Акушерлик гинекология және көбеюдің биотехнологиясы

Тақырыбы:  “Жылқыны азықтандыру”

Қарастырылатын Қарастырылатын сұрақтар: сұрақтар: ас жүйесінің құрылысы • 1. Жылқының қорыту мал • 2. Азықтандыру – тіршілігінің тірегі, арқауы.

Жылқының ас қорыту жүйесінің  құрылысы өңеш қарын камералы  тән  және  Бір  қарынды  ерекшелік  жануарға  бойынша  жылқы  азығының  қорытылу  сіңірілу  ішекке  дейін  процесі  соқыр  жүреді.  Мысалы,  шошқада  да  солай.  Соқыр  ішекте  түрлі  ұсақағзалар  етеді,  олар  В  тобының  витаминдері  мен  жылқының  қуаты  үшін  қажетті бос май қышқылдарын  түзеді.   тіршілік  тік  ішек 1.  Азық  ауызға  түскенде  ферментті  сілекей  бөлініп, азық бірден қорытыла бастайды.  2.  Шайналған  жұмсақ,  жылжымалы  азық  жұтқыншақ пен өңештен  тез өтіп, қарынға түседі.   ащы  ішек 3.  Қарыннан  үлеспен  шағын  ащы  ішекке  өткен  азықтың  негізгі  қоректік  заттары  сіңіріле бастайды.  ішектен  4.  Ащы  кейінгі  тоқ  ішектегі  ішек  сөлі  мен  өт  азықты  әрі  қарай  қорытып,  сіңіре береді.  тоқ  ішек соқыр ішек

Жылқы қарны сопақша, майысқан қапшық тәрізді, сыйымдылығы шамамен  15  литр.  Дене  мөлшерімен  салыстырғанда  қарны  кішкентай  болғандықтан  азықтың құнарлысынан аз­аздап, бірақ жиі беру керек.        Азық  құрамындағы  крахмал  ерімеген  күйде  қан  айналу  жүйесіне  ене  алмайды,  сондықтан жылқы  сілекейінің құрамындағы ферменттер крахмалды  қанға жеңіл, әрі тез сіңірілетін қантқа айналдырады.         Адаммен    салыстырғанда  жылқы  қарны  сілтілік  ортадан  тұрады.  Тұз  қышқылының мөлшері өте төмен ­ 0,14%­ті құрайды, сондықтан жылқы өсімдік  тектес  азықтарды  керемет  жеп,  керісінше  жануар  тектес  азықтарды  мүлдем  сіңіре  алмайды  (ақуыз  жылқы  қарнында  мүлдем  қорытылмайды  да,  нәтижесінде уланады).        Жылқының  тоқ  ішегіндегі  кейбір  сөлдердің  арнайы  қызметі  бар,  мысалы,  бауыр  бөлетін  өт  тек  майларға  әсер  етеді.  Қарынасты  безі  сөлінің  қызметі  түрліше. Ол сілекей тәрізді крахмал заттарды, өт сөлі сияқты майларды қорыта  алады.      Ішек жолына түскен қоректік заттар қоректік ботқа сияқты күйде қарыннан  артқы  тік  ішекке  қарай  ішектің  жиырылуы  арқасында  жылжиды.  Ал  ішектің  бұлайша  жиырылуына  азықтық  ботқа  құрамындағы  қорытылмаған  тығыз  бөлшектер  себеп  болады.  Олар  ішектің  шырышты  қабатын  тітіркендіргенде,  жүйке жүйесі арқылы ішек бұлшық еті жиырылуға мәжбүр болады.     Ол бөлшектер ағзаға сабан, пішен және т.б. ірі азықтар арқылы түседі.          Сондықтан  ішек  бұлшықеті  уақытылы  жиырылып  тұру  үшін  рационда  ірі  азықтар болу керек, әйтпесе, уақ азықтардан улану жиі болады.

Жылқыда құсу рефлексі жоқ!              Бұл  сопақша  мидың  арнайы  аймақтарының  дамымағандығымен  және  өңештен  қарынға  шығар  тұста  ерекше  бұлшықетті  сақинаның  (кардиальды  сфинктер)  болуымен  түсінідіріледі.  Ол  азық  массасын  кері  бағытқа  жібермейді.  Бұл  маңызды  уланулардың  үлкен  қаупін  тудырады,  өйткені  барлық  азықтық  масса  қандай  жағдай  болмасын  ас  қорыту  жүйесінің  барлық  жолымен  жүріп  өтуі  тиіс. Есте сақтаңыз!!! Жылқының  негізгі  азығы  пішен  мен  дәнді  азықтар,  яғни  бұл азықтар құрғақ, әрі қатты. Сондықтан ауыз қуысынан  өте үлкен көлемде сілекей бөлінеді.  Әдеттегі аралас азық  үшін жылқы тәулігіне 40 литрге жуық сілекей бөледі.

Жылқының тілі Жылқының тілі    1 – түбір (корень);     2 – тілдің денесі (тело);     3 – тіл ұшы (верхушка);     4 – тілдің жастығы (подушка);    5 – жіптәрізді  (нитевидные сосочки);    саңырауқұлақтәрізді  –      (грибовидные сосочки);  6        7  –  қалақшатәрізді  (валиковидные        8  –  жапырақтәрізді  (листовидные  сосочки);  сосочки);     9 – бадамша (миндалины)

Азық дегеніміз – адам Азық дегеніміз – адам тамағында тамағында қолданбайтын өсімдік, қолданбайтын өсімдік, жануар және жануар және минералдық азықтар, азықтар, минералдық химиялық құрамы химиялық құрамы жағынан мал жегенде жағынан мал жегенде ағзаға зиян ағзаға зиян сонымен келтірмейтін, сонымен келтірмейтін, қатар олардан олардан қатар алынатын өнім сапасын алынатын өнім сапасын қоректік кемітпейтін, кемітпейтін, қоректік Азықтандыру – мал тіршілігінің тірегі, Азықтандыру – мал тіршілігінің тірегі, заттарға бай азықтар. заттарға бай азықтар. арқауы. Қоректендіруді қамтамасыз ететін арқауы. Қоректендіруді қамтамасыз ететін желінген азықтандыру желінген азықтандыру жемшөппен мал организмінің тіршілігіне, яғни жемшөппен мал организмінің тіршілігіне, яғни үздіксіз зат алмасуына қажет барлық үздіксіз зат алмасуына қажет барлық қоректік заттар жеткізіледі. қоректік заттар жеткізіледі. барысында барысында

Жылқы тобы Жылқы тобы Жылқы денесінің құрамы Жылқы денесінің құрамы Денедегі химиялық қосынндылар, % дылар, % Денедегі химиялық қосы КүлКүл МайМай Протеин Протеин Жасы, Жасы,  ССуу айай 11 66 1818 3030 3030 6060 3,63,6 13,213,2 14,214,2 17,317,3 29,629,6 19,319,3 24,224,2 19,619,6 19,519,5 19,119,1 17,717,7 17,817,8 70,970,9 66,066,0 65,265,2 62,262,2 51,751,7 61,961,9 Құлын Құлын Құлын Құлын ТайТай ҚҚұнұнанан Бордақы Бордақы Сақа жылқы Сақа жылқы Кестеден қай жаста болмасын жылқы денесінде судың көп болатынын көреміз.  Оның атқаратын биологиялық қызметі өте зор. Судың қатысуымен организмдегі  зат  алмасуын  қалыптастыратын  бүкіл  ассимиляциялық  (катоболизм)  және  диссимиляциялық (анаболизм) тотығу – тотықсыздану реакциялары жүргізіліп,  бір  жағынан  жаңа  тканьдер  мен  қосындылар  түзіліп  жатса,  екінші  жағынан  күрделі қосындылар ыдырауынан энергия (жылу) босатылады. Су сол жылудың  денеде таратылып, қалыпты температураны қалыптастыруға, бір жерден екінші  жерге  заттардың  тасмалдануына,  соның  арқасында  қышқыл  –  сілтілік,  иондық  қатынастардың  сыртқа  шығарылуына қатысады. тұрақталуына,  алмасудың  1,31,3 1,21,2 1,11,1 1,01,0 1,01,0 0,90,9 қажетсіз  өнімдерін

Жылқыға беруге болатын азық түрлері: • Жылқы  жайылым  отын,  шалғын  шөбін,  көп  жылдық  екпе  шөптерден  атқонақ,  еркекшөп,  беде  және  жоңышқаны  жақсы  жеп, жұғымды пайдаланады.  • Олар  сазды,  томарлы  жердің  шөбін,  өлең,  қоға,  қырықбуын,  мия  сияқты шөптерді онша сүйсініп жемейді.  • Сұлы,  арпа,  тары  сабаны  мен  топанын  да  жейді,  бірақ  оларды  алдын ала булап, жұмсартып, жеммен араластырып берген жөн.  • Шырынды  (балғын)  азықтардан  сәбіз,  қызылша,  турнепс,  сапалы  сүрлем  мен  картоп  берген  пайдалы.  Жылқы  басына  тәулігіне  жуып  тазартып  қызылшаны  –  10  –  12  кг,  атқаратын  жұмысына  қарай сүрлемді – 8 – 12 кг беруге болады. Картопты пісіріп берген  дұрыс. • Жылқының  сүйсініп  жейтін  ең  жұғымды  жемі  сұлы. сұлы.  Сұлыны  жылқыға  шектеусіз  жегізуге  болады.  Оны  жеңіл  қорытып,  ешбір  зиян шекпейді, тек тісі мүжілген кәрі аттарға сұлы дәнін алдын –  ала  мыжып  (плющение)  беруге  болады.  Ас  қорытуға  оң  ықпал  ететін  диеталық  азық  ретінде  бидай  кебегін  жегізеді.  Жүгері  дәнін жармалап, басқа азықтармен қосып берген жөн. Протеинді  азықтардан  жылқыға  күнбағыс  пен  зығыр  күнжарасын,  шротын  енгізуге  болады.  Жазда  жылқыны  жайылым  отына  жаяды.  Отты  жайылымда бағылған жылқыға қосымша азық бермеуге болады.

Азықтандыру  рационы Азықтандыру  рационы Қорытылған  қоректік  заттар  шығынын  азайту  үшін  жылқының  өз  басының  ерекшеліктерімен  қоса  олар  атқаратын  жұмыс,  олардан  өндірілетін  өнім  ерекшеліктерін  де  жете  ескере  отырып,  жегізілетін  азық  түрі  мен  мөлшерін,  өз  ара  қатынасын,  олардағы  түрлі  қоректік,  минералды  және  биологиялық  пәрменді  заттардың  жеткіліктілігін  ескере  отырып,  азықтандыру  нормасын  қамтамасыз  ететіндей  етіп  құрастырылады. Дұрыс азықтандырудың басты принциптері:  Дұрыс азықтандырудың басты принциптері:  —  ағза  қажеттілігін  азық  көлемі  мен  қуаты  бойынша  керек  мөлшерде қамтамасыз ету;  —  ағзаның  физиологиялық  қызметінің  реттелуі  мен  жоғары  өнімділігіне  қол жеткізу үшін қолданылатын барлық қоректік  заттарды жеткілікті деңгейде қамтамасыз ету;    — ас қорыту сөлінің бөлінуін қамтамасыз ететін жақсы дәмдік  қасиеттер мен дұрыс таңдалынған азықтандыру техникасы;  — азық құрамындағы қоректік заттардың меңгерілуі;  — азықтардың қауіпсіздігі (зиянсыздығы).

Буаз биені азықтандыру Буаз биені азықтандыру • Дұрыс  азықтандырылған  бие  күйлі­қоңды  Дұрыс  азықтандырылған  бие  күйлі­қоңды  болып,  дер  кезінде  күйлейді,  тез  арада  болып,  дер  кезінде  күйлейді,  тез  арада  нәтижелі  ұрықтанады.  Жаздыкүні  бие  нәтижелі  ұрықтанады.  Жаздыкүні  бие  азықтандыру  нормасын  шалғынды  жайылым  азықтандыру  нормасын  шалғынды  жайылым  отымен  қамтамасыз  етуге  болатын  болса,  отымен  қамтамасыз  етуге  болатын  болса,  жайылым  оты  тарылған  жылдың  басқа  жайылым  оты  тарылған  жылдың  басқа  маусымында  олардың  рациондары  әр  түрлі  маусымында  олардың  рациондары  әр  түрлі  құнарлы жемшөптен тұрады.  құнарлы жемшөптен тұрады.  • Құлындауына он күндей қалғанда биеге тек  Құлындауына он күндей қалғанда биеге тек  жеңіл  қорытылатын  жемшөп  беріп,  ал  жеңіл  қорытылатын  жемшөп  беріп,  ал  құлындар  алдында  –  жылы  суға  шыланған  құлындар  алдында  –  жылы  суға  шыланған  0,5 кг бидай жармасы мен кебегін жегізеді.  0,5 кг бидай жармасы мен кебегін жегізеді.

Желіс және мініс тұқымды биені азықтандыру нормасы Желіс және мініс тұқымды биені азықтандыру нормасы Тірілей  салмағы,  Азық  өлшемі Қорытылаты н протеин, г Кальций,  Фосфо г р, г Кароти н, мг Ас тұзы,  г 25 28 30 33 25 30 35 40 30 35 40 45 кг 400 450 500 550 400 450 500 550 6,8 7,7 8,5 9,3 8,4 9,0 10,0 11,0 Буаз биеге 50 55 60 65 Құлынды биеге 60 70 75 80 750 810 900 990 840 900 1000 1100 Сауылатын биеге 400­5* 400­10* 500­10* 500­15* Ескерту. * Биенің тәуліктік сүт сауымы 750 1100 1220 1520 7,1 10,5 11,6 14,5 55 80 90 107 35 40 45 50 45 50 55 60 30 50 50 62 150 170 190 205 185 200 220 240 160 235 260 327

Сауын биені азықтандыру           Құлынды      Құлынды биені Құлынды биені азықтандыру азықтандыру   Құлындаған  биеге  алғашқы  күндері  жеңіл    қорытылып,  ас  қорытуына  себептесетін  бидай  кебегі,  сұлы  жармасы,  арпа  мен  жүгері  ұнтағын  беріп,  біртіндеп сүттілігін арттыратын көкшөп, пішендеме мен  тамыртүйнектер үлесін молайтады.  Сауын биені азықтандыру  ­ ­  сауын  биені  жабық  қорада  сауын  биені  жабық  қорада  ұстағанда  жазда  көк  шөпті  ұстағанда  жазда  көк  шөпті  турап  беріп,  қыста  олардың  турап  беріп,  қыста  олардың  рационына сапалы пішен мен  рационына сапалы пішен мен  құнарлы  жем  қоспасына  құнарлы  жем  қоспасына  қоса  сүтейтетін  азықтан  ­5­ қоса  сүтейтетін  азықтан  ­5­ 10 кг қызылша мен сәбіз, 5­8  10 кг қызылша мен сәбіз, 5­8  кг картоп беріледі кг картоп беріледі Құлынды   азықтандыру  туғаннан  туғаннан  сағаттың  сағаттың  енесінің  енесінің  бастайды,  бастайды,  құлынның  құлынның  көмектесу керек. көмектесу керек. кейінгі  кейінгі  ішінде  ішінде  емшегін  емшегін  азықтандыру  ­ ­  бір  бір  құлын  құлын  іздей  іздей  әлсіз  ал  ал  әлсіз  ауыздануына  ауыздануына

Жылқының қоректенуі Жылқының қоректенуі

Тұқымдық айғырды азықтандыру Тұқымдық айғырды азықтандыру         Айғырларды ұстайтын алаң жарық,  Айғырларды ұстайтын алаң жарық,          еркін  қозғалып  жүретіндей  кең  болуға  еркін  қозғалып  жүретіндей  кең  болуға  тиіс.  Айғырларға  көк  балауса,  астық­ тиіс.  Айғырларға  көк  балауса,  астық­ бұршақ  тұқымдастар,  сәбіз,  қызылша  бұршақ  тұқымдастар,  сәбіз,  қызылша  беріледі. беріледі.

Тұқымдық айғырды азықтандыру нормасы   Тұқымдық айғырды азықтандыру нормасы Ас тұзы,  Тірілей салмағы,  Қорыт. протеин Азық  өлшемі Кальций, г г Фосфо р,  г Каротин ,  мг кг ,  г Шағылыстыру қарсаңында және шығылыстыру кезінде 500 550 600 500 550 600 10,0 11,0 12,0 8,0 8,7 9,6 1300 1430 1560 40 45 50 60 65 70 Басқа кезде 50 55 60 50 55 60 30 35 40 350 380 420 120 130 145 30 35 46 30 35 40

Жұмысшы  азықтандыру  жылқыларды  Жұмысшы жылқыларды азықтандыру Жұмысшы жылқыларды азықтандыру нормасы  атқаратын  жұмысының  жеңіл,  орташа,  ауыр  және  жұмыссыз  жағдайы,  тірілей  салмағы  мен  қоңдылығы,  жасы  ескеріліп  құрастырылады.  Спорттық жылқыларды азықтандыру Спорттық жылқыларды азықтандыру өсірілетін  жылқылардың    рационының  негізін  сұлы,  құрамажем,  пішен,  шөп  ұны,  сәбіз  және премикстар (азықтық қоспалар) құрайды.   Спорттық  бағытта  Өнер көрсету алдындағы рацион үлгісі: Өнер көрсету алдындағы рацион үлгісі: 7 кг дәнді­бұршақты пішен; 7 кг сұлы; 1 кг жүгері; 1 кг шөп  ұны; 0,5 кг меласса; 100 г премикс; 66 г ас тұзы:    Өнер  көрсету  арасындағы  демалыс  кезінде  зығыр  Өнер  көрсету  арасындағы  демалыс  кезінде дәнінен  жасалған  кебек  нәрін  беру  ұсынылады.  Мұндай  азық  жылқы  күшін  қайта  қалпына  келтіреді.  Спорттық  жылқылар  тәулігіне  4  рет  азықтандырылады.  Таңғы  азықтандыру  жаттығуға  дейін  2,5  сағат  қалғанда  жүргізіледі.  Тәуліктік  норманың  таңертең  –  40%;  түсте  –  25%  және  кеште  –  35%  беріледі.

­  • Магний • Темір.  Мыс.  Кобальт. • Натрий  және  хлор. • Кальций  және  фосфор. Минералдық заттарға қажеттілігі:  Минералдық заттарға қажеттілігі:  • Минералдық заттарға қажеттілігі азықтағы макроэлементтер – кальций,  фосфор,  натрий,  хлор,  магний  және  т.б.,  сонымен  қатар    микроэлементтер – темір, мыс, кобальт, мырыш, марганец және йодтың  болуымен анықталады.   Натрий  және  хлор.  Бұлардың  негізгі  көзі  болып  ас  тұзы  табылады.  Оның 100 грамында 39г натрий және 60г хлор болады. Ересек жылқыға  әр 100 кг тірілей салмағына орташа есеппен 5­9 г, жас жылқыға ­ 5­7 г,  спорттық жылқыға өнер көрсету кезінде 12 г қажет.  Кальций  және  фосфор.  Бұлар  жетіспеген  жағдайда  тез  шаршау,  жұмыс  қабілетінің  нашарлауы,  сүйек  ауруларының  байқалуы  (аяқ  буындарының ісігі) кездеседі. Кальцийге қажеттілік ересек жылқыда әр  100  кг  тірілей  салмағына  есептегенде  4­12  г,  жас  малда  –13­21  г;  фосфор бойынша ересек жылқы үшін – 3­9 г, жас мал үшін –12­15 г.  Магний  жетіспегенде  жылқы  өте  агрессивті  келеді.    Магнийге  қажеттілік ересек жылқы үшін – 2,5­4 г, жас мал үшін ­ 3­4 г әр 100 кг  тірілей салмаққа есептегенде.  Темір.  Мыс.  Кобальт.  Өзінің  маңызы  бойынша  бұл  элементтер  жылқы  азықтандыруда  өзара  байланысты.  Бір  немесе  бірнеше  түрінің  ұзақ  мезгіл  жетіспеуі  ағзада  қан  аздықтың  түрлі  формасын  тудырады.      Потребность  в  железе  составляет  у  взрослых  рабочих  лошадей  80­ 120мг; в меди у взрослых лошадей – 15­25мг, у молодняка – 21­27мг; в  кобальте – у взрослых 1­1,8 мг, у молодняка – 1,5­2 мг на 100 кг живой  массы.

Мырыш.  Оның  жетіспеуінен  жылқы  ағзасының  өсуі  баяулап, жынысқа жетілуі тоқтайды, дәм сезу (жылқылар  ағащты  кеміреді),  иіс  сезу  бұзылып,  кейде  тері  аурулары  болады.  Ересек және жас жылқылар үшін қажетті мырыш  мөлшері орташа есеппен әр 100 кг­ға 55­96 мг. (атқаратын  жұмысына байланысты.)  Марганец.  Жынысқа  жетілуі  тоқтап,  овуляция  ретсіз  болып, өлі және тіршілікке қабілетсіз ұрпақ дүниеге келіп,  айғырлардың  ұрық  сапасы  нашарлайды.  Тұқымдық  жылқылардың  марганецке  қажеттілігі  әр  100  кг  тірілей  салмаққа 60­120 мг.   • Марганец. • Мырыш. • Йод.Йод.  Рационда  йод  жетіспеу  салдарынан  жылқылар  тез  шаршап, жұмысқы қабілеттілігі төмендейді; буаз биелерде  қалқанша безінің ұлғаюы ауру бар, түк жамылғысы нашар,  кейде  тіпті  жүн  қабаты  мүлде  жоқ    құлындар  туады.  Йодқа  қажеттілік  жұмысшы  жылқылар  үшін  0,8­1,4  мг  (атқаратын жұмысына байланысты), жас жылқылар үшін –  1,5­2  мг  (жасына  байланысты)  әр  100  кг  тірілей  салмақ  үшін.

Назарларыңызға  Назарларыңызға  рахмет!! рахмет