան միշտ կանգնում է այնպիսի խնդիրների առաջ, որոնցից մեծահասակների աշխարհում չկան: Հեքիաթը հույս է արթնացնում երեխայի մեջ օգնում է գիտակցել, որ միայնակ չի պրոբլեմի առաջ: Մեծահասակներս, երբեմն, ցանակնում ենք օրինակ բերել մեր կյանքից ու չենք կարողանում գտնել հարմար բառեր, որպեսզի ցույց տանք, որ կանգնած ենք իրենց կողքին: Այստեղ ելքը դառնում է միայն մեկը, այն որ ինքներս էլ երեխայի նման սուզվենք կախարդանքի, երևակայության, ֆանտազիայի աշխարհ, քանզի երեխան այս աշխարհում իրեն զգում է այնպես, ինչպես ձուկը՝ ջրում: Շրջապատող աշխարհի վերլուծությունը մանուկը կատարում է իր համար շատ հարմար ձևով՝ մտնելով երևակայական աշխարհ, որտեղ միշտ չարը պատժվում է, բարին՝ հաղթում: Մեզ համար ամենասովորական թվացող հեքիաթը կարող է մեծ դեր խաղալ երեխայի կյանքում, որովհետև դրանք դարերի ընթացքում մշակված թանկարժեք ինֆորմացիաներ են, որովհետև մշակվել են «ամենաճիշտ դաստիարակի, մանկավարժի»՝ ժողովրդի ու ժամանակի կողմից: Եվ պատահական չէ, որ գրականության մեջ մանկական ստեղծագործությունների ստեղծմանն անդրադառնում են հիմնականում մեծերը, այդքան էլ հեշտ չէ երեխայի համար «գրել», որովհետև  մի բառով կարող ես ազդել (լավ կամ վատ ձևով) «փոքրիկ» ներաշխարհի վրա:

                                    Ինչպե՞ս պատմել հեքիաթը

Շատ հաճելի է հեքիաթը լսել, բայց ավելի հաճելի է այն պատմելը: Շատ ծնողներ, դաստիարակներ, մանկավարժներ երեխաների համար հեքիաթներ են կարդում կամ պատմում, բայց որպես հեքիաթաթերապիայի ձև՝ այն պատմելը պետք է ունենա իր յուրահատուկ ձևը:

Հեքիաթը պատմվում է խմբի կամ մեկ մարդու համար III դեմքով (պատմում է մեծահասակը): Այս դեպքում շատ կարևոր են դերասանական կարողություները: Պատմելու ընթացքում կարևոր է, երեխան զգա, որ այն տպավորիչ է, ինչպես ֆիլմը, մուլտֆիլմը: Թերևս յուրաքանչյուր հեքիաթ պատմող մարդ պատմում է գիտակցաբար շեշտադրումը դնելով այն տեղում, որը համապատասխանում է խնդրի հետ: Սա շտկողական նպատակ ունի և պատմողը անպայման պետք է նախապես ծանոթ լինի պատմվելիք նյութի հետ ու ընտրի «խնդրին» համապատասխան հեքիաթ: Կարելի է սկսել այսպես. «Սիրելի՛ երեխաներ…» կամ «Հեքիաթային հերոսներ, այսօր մենք ընկել են կախարդական աշխարհ…»: Կարելի է պատմել նաև I դեմքով, այս դեպքում պատմողը ներկայանում է ինչպես ականատես և կարող է նկարագրել իր զգացմունքները, որոնք իբր առաջացել են այս կամ այն հեքիաթային իրավիճակում: Երեխաները կարող են լսել՝ նստած, շրջանաձև (ցանկալի է հանգիստ երաժշտութան ներքո):

Հեքիաթը պատմում է խումբը, այս դեպքում հեքիաթը պատմում է, ոչ թե մեկը, այլ՝ խումբը: Առաջարկվում է պատմել այն հեքիաթը, որը ծանոթ է խմբի բոլոր անդամներին: Յուրաքանչյուր մասնակից հերթով պատմում է հեքիաթից մի հատված (սա շատ հարմար է 6-7 երեխաների խմբում): Երեխան ազատ կարող է պատմել հեքիաթի որ մասը, որ կցանկանա: Ցանկալի է, որ հեքիաթը սկսի պատմել ակտիվ մասնակից, իսկ՝ մնացածը՝ կշարունակեն: Հնարավոր է նաև, որ ինչ-որ հայտնի հեքիաթ սկսեն պատմել և հոգեբանը (մասնագետը) ցուցումով հաջորդ մասնակիցը նոր հատված հորինի:

Հեքիաթը հորինում են խմբով: Լինում է, չի լինում… սկսում է մեկը, իսկ մյուսը՝ շարունակում է, հաջորդը չի կրկնում՝ նոր շարունակություն է հորինում, անպայման հեքիաթը պետք է ունենա վերջաբան:

Հեքիաթի հորինում նկարի միջոցով: Հոգեբանը ցույց է տալիս հեքիաթների հերոսներ նկարներ և երեխան կամ երեխաները սկսում են հեքիաթ հորինել՝ այդ նկարների շուրջ: Սա օգնում է, որ երեխաների մոտ զարգանա երևակայությունը, հիշողությունը, ուշադրությունը, ինչպես նաև զարգացնում է խոսքը ու լսելու ունակությունը:

Հեքիաթը վերարտադրում են նկարի միջոցով: Այս դեպքում հեքիաթը պատմելուց հետո երեխաները փորձում են «նկարել» տվյալ հեքիաթը միասին: Յուրաքանչյուրը նկարում է իր կողմից պատմած հեքիաթային աշխարհից մի կտոր: Այն օգնում է, որ խումբը կարողանա հեշտ համագործակցել:

     Ինչպե՞ս օգնել երեխային հեքիաթ հորինել կամ զբաղվել   հեքիթաթերապիայով

Երևի, յուրաքանչյուրս մեր կյանքում մեկ անգամ հորինել ենք հեքիաթ, առակ, կատակ կամ էլի ինչ-որ պատմություն: Հեքիաթ, պատմություն հորինելը ինքնստինքյան հոգեթերապևտիկ զբաղմունք է: Հաճախ երեխայի ֆանտազիան, վառ երևակայությունը օգնում է, որ նա ինքնաթերապիայով զբաղվի (իհարկե առանց գիտակցելու): Հորինված հեքիաթը, պատմությունը հաճախ արտացոլում է հոգու ներքին իրավիճակը:

Ինչպե՞ս օգնել  երեխային. օրինակ երեխային առաջարկում ենք 10 բառ (գոյականներ)՝ տիեզերք, սիրտ, աթոռ, երգ, լամպ, զինվոր, թագավոր, հրահանգ, գիրք, նկարիչ (քարտերի միջոցով) և տալիս ենք 5 րոպե ժամանակ, որպեսզի մտքում հորինի պատմություն՝ օգտագործելով այդ բառերը: Սա նպաստում է և՛ մտածողության զարգացմանը, և՛ ներքին հակասությունների վերացմանը: