9-чу классана лерина планаш

1-ра УРОК

Урокап ц1е:Предложении коьрта меженаш.

Урокан тайпа: хаарийн гайтам.

Урокан 1алашо:

1)                  предложении меженех долу хаарш карладахар, т1еч1аг1дар;

2)                  грамматически а, маь1нин а подлежащеш а, сказуеми а, цуьнан тайпанаш а карладахар;

3)                  Даймахке болу безам кхиор.

Урок д1аяхьар

I.                   Дешархойн ойла т1еерзор.

Уьн т1ехь далийна ду мог1анаш.

... Д1о ножан духарца х1иттина лаьмнаш Сан даго безамца чуэцна шена,

Даймахках дозуш дерг, массо а аьлла,

Лаьмнашца гулдина сан синна дезна... (Мамакаев М.)

- Муха сурт х1утту вайи б lai.piашна хьалха х I ара мог1анаш дешча? - Аша х1ун маь1на дийр дара х1окху дсншийн?

II.                 Долчу хаарийн актуализаци.

1.                  Текста юкъара къамелан дакъош къастор, царах лаьцна дийцар, синтаксически къастор.

2.                  Хьалха 1амийнарг карладаккхар.

Предложени д1аязйо, х1иттайо сацаран хьаьркаш, билгалйоху пред­ложении меженаш.

Ц1аро вагорна а кхоьруш, хино вахьарна а кхоьруш, мацваларна, хьагваларна а кхоьруш, кхиаво дас-нанас доьзалхо.

III.              Керланиг довзар.

1.                  Д1аязйинчу нредложених лаьцна дийцар:

а)       предложении лард къастор, цунах дийцар;

б)      предложении коьртаза меженаш стенах лаьтта;

в)      предложении цхьалхе я чолхе хилар;

г)       хотам билгалбаккхар;

д)      цхьанатайпанара меженаш (деепричастии карчамаш).

IV.              Т1еч1аг1дар.

1.                  Дешархоша шаьш болх бар.

Шардар 208-г1а кхочушдо, барта талла а толлу.

Шардар 209-г1а йозанца кхочушдо, вовшийн таллам бо.

2.                  Тобанашкахь болх бар. (Интерактивни уьн т1ехь.)

1.                  Шийлачу арара махо чулоьхку Лайн чимаш,

Дерачу з1уганехь хьийзаш... (Сатуев Хъ.)

2.                  Алаза дисинарг деши ду,

Къаноша баьхна. (Яралиев Ю.)

3.                  Сайн дагна чов йоцуш Со-со а лелац. (Мамакаев I.)

4.                  ...Ахках тера доьдуш цигахь

Ча такхийна тача го. (Кибиев М.)

5.                  Цхьаъ ца кхии сахуьлунга вала.

Дуьне 1адо кечлуш хир ву цхьаъ. (Исмаилов А.)

-                     Предложенеш xlopa тобанехь таллар, шайн жоьпаш ч1аг1дар.

V.                 Урокан жам1 дар.

1.                  Д1адаккха совнаха дош. Шайн жоп ч1аг1де.

Подлежащи           кхачам      сказуеми

сказуеми                  латтам                  ц1ердош

къастам                    лард        хандош

VI.              Рефлекси.

Жоьпийн мах хадабо дешархоша шаьш.

Уроках лаьцна аларш.

-                     Суна вуно хала хетта ...

-                     Со-м кхетта (я ца кхетта) ...

Дела реза хуьлда! 1одика йойла!

 

 

2-г1а УРОК

Урокан ц1е.Предложении коьртаза меженаш.

Урокан тайна. Хуучу хаарех пайдаэцар.

Урокан 1алашо:

1)    кхачамах, къастамах, латтамах лаьцна 1амийнарг карладаккхар;

2)    синтаксисах долу хаарш т1еч1аг1дар;

3)    Даймахке безам кхиор.

Урок д1аяхъар

I.                   Дешархойн ойла т1еерзор.

... Д1адахнарг ца дов д1а,

Самах г1ан санна,

Кхел йо цо вайна шен,

Ииш йоцуш хийца... (Арсанукаев Ш.)

Дешнаш т1ехь болх д1абахьар.

-                     Муьлхачу произведени rlcpaду xlapaмог1анаш?

-                     Муха кхета вай х!окху дешнех?

-                     Х1ун ду-те кхузахь коьрта маь1 на?

II.                 Долчу хаарийн актуализаци.

1.                  Д1аяздинчу дешнаш т1ехь кхид1а болх бо. Синтаксически таллам бо, дуьйцу xlopaмеженах лаьцна шайна хуург.

2.                  Ц1ера болх дешархоша вовшийн толлу.

3.                  Дешархоша шаьш кхочушдо шардар № 210.

III.              Керланиг довзар.

1.                  Дуьйцу бераша сказуемех лаьцна, билгалдоккху xlopaсказуемин тайпа.

2.                  Билгалдоккху подлежащий хилар.

3.                  Д1аяздо кицанаш:

1.                  Шен махкара 1алам а боккха бахам бу.

2.                  Винчу махкахь малх дарбане бу, дог1а хьена ду.

3.                  Говран дикалла боларх хиъна, стеган дикалла собарх хиъна.

Т1едиллар.

Схьалаха коьртаза меженаш. Дийца церан билгалонех лаций.

IV. Т1еч1аг1дар.

1.     Дешархоша шаьш кхочушдо шардар № 214.

2.     Тобанашкахь болх.

Шайна еллачу схемица предложени ялае.

1.                      Сихачу боларца нахана т1евахара Адам.

2.                      Олхазарша шайн т1емашца цоьстура х1аваъ.

3.                      Хазахеташ вог1у иза юьрта хьошалг1а.

4.                      Дайчу боларахь вог1ура къена Даду шен эвла.

V.                     Урокан жам! дар.

 

VI.                  Ц1ахь: шардар № 213.

VII.               Рефлекси.

Дешархоша урокехь шаьш бинчу белхан хьесап до.

Х1оттайо xlopaтобано предложении цхьацца меженна синквейн. Масала:

1.                      Къастам.

2.                      Хаза, исбаьхьа.

3.                      Лоху, язбо, оьшу.

4.                      Къастамо предложени куьце ялайо.

5.                      Билгало!

 

 

3-г1а УРОК

Урокан ц1е.Цхьалхечу предложенийн кепаш.

Урокан тайна. Хаарех пайдаэцар.

Урокан 1алашо:

1)                      цхьалхечу предложенийн кепаш карлаяхар;

2)                      синтаксисах долу хаарш;

3)                      халкъан барта кхолларалле йолу марзо кхиор.

Урок д1аяхьар

I.                       Дешархойн ойла т1еерзор.

«Гинарг хезначул ч1ог1а ду.» (Кица.)

«Хьалхе охьавижнарг вонах ларвелла». (Кица.)

- Кицанийн маь1на дастар.

- Берийн кхетам бовзар.

II.                     Долчу хаарийн актуализаци.

1.                      Ц1ера болх эксперташа толлу.

2.                  Д1аяздинчу кицанашкахь синтаксически буьззина таллам бар.

3.                  Оьшу сацаран хьаьркаш а х1иттош, т1ера схьаязъе предложенеш. Малх тоххарехь д1а а буьзнера, латта 1индаг1о д!а а лаьцнера. Щеначу х1аваэхь хаалора тайп-тайпанчу бецийн а, зезагийн а хаза хьожанаш.

4.                  Предложенешна буьззина синтаксически таллам бой билгал- доккху, уьш шинахоттаман предложенеш хилар, яьржина а, юьззина а хилар.

III.              Керланиг довзар.

1.                  - Ткъа кхин муьлха предложенеш евза вайна? (Цхьанахотта- ман.)

- Церан кепаш дагайог!ий вайна? Масалш хьан далор дара?

2.                  Интерактивно уьн т1ехь йолчу таблицица болх.

1.                  Шинахоттаман Ю предложенехь ши коьрта меже яц юй?

2.                  Ц1еран предложени Ю коьрта меже подлежащи ягц юй?

3.                  Юьхьза предложени Ю подлежащи яц, хила оьшуш а дац. Подле­жащи юкъа дало тарлой? - Х1аъ.

4.                  Билгала-юьхьан Ю дар кхочушдийриг билгал ца во (хьо, ахьа) яц.

5.                  Билгалза-юьхьан Ю подлежащи дац, юьхь билгал яц ца йо.

6.                  Юкъара-юьхьан Ю подлежащи дац, дар кхочушдийриг милла а ву (милла а, муьлхха a, xlopaа).

Педиллар.

1.                  Нийса доцу алар схьалаха. Жоп бакъонца ч1аг1де.

2.                  Xlopaкепана масал даладе (д1аязде).

IV.              Т1еч1аг1дар.

Дешархоша шаын кхочушбо болх. Уьн т1ехь ду:

1.                  Цхьанахоттаман предложенеш схьалаха.

1.                  Цуьнгара кхин хаамаш кхочуш бац хьуна.

2.                  Масех бохь бара г1ишло ерзош.

3.1аржьяла йолало.

4.                  Кхечарна кхел ма е - хьайга хьажа.

5.                  Шовдано хьогалла д1айоккху - дикачу дашо дог дендо.

6.                  Барт болчохь - беркат, барт боцчохь - зулам.

7.                  Хи чу ма вала, нека хууш вацахь.

8.                  Ц1аьххьана лакхаваьллачунна б1агор бог1у.

9.                  Х1ума хаар - нахе ладог1ар.

10.               Т1адам боцчу ор чуьра хи эцалур дац.

11.               Ша т1еваьлла гу лекха хета.

2.                  Жоп бакъонца ч1аг1де.

V.                 Урокан жам1 дар.

VI.              Ц1ахь: Белхан тептар т!ера т!сдиллар кхочушде.

VII.           Рефлекси.

Дсшархоша урокан мах хадор.                        

Цхьалхе предложеныдешнийн цхьаьнакхетарна кластер яр:

дийцаран                  яьржина         цхьанахоттаман

айдаран яржаза        (5 тайпа)

хаттаран                   шинахоттаман

т1едожоран

Шун 1одика йойла!

 

5-г1а УРОК

Урокан ц1е. Чолхечу предложенех юкьара кхетам.

Урокан тайпа. Урок-довзийтар.

Урокан 1алашо:

1)      чолхечу предложенех кхетам балар;

2)      предложении хоттам карлабаккхар, дозуш къамел кхиор;

3) Даймахке безамца кхетош-кхиор.

Урок д1аяхьар

I. Дешархойн ойла т1еерзор.

Сан мохк... Сайн сонталло со бале леци!

Ас хаза жималла къаналлех хийци,

Ире аса лийхи сайн, гененгахь, тилла,

Амма и хьоьца бен карор ца хилла. (Гацаев С.)

1. Дешнийн маь1на дастар.

-        Шуна датадот1ий мог1анаш? Автор?

-        Мила ву къамел деш верг?

II.                 Долчу хаарийн актуализаци.

1.                  Ц1ера болх таллар.

2.                  Д1аяздинчу мог1анийн синтаксически таллам бар.

3.                  Юьйцу байтан грамматически башхаллаш (т1едерзар, антонимаш, маса грамматически лард.)

4.                  Цхьалхе предложенеш схьакъастор - 2, чолхе - 1.

5.                  Билгалъяьккхинарг чолхе хилар ч1аг1дар.

III.              Керланиг довзар.

1.                  Дешархошка хаттарш:

-        Муьлхачу предложенех олу цхьалхе предложени?

-        Муьлхачу предложенех олу чолхе предложени?

2.                  Урокан ц1е бераша шаып йоккху.

3.                  Йоьшу 1амат т1ера § 45.

Далийнчу масалш т1ехь болх д1абахьар.

4.                  Кхочушдо шардар № 215.

Билгалйоху хуттургаш, хуттургийн дешнаш.

IV.              Т1еч1аг1дар.

1.                  Дешархоша шаып болх д1абахьар.

-        Цхьалхечу предложенех чолхе предложенеш е.

1.                  Малх д1абузуш бу. Бацалахь гучуделира суьйренан тхи.

2.                  Дуькъа д1асадаьржира гонаха дохк. Юьрта йистера доккха наж х1инца а гуш дара.

3.                  Дешаран маь1на хьекъалехь ду. Хьекъалан маь1на собар ду.

2.                  Тобанашкахь болх бар.

-        Чекхъяха xlapaпредложенеш, хуттургаш а ялош:

1.                  Селхана дог1а деара, ...

2.                  Корашкахь серло гучуелира, ...

3.                  Иза болх бан волавелира, ...

4.                  Денош дацлуш дара, ...

5.                  Ламанца дохк дижира, ...

V.                 Урокан жам1 дар.

Чолхечу предложении дозаран г1ирсаш: хуттургаш, хуттурган деш­наш, интонаци (йиш).

Ц1ахь: § 45, шардар 216.

VI.              Рефлекси.

-                     Тахана суна хиира ...

-                     Суна халахийтира ...

-                     Со хьожур ву (ю) ...

Шуна Дела реза хуьлда!

 

 

                                                              9 класс

Урокан ц1е.Чолхе-цхьаьнакхетгачу предложенех юкъара кхетам.

Урокан тайпа. Кхетам кхолларан урок.

Урокан 1алашо:

1)                  чолхе-цхьаьнакхеттачу предложенех кхетамбалар;

2)                  синтаксисах долу хаарш ч1аг1дар;

3)                  Даймахке болу безам, марзо кхиор.

Урок д1аяхьар

I.                   Дешархойн ойла т1еерзор.

Къам ца кхиъча (,) мотт ца кхуьу (,) матто кхуллу Даймохк а. (Бексултанов М.)

1.                  Синтаксически къастае предложени.

2.                  Сацаран хьаьркаш х1итторан бакъо ч1аг1ъе.

3.                  Дийца, шаын муха кхета х1окху дешнех.

II.                 Хаарийн актуализаци.

1.                  Ц1ера болх таллар. Хьалхарчу предложенина буьззина синтакси­чески къастам бар. Билгалдоккху маса цхьалхечу предложенех лаьтта иза, маса грамматически лард ю.

2.                  Башхаллаш къастае 6-7-г1ий предложенешна юкъара.

III.              Керлачунна т1едахар.

1.                  Билгалдоккху и ший а предложени чолхе хилар, царна юкъара цхьалхенаш вовшех йозуш цахилар.

2.                  1амат т1ера § 46 тидамца ешар. Масалш т1ехь болх бар. Хуттургаш билгалъяхар.

3.                  Урокан тема къастайо дешархоша.

III.           Т1еч1аг1дар.

1.                  Кхочушдо шардар № 217.

2.                  Интерактивны уьн т1ехь йолчу текстаца болх бар. Цхьалхечу пред­ложенех чолхе-цхьаьнакхетта предложенеш е, хуттургаш юкъаялае.

1.                  Д1ахьаьжча герга хетта. Хьо д1а мел оьху, pariгенайолуш санна хетало.

2.                  XIapaшиъ новкъаваьлла дуккха а хан ю, малх г1ушлакхе а баьлла. Рег1ана х1инца а т1е ца кхаьчна.

3.                  Х1оранна а ган тарло хьомечу мехкан хазалла. Х1оранга а ца ешало 1аламан книга.

4.                  Охьахиъна цхьана сохьтехь бен садаь1на хир дацара цо. Дег1е ницкъ беара.

-                     Предложенешкахь йолу хуттургаш а, церан маь1на а.

V.                 Урокан жам1 дар.

-                     Предложенеш муьлханаш евза вайна?

-                     Чолхе предложени х1унда олу вай?

-                     Чолхе-цхьаьнакхетта бохучух муха кхета веза?

VI.              Ц1ахь: § 46, шардар № 218.

VII.           Рефлекси.

1.                  Дешархоша шаьш урокехь бинчу белхан мах хадор.

2.                  Уьн т1ехь дол чу диттан генаш вайн хаарех дуза. Цхьацца дешар- хочо шена хуург т1еяздо.

Шуна баркалла! Дела реза хуьлда!

 

 

Урокан ц1е.

Чолхе-цхьаьнакхеттачу предложенешкахь дозаран а, дуьхьалара а, къасторан а хуттургаш.

Урокан тайна. Кхетам кхолларан урок.

Урокан 1алашо:

1)                  цхьаьнакхетаран хуттургийн тайпанех, церан маь1нех, чолхе- цхьаьнакхеттачу предложенешкахь дохкучу сацаран хьаьркех дешар- хой кхетор;

2)                  синтаксисах долу хаарш ч1аг1дар;

3)                  Ниллакх-оьздангаллица кхетош-кхиор.

Урок д1аяхьар.

I.                   Дешархойн ойла т1еерзор.

- ХийЦа кицанаш, даладе уьш хуттургашца:

1.                  Когаша д1алелаво, куьйгаша кхобу.

2.                  Дешар - серло, цадешар - бода.

3.                  Къонахий дукха ца беха, уьш ца хедаш беха.

II.                 Хаарийн актуализаци.

1.                  Ц1ера болх вовшийн тобанашкахь толлу.

2.                  Дуьйцу чолхечу предложении билгалонех лаьцна.

3.                  Масалшна даладо лакхахь болх бина кицанаш.

III.              Керланиг довзар.

1.                  1аморан диктант.

1.                  Шолг1ачу дийнахь юххерчу к1отаршкара орца кхечира, бакъду, т1аьхьа дара.

2.                  И хьун сенъелла лаьттара, иза б1аьстенан шийлачу махо леста- йора.

3.                  Садаьржина чехка делира, амма малх схьакхетаза бара.

IV.              Т1едиллар.

1.                  Къастае цхьалхе предложенеш чолхечу предложенешкахь, хут- тургаш билгалъяха.

2.                  Урокан ц1е йоккху бераша шаьш.

3.1аматца болх.

Йоьшу § 47. Толлу масалш.

4.                  Кхочушдо шардар № 219 (барта).

Т1еч1аг1дар. Интерактивни уьн т1ехь болх. Таблицех пайда а оьцуш болх бар.

 

V.                 Урокан жам1 дар.

VI.              Ц1ахь: § 47, шардар № 221.

VII.           Рефлекси.

Урокан мах хадабо дешархоша шаьш.

Дуьйцу:

-        Суна вуно хала хетта меттиг ...

-        Со кхийтира ...

Дела реза хуьлда!

 

 

8-г1а УРОК

Урокан ц1е.Чолхе-цхьаьнакхеттачу предложенех 1амийнарг т1еч1аг1дар.

Урокан тайна. Т1еч1аг1даран, талларан урок.

Урокан 1алашо:

1)                  чолхечу а, чолхе-цхьаьнакхеттачу а предложенех 1амийнарг т1еч1аг1дар;

2)                  хаарш зер;

3)                  г1иллакх-оьздангаллица кхетош-кхиор.

Урок д1аяхьар

I.                   Дешархойн ойла т1еерзор.

 

II.                 Хаарийн акгуализаци.

Интерактивни уьн т1ехь болх.

-                     Муьлхачу аларца резахила мегар дац? Х1унда?

1.                  Шиъ я масех грамматически бух болу предложени чолхе предло- жени ю.

2.                  Чолхечу предложении дакъош вовшашца дуьстича цхьабосса ба- къо йолуш хуьлу.

3.                  Ерриг а чолхе предложенеш кхаа декъе екъало: чолхе-цхьаьна- кхетта, чолхе-карара, хуттургаш йоцу.

4.                  Вовшаххоттаяларе хьаьжжина, предложенеш екъало хуттургаш йолчу а, хуттургаш йоцчу а предложенешка.

5.                  Цхьаьнакхетаран хуттургаш хуьлу: дозаран, дуьхьалара, къасто- ран.

6.                  Чолхечу предложенешкахь цхьалхенаш вовшахтосуш болу г1ир- саш бу: хуттургаш, хуттургийн дешнаш.

7.                  Цхьаьнакхетаран хуттургаша цхьалхечу предложенийн дакъош вовшахтосу.

-                     Шу реза дуй х1окху аларшна?

III.              Чолхе-цхьаьнакхеттачу предложенех долу хаарш зер.

-                     Муьлхачу предложенех олу чолхе предложени?

-                     Маса тайпана хуьлу чолхе предложенеш?

-                     Муьлхачу предложенех олу чолхе-цхьаьнакхетта?

-                     Маса тайпана хуьлу хуттургаш?

Масалш а далош, xlapaболх тобанашкахь д1абахьа мегар ду, хат- тарш декъа а декъна.

IV.              Т1еч1аг1дар.

Кхочушдо я шайн лаамехь, я варианташкахь шардарш №№ 222, 223. Кхочушбина болх бераша толлу, шайн жоьпаш ч1аг1до шардар т1ера масаллица.

V.                 Урокан жам1 дар.

Чолхе-цхьаьнакхетта предложени ю я цхьалхе ю?

1.                  Сан ирсана, мох со волну arlopхьоькхуш а бара, шийла а бацара.

2.                  Карта т1е а хьоьжуш доьлхура тхо, х1етте а юькъа хьун йолчохь тиладелира.

3.                  Лойша суна сийна стигал, амма ц1ена стигал ло!

VI.              Ц1ахь: шардар № 224 (йоцца сочинени язъяр).

VII.           Рефлекси.

1.                  Дешархоша урокехь шаьш бинчу белхан мах хадабо.

2.                  Хаарийн дитт.

 

 

9-г1а УРОК

Урокан ц1е.Чолхе-карарчу предложенех лаьцна юкъара кхетам.

Урокан тайна. Кхетам кхолларан урок.

Урокан 1алашо:

1)                  чолхе-карарчу предложенех кхетам балар;

2)                  синтаксисах долу хаарш шордар; т1етуху а, коьрта а предложенех кхетор;

3)                  г1иллакх-оьздангаллица кхетош-кхиор.

Урок д1аяхьар

I.                   Дешархойн ойла т1еерзор.

Юха а гуьйре ю,

Юха а шеллуш ю,

Юха а мархашкахь Г1арг1улеш йоьлхуш ю. (Гацаев С.)

II.                 Хаарийн актуализаци.

1. — Х1ун тайпа предложени ю xlapa— цхьалхе я чолхе? Шайн жоп ч1аг1де бакъдолчуьнца.

-                     Чолхечу предложенех лаьцна кхин х1ун хаьа вайна? (Чолхе-карара а хуьлу.)

-       Карарадешан маь1на муха ду?

-       Ц1ера болх эксперташа цу хенахь толлу.

2.                  Д1аязйо предложенеш:

1.                  Ханпашин командире хаийтира, 1уьйрана т1елатар додало аьлла;

2.                  Чалас даим а хьехарш деш хезна суна, бераша уггар хьалха да- нана лара деза бохуш;

3.                  Нанас, шен к1ентий хьуна бохам бан бохку аьлла, къайлаха ва- дийтина Солса.

III.              Керланиг довзар.

1.                  Д1аязйинчу предложенеш т1ехь болх бар:

1.                  Билгалйоху чолхечу предложенина юкъайог1у цхьалхенаш, схьа- лоху коьрта меженаш;

2.                  Цхьалхечу предложенийн уьйр билгалйоккху, хаттарш х1иттадо;

3.                  Къастадо, муьлхачу предложенино муьлханиг кхетайо, хаттар муьлхачу дата т1ера ло.

2.                  Билгалдоккху и предложенеш чолхе-карара хилар.

3.                  Иоыпу § 48, масалш т1ехь тидамца болх бо.

IV.              Т1еч1аг1дар.

1.                  Кхочушдо шардар № 226 (барта).

2.                  Варианташкахь болх (шардар № 227).

3.                  Диктант:

1.                  Пенаш лергаш долуш а, дечигаш мотт хууш а ю бохуш, кица ду вайн нохчийн.

2.                  Олдам шайн куьпахь а г1араваьллера, гуттар а ойланаш еш, г1ийла ву бохуш.

т1етухург	коьрта
коьрта	т1етухург

а)

б)

V.                 Урокан жам1 дар.

VI.              Ц1ахь: § 48, шардар № 228.

VII.           Рефлекси.

-                     Тахана суна девзира ....

-                     Иза пайде хета суна, х1унда аьлча ....

Шуна Дела реза хуьлда!

 

 

10-г1а УРОК

Урокан ц1е.Чолхе-карара предложенеш. Юкъара кхетам.

Урока и тайна. Хаарех пайдаэцар.

Урокан 1алашо:

1)                  чолхе-карарчу предложенех лаьцна хьалхарчу урокехь 1амийнарг карладаккхар;

2)                  т1етухучу предложении коьртачу шина билгалонах дешархой кхетор;

3)                  т1етухучу предложенсшца хуьлучу синтаксически г1ирсех лаьцна кхетам балар;

4)                  1алам довзар, дезар.

Урок д1аяхъар

I. Дешархойн ойла т1еерзор. (Зезагийн суьрташ ду гойтуш.)

Хаарш зер. Д1аиздина ду дошам т1ера.

- Хьанна хуур дара, xlopш х1ун ю?

Баппа (одуванчик) - дарбане зезаг.

Дешиг1аз (золототысячник) - къахьа, можа патар а долуш.

Кхезарш (смородина) - кондарш т1ехь хуьлу, муьргаш.

Латталуьттург (зверобой) - б1е цамгарна дарбане буц.

Сендарг - василек.

К1айдарг - ромашка.

II.                 Хаарийн актуализаци.

1.                  Ц1ера болх таллар д1ахьо эксперташа.

2.                  Т1етухучу предложении коьрта билгалонаш йийцаре яр, шардар т1ера масалш далор.

3.                  48-чу параграфера хуттургаш а, хуттургийн дешнаш а схьакъастор, масалш т1ехь болх бар.

III.              Керлачух кхетам балар.

1.                  Интерактивни уьн т1ехь ялайо 2-г1а таблица.

2.                  Т1етухучу предложенешца болу синтаксически г1ирсаш.

1. Карара хуттургаш: нагахь санна (нагахь), х1унда аьлча, бохуш, аьлла (предложении меже ца хуьлу)

2. Хуттурган дешнаш (я юкъаметтигаллин ц1ерметдешнаш а, куцдешнаш а): мила, х1ун, муьл- ха, маца, х1унда, муха и. д. кх. а. (Предложении меженаш хуьлу)

 

3.                  Предлгожени т1ехь болх д1абахьар.

коьрта предл.        т1етуху предл.

- Д1ахаийтира цаьрга, мел боккха б1о т1ег1ортарх яккхалур яц Болат-г1ала.

IV.              Т1еч1аг1дар.

1.                  Бераша шаыи болх кхочушбо.

- Йолийна предложенеш чекхьяха.

Дуьненахь массанхьа а д1ахезна, … … аьлла.

Дадас дийцира суна, … … бохуш.

Шина к1анта барт бира, … … аьлла.

Ломара схьа цхьа хабар деара, … … бохуш.

1елас Ахьмаде дийцинера, … … аьлла.

2.                  Кхочушдо шардар № 229 (цхьа предложени).

3.                  XIopaтобанна хьалха шайн-шайна елла тексташ ю.

Юкъара схьаязйо чолхе-карара 2-3 предложени, хуттургаш билгалйоху.

V.                 Урока и жам1 дар.

- Муьлхачу аларца реза хила мегар дац?

1.                  Т1етуху предложени даим а коьртачунна хьалха лаьтта.

2.                  Т1етуху предложени даим а коьртачух йозуш хуьлу.

3.                  Хуттургаш а, хуттургийн дешнаш а предложенийн меженаш хуь- лий лела.

VI.              Ц1ахь: § 48. Исбаьхьаллин произведени юкъара 5 предложени ялае, коьрта а, т1етуху а предложенеш къастае.

VII.   Рефлекси.

Дешархоша урокехь бинчу белхан мах хадабо.

- Со кхийтира (ца кхийтира) ....

- Суна вуно хала дара…

Шун 1одика йойла!

 

 

11-г1а УРОК

Урокан ц1е.Чолхе-карарчу иредложенехь т1етухучун меттиг а, сацаран хьаьркаш а.

Урокан тайна. Хаарех пайдаэцар.

Урокан 1алашо:

1)                  чолхе-карарчу предложенехь т1етуху предложени коьртачунна хьалха а, т1ехьа а, юккъехь а латта йиш йолуш хиларх кхетор;

2)                  чолхе-карарчу предложенехь йохкучу ц1оьмалгех кхетор;

3)                  халкъан барта кхоллараллица марзо латтор.

Урок д1аяхьар

I.                  Дешархойн ойла т1еерзор.

«Б1аьрмецигчун саг1ий, стешхачун майраллий, сонтачун хьекъаллий цхьана меха ду». (Кица.)

-       Кицанан маь1на къастор.

-       Дийца, х1унда ду уьш цхьана меха.

II.              Актуализаци.

1.                 Уьн т1ехь сацаран хьаьркаш а х1иттош, синтаксически къастам бо цхьана дешархочо.

2.                 Цу хенахь бисинчара шаьш ц1ахь лехна чолхе предложенеш йоь- шу, грамматически лард билгалйоккху.

3.                 Дешархошка хаттарш.

-       Муьлхачу предложенех олу чолхе-карара предложени?

-       Муьлхачух олу коьрта предложени?

-       Муьлхачух олу т1етуху предложени?

-       Муьлха коьрта ши билгало ю чолхе-карарчу предложении?

-       Т1етухучу предложенешца муьлха хуттургаш хуьлу?

-       Даладе масех хуттурган дош.

-       Царах муьлхачарех хуьлу предложенехь меже?

-       Даладе масалш.

III.           Керлачух кхетар.

Уьн т1ехь ялийна предложенеш ю.

1.                 Т1аккха хиира цунна, воккхачу стага и олхазар х1унда кхобуш хилла.

2.                 Йоь1ан б1аьра а хьаьжна, цунна и муха хетар ду. ца хууш, сацавелира к1ант.

3.                 Нагахь санна сан г1уллакх хьалхе чекхдолу-кх, со сихонца юхавоьрзур ву.

-                     Билгалъяха т1етуху предложенеш. Дийца, муьлха меттиг д1алоцуш ю уьш, коьртачаьрца юьстича.

IV.           Т1еч1аг1дар.

1.                 Йоьшу § 49.

2.                 Схемашца йог1уш йолу предложенеш (§ 49) схьакъастайо 230-чу шардар т1ера.

3.                 Дешархоша шаьш болх кхочушбо. Шардар № 232.

V.               Урокам жам1 дар.

1. Экзаменационни коьчал т1ехь болх бар.

Сайна хетарг аса хьоьга аьлла, йенах дагаяла а мегар ду вайшиъ.

-                     Билгалдаккха, маса грамматически лард ю х1окху предложенехь.

VI.           Ц1ахь: § 49, шардарш №№233, 234.

VII.       Рефлекси.

Дешархоша шаьш урокан мах хадор.

Синквейн х1оттор.

Предложени.

Цхьалхе, чолхе.

1амайо, толлу, йоьшу.

Чекхъяьлла ойла гойту цо.

Хаам!

 

 

12-г1а УРОК

Урокан ц1е.Т1етухучу предложнийн кепаш.

Урокан тайпа.Довзийтар.

Урокан 1алашо:

1)                т1етухучу предложенийн кепаш йовзийтар;

2)                синтаксисах долу хаарш ч1аг1дар;

3)                г1иллакх-оьздангаллица кхетош-кхиор.

Урок д1аяхьар

I.                  Дешархойн ойла т1еерзор.

-                     Х1инца аса олуш долчу дешнийн автор мила ву, илли олуш верг мила ву, хьанна хуур дара-те? Хьанна лерина ду xlapa мог1анаш?

Мукъамаш хаза йиш йоцуш,

Яьккхира кхойтта шо хан.

Ц1аьххьана баланаш отуш Билхира и пондар хьан. (Рашидов Ш.)

(Димаев 1умарна лерина ду. Щаолуш верг Димаев 1ела ву.)

-        Муха кхета шу оцу дешнех?

II.              Долчу хааран актуализаци.

1.                 Дешархоша ц1ера болх вовшийн толлу.

2.                 Цу хенахь цхьана дешархочо уьн т1ехь болх д1ахьо, синтаксиче­ски таллам бо, билгалйоху деепричастеш а, церан маь1на а.

3.                 Палаташ нисдеш таллам бо предложенешна, сацаран хьаьркаш дохку:

а) Дарц (д1а) (а) (тийра) малх (гучу) (а) (белира);

б) Цунна шена а ца хаьара ша оцу балех к1елхьара муха (вер) ву.

4.                 Дуьйцу уьш муха предложенеш ю, жоьпаш бакъонашца т1еч1аг1до.

III. Керланиг довзар.

Интерактивни уьн т!ехь йолчу таблици т1ехь болх бар.

 

 

IV.           Т1ечаг1дар. § 50 таллар.

1.                 Кхочушдо шардар № 235 (барта).

2.                 Дешархоша шаьш беш болу болх. Шардар № 239.

V.               Урокан жам1 дар.

Таблицех пайда а оьцуш, масалш далор.

VI.           Ц1ахь: § 50, шардар № 237.

VII.       Рефлекси.

Дешархоша шаьш урокан мах хадор.

 

 

13-г 1а УРОК

Урокан ц1е.Кхачаман т1етухучаьрца йолу чолхе-карара предложенеш.

Урокан тайна. Кхетаран урок.

Урокан 1алашо:

1)                кхачаман т1етухучу предложенех дешархой кхетор;

2)                кхачаман т1етухучу предложеница йолчу чолхе-карарчу предло­жении схема х1отто а, и предложени синтаксически талла а дешархой 1амор;

3)                шен Даймахке болу безам кхиор.

Урок д1аяхьар

I.                  Дешархойн ойла т1еерзор.

II.              Хаарийн актуализаци.

1.                 Ц1ера болх таллар д1ахьо тобанашкахь. Шеко йолуш я кхетаза нисделлехь, вовшийн rloдо.

2.                 Д1аязйина ю xlapa предложенеш.

1.                 Хезна суна, Кавказ хазчу 1аламан мохк бу бохуш.

2.                 Со кхеравелла аьлла ца хезаш, со велла аьлла хезар ду хьуна, нана.

3.                 Дешархоша тетрадаш т1е схьаязйо и предложенеш.

3.                 Керланиг довзар.

-                     Д1аязйинчу предложенеш т1ехь талламаш бар:

1.                 Еша хьалхара предложени. Х1ун тайпа ю иза?

Билгалъяккха грамматически лард (хезна суна).

-                     Хезна х1ун? - Кавказ хазчу 1аламан мохк бу бохуш.

2.                 Цу кеппара болх д1ахьо йисначу шина предложени т1ехь. Билгалйоккху коьртаниг а, т1етухург а. Х1оттадо хаттар, схьдлоху, муьлхачу синтаксически г1ирсаца д1ахоттало коьртаниг а, т1етухург а (бохуш, аьлла - хуттургаш ю, уьш предложении меженаш яц; мел хуттурган дош - хенан латтам бу).

-                     Дешархошца цхьаьна билгалдоккху.

Коьртачу предложени чуьра сказуеми я хандешан форманах кхоллаелла кхин меже кхета а еш, ц1ерниг дожаран хаттарна жоп а луш йолчу т1етухучу предложених кхачаман mlemyxyпредложени олу.

III.           Т1еч1аг1дар.

1.                 Йоьшу § 51. Тидам бо, схемаш муха х1итто еза.

2.                 Барта кхочушдо шардар № 240.

3.                 Дешархоша шаьш болх кхочушбо.

Шардар № 241 я № 242.

IV.           Экзаменационни коьчалх пайда а оьцуш, т1едиллар кхочушдар.

Х1инций-х1инций чу садог1ур ду-кх бохуш, дикане сатуьйсуш, дукха бала лайра цо лаьттаца.

1.                 Схьаязде чолхе дош я дешнаш.

2.                 Хуттург схьаязъе, муьлха тайпа ю иза?

3.                 Бала дашна синоним ялае.

4.                 Грамматически лард схьаязъс.

V.               Урокан жам1 дар.

-        Муьлхачу предложених олу кхачаман т1етуху предложени?

-        Х1ун башхаллаш ю цуьнан?

VI.           Ц1ахь: § 51, шардар № 243.

VII.       Рефлекси.

 

 

14-г1а УРОК

Урокан ц1е.Кхачаман т1етухучаьрца йолу чолхе-карара предложенеш (2-г1а урок).

Урокан тайна. Хаарех пайдаэцар.

Урокан 1алашо:

1)                кхачаман т1етухучаьрца йолчу чолхе-карарчу предложенех лаьцна хьалхарчу урокехь 1амийнарг т1еч1аг1дар;

2)                предложении синтаксически таллам бар. Деепричастии карчамах йолу бакъо карлаяккхар;

3)                г1иллакх-оьздангаллица кхетош-кхиор.

Урок д1аяхьар

I.                  Дешархойн ойла т1еерзош.

«Г1иллакх тен уьйриг санна дац - йолалуш юьхьиг а яц, чекхдолуш га а дац». (Кица.)

-        Шуна муха хета х1окху кицанан маь1на?

-        Кхин хаьий вайна г1иллакхах лаьцна аларш?

-        Шуна хетарехь, массо а диканиг цуьнца доьзна х1унда ду?

II.              Хаарийн акгуализаци.

1.                 Ц1ера болх таллар д1ахьо эксперташа.

Къаьсттана тидаме оьцу таллам бина предложенеш.

2.                 Лакхахь далийнчу кицанна т1ехь болх бар.

-        Муьлха предложени ю?

-        Маса грамматически лард ю?

-        Коьрта а, коьртаза а меженаш къастае.

3.                 Уьн т1ехь а, тетрадаш т1ехь а таллам бо х1окху предложенина (буьззина синтаксически).

Суна хьоьгара хаа лаьа, муха хийтира хьуна некъ, нехан г1иллакхаш, дерриг кхуза вог1уш гинарг.

4.                 Хаттаршца болх.

-        Муьлхачу предложенех олу кхачаман т1етуху предложени?

-                     Муьлха хаттарш х1оттадо царна? Синтаксически Нирсаш муьлханиш бевза вайна?

III.           Керлачунна т1ехь болх.

1.                 Кхочушдо шардар № 248. Кхоллараллин т1едиллар.

2.                 Тобанашкахь болх д1абахьар (интерактивни уьн т1ехь).

1.                 Аса лелориг лулахошна тосаделлера, цара шайлахь дуьйцура, ... бохуш (со телхина).

2.                 Со, дистина дог1учу Терке а хьоьжуш, ойланашка велира, ... бохуш.

3.                 Цо дехха дийцира Са1идех, ... мел ....

4.                 Суна моьттура, ... аьлла (д1асакъасгар лан хала хир дац).

IV.           Т1еч1аг1дар.

1.                 Деепричасти а, деепричастии карчам а карлабаккхар. Кхочушдо йозанца шардар № 247.

2.                 Билгалдешнийн нийсаяздар карладаккхар, шардар № 247 (барта).

V.               Урокан жам1 дар.

VI.           Ц1ахь: § 51 карлаякхха, шардар № 249.

VII.       Рефлекси.

Дешархоша урокан мах хадабо.

-        Суна хало хетарг ду ....

-        Суна 1емина ....

-        Къаьсттана тидаме эца деза ....

Баркалла! Дела реза хуьлда!

 

 

15-гIа УРОК

Урокан ц1е.Къастаман т1етухучаьрца йолу чолхе-карара предложенеш.

Урокан тайна. Довзийтаран урок.

Урокан 1алашо:

1)                къастаман т1етухучаьрца йолчу чолхе-карарчу предложенех де- шархой кхетор;

2)                чойхечу предложенех долу хаарш т1еч1аг1дар;

3)                г1иллакх-оьздангаллица кхетош-кхиор.

Урок д1аяхъар

I.                  Дешархойн ойла т1еерзор.

...Б1аьргашна б1аьрзе хилий, ях, боху соьга,

Лергашна къора хилий, яха, боху соьга... (Гайтукаева Б.)

Дешнийн маь1на къастор.

-       Х1ун ала лаьа авторна х1окху дешнашца?

-       Шу муха кхета оцу мог1анех?

II.              Хаарийн актуализаци.

1.                 Дешархоша вовшийн ц1ера болх толлу, билгалдоху кхачамбацарш (делахь).

2.                 Тобанашкахь болх бар.

Цхьацца предложени х1оттайо xlopaтобано билгалйинчу схемица. Шардар № 248.

Таллам бо оцу предложенийн.

III.           Керланиг довзар.

1.                 Д1аяздо.

Дешархой кхана хьаьжк1аш чусрзо боьлху аьлла, хаам бира школан директоро.

2.                 Таллам бо, билгалдоккху предложении тайпа, т1етухург, коьрта дош, хаттар.

-       Х1ун хаам бира школан директоро?

Дешархой кхана хьаьжк1аш чуерзо боьлху.

3.                 Иза къастаман маь1нехь ду.

4.                 Дешархойн жам1.

Коьртачу предложенера ц1ердош я цуьнан маь1нехь долу кхин дош билгал а деш, муха? муьлха? х1ун?хаттаршна жоп луш йолчух къастаман mlemyxyпредложени олу.

IV.           Т1еч1аг1дар.

1.                 Йоьшу § 52, толлу цу т1ера масалш.

2.                 Барта кхочушдо шардар № 250.

3.                 Дешархоша шаьш болх бар. Шардар № 251.

4.                 Интерактивны уьн т1ехь текст.

1.                 Хьуна лаахь, нанас х1ун олу а хьожур ю вайша.

2.                 Сайна хетарг аса хьоьга аьлла, йенах дагаяла а мегар ду вайшиъ.

3.                 Нохчийн кица ду, мискалла лан-м хала дацара, хьал лан ду-кх хала бохуш.

Экзаменна кечамна т1едиллар:

а) схьалаха къастаман Петуху предложени;

б) 2-чу предложении маса грамматически лард ю.

V.               Урокан жам1 дар.

-                     Х1ун башхалла ю кхачаман т1етуху а, къастаман т1етуху а предложенешна юкъахь?

VI.           Ц1ахь: § 52, шардар № 253.

VII.       Рефлекси.

Дешархоша урокан мах хадор:

-Тахана урокехь суна хиира ....

-       Суна-м хала хета (ца хета) ....

-       Вайн урокана х1ун дилла мегар ду?

lllуна Дела реза хуьлда!

 

 

16-г1а УРОК

Урокан ц1е. Къастаман т1етуху предложенеш (шолг1а урок).

Урокан тайна. Т1еч1аг1даран урок.

Урокан 1алашо:

1)                къастаман Петуху предложенеш къасто 1амор;

2)                къастаман а, кхачаман а т1етухучаьрца йолу предложенеш х1итто а, тайлам бан а 1амор;

3) Даймахке болу безам кхиор.

Урок д1аяхьар

I.        Дешархойн ойла т1еерзор.

Поэтически минот.

_…Хьолан да велахь а,

Къен-миска велахь а,

Со воллу нохчо ву со... (Дакаев С.)

-                     Дешнийн маь1на дастар.

-                     Поэтах лаьцна алар.

II.       Хаарийн актуализаци.

1.       Дешнийн диктант яздо уьн т1ехь а, тетрадаш т1ехь а.
Паннабарш, rlapтата, адамалла, белхьам, ж1аккехловзург (шашист), Къилбседа (Полярная звезда), х1ордж1аьла (дельфин).

2.        Ц1ера болх дешархоша тобанашкахь таллар.

Нийсадоцург дийцаре дар.

III.       Керланиг.

1. Дешархошка шайга болх байтар.

1.       Органца йолчу ярташкахь хабар даьржира, ... аьлла.

2.        Вовшашца бина барт бу тхан ... аьлла.

3.        Шен дагахь лелош ойла яра цо ... бохуш.

4.        Суна хьехарш дора Ахьмада ... бохуш.

5.        Кица ду вайн нохчийн ... бохуш.

Т1едиллар.

1.       Т1адамийн метта къастаман Петуху предложенеш ялае. Грамматически лард билгалъяккха. Т1етухучу предложении билгалонаш йийца.

2.        Кхочушдо шардар № 254.

IV.       Т1еч1аг1дар.

Экзаменна кечам (ОГЭ).

1. 1аламан башха бер дара иза, адамел дуккха а хаза куц долуш, те-
шаме. 2. Т1амо човхийна, къахкийна, кхидолу акхарой санна, доьхна,
даьржина лелаш. 3. Аренца кхабадала г1ерташ, адамийн х1усамашна гергаг1ерташ, вай шен верасаш, накъостий лоруш, дикане сатуьйсуш лела дингад. (Сулейманова 3. «Доттаг1ий»)

Т1едиллар.

1.                 Чолхе билгалдош схьаязде.

2.                 Накъостийдашна антоним ялае.

3.                 Шена чохь дустар долу прсдложени схьаязъе.

4.                 Гергадашна синоним ялае.

5.                 Цкьанатайпанчу меженашца йолу предложени схьалаха. Оцу
предложении терахь д1аязде. Шайн жоп бакъонца т1еч1аг1де.

V.               Урокан жам1 дар.

VI Ц1ахь: § 52, шардар № 257.

VI Рефлекси.

Дешархоша урокан мах хадабо.

Урок яра: сингаттаме, хьекъале, самукъане, пайде, ойлане ....

Баркалла! Шуна Дела реза хуьлда!

 

 

17-г1а УРОК

Урокан ц1е. Хенан т1етуху предложенеш.

Урокан тайпа. Кхеторан, довзийаран.

Урокан 1алашо:

1) хенан т1етухучу предложенех дешархой кхетор;

2) т1етуху предложени а, цуьнан маь1нехь болу латтам а къасто 1амор;

3) ненан матте марзо кхиор.

Урок д1аяхьар

I. Дешархойн ойла т1еерзор.

Уьн т1ехь долчу дешнийн г1оьнца кицанаш даладе.

1уьйре – суьйре.                                                             Хало – атто.

1уьйре ц1ийелча, кхоллар кечъе,                                 Хало ца аьвшинчунна

суьйре ц1ийелча, кхаллар кечде.                                  атто евзина яц.

Дешнийн маь1на – антонимаш хилар.

II. Хаарийн актуализаци.

1. Уьн т1ехь долчу кицанийн синтаксически таллам бар.

2. Цу хенахь эксперташа, ц1ера болх толлий, билгалдоккху нийсадоцург.

1.      3. Варианташкахь болх д1абахьар. Шен-шен предложени таллар шаьш дуьйцург бакъонца т1еч1аг1дар.

1-                ра вариант.

Маретана шена а ца хаьара, шеи дахар иштта голатуху^ х1унда керчина.

2-                г1а вариант.

Олхазара хьехар дира, лома хьала а бигий, хьайн ши сту барстабе аьлла.

Ш. Керлачунна т1едахар.

1.                 Дешархойн талламаш буьйцуш, чолхе предложени а, цуьнан билгалонаш а карлайоху хаттарийн г1оьнца.

2.                 Интерактивни уьн т1ехь йолчу предложенешца болх бар.

1.                 Со арахь лаьтташ, шу ц1а дог1ура.

2.                 Со арахь мел лаьтта, сан шелвалар совдолура.

Толлу хьалхара предложени: цхьалхе ю, цхьа грамматически лард ю, коьрта меженаш билгалйоху, деепричастии карчамах кхоллабелла хенан латтам.

Х1унда яц иза т1етуху предложени? (Сказуеми цхьана саттамехь ца- хилар, синтаксически г1ирс цахилар т1етухург коьртачух д1ахуттуш.)

Толлу шолг1а предложени: чолхе ю, чолхе-карара предложени ю. Коьрта а, т1етуху а предложенеш. Коьрта меженеш - шелвалар совдо­лура. Совдолура маца? - Со арахь мел лаьтта. - Хенан маь1на.

3.                 Урокан ц1е йоккху дешархоша.

Йоьшу 53-г1а бакъо. Масалш т1е тидам бахийтар.

IV. Т1еч1аг1дар.

1.                 Барта кхочушдо шардар № 258. Схемица предложенеш тал.)

2.                 Дешархошка шайга болх байтар. Шардар № 259.

V. Урокан жам1 дар.

VI. Ц1ахь: § 53 (бакъонаш 1амо), шардарш №№ 260, 261.

VII. Рефлекси.

Бераша урокан мах хадабо.

-                     Вайн урокехь нисделларг дара ...

-                     Кхета атта хир дара, нагахь ...

 

Шуна Дела реза хуьлда!

 

18-г1а УРОК

Урокан ц1е.Хенан т1етуху предложенеш (шолг1а урок).

Урокан тайна. Т1еч1аг1даран урок.

Урокан 1алашо:

1)                хенан т1етуху прсдложенех дешархой кхетор;

2)                т1етуху предложенех 1амийнарг т1еч1аг1дар;

3)                1алам довза, деза 1амор.

Урок д1аяхьар

                                I.         Дешархойн ойла т1еерзор. Интерактивни уьн т1ехь «Хьун» сурт ду.

- Хьуьнхарчу 1аламан татанаш а, хаза аьзнаш а девзий-те вайна?

1.                 Хьуьна юккъехула схьавог1уш якъаеллачу дечиган га кагдели хьан когаш к1ел. Х1ун тата доккхур ду цо ша каглуш? (Къаршт.)

2.                 Дитташ т1ехь долчу олхазарша эшарш йоху. Муха локху цара уын? ГЧ1ир-ч1ир, фить-фить.)

3.                 Кьо ма-гиннехь, дитта т1ера ч1ег1аг къаьхка. Х1ун бохуш йоьду и? (Жакъ-жикъ.)

4.                 Лекхачу попа т1е хиъна къиг ю цхьаъ бохуш. Х1ун боху цо? (Къакъ-къакъ.)

5.                 Цхьана дитта буьххьера схьахеза татанаш, цхьана жимчу олхаза- ро деш долу. (Т1ак-т1ак-т1ак.)

6.                 Геннара схьахеза диттах детта диг а. (Дак-дик, дак-дик.)

                            II.          Хаарийн актуализаци.

Тобанашкахь болх.

Суьртах а, динчу къамелах а пайда а оьцуш, xlopaтобано 2-3 предложени х1оттайо. Уьш хила тарло кхачаман, къастаман, хенан т1етухучуьнца иолу чолхе-карара предложенеш я латтамашца йолу цхьалхенаш.

Цу хенахь ц1ера болх юкъ-юкъара таллар д1адахьа таро хир ю.

Тобанашна шайн предложенех лаьцна дуьйцург 1амийнчу бакъонашца ч1аг1до.

                                   III.                        Т1еч1аг1дар.

Гайтаман диктант.

Ялх сахьт масазза долу балхара йог1учу шен нанна дуьхьалвоьдура к1ант. Шена и дуьхьал мел вог1у, хазахетара нанна. Шаьшшиъ ц1а кхаьчча, д1адолалора къамелаш: нанас - шен балхах лоций, к1анта - шен дешарх лоций.

Т1едиллар. Буьззина синтаксически таллам бойту хьалхарчу шина предложенина.

 

Экзаменна кечам (ОГЭ).

1.                 Даим а бешахь воллуш хуьлура тхан ненан да Саь1а. 2. Цунна карадора юьртахь тина а доцчу диттийн синтарш - дукхахьолахь, шен гергара нах бехачу Шалажа вахча, цигара дохьура цо уьш. 3. Дагадог1у, цхьана дийнахь аса цуьнца шапталийн синтарш д1адийна. (Минкаилов Э. «Терк дистина дог1ура»)

Т1едиллар.

1.                 1-чу предложении грамматически лард схьаязъе.

2.                 Дешхьалхенан г1оьнца кхолладелла дош схьаязде.
3. 1-3 чуй предложенешкара чолхе дош схьаязде.

4.                 2-чу предложенера диттийн синтарш дешнийн цхьаьнакхетаран карарчу уьйран тайпа билгалдаккха.

V.               Урокан жам1 дар.

VI.      Ц1ахь: карлаяккха § 53, шардарш №№ 262, 263.

VII.    Рефлекси.

Дешархоша урокан мах хадор.

-Суна 1емина ...

- Х1инца со кхетта (ца кхетта) ...

 

1одика йойла! Дела реза хуьлда!

 

 

19-20-г1ий УРОКАШ

Урокан ц1е.Изложенина кечам (ОГЭ).

Урокан тайна. Хаарийн гайтам.

Урокан 1алашо:

1)                дешархой экзаменна кечбар;

2)                нийсаяздаран бакъонаш шаръяр, изложени язъян 1амор;

3)                Даймахке безам ч1аг1бар.

Урок д1аяхъар

                                          I.                        Дешархойн ойла т1еерзор.

Дуьне мел ду ваьлла леларх Сирдаллалц сайн коьртан чоьш,

Карор дуйте, генахь, гергахь Даймохк санна хьоме дош? (Рашидов Ш.)

-                     Х1ун маь1на ду дешнийн?

-                     Х1окху дешнийн санна маь1на долуш кица хьанна дагадог1у?

                                      II.                        Долчу хаарийн актуализаци.

-                    Вай т1аьххьара язйина изложени муьлха яра?

-                    Иза муха яцйира аша?

-                    (ОГЭ) Экзаменехь изложени т1ехь болх муха бан беза? Хаттар тобанашка ду.

-                    Х1ун д1адаккха мега текста юкъара?

-                    Д1адаккха, хийца цамегарг х1ун ду?

                                   III.                        Керлачунна т1едахар.

Интерактивни уьн т1ехь xlopaтобанна предложенеш ялийна, уьш яцъян еза, бакъонаш дага а йоуьйтуш.

1.                 Селхана, дарц хьийзош, ч1ог1а шийла яра.

2.                 Ц1аьххьана хьаькхна мох суьйренга бахара, саца а ца соцуш.

3.                 Туьйранаш массарна а дукхадеза: баккхийчарна, кегийчарна, берашна.

4.                 Баьццарчу тог1и чухула г1овг1анца охьаоьхура чехка, сирла, хьаьъна хи. Оцу хин г1овг1ано юьртахь мел верг самавоккхура,

-                     Муьлхачу бакъонашца яцъян еза уыи?

-                     Деепричастии карчамаш д1абаьхна.

-                     Цхьанатайпана меженаш д1аяьхна.

-                     Предложенеш цхьаьнатоьхна.

                                   IV.                        Т1еч1аг1дар.

Х1ора тобанна хьалха шен-шен цхьацца абзац ю. И абзацаш цара яцъян еза.

Изложени яцъяран бакъонаш юьйцу.

Дешархоша шаьш бина болх бийцаре бо.

                                       V.                        Жам1 дар. Текста т1ехь болх беш ларъян езаш йолу бакъо­наш.

                                   VI.                        Ц1ахь. Муьлхха а шаьш хаьржина цхьа текст яцъян.

VII. Рефлекси.

Эксперташа урокан мах хадабо.

Хаарийн тускар дузар.

-                     Изложени яцъяран бакъонаш евза.

-                     Цхьанатайпана меженаш д1аяхар.

-                     Деепричастии карчамаш д1абахар.

-                     Предложенеш вовшахтохар.

-                     Текстан тема лазор мегаш дац.

-                     XIopaабзацера микротема ларъян езар.

Экзамен оха д1алур ю!

Массарна Дела реза хуьлда!

 

ДЕШАРХОШНА БОЛХ БАН ТЕКСТ
ДАГГАРА КЪАМЕЛ

- Шелло-кх шу лайлахь. Я ца шелло? Ма дукха хан яра вай иштта
данза... Х1етахь, шу д1адоьг1на масех шо даьлча, д1аделира
къамелаш дар. Сан бехкенна. Сан йиш ца хуьлура б1аьстенан юьххьехь
гонаш ахка, совнаха га д1ахадош, асар дан. Т1аккха шун ц1ен-к1айн заза ган, аьхка муттанех дузучу стоьмех воккха а веш, шун 1индаг1ехь 1ен а... Гурахь, шуьца чекхъяьлла аьхке а юьйцуш, охьаэгна г1аш
т1егулдеш лела а... Ткъа 1аьнан ехачу буьйсанашкахь боданах, шелонах
хорам хилча, ара а ваьлла, иштта хилларш, лелларш дуьйцуш, шун сапарг1атдаккха. Со сиха вара. Х1инца со юхавирзина. Со аша т1еэцахь.

Сан кхор! Суна дагадог1у, хьо цхьа жима, эг1аза синтар дара. Д1о
колхозана беш юг1уш, стоьмаш а луш дитт хир дац аьлла, юьстах-
кхоьссина битнера хьо... Хьан дег1, худа а дела, д1адолуш лаьттара
б1аьстенан малхехь. Аса хьо, ц1а а беана, д1абуьйг1ира. Хала летира хьо
лаьттах д1а. Денна хи а дуттуш, го самсабохуш лийлира... Ахьа дук-
кха а къахьегийтира. Цундела дарий а, хаац, хьо уггар дукхадезаш дитт
дара... Х1инца хьох боккха кхор хилла.

Сан 1аж! Д1абоьг1начу шаррахьехь заза даьккхира ахьа. Шортта
стоьмаш а латийра. Дерриг генаш охьа а охкош. Аса буха г1ортораш
х1иттийра царна. Х1етте а цхьа га кагделира... Аса, сайна ма-хуу, лоь-
ралла дира хьуна.

Сан хьайба! Хьо, керта йистехь нисъяларна, атто шозза а йиира.
Шозлаг1а хьо йиъча, суна моьттура, хьан ницкъ кхочур бац юха а мар-
г1ал хеца. Амма ахьа, б1аьсте ма-елла, rlaдаьккхира. Т1аккха аса хьуна
гонаха керт йира еак1ов, кегий дечигаш а юг1уш...

 

 

 

 

21-г1а УРОК

Урокам ц1е. Даран суьртан т1етухучаьрца йолу чолхе-карара предложенеш.

Урокам тайпа. Кхетам кхолларан урок.

Урокан 1алашо:

1) даран суьртан т1етуху предложенех кхетам балар;

2) уьш даран суьртан латтамех къасто 1амор;

3) даймахке безам кхиор.

 

Урок д1аяхьар

I.                  Дешархойн ойла т1еерзор.

...Олхазарийн бошмашкахь ловзуш,

Дуткъачу гаьннаш т1ехь дека.

Юткъачу шакаршца эшарш

Цара, дилхан дог хьоьстуш, лоькху... (Мамакаев I.)

Байтан мог1анаш т1ехь болх бар.

-                     Муха ойла кхоллало xlapaмог1анаш дешча?

-                     Шеран муьлха хан дагайоуьйту дуьйцучо?

II.              Хаарийн актуализаци.

Ц1ера болх таллар д1ахьо бераша шаьш, вовшийн тетрадаш а хуьйций.

Цу хенахь цхьана дешархочо синтаксически таллам бо лакхахь ялийнчу байтан. Дийцаре до, муьлха предложенеш ю уьш.

Чекхдаха кицанаш:

а)       коьртехь хьекъал ца хилча, … (когаша къахьогу);

б)      охуш аьлларг - ... (оруш карийна);

в)      ла мел дийг1и, ... (татанаш сов хеза).

Билгалъяха меженаш.

III.           Керланиг довзар.

Интерактивни уьн т1ехь гайтина ю ши предложени:

1.                 Мох кхин а чехкабаьллера, б1аьрг белла ца вуьтуш.

2.                 Иза массарна а вевзара, дечу г1уллакхна каде ву бохуш.

Предложенеш йоьшу, толлу, билгалдоккху:     1-ра предложени цхьалхе ю, муха? хаттарна жоп луш даран суьртан латтам бу. (Дее­причастии карчамах кхоллабелла). Шолг1ачу предложенехь билгалъ- яьккхинарг даран суьртан Петуху предложени хилар ч1аг1дойту, х1унда аьлча цуьнан коьрта меженаш а ю, бохуш хуттург а ю.

Дешархоша шаьш керлачу урокан ц1е йоккху.

IV.           Т1еч1аг1дар.

1.                 1амат т1ера 54-г1а параграфера бакъо йоьшу, тидам бо предложе­ни талларан схемин.

2.                 Барта кхочушдо шардар № 265.

3.                 Дешархошка шайга болх байтар. Шардар № 266.

4.                 Бисултанов Аптин «Дег1аста» стихотворении мог1анаш т1ехь болх.

Дег1аста... Дег1аста...

Зингатан дахар а мехала лерина,

Экханан бакъо а тидаме эцна,

Маршонца нисдина, нийсонца дустуш,

Тхан дайша кхоъллинчу, г1иллакхийн дуьхъа...

- Схьалаха даран суьртан латтамаш. (Кхоьллина муха?)

V.               Урокан жам1 дар.

Дешнаш т1ехь болх. Антонимаш далор.

Чехка - (меллаша).

Сиха - (партал).

Дика - (вон).

Масалш даладе, и дешнаш цкъа къастамаш, шозлаг1а - латтамаш хуьлуш долу.

VI.           Ц1ахь: § 54, шардарш №№ 267-268.

VII.       Рефлекси.

Дешархоша урокан мах хадабо.

Хаарийн тускар дузар.

Т1етуху предложенеш: кхачаман, къастаман, хенан, даран суьртан.

Шуна Дела реза хуьлда!

 

 

22-г1а УРОК

Урокан ц1е.Бахьанин т1етуху предложенеш.

Урокан тайна. Довзийтаран урок.

Урокан 1алашо:

1)                бахьанин т1етухучу предложенех кхетор;

2)                чолхе-карарчу предложенех долу хаарш ч1аг1дар;

3)                1алам довза а, деза а, лардан а 1амор.

Урок д1аяхьар

I.                  Мотиваци яр.

II.     Хаарийн актуализаци.

1.                 Синтаксически къастам бар, сацаран хьаьркаш х1иттор.

Селхана маьрк1ажехь дуьйна ткъаесна юьртах чекхваьлла со, Асхьабан доттаг1ий бол-болчу х1уьттуш, амма, лазам бен, аса царна кхин х1умма а ца дитна.

2.                 Предложении башхаллех лаьцна дийцар.

III.           Керланиг довзар.

1.                 Уьн т1ехь предложенеш ю.

1.                 Аса плащ Неюьйхира - х1унда аьлча дог1а доладеллера.

2.                 Аса плащ т1еюьйхира - х1унда аьлча дог1а доладаларна.

2.                 Цу предложенешца болх: 1-ра предложени чолхе хилар, цуьнан шина а декъехь коьрта меженаш хилар, хаттар xlorrop- х1унда?

Маь1на къастор (бахьанин). Хуттург хилар, 2-г1а предложени тал- лар. Иза цхьалхе хилар ч1аг1дар. Коьрта меженаш шолг1ачу декъехь яц, хуттург елахь а, сказуеми дац.

3.                 Дешархоша урокан ц1е билгалйоккху.

Иоьшу § 55, толлу масалш.

IV Т1еч1аг1дар.

1.                 Барта кхочушдо шардар № 275.

2.                 Йозанца кхочушдо шардар № 276.

3.                 Варианташкахь къовсадалар. Чекхъяха предложенеш.

1.                 Б1аьстено гонаха самадолу 1алам дендина, х1унда аьлча... (т1е- еанарг шеран уггар хаза зама яра).

2.                 Хьо вог1ур ву бохуш, ... (хазахеташ бара доттаг1ий).

4.                 Экзаменна кечам (ОГЭ):

1.                 Асаран баттахь уггар дика мур бу дарбане бецаш гулъян.

2.                 Дерриг жил-1алам денделла, rla-бецан мутт долалуш, зезаг дел- лалуш хан ю иза.

3.                 Дарбане бецаш адамаш дсхаш-1аш долчу меттигна генахь лахьо еза: лаьмнашкахь, аренда, хьуьнца, аьрцнашца.

4.                 1уьйрана, малх г1еххьа лакхабаьлча, тхи доьжначул т1аьхьа, йоь- кханехь:

а)       йоькханехь дашна антоним ялае;

б) чолхе дешнаш схьаязде;

в) билгалдешан т1ехдаларан даржан масал схьаязде;

г)       деепричастии карчамаш шеца болу предложени схьалаха, цуьнан терахь схьаязде.

V.               Урокан жам1 дар.

VI.     Ц1ахь: § 55, шардар № 279.

VII.   Рефлекси.

Дешархоша урокан мах хадабо.

Хаарийн тускар чу кхин цхьа бакъо юьллу.

Баркалла! Шун 1одика йойла!

 

23-г1а УРОК

Урокан ц1е.1алашонан т1етуху предложенеш.

Урокан тайна. Довзийтаран урок.

Урокан 1олашо:

1)                1алашонан т1етухучу предложенех лаьцна кхетам балар;

2)     1алашонан а, бахьанин а предложенеш вовшех къасто 1амор;

3)     патриотически ойланехь кхетош-кхиор.

Урок д1аяхъар

I.                  Дешархойн ойла т1еерзор.

...Даймехкан стигланаш Мархех ц1анъелла,

Моьнашца йирзича

Вайн лаьттан чов... (СайдулаевХь.)

II.              Хаарийн актуализации.

1.                 ЦДахь кхочушдина шардар таллар. Дешархоша вовшийн тетрадаш хуьйцу.

2.                 Къастадо маь1наш, дуьйцу билгалонех лаьцна.

3.                 XIopaт1етухучу предложении башхаллех лаьцна дийцар.

4.     Т1етухучу предложенийн коьрта билгалонаш карлаяхар.

III.           Керланиг довзар.

1. Д1аязйо предложенеш.

1.                 Цунах лаьцна айса дийцархьама, чувирзира со.

2.                 Цунах лаьцна айса дуьйцур ду аьлла, чувирзира со.

2.                 Предложенеш йийцаре яр, царна буьззина синтаксически къас- там бар.

3.                 Билгалдоккху: 1-чу предложенехь 1алашонан латтам хилар, 2-г1а предложени 1алашонан т1етуху предложеница йолу чолхе-карара пред- ложени хилар. И сацам т1еч1аг1бо хаттарш х1иттош, маь1на дешархош- ка къастадойтуш, хуттургаш а юьйцуш.

4.                 Дешархоша урокан ц1е йоккху. Иоьшу § 56.

IV.           Т1еч1аг1дар.

1.                 Кхочушдо шардар № 284. Таллам бо цу юкъарчу предложенешна.

2.                 Тобанашкахь болх д1абахьар.

3.                 XIopaтобанна хьалха стоьла т1ехь охьайиллина текст ю (иза хила мега «Самукъане грамматики» т1ера я «Нохчийн меттан синтаксисан ’ практикум», arlo215), цу юкъара шайн-шайн т1едиллар кхочушдар.

V.               Урокан жам1 дар.

Урокехь мел дийцинчун жам1 деш, тобанашкахь бина белхаш талла а толлуш, х1ораммо ша схьакъастийна т1етухучу предложении тайпа бакъ хилар ч1аг1до.

VI.           Ц1ахь: § 56, шардар № 285.

VII.       Рефлекси.

Дешархоша шаьш урокан мах хадор.

Синквейн х1оттор.

1алашо.

Дика, йоккха.

Оьшу, х1оттайо, кхочушйо.

Дахарехь массарна а оьшу иза.

Маь1на.

Шуна Дела реза хуьлда!

 

 

24-г1а УРОК

Урокан ц1е.Бехкаман т1етуху предложенеш.

Урокан тайпа. Кхеторан урок.

Урокан 1алашо:

1)  бехкаман т1етухучу предложенех дешархой кхетор;

2)  бехкаман латтам карлабаккхар;

3)  чолхечу предложении синтаксисах долу хаарш т1еч1аг1дар;

4)  г1иллакх-оьздангаллица кхетош-кхиор.

Урок д1аяхьар.

I.    Дешархойн ойла т1еерзор.

II.                 Хаарийн актуализаци.

-                     Шина цхьалхечу предложенех бахьанин а, 1алашонан а т1етухучаьрца чолхе-карара предложенеш а еш, схьаязъе.       

1.   Тхо буьрканах ловза ца дахара. Дог1а дара дог1уш.

2.   Чохь бурко яра. Асета кор схьадиллира.

3.   Кестта экзамен ю д1аяла езаш. Со дикка кечам бан дезаш ву.

4.   Хьаьжа-Мурд оьрсашна т1евеана. Шемал х1аллаквеш, парна гloдийр ду цо.

5.   1алхас даийтина хабар. Хьамид волчу чувирзира со.

-                     Болх тобанашкахь кхочушбо, xlopaпредложени толлуш, цуьнан кепах, башхаллех дийцар.

III. Керланиг довзар.

1.   Уьн т1ехь ялийна предложенеш ю.

1.   Нагахь санна тахана харцдерг дуьйцу-кх ахьа, кхана цхьа а тешар вац хьох.

2.   Нагахь санна тахана ахьа харцдерг дийцахь, кхана цхьа а тешар вац хьох.

3.   Тахана харцдерг дийцахь, кхана цхьа а тешар вац хьох.

Х1окху кхаа предложенех хьалхарниг чолхе ю, ткъа важа шиъ - цхьалхе.

2.   Синтаксически толлу хьалхара предложени, ч1аг1до иза чолхе хилар, xlopaмеженах лаьцна къаьсттана дуьйцу.

3.   Нагахь санна тахана харцдерг дуьйцу-кх ахьа (бехкаман mlemyxyпредложени), кхана цхьа а тешар вац хьох (коьрта предложени).

Дешархоша шаьш жам1 до дийцинчун, урокан ц1е йоккху.

III. Т1еч1аг1дар.

1.   Йоьшу § 57, тидаме оьцу масаллин таллам.

2.   Барта кхочушдо шардар № 289.

3.   Кхоллараллин болх. Шардар № 290. Бехкаман латтамех бсхкаман т1етуху предложенсш еш, схьаяздо.

4.   Экзаменна кечам.

1.   Цуьнан тайпа-тукхум, схьаваьлла меттиг яц бохуш, дийцина наха соьга.

2.   1аьлбага Шелах лаьцна хеттарш стенна до-те аьлла, цецвелира Болат.

3.   Мансур 1аламат майра, хьекъале, куьце стаг хилла бохуш, дуьйцу.

IV.  Т1едиллар.

1.   Дешхьалхенан г1оьнца кхолладелла дош схьаязде.

2.   Ц1еран хоттаман сказуеми шена чохь долу предложении терахь схаязде.

3.   Бахьанин т1етуху предложени схьалаха.

V. Урокан жам1 дар.

1.   Ц1ахь: бакъо 1амо § 57; шардар № 293.

VI.  Рефлекси.

Дешархоша шаьш урокан мах хадабо.    

Хаарийн тускар чу кхин цхьа бакъо юьллу.

Шуна Дела реза хуьлда!

 

 

25-г1а УРОК

Урокан ц1е.Латтамийн т1етуху предложенеш. 1амийнарг карладаккхар, т1еч1аг1дар.

Урокан 1алашо:латтамийн т1етуху предложенеш карлаяхар; лат­тамех латтамийн т1етуху предложенеш къасто 1амор; т1етухучу пред­ложении коьрта билгалонаш дагахь латтор; ненан матте безам кхиор.

Урок д1аяхьар

I.    Дешархойн ойла т1еерзор.

Де дика хуьлда шун,

Сан хьоме дешархой!

Самукънечу дог-ойланца Д1айолор вай вайн урок.

Баккхийчу кхиамашца Иза д1аяхьа реза дуй шу?

II.              Ц1ахь бина болх таллар.

Дешархоша ц1ахь кхочушдина шардар доьшу, чолхе предложенеш билгалйоху, т1етухучу предложенийн тайпанаш дуьйцу.

-                     Дешархойн хаарш толлу 1амийнарг карладаккхарца леринчу хаттаршца.

1.   Стенах олу чолхе-карара предложени?

2.   Х1ун башхаллаш ю чолхе-карарчуй, чолхе-цхьаьнакхеттачуй предложенешна юкъахь?

3.   Латтамийн т1етуху предложенеш маса тайпана ю?

4.   Латтамех латтамийн т1етуху предложенеш къасто х1ун хаа деза вайна?

-                     Шайн жоьпаш масалшца т1еч1аг1де.

III. 1амийнарг т1еч1аг1дар.

Шардар № 294. Цхьалхечу кхаа предложенех чолхенаш а кхуллуш, схьаязде. Церан д1ахоттам схемашца билгалбаккха.

Кеп: Суна хета. И чолхе шардар цуьнга кхочушдалур дац. Цо па­раграф т1ера бакъо ца 1амийна. - Суна хета, и чолхе шардар цуьн­га кхочушдалур дац аьлла, х1унда аьлча цо параграф т1ера бакъо ца 1амийна.

1.   Аьхка ялтийн аренашка иза дена т1аьхьавоьду. Цунна шийла хи хьора цо. Иза дена хазахетара.

2.   Цо соьга кехат даийтира. Хьо цаьрга веанера. Шуьшиъ талла лийлира.

3.   Нурдин схьакхечи. Хаам бира гуламан куьйгалхочуьнга. Массо а цо олучуьнга ладог1а севцца бара.

IV.  Сада1аран миноташ.

- Аса нийсаниг аьлча, шу хьалаг1овттур ду, со г1алатъяьлча, шу охьаховшур ду.

1.   Чолхе-карарчу предложенера цхьа предложени вукхунах йозушший, кхетошший хуьлу.

2.   Коьртачу предложенера ц1ердош я цуьнан маь1нехь долу кхин дош билгалдечу предложенех кхачаман mlemyxyпредложенешолу.

3.   Т1етуху предложени шех йозуш а, цо кхетош а йолчух коърта предложениолу.

4.   Маца? мича хенахь? хаттаршна жоп а луш, коьртачу предложени чохь дуьйцуш долчун хан а гойтуш йолчу т1етухучу предложенех хенан mlemyxyпредложенешолу.

5.   Коьртачу предложени чохь дуьйцуш долчун сурт, кеп гойтучу т1етухучу предложенех бахьанин mlemyxyпредложенешолу.

6.   Коьртачу предложени чохь дуьйцуш долчун бахьана гойтучу т1етухучу предложенех бахьанин mlemyxyпредложенешолу.

7.   1алашонан mlemyxyпредложениолу коьртачу предложени чохь дуьйцуш долчун хан гойтучух.

V. Вовшийн талларан диктант.

1.   Де-дийне мел дели, хазлуш, толуш, кхуьуш ю тхан Соьлжа-Г1ала. (Хенан т1ет.)

2.   Нагахь санна xlopaурокана аша дика кечам ца бо-кх, шуьга экзаменаш д1аялалур яц. (Бехкаман т1ет.)

3.   Тховса х1ораммо дика сада1а, х1унда аьлча кхана вайн чолхе некъ бан беза. (Бахьанин т1ет.)

4.   Нана шена реза хир яц-те бохуш, цо мел аьлларг кхочушдан rlepтара к1ант. (1алашонан т1ет.)

5.   Кегийрхой ладоьг1уш Iapa, воккхачо х1ун олу-техьа шайга бо­хуш. (Даран-суьртан т1ет.)

Xlopaпредложенехь Нетухучу предложенийн тайпа билгалдаккха, цул Наьхьа шишшаммо вовшийн болх талла.

VI.  Х1ораммо диктантехь язйинчу предложенийн масалца, дага а лаций, предложенеш язъе.

Дешархоша шаьш бинчу белхан мах хадор.

«Латтамийн т1етуху предложенеш» теманах со дика кхетта ...

«Латтамийн т1етуху предложенеш» теманах со кхетта, делахь а ...

«Латтамийн т1етуху предложенеш» теманах со ца кхетта ...

VII. Ц1ахь: §§ 53-57 карлаяха.

Лела ца хиъна нускал, олла баьхьна яй санна, юхадеана.

Предложенина синтаксически къастам бе. Цу кицанан маь1на дос­туш, жима сочинени язъе.

 

 

26-г1а УРОК

Урокан ц1е.Хуттургаш йоцчу чолхечу предложенех юкъара кхе- там.

Урокан тайна. Кхеторан урок.

Урокан 1алашо:

1)    хуттургаш йоцчу чолхечу предложенех кхетам балар;

2)    чолхе-цхьаьнакхетта предложенеш карлаяхар;

3)    чолхе-карара предложенеш карлаяхар;

4)    г1иллакх-оьздангаллица кхетош кхиор.

Урок д1аяхьар

I. Дешархойн ойла т1еерзор.

Я воккханиг воккха вац,

Я жиманиг жима вац,

Эверестан, Эльбрусан баххьаш Хьалха санна лекха дац... (Сулейманов А.)

Дешнийн маь1на достуш, сацаран хьаьркаш х1иттош, предложенеш а, меженаш а къастош, болх д1абахьар.

II.   Хаарийн актуализаци.

1.    Шовдано хьогалла д1айоккху, ткъа хазчу дашо дог дашадо. (Пред­ложении буьззина синтаксически таллам бо.)

2.    Хаттаршца болх.

-                     Вай д1аязйина предложени муьлха предложени ю?

-                     Стенах хаьа вай на иза чолхе-цхьаьнакхетта предложени хилар?

-                     Муьлха билгалонаш евза вайна чолхе-цхьаьнакхеттачу предложе­нии?

-                     Муьлхачу предложенех олу чолхе-карара предложени?

-                     Муьлхачу синтаксически г1ирсаца д1ахоттало коьртачарах т1етуху предложенеш?

-                     Т1етухучу предложении маь1не хьаьжжина, муха екъало уьш?

3.    Уьн т1ехь болх д1абахьар.

Шина дешархочо интерактивни уьн т1ехь йолу хуттургаш йоькъу:

1.    Цхьаьнакхетаран хуттургаш.

2.    Карара хуттургаш.

3.    Хуттурган дешнаш.

III.    Керланиг довзар.

1. Д1аязйо предложенеш.

1.    Малх дикка лакхабаьллера. Х1инца а йохъялаза яра. (Цхьалхе предложенеш.)

2.    Малх дикка лакхабаьллера, амма х1инца а йохъялаза яра. (Чолхе-цхьаьнакхетта предложени.)

3.    Малх дикка лакхабаьллера, х1инца а йохъялаза яра. (Хуттург йоду чолхе предложени.)

2.   Дешархоша урокан ц1е билгалйоккху.

3.   Йоьшу § 58.

III. Т1еч1аг1дар.

1.    Кхочушдо шардар № 300.

2.    Тобанашкахь болх. Чекхъяха предложенеш.

1.    Стиглара мархаш д1аяй, ...

2.    Б1аьргаш чу бода х1оьттира суна, ...

3.    Латта дегадо, ...

4.    Ворх1азза юста- ...

V.   Урокан жам1 дар.

VI.     Ц1ахь: § 58, шардар № 301.

VII.  Рефлекси.

1.    Дешархоша урокан мах хадор.

2.    Хаарийн тускар дузар.

3.    Къастаде шаьш нийса лорург:

4.    Урок яра кхетаме, чулацаме, самукъане, пайде.

 

 

27-28-г1а УРОКАШ

Урокан ц1е.Хуттургаш йоцчу чолхечу предложенешкарчу цхьалхечу предложенийн маь1наш а, сацаран хьаьркаш х1иттор а.

Урокан 1алашо:

1)    хуттургаш йоцу чолхе предложенеш цхьаьнакхетаран а, карара а хуттургаш я хуттургийн дешнаш а доцуш, еккъа цхьана эшарца цхьаьнакхетта хилар довзийтар, оцу предложенешкахь йолчу цхьалхе­чу предложенийн тайп-тайпана маь1наш хилар билгалдаккхар, ненан матте а, махке а болу безам алсамбаккхар.

Урокан тайна: довзийтаран.

Урокан д1ах1оттам: дешархошка маршалла хаттар, дог-ойла т1еерзор, белхан меттиг кийча хилийтар.

Урок д1аяхьар

I.     1амийнарг карладаккхар.

Чолхечу предложенех долу хаарш карладоху.

-                     Чолхе предложени муха билгалйолу вайна?

-                     Муьлха тайпанаш девза вайна церан?

-                     Муха къаьста уьш вовшех?

-                     Дозаран, дуьхьалара, къасторан хуттургаш муьлхачу чолхечу предложенехь хуьлу? Х1унда?

-                     Карара хуттургаш муьлхачу предложенеш кахь хуьлу?

-                     Карара уьйр бохург х1ун ду?

Хуттургаш а, хуттургийн дешнаш а шайца муьлхачу предложенешкахь хуьлу?

-                     Маса грамматически лард хила еза чолхе-карарчу предложенехь?

Д1аязъе иштта предложенеш.        

Лойша су на шийла шовда, амма ц1ена шовда ло!

-                     Шийла мох хьаькхира, х1орд ловза а белира. Эцццахь, кет1ахь, цхьаъ вист а хилира, Авалу цунна дуьхьал ара а велира.

Суна ца хаьара, хьан сох сакъералойла а, сан г1айг1анах хьан кийрара г1айг1а ешнийла а. Юткъачу мархашна т1ехьара наг-наггахь гучукъедачу малхо йовхо ца лора, х1етте а Ибрах1има х1умма а тергал ца дора. Атта деза массарна а. Цу т1е, цецбуьйлу, х1унда дазделла базарахь жижиг, даьтта бохуш.

II.   Керла коьчал йовзийтар.

Хуттургаш йоцчу чолхечу предложенешкарчу цхьалхечу предложенийн тайп-тайпана маь1наш хуьлу:

1.    Нийсачу кхачаман маь1на: Хьамзатана хиира шен ц1е ненан вашас тиллиний.

Хьамзатана хиира (х1ун?) ...

Хьаьрк дац, х1унда аьлча и нийсачу кхачаман маь1на ду.

2.    Хенан маь1на: Дог1а соцур ду - тхо новкъадевр ду. (Маца?)

3.    Дуьхьалара маь1на: Тоххарсхь арахь серлаяьллера - иза х1инца а йижна 1уьллуш яра. (Тире юьллу, и ца йиллича, амма хуттург йог1у маь1ница).

4. Бехкаман маь1на: Вижна вуьсий хьо.

 

Хуттургаш йоцу чолхе предложени	Хаьркаш	Царна чуйоьлхучу предложенийн маь1наш
Зануна хиира и куз шен ден нанас эцний.	дац	Нийсачу кхачаман маь1на: Зануна хиира (х1ун?) и куз шен ден нанас эцний.
Дог1а соцур ду - тхо новкъадевр ду.	тире	Хенан маь1на: (маца? Дог1а сецча, тхо новкъадевр ду.
Тоххарехь чохь 1аржъеллера - иза х1инца а бодашкахь 1аш яра.	тире	Дуьхьалара маь1на: Тоххарехь чохь 1аржьеллсра, амма иза х1инца а бодашкахь 1аш яра.
Вижна вуьсий хьо - ч1ерий хир дац хьуна.	тире	Бехкаман маь1на: Нагахь санна хьо вижна вуьсу-кх, ч1ерий хир дац хьуна.
Арахь дог1а дог1ура - аса четар схьаийцира.	тире	Бахьанин а, т1аьхьалонан а маь1на: Арахь дог1а дог1ура, цундела аса четар схьаийцира. Арахь дог1а дог1уш хиларна, аса четар схьаий­цира.
Шед туьйхира - говр чаболахь д1аиккхира.	тире	Даран, хиларан сихха хуьлу хийцар.
Аса коьрта куй тиллира: арахь шийла яра.	шит1адам	Т1аьхьалонан а, бахьанин а маь1на: Аса коьрта куй тиллира, х1унда аьлча арахь шийла яра.
Говраш юьйлаелира, горгали бека болабелира, салаз д1ахахкаелира.	ц1оьмалг	Цхьа хилам вукхунна т1аьхьа хилар.
Даьржинчу пет1аматна т1ехула хьийзара къорза полларчий; накхармозий Нома лелара зеза- гашна т1ехула, дургал а оьцуш	ц1оьмалгаца т1адам	Чолхечу предложении цхьа дакъа я ший а дакъа ц1оьмалгашца хилар.

III.    1амийнарг т1ечаг1дар.

TIepaсхьаязъе цкъа хьалха цхьанатайпанчу меженашца йолу цхьалхе предложенеш, юха - хуттургаш йоцу чолхе предложенеш. Хут­тургаш йоцчу чолхечу предложенешна чуйог1учу цхьалхечу предло- женийн маь1на билгалдаккха. Сацаран хьаьркаш х1итторан бахьанаш довзийта.

1. Селитин а сакъсралора тахана: де хаза дара. 2. Дола де хьайн йи- жарийн: царна нехан алар далахь, эхь уггар хьалха хьуна кхочу. (М.С.) 3. Массо меттехь суьйнаш, к1егий, буц йижна, буххелц яына. 4. Аса корта хьалаайъира: ц1ера хьалха, гоьрга т1ехь, хиъна Iapaхьархо, тал- лархочуьнца къамел а деш. 5. Вагон чу велира иза, не1арш д1акъовла- елира, аьчкан некъа т1ехь чкъургаш керча юьйлаелира. 6. 1аж дага а беана, кисанара схьа а баьккхина, бацала хьокхуш ц1анбира аса. 7. Ире долуш хила лаьий хьуна - ницкъ ма кхоабе. 8. Доклад дика хийтира суна: цу т1ехь вайн халкъан яздархойн исбаьхьчу произведенех лаьцна дуьйцура. 9. Ламанан хиш дистинера, т1ешна т1е девллера. 10. Мелчу махо коьртара месаш ловзайора, х1ордкеманийн басаевлла байракхаш лестайора.

IV.     Урокам жам1 дарца дешархойн хаарийн актуализаци яр.

Дешархоша вовшашка хаттарш дарца я вовшийн талларца т1еч1аг1до шайн хаарш. Нийса дерг я доцург билгал а деш. XIopaшаьш вовшашна лучу хаттарна масалш даладо.

-                     Хуттургаш йоцчу чолхечу предложенешкахь цхьалхечу предло­женешна юккъе ц1оьмалг маца юьллу?

-                     Церан вовшашца уьйр хила еза я ца еза?

-                     Яьржина хилар, цахилар тидаме эца дезий? Церан вовшашца йолу уьйр муха хила еза?

-                     Щоьмалгаца т1адам маца х1оттабо?

-                     Уьш вовшех к1езиг йозуш ....

-                     Ч1ог1а яьржина ....

-                     Кхачаме маь1на долуш хила еза я ....

-                     Барта уьш билгалйо стенда?

-                     Ткъа йозанехь? ....

V.   Ц1ахь: жима сочинени-дийцар язде.

«Со доьшуш ца хилча?»

VI.     Рефлекси.

-                     Суна атта хийти ....

-                     Со кхетта ....

-                     Суна кхета хала дара ....

-                     Аса сайна т1ехь кхин а болх бан беза.

VII.  1амийнарг т1ечаг1дар.

Масалш т1едуза, царах xlapaтайпа предложенеш хуьлучу кепара:

1)    цхьанатайпанчу меженашца йолу цхьалхе предложенеш;

2)    хуттургаш йоцу чолхе предложени, шен дакъошна юккъе ц1оь- малг йилла езарг;

3)    хуттургаш йоцу чолхе предложени, шен дакъошна юккъе т1адам- ца ц1оьмалг йилла езарг.

Ken:1) Юьртан шуьйра урам ц1енойн маг1арша хьалабуьзна. - Юьртан шуьйра урам ц1енойн маг1арша хьала а буьзна, хи т1е кхаччалц д1а а боьду.

2)    Юьртан шуьйра урам ц1енойн маг1арша хьалабуьзна, уьш хаза го хинан лекхачу берда т1ера.

3)    Юьртан шуьйра урам ц1енойн маг1арша хьалабуьзна; уьш хаза го хинан лекхачу берда т1ера, таьллийн, декхнийн, декнийн соьналлина т1ехьа лечкъаш болчу.

1)    Юьрта т1ехьара хьаладолура Басс.

2)    Ц1а дина дукхашерийн диттех.

3)    Юьртана гонаха шера аренаш яра.

4)    Шен кегийчу корашца шуьйрачу тхевнна к1елхьара эсала схьа- хьоьжура ц1а.

1амийнарг т1ечаг1дар.

Д1аеша. Бахьанин маь1на шайца долу хуттургаш йоцу предложе­неш схьалаха. Муьлха сацаран хьаьрк х1оттийна оцу предложенешкахь? Х1ун ц1е тиллина текстехь оцу хьаьркана? Х1унда?

Оцу дагалецамечу деношкахь класс сацаран хьаьркашца болх беш яра. Тхан хьехархо цхьа башха, тамашена ю: цо, таллархочо санна, чекхдохура тхо т1адамашна а, ц1оьмалгашна а юккъехула.

Некъахьовзам ца хуьлуш, шит1адамна т1екхечира тхо.

-                     Бераш, хаьий шуна, шит1адам бохург х1ун ду?

Тхо диет ца хуьлуш Iapa. Тхуна мичара хуур дара иза?

-                     Шит1адам - иза схьаделладелла кор ду... Масала, аса кор схьадилли. Х1ун ги суна? Корах ара д1ахьовсал! Суна хьех, талл, акаци ги. Шит1адаман кор схьадоьллур ду вай: новкъахула д1асалелаш адамаш, машенаш, ворданаш го.

Тхо кхийтира. Шит1адаман кораш д1асаделла дуьйладелира тхо тхайн ма-хуьллу. Массарна а хууш ду кораш, б1аьста, арахь йохъелча бен, доьллуш цахилар. Д1асаделладели шит1адаман кораш: дека дуьй­ладелира къилбанан мехаш, лаьмнаш т1ера хиш охьадуьйладелира. Арахь йохъелира.

Суна дезаделира и сацаран хьаьрк. Х1етахь дуьйна хазахетарца а, дикане сатийсарца а д1асадоьллу аса и исбаьхьа хьаьрк.

1амийнарг т1ечаг1дар.

Д1аеша хуттургаш йоцу чолхе предложенеш. Дийца, х1ун маь1на ду царна чуйог1учу цхьалхечу предложенийн. Сацаран хьаьркаш х1итто- ран бахьана довзийта.

1. Тавсолтас ша дан дагалаьцна дов цу сохьта ца дора: массо axlyманна шен меттиг хоржура цо. 2. Ииллина ладоьг1уш, юлаелла хила дезара цуьнан: данза диснарг сиха гора Тавсолтина. 3. Нурседа, гирз даьлча санна, шен г1анта т1ехь д1асахьера: иза кхоьрура, х1инца, ша а йолчохь, Анна Львовнас и г1уллакх дийца долийча, шен айкхъялар гучудаларна.

 

 

29-г1а УРОК

Урокам ц1е.Хуттургаш йоцчу чолхечу предложенешкахь сацаран хьаьркаш: ц1оьмалг, ц1оьмалгаца т1адам.

Урокам тайма. Керла тема йовзийтар.

Урокам Iaлашo:

1)    хуттургаш йоцчу чолхечу предложенешкахь тиреш, шит1адам биллар карладаккхар;

2)    хуттургаш йоцчу чолхечу предложенешкахь ц1оьмалг а, ц1оьмалгаца т1адам а билла хаар;

3)    дешархойн шайн махке безам кхиор.

Урок д1аяхьар

I.Дешархойн ойла т1еерзор.

Зама ч1ог1а чолхе елира; адамашна хала дара дахаран некъ д1акхехьа, массо а маь11ехь некъаш дихкина хиларна.

-                     Муьлха хан ю цу предложенехь юьйцург?

-                     Х1инца муха ду вайн дахар?

II.   Дешнаш т1ехь болх бар.

Чолхе дешан маь1на муха ду?

Чолхе - иза чух-чухула, хала, маситта бохург ду.

Иштта чолхе предложенеш а хуьлу шина а, маситта а цхьалхечу предложенех лаьтташ.

III.    Ц1ера болх толлу.

1.    Дуьйцу цу шардарехь сацаран хьаьркаш х1итторх лаьцна.

2.    Лакхахь язйинчу предложенина буьззина синтаксически къастам бо. Дуьйцу xlopaпредложении меженах лаьцна шайна хуург.

IV.     Керла коьчал йовзийтар д1ахьо предложенеш т1ехь болх барца.

-                     Еша бакъо § 59.

-                     Дийца, муьлха бакъонаш еза вайна, лахахь язйинчу хуттургаш йоцчу предложенешна хьаьркаш дахка хаа.

Д1аязйо предложенеш. Хуттургаш йоцчу чолхечу предложенеш­кахь йолу цхьалхе предложенеш муьлхачу хьаьркаца вовшахъязор яра, ойла а яй, хьаьркаш д1ах1иттаде, къовларш д1адаха.

1.    Ц1енош чуьра йовхо схьахьаьдира () цхьацца татанаш а хезира.

2.    Поезд д1аболабелира () вагонаш чохь болчара куьйгаш лесто долийра.

3.    Тов хала ловра аса () т1ейог1у буьйса набарза а, еха а хир юй, хаьара суна, цундела реза вара дикчу стагаца хабарш дуьйцуш хан яйа.

V.   Т1еч1аг1дар.

1.    Дешархоша шаыи кхочушдо шардар № 302.

2.    Тобанашкахь болх.

Шайна еллачу схемашца Даймахках лаьцна предложенеш ялае:

а)       чолхе-цхьаьнакхетта предложени;

б)      коьрта предложени - Петуху предложени;

в)      Петуху предложени - коьрта предложени - Петуху предложени;

г)       хуттургаш йоцу чолхе предложени.        

VI.     Урокан жам1 дар.

- Тахана х1ун керланиг хии шуна?

VII.  Ц1ахь: § 59 еша, шардар № 303.

VIII. Рефлекси.

Дешархоша урокан мах хадор.

Хуттургаш йоцчу чолхечу предложенина кластер яр
Нийсачу кхачаман маь1нехь елахь, цхьа а хьаьрк ца х1оттадо.	Вовшашца ч1ог1а уьйр елахь, уьш дукха яьржина яцахь, юккъе ц1оьмалг юьллу.	Хенан маь1нехь елахь, юккъе тире юьллу.	Дуьхьалара маь1нехь елахь, юккъе тире юьллу.
Бехкаман маь1нехь елахь юккъе тире юьллу.	Т1аьхьалонанмаь1нехь елахь, юккъе тире юьллу.	Бахьанин маь1нехь елахь, юккъе шит1адам буьллу.	Вовшех к1еззиг йозуш елахь, ч1ог1а яьржина а, кхачаме маь1на долуш а елахь, ц1оьмалгаца т1а­дам х1оттабо.

1одика йойла!

30-гIа УРОК

Урокам ц1е.Хуттургаш йоцчу чолхечу предложенешкахь саца- ран хьаьркаш тире, шит1адам.

Урокам тайма. Довзийтаран урок.

Урокам г1ирс: книга, ручка, тетрадь, ИКТ-г1ирсах пайдаэцар.

1алашо: хуттургаш йоцчу предложенешкахь сацаран хьаьркаш х1итто 1амор, чолхе хуттургаш йоцчу предложенехь къамелехь а, йозанехь а пайда эца 1амор.

Урокам некъ

Белхан меттигаш кийча хилар таллар. Маршалла хаттар.

I.Берийн ойла дешарна т1еерзор (мотиваци яр).

Ц1ераболх таллар.

Карладаккхар.

Т1екхечира хаза б1аьсте.

Х1инца а йохъялаза яра. (Цхьалхе предложенеш.)

Т1екхечира хаза б1аьсте, амма х1инца а йохъялаза яра. (Чолхе-цхьаьнакхетта предложени.)

Т1екхечира хаза б1аьсте, х1инца а йохъялаза яра. (Хуттургаш йоцу чолхе предложени.)

Цхьаьнакхетаран я карара хуттургаш а йоцуш, я хуттургийн дешнаш а доцуш, еккъа цхьана эшарца цхьаьнакхеттачу цхьалхечу предложенех лаьтташ йолчу чолхечу предложенех хуттургаш йоцу чолхе предложени олу.

II.                   Керла коьчал йовзийтар.

Дешархоша тобанашца болх бан тарло.

1-ра тоба.

Хуттургаш йоцчу чолхечу предложени юкъа йог1учу шина предло­жени юккъе тире йиллар бакъонца т1е а ч1аг1деш, ялайо предложенеш:

хенан маь1нехь (маца?) Аьхке т1екхочур ю - тхо сада1а rlypду.

дуьхьалара маь1нехь: Ворх1азза юста - цкъа хадае.

бехкаман маь1нехь: Йовхо лах ца лой - хала хир ду асар дан.

т1аьхьалонан маь1нехь: Олхазарш схьадаьхки - хьун денъели.

Предложенеш теллинчул т1аьхьа дешархоша кластер ялайо.

 

 

 

                                                                                     

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

2-г1а тоба.

Хуттургаш йоцчу предложенешкахь сацаран хьаьркаш яхкаран бахьана довзийта (шит1адам буьллу, чолхе предложени бахьанин маь1нехь елахь) ялайо предложенеш:

Маяк йогуш яцара: 1ай иза оьшуш яцара.

Болар сихдина eorlypaк1ант: горгали бекале школе д1акхиа везара.

Буьйсана юьртара бахархой д1атийра: арахь шийла дарц дара хьоькхуш.

Тхан корматалла шатайпа яра: тхо мохк толлуш дара.

Тире йилларан бакъонаш т1еч1аг1ъяр:

1. Предложенеша г1уллакхийн чехка хийцадалар гойтуш хилахь, масала: Нехча охьаюьйжира - цхъогало иза сихха д1акхаъллира.

1. Хьалхарчу предложении чулацамна дуьхьал шолг1ачун чулацам хилахь, царна юккъе а тире юьллу, масала: Баркалла ала воллура иза к1антана - важа чехкачу боларца къайлавелира.

3.    Шолг1ачу предложенехь дуьйцучун бехкам я хан билгалъеш хьалхарниг хилахь, царна юккъе а тире юьллу, масала: Дог1а дог1учуьра сецира - тхо болх бан д1axlummupa.(Хенан маь1нехь ю предложе­ни.) Ире долуш хила лаьий хьуна - ницкъ ма юсоабе.(Бехкаман маь1на ду предложении.)

4.    Хьалхарчу предложении чулацам шолг1ачуьнца бузуш хилахь, масала: Дас хьекъале дош олу - к1ант ойлане волу.

III.    1амийнарг т1еч1аг1дар.

1. Кхочушдо шардар.

Т1едиллар кхочушдо хьехархочун г1оьнца. Барта кхочушдан а тарло.

-                     Муьлха хьаьрк xIottoдеза ялийнчу предложенешкахь, билгалдо дешархоша.

Школехь йоккха перемена д1айолаелира (?) уьйт1ахь дешархойн г1овг1анаш евлира.

Светофоран ц1ен лампа летира (?) д1асайоьлхуш йолу дуккха а машенаш севцира.

Хийла мецаниг ахьа вузийна (?) шелвелларг ахьа вохвина (?) хийла буьйса аганан Ножа т1ехь ахьа яйъина.

Цо боххург а деш, д1ах1оьттира Сулиман (?) т1аьхьа ца вуьсура, книга а йоьшура.

IV.     Дозуш долу къамел кхиор.

1аламан суьртах лаций жима дийцар язде. Хуттургаш йоцчу чолхе- чу предложенех пайда эца.

V.   Жам1 дар.

VI.     Ц1ахь: 1амае параграф, кхочушде шардар № 305.

VII.  Рефлекси.

-                     Со кхийтира ....

-                     Суна хала дара ....

-                     Юха урокехь ....

-                     Аса къахьега деза ....

31-г1а УРОК

Урокан ц1е. Хуттургаш йоцчу чолхечу предложенех 1амийнарг т1еч1аг1дарна талламан болх.

1. Чекхъяха хуттургаш йоцу чолхе предложенеш.

1.    Тхо кхераделира ... (бахьана).

2.    Аса дукха хьалха яздинера доттаг1чуьнга кехат ... (дуьхьала).

3.    Стигал къевкъира ... (сихха хуьлу хийцадалар).

2. Хуттургашца йолчу чолхечу предложенех хуттургаш йоцу чолхе предложенеш кхолла. Д1аязъе уьщ, сацаран хьаьркаш а х1иттош.

1.    Еза книга, х1унда аьлча цо шуна керланиг довзуьйтур ду.

2.    Аса юха а кхайкхира цуьнга, амма иза дуьхьал вист ца хилира.

_________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________

3.    Билгалдаккха, хуттургаш йоцчу чолхечу предложенехь тире х1унда йиллина.

Шерашна ц1ена хи деза - лардийр ду вай хиш.

1.    Цхьана предложенехь дуьйцург вукху предложенерчунна маь1ница дуьхьал ду.

2.    Предложенеша гойту сихха хуьлу хийцадалар.

3.    Шолг1ачу предложенино хьалхарчу предложенехь дуьйцург т1еч1аг1до.

4.    Билгалдаккха, х1унда лаьтта хуттургаш йоцчу чолхечу предложенехь шит1адам.

Мел евза ярташ ягарйича, со кхийтира: уьш массо а хин йистехь лаьттара.

1.    Шолг1ачу предложенино гойту хьалхарчу предложенехь дуьйцучун бахьана.

2.    Шолг1ачу предложенино хьалхарчу предложении чулацам схьабоьллу.

3.    Цхьана предложенехь дуьйцург вукху предложенерчунна маь1ница дуьхьал ду.

5.    Хуттургаш йоцчу чолхечу предложенешкахь х1итгаде саца- ран хьаьркаш.

1.    Амма Ахьмад лор д1авахийта реза ца хилира цуьнан ког ч1ог1а лозура.

2.    Лампанаш латор ю силам динчу некъа т1ехь серлонан таммаг1анаш гучудевр ду.

3.    Б1аьста ло дешначуьра лаьттан к1айдаргаш къаста йолало лайн зезагийн куйнаш делало.

4.    Айаделла кема, чохь лоькхуш зурма а йолуш, берда йисте кхочур ду чу кузаш тийсина кечдина гила-кема цунна юххера дукха сиха д1ахьодур ду.

6.    Таблици чу д1аязде предложенийн терахьаш.

1. Цуьнан байташа, цо ша йоьшуш йолчу, боккха т1е1аткъам бора ладог1архошна. 2. Карги т1е а хьоьжуш доьлхура тхо, xlerreа юькъа хьун иолчохь тиладелира. 3.Я стигал яра б1аьстенца къекъаш, я г1овгlaяьккхинарг т1еман дур дара. 4. Бетина хаьара, Султан мел сутара стаг ву. 5. Нагахь ахьа аьлларг ца до-кх, вайшиннан барт хир бац. 6. Мохьмад массарна а дукхавезара, х1унда аьлча иза догц1ена стаг вара. 7. Бумбареш санна, х1аваэхь даккхий чимаш хьийзаш, ло доладелира. 8. Сахиллалц хьийжира тхо - бахнарш схьа ца кхечира. 9. Цхьа а стаг ца кхийтира суна дуьхьал: дукха хьалхе дара. 10. Вижна 1уьллучунна хьажа юккъе кхетта иза, буьччалг axIottoiii. 11. Ур-атталла олхазарш а дацара декаш хезаш, мох а бацара г1аш дегош. 12. Со дийца воллу шуна, х1ун хийцамаш хилла сан дахарехь кху т1аьхьарчу шерашкахь.

 

 

32-г1а УРОК

Урокан чулацам.Мотт а, цуьнан маь1на а, коьрта билгалонаш а. Меттан 1илманан дакъош а, церан маь1наш а.

Урокан 1алашо: меттан маь1нах, билгалонех, меттан 1илманан дакъойх а кхетам балар.

Урок д1аяхьар

1.    1амат т1ерачу а, меттан 1илманан кхечу белхех а пайда а оьцуш, хьехархочо х1окху урокан чулацам дешархошка д1акхачабо лекции формехь.

2.    Дешархошка д1аяздойту меттан 1илманан дакъош.

3.      Уьш дагахь латтор т1едуьллу царна.

4.       Дешархошка йоьшуьйту бакъо.

5.       Ц1ахь 1амо ло параграф а, упражнени а. Урокана кечам беш, де- шархошна т1едуьллу хаттарех пайдазцар.

 

33-34-г1а УРОКАШ

Урокан чулацам.Мотт а, цуьнан маь1на а.

Урокан 1алашо: мотт кхиарх, цуьнан маь1нех, меттан 1илманах, цуьнан дакъойх кхетамбалар.

Урок д1аяхьар

I.     Ц1ахь бина болх таллар.

II.   Урокан керлачу чулацамах кхетамбалар.

1. Кху урокан чулацам дешархошка д1акхачабо лекцин формехь. Оцу лекци-урокан чулацам х1окху лехамашна жоп луш хила беза:

-                     Мотт - адамашна юкъара уьйр латтош болу г1ирс.

-                     Дуьненан меттанаш, церан башхаллаш.

-                     Меттан 1илманан дакъош.

-                     Ненан мотт хаа безар, цуьнгахьа безам хилар.

-                     Г1арабевллачу 1илманчаша нохчийн маттах а, ламанхойн барта поэзех а лаьцна аьлларг.

III.    Йоьшуьйту бакъо.

Нохчийн меттан маь1нах кхетор к1аргдийр ду упражнени кхочушъяро.

IV.     Ц1ахь:

V.   Урокан жам1 дар.

 

 

35-36-г1ий УРОКАШ

Урокан чулацам.Литературно меттан стилаш а, церан башхал­лаш а.

Урокан 1алашо: нохчийн литературни моттий, цуьнан стилашший муха кхоллаелла, цуьнан х1ун диалекташ ю дешархой кхетор.

Урок д1аяхьар

I. Дешархошка барта жоьпаш долуьйту хаттаршна:

1.    Маца кхолладелла нохчийн меттан йоза-дешар?

2.    Хаа а, беза а х1унда беза шен ненан мотт?

3.    Х1ун маь1на ду нохчийн мотт хааран, иза безаран?

II.   Дешархошка дагахь схьадуьйцуьйту оьрсийн яздархочо Толстой Л.Н. а, 1илманчаша а нохчийн маттах лаьцна аьлларг.

III.    Керлачу урокан чулацамах кхетамбалар.

1.    Классехь йоьшу бакъо.

2.    Дешархошка оцу параграфан план х1оттайойту.

3.    Х1оттийначу планаца дешархошка схьабуьйцуьйту керлачу те­мин чулацам.

4.    Урокехь 1амийнарг т1еч1аг1деш, жоп долуьйту урокан темица дог1учу хаттаршна.

IV.              Ц1ахь: § шаьш х1оттийначу планаца схьайийцар.

V.   Урокан жам1 дар.

 

 

37-г1а УРОК

Урокан чулацам. Синонимика - стилистикин бух.

Урокан 1алашо:синонимех лаьцна хьалха 1амийнарг к1аргдар, си­нонимики стилистикехь йолу меттиг, синонимаш бартан а, йозанан а къамелехь юкъадалор шардар.

Урок д1аяхьар

1. Урокан чулацам 1амор д1адахьа мегар ду шина кепара: я хьехархочо дедуктивни методца лекции формехь урокан чулацам бийцар, я, хьехархочо куьйгалла а деш, дешархошка параграф ешийтар, цуьнан план х1оттаяйтар.

2.1амийнарг шардойту упражнени яйтарца.

3.    Ц1ахь: керла бакъо а, упражнени а.

4.    Урокан жам1 дар.

 

 

38-г1а УРОК

Урокан чулацам. Литературни меттан норманаш а, исбаьхьаллин литературин мотт а.

Урокан 1алашо: литературни меттан норманех а, исбаьхьаллин ли­тературин маттах а лаьцна кхетамбалар.

Урок д1аяхьар

1.    Меттан норманех лаьцна дешархошна теоретически хаарш делла дацахь а, тайп-тайпанчу классашкахь царна девзина цунах лаьцна ха­арш, масала, кехат яздар, пенагазете заметка язъяр, цул совнаха, заявлени яздар и. д. кх. а. Х1окху урокехь, цунах лаьцна боцца хаам а бина, стилах лаьцна кхетам ло, 1амат т1ерачу материалах пайда а оьцуш. Оцу кхетамехь коьртаниг - лексикологи а, морфологи а, синтаксис а санна, стилистика а мотт 1амочу 1илманан дакъа хилар хаийтар ду. Цул т1аьхьа хаам ло литературни меттан норманех лаьцна.

2.    Урок д1ахьо дедуктивни методца, лекции формехь.

3.    Темин чулацам бовзуьйтуш, пайда оьцу параграфах.

4.    Ц1ахь: § чулацамна план xlorrop, цу планаца и тема схьйийцар.

 

 

39-40-г1ий УРОКАШ

Урокан чулацам.Къамелан культура а, меттан исбаьхьаллин башхаллаш а.

Урокан 1алашо: къамелан культурех, юкъараллин дахарехь цуьнан долчу маь1нах дешархой кхетор.

Урок д1аяхьар

1. Билгалъяьккхинчу теманах кхетам луш, хьехархочун декхар ду къамелан культура дешнаш, дешнийн форманаш, предложенеш нийсаялорах а, меттан норманах йозуш хиларх а дешархой кхетор.

1амат т1ехь ялийна материал оцу лехамашна жоп луш ю. Цундела цу темина лерина йолу хьалхара урок дедуктивни методца лекции фор­мехь д1аяхьа мегар ду.

Цул т1аьхьа хьехархочо т1едуьллу, оцу параграфан план а х1оттийна, цу планаца урокан чулацам схьабийцар.

И тема схьаюьйцуьйтуш, дешархошка шайн масалш даладайта деза. Х1окху хьалхарчу урокехь и болх цу т1ехь чекхбалийта мегар ду.

2.    Шаьш х1оттийначу планаца схьабуьйцуьйту параграфан чу­лацам.

3.    Д1адоьшуьйту шаьш далийна масалш.

Урокан чуланам шарбар.

1.   Кхочушйойту упражнени.

2.   Толлу иза.

3.   Кхочушйойту кхин упражнени.

4.   Толлу иза.

Урокан хаарш т1еч1аг1дар. Цара х1оттийначу планан хаттаршна жоп дехар.

Урокан жам1 дар.

 

 

Скачано с www.znanio.ru