ҚАЗАҚ ҚОЛӨНЕРІНДЕГІ ТЕРІДЕН ЖАСАЛҒАН БҰЙЫМДАРДЫҢ КӨРКЕМДІК ЕРЕКШЕЛІГІ
Оценка 4.7

ҚАЗАҚ ҚОЛӨНЕРІНДЕГІ ТЕРІДЕН ЖАСАЛҒАН БҰЙЫМДАРДЫҢ КӨРКЕМДІК ЕРЕКШЕЛІГІ

Оценка 4.7
Исследовательские работы
docx
технология
9 кл
20.12.2017
ҚАЗАҚ ҚОЛӨНЕРІНДЕГІ ТЕРІДЕН ЖАСАЛҒАН   БҰЙЫМДАРДЫҢ КӨРКЕМДІК ЕРЕКШЕЛІГІ
Көне дәуірден біздің заманымызға дейінгі кезеңде қалыптасқан қол өнер – бай, әлемдік көркем мәдениетінің арналы саласы. Көне дәуірден Еуразия мәдениетінің дәстүрін сақтап қалған Қазақстанның қолданбалы сәндік өнерінің әлемдік мәдениетте өзіндік орны бары белгілі. Қазақстанның қол өнерінің қалыптасуы мен даму үрдісі оның геосаяси жағдайына, қазақ халқының көшпелілік мәдениеті мен тарихи кезеңдердегі көркемдік гүлдену дәуірлерімен тікелей байланысты. Қазақстанның орта ғасырлардағы өнері өзіндік өрнегімен ерекшеленеді.Көне дәуірден біздің заманымызға дейінгі кезеңде қалыптасқан қол өнер – бай, әлемдік көркем мәдениетінің арналы саласы. Көне дәуірден Еуразия мәдениетінің дәстүрін сақтап қалған Қазақстанның қолданбалы сәндік өнерінің әлемдік мәдениетте өзіндік орны бары белгілі. Қазақстанның қол өнерінің қалыптасуы мен даму үрдісі оның геосаяси жағдайына, қазақ халқының көшпелілік мәдениеті мен тарихи кезеңдердегі көркемдік гүлдену дәуірлерімен тікелей байланысты. Қазақстанның орта ғасырлардағы өнері өзіндік өрнегімен ерекшеленеді.
Териден жасалган.docx
ШАЙМЕРДЕН АЗАТХАН СЕРІКҰЛЫ ҚЫЗЫЛОРДА ОБЛЫСЫ, ШИЕЛІ АУДАНЫ №45 «АҚ ОРДА» МЕКТЕП­ГИМНАЗИЯСЫ КӨРКЕМ ЕҢБЕК ПӘНІНІҢ МҰҒАЛІМІ ҚАЗАҚ ҚОЛӨНЕРІНДЕГІ ТЕРІДЕН ЖАСАЛҒАН                             БҰЙЫМДАРДЫҢ КӨРКЕМДІК ЕРЕКШЕЛІГІ                 көрінісін    Көне   дәуірден   біздің   заманымызға   дейінгі   кезеңде   қалыптасқан   қол өнер   –   бай,   әлемдік   көркем   мәдениетінің   арналы   саласы.   Көне   дәуірден Еуразия   мәдениетінің   дәстүрін   сақтап   қалған   Қазақстанның   қолданбалы сәндік   өнерінің   әлемдік   мәдениетте   өзіндік   орны   бары   белгілі.   Қазақстанның қол   өнерінің   қалыптасуы   мен   даму   үрдісі   оның   геосаяси   жағдайына,   қазақ халқының   көшпелілік   мәдениеті   мен   тарихи   кезеңдердегі   көркемдік   гүлдену дәуірлерімен   тікелей   байланысты.  Қазақстанның   орта   ғасырлардағы   өнері   өзіндік өрнегімен   ерекшеленеді.   Бұл   кезеңдегі   өнер   тәңіршілдікпен,   түркілердің   қуатты саясатымен, қалалардың салынып, сауда мен қолөнердің дамуымен үндесті. Балбал тастар мен құлыптастар да осы кезеңнің туындылары. Зергерлік өнер, тері илеу, қыш құю, тоқыма өнері де дамыды. Қазақ халқының көркемдік ойлау жүйесі мен бейнелеу тілінің байлығы ою­өрнек өнерінде, белгі, таңба жүйесінде айқын ізін қалдырған. Адам мен табиғатты тұтас бірлікте қарастыратын қазақтың дәстүрлі дүниетанымы мен өнері киіз үйдің құрылысынан өз тапқан. Қазақстанда тері өңдеу өнері ежелгі дәуірлерде пайда болып, XX ғасырдың бас кезіне дейін дәстүрлі сабақтастығын сақтап келді. Тарихта қалған көптеген ескерткіштер ұлттық өнеріміздің ежелден пайда болып, дамып жетілгенінің дәлелі бола алатыны анық.  «Өткен тарихымыздан тағы бір   дәлел   –   археологтарымыз   тапқан   еңбек   құралдары:   өңдеуге арналған   кремнийден   жасалған   тас   пышақ   пен   қырғы,   мал   сүйектерінен жасалған   ине   мен   біз.   Олай   болса,   алғашқы   адамдар   тек   аң   аулаумен,   болмаса оларды   қолға   үйретумен   ғана   шұғылданған   жоқ.   Олардың   терісін   өңдеп илеуді, олардан киім тігуді меңгерген» Сонымен қатар теріні өңдеп, илеп жұмсартуды да үйреніп,   одан   түрлі   заттар   жасап   үй   жабдықтарын   қаптап,   көші­қон   кезінде   қолайлы материал екенін ертеден аңғарған. Сынбайтын, оңайлықпен жыртылып, тесіліп қалмайтын болғандықтан,   теріден   ыдыс   аяқ,  киім­кешек   жасауды   үйренген.  Теріден   жасалған   кез­ келген бұйым ыстыққа да, суыққада төзімді келеді және оны ұзақ уақыт қолдануға болады. Міне, осы ерекшеліктерді ата­бабамыз ежелден назарда ұстады. «Қазақтың көркемдік көн өңдеу өнер   салалары   сияқты   халықтың   ерекше   дәстүрлі   ой­мүдде принципінің   негізделуі   мен   дүниетаным   болмысын   бейнелеп   танытады.   қарым­қатынас   қазақтың   табиғатпен   байланысы   мен Мұндағы   негізгі   табиғаттың   жаратылысын   идеалық   бағыттағы   мәдениет   сферасына алмасуы, айналдыру   және   оның   байлығын   ұтымды   да   ұқыпты   пайдалану»   . Қазақ   халқының   тұрмыс­тіршілігінде   шаруашылық   жайында   мал   өсіру негізгі   мал   шаруашылығы болғандықтан   қазақ   халқы   малдың   етін,   сүтін   азық   етсе,   терісі   мен   жүнін киім­кешек   тігуге,   қолөнер   малдың   тезегін   де   тастамай   отын   ретінде бұйымдарын   әзірлеген,   пайдаланған. болған.   Мал   терілерін   илеп,   өң   беру   ертеден   келе   жатқан   ең   жақсы дамыған   және   жетілген   өнер.   Илеуі   қанып,   бояуы   сіңген   былғары   су   тартып қолданбалы   сана­сезімін,   тұяғы   мен   мүйізінен,   сүйегінен   әртүрлі   тіпті терісі   бояп, бағалы   шикізат   тіршілік   көзі   орын   алған.   Себебі,   негізгі   теріні   көзі     кәсібі, өте     Ал   басқада   сәндік ісі     зергерлер   қолына     қорамсақ,   аяқ   киім, кебінесе   белбеу,   мен   серке   терілерінің   –   жылқы   терісі   өңдеудегі   тәсілдеріне,   белдік,   ат   әбзелдерін,   тоқым,   кейде   қызыл,   сары,   өрнектеп,   кебіс,   мәсі,   етік,   кісе,   аттұрман   тігеді.   Көксауырдан   тоқым,   Көбінесе   ол   көкпен,   кейде   маржаннан   моншақ   жүргізіп,   қоныштың   әр   жеріне   неше   түрлі езілмейді.   Одан   жасалған   мүлік   шегені   берік   ұстайды,   тігісі   де   ыдырамайды және   өзі   тұтынуға   төзімді,   әрі   әдемі.   Былғарының   бірнеше   түрі   бар.   Олар: көксауыр,   опайке,   былғары,   құрым   (хром),   көзел,   шегірен,   сақтиян,   ұлтан   т.б. Көптеген   атауларды   ата­бабаладымыз   теріні   терінің түріне қарай бөліп отырған. Мал терісімен қатар, аң терілерінен де түрлі бас киімдер мен ішіктер тігіледі. Мысалы: қасқыр ішік, түлкі ішік, сусар бөрік, жанат ішік, бұлғын ішік аң терісінен   тігіледі.   Кей   де   мұндай   киімдерді   аң   терісінің   жонынан,   тамағынан   немесе пұшағынан құрап істейді. Бұл киімдерді тамақ ішік, пұшпақ бөрік, пұшпақ ішік деп атайды. Аң   терілерінен   әр   түрлі   төсеніштер  жасайды.   Оларды   бөстек   дейтін   болған. сауырынан Көксауыр (жондығынан)   жасалады.   жасыл түстермен   боялып,   өң   беті   жалтырап   тұрады.   Көксауырдың   әр   түстілерін өзара   мүйіздеп,   оюластыры   немесе   бір   түсті   көксауырдың   әзін   әр   түрлі   жібек жіппен   кестелеп,   Бұл заттарды   да   көксауыр   деп   атай   береді.   Көксауырларға   алтын,   күміс,   жез шегелер   қағып,   өкше   сірінің   артына, тұмсығына,   жарқырауың   асыл   тастар   Мұндай   заттар   өте   жарасымды   және   бағалы   жиһаз отырғызып   әсемдейді. саналады.   дулыға   сияқты   заттармен   қатар тұскиіз,   тон,   сәукеле   сияқты   өте   сәнді   мүліктер   де   жасалған.   Сондықтан тән. көксауыр   Теріден   киім,   тартпа   сандықтардың   үстінен   салатын   әшекей, садақ   оғын   салатын   оқшантай, әртүрлі   құтылар   мен   ыдыстар   сонымен   қатар   кілем   де   жасаған.   Халық шеберлері   қолданбалы   өнердің   бұл   түріне   ең   жоғары   технологиялық   және көркемдік жеткізді. Ел   тірегі   қазақ батырлары   киген   көн   дулыға   –   жауынгер,   сарбаздарды   садақ   оғынан   т.б. қарсыласының   сілтеген   қаруынан   қорғайтын   бас   киім.   Ол   көннен   жасалып, жиектері   металмен   құрсауланады.   Көн   дулыға   өте   жеңіл   және   ыстық,   суық өткізбейді.   талдырып   басқан   киізбен   немесе   сырылған   матамен астарланады.   Оны   жасау   үшін   ағаштан   төрт   бөліктен   тұратын   арнаулы   қалып әзірленеді.   Содан   соң   қалыпқа   бір   елідей   мүм   жағып,   оның   сыртын   түгі   мен шелінен   тазарған   шикі   терімен   қаптайды.   Көлеңкеде   бірер   тәулік   кептіріп, батырғымен   бедерлі   өрнек   сызады.   Әрі   қарай   дулығаны   қалыптан   ажыратып,   әбден әшекейлейді. Ал   сарбаздардың   садақ   оғын     тасымалдайтын   Қорамсақ   жөнінде   Қ.Ахметжановтың   зерттеуінде сауыты   (қорап, төмендегідей бар: Көшпелі   ғасырлардан   бастап   оқ   қабының   теріден, көннен,   матадан   (барқыт,   парча,   т.б.)   жасалған   жалпақ   болып   келген   жаңа түрі   қолданыла   бастады.   Оқ   қабының   бұл   түрі   «қорамсақ»   деп   аталады. (монғолша   «хоромсог»).   Кейде   қазақтар   «қорамса»,   «қорам»   деп   те   атайды.   Сондықтан «Қазақ   батырлары   қамшыны   да   қару   ретінде   пайдаланған. Ш.Уәлиханов   қамшыны   қару­жарақтардың   қатарына   қосады.   Қару   ретінде жасалатын   қамшының   сабы   салмақты,   өрімі   жуан   және   ұзын   болуымен   бірге, кейде   өрімге   темірден   өзек   салып   дайындаған».   «Ер   қанаты   –   ат»   демекші   теріден   ат әбделдері, тоқым, үзеңгі, заттар   жасалады.   және   ер­тұрманды   ойлап «Адам   баласының   атты   ауыздықтап   мінуі   Бұрынғы   жаугершілік   заманда,   қашанда   ер   азамат.     құйысқан,     өмілдірік,   салып   сақтайтын,   қылшам).     халықтарда   ХІІ металмен (жебе)   қамшы,   т.б.     құрсаулап   кепкен   кезде   мәліметтер   тартпа, қол     Жұқа,   деңгейге     ер, жүген, астынан       орап үзілмей   келе   дейін   өнер   жатқан     былғарымен,   пен   адамды   байланыстырар     қаңқасы   ағаштан   жасалып,   көптеген   атаулармен   беріліп,   әр   жерде   әрқалай   жасалған. тұратын бауында   елге   қарай   әр­түрлі   Ауқатты   адамдар   киіздің   сыртын   былғарымен   қаптап, табуы   шын   мәнінде   ұлы   жаңалық   болды.   Ердің   шығуы   жайында   Орта   Азия халықтарында   мынадай   аңыз   бар.   «Бірнеше   мың   жыл   бұрын   мұсылман патшасы   Жәмшид   ұзаққа   созылған   атты   жорықтан   соң,   артын   жарақаттап алады,   ауырған   жерін   жеңілдету   үшін,   атының   арқасына   иленген   нан   (қамыр) салғызып   мінеді.   Ауырған   жері   жазылып,   қамырдың   аттың   арқасына   келісті формаға   келіп   қатая   бастағанын   байқаған   патша,   аяғының   талғанын   қойдыру үшін   ат   үстінен   тұзақ   тастап,   оған   аяғын   салады,   аяғының   талғаны   қояды. Сонда   патша   жайма   нанның   формасындай   етіп,   ағаш   пен   былғарыдан   зат жасауды   бұйырады.   Сөйтіп   бұл   нәрсені   ер   деп   атайды».   Орталық   Азияның ғұндарында   алдыңғы   және   артқы   қасы   бар,   сүйегі   ағаштан   жасалатын   қатты ерлер б.з.б. ІІІ ғасырлардан кейін­ақ кең қолданыла бастады». Ер қосу, ер жасау қазіргі күнге түрі.   Ердің   сүйегі,   терімен   қапталып, түрлі   шегелермен   бекітіледі.   Ер   аттың   арқасына   батпас   үшін   тоқым   салады. Киізден   сырылып,   айнала   жиегі   шұға,   барқыт   сияқты   маталармен   көмкеріп жасайды.   бедерлі өрнектер   салатын   болған.   Сонымен   қатар   теріден   сағалдырық   –   жүгеннің   ат   алқымы   жасаған. Сонымен   қатар   ер­тоқым   жерге,   ерекшелікте жасалатын   болған.   Оған   салынатын   ою­өрнек   ерекшелігі,   ердің   формасы   мен безендірілуі   Тарихта   ертоқымдар   жасалуы жағынан   қазақ   ері,   найман   ер,   қоқан   ері   (шошақбас),   бұхар   ері   (құранды   ер), қозықұйрық   ер   т.б.   бөлінетінін   кездестіре аламыз. ер Ат   және   көнеден   келе   жатқан жабдықтарының   құралдардың   бірі.   «Алғашқы   атқа   мінген   адам   атты   әртүрлі   шыбықпен, ағашпен   айдап   жүргізген.   Уақыт   өте   келе   бұл   құралды   малдың   шикі   терісінің өзінен   жасаған,   бертінірек   өрме   өнері   шыққанда   шикі   қайысты   өріп,   өрменің санына   байланысты   қамшылар   үш   таспа   өрім,   төрт   таспа   өрім,   алты   таспа, сегіз   таспа,   он   екі,   жиырма   төрт,   қырық   сагіз   таспа   болып   бөлінген.   Қамшы сөзінің   шығу   тегі   туралы   көрнекті   қолөнер   маманы,   ұста   –   Дәркембай Шоқпарұлы   мынадай   жорамал   келтіреді.   Қамшы   сөзіндегі   қам   түбірі   қазақ тілінде   бірнеше   ұғымға   ие.   Қам   –   шикі,   шылғи,   шала,   қам­қарекет,   қимыл, айла,   тәсіл,   амал,   қам­уақыт,   қайғы,   қамығу,   қам­қамдану,   әзірлену,   даярлану. Қамшы   өрімі   иленбеген   шикі,   шылғи   теріден   де   өріле   беретіндіктен:   қам   – шикі,   қамшы,   қам   –   шылғи­қамшы   түрінде   қамшы   сөзі   қалыптасты   ма   деген әшекейленіп ой   келеді...».  жасалатын болған. Алыс   сапарға,   жолға   шыққанда   сусын   құйып   алу   жүру   мақсатымен торсық   жасай   бастады.   Қазақ   халқы   ежелден­ақ   сәндік   қолданбалы   өнерінің барлық   салаларының   өңделіу   сәнделу   жолдарына   аса   мән   беріп ұқыптылықпен   қараған.   мал   терісінен   өңделетін   «торсық». Негізінен   алғанда   торсық   –   сусын     шұбат) құйылатын   бұйым.   Торсық   өнер   тарихында   сонау   андронов   мәдениетінен бастап   дамыған.   Яғни,   тереңірек   айтар   болсақ,   сол   кездерде   қыш   құмыра жасау   үшін   мал   терісінен   форма   жасап   алып   оның   ішіне   топырақ   салып нығыздап   сыртынан   иленген   саз   балшықты   кептеп   жапсырып   отырған   екен.   ғасырларды   қамтиды. Осылай   торсық   бұйымының   түпкі Халық   жиһаздарын,   Қыз­келіншектердің   қамшысы   тағы   бір   құрал   қамшы, ішіндегі   ажырамас   бөлігі (қымыз,   қымыран,   айран,   жабдықтарын,     тамыры   б.з.б.   шеберлері   қазақ   үйдідің   Соның   бірі ерекше   үй деп   жазылған.   қазақ   қол   өнерін   тағы   бір   қырынан   танытып, қабырғаға   ілінетін,   жерге   төселетін   кей   заттарды   да   теріден   жасаған.   Оған мысал   теріден   жасалған   тұс   киіз.   «Талдықорған   облысы   шеберлері   тіккен тері   тұс   киізінің   қырғыз   халқының   тері   мүліктерімен   жақын   бір   ұқсастығы бар   әттең,   мұралардың мазмұнын   байытар   мұндай   аттың   терісінен   жасалқан   тұс   киіз   біреу­ақ.   Тұс киізде   еш   дерек   болмағанмен   оны   XVIII   ғасырдың   соңы   XIX   ғасырдың басындағы   мұралардың   қатарына   қосқан   дұрыс»,   Соған қарағанда   өзіндік   ерекшелігі   бар   бұл   тұс   киіз   туралы   деректер   аз   болғанына қарамастан,   теріден   жасалатын   бұйымдар   қатарын   тағы   бір   толтырып шықты.   Қазіргі   таңда   Ә.Қастеев   атындағы   МӨМ   қорында   сақталып   тұрған жылқы   терісінен   жасалған   бұл   тұс   киіз,   өте   ерекше   мәнерде   орындалған. Теріге   ою   үлкен   бір   мәнермен,   мазмұнмен   әсем   өрнектеліп   түскен.   Оның  Оның күрделілігі,   сәнділігі   мата,   киіз   тұс   киіздерден   еш   айырмашылығы   жоқ.   Зерлі тігіс   орнына   күміс   нақыштар   орнын   тауып   сәнді   қолданылған.   Тұс   киіздің күңгірт   бірбеткей   өңін   жарқылдаған   күміс   ашып   тұр.   Теріден   мұндай   әсем көркемделген   бұйым   жасауды   меңгерген   халықтың   теріні   пайдаға   асыруды ертеден­ақ   игергенін   ұғу   қиын   емес.   Сонымен   қатар   біз   бұл   тұс   киізге   қарап халық   шеберлері   ертеден­ақ   аралас   техникада   жұмыс   істегенін   тері   мен металды   байланыстыра   білгенін   көреміз.   Сонымен   қатар   теріні   ағашпен   де байланыстыра   білген.   ер   тоқымдарды терімен   қаптап   жасаған.  Қорыта   айтқанда   жоғарыда   аталып   өткен   бұйымдардың   қай қайсысы   болмасын   еліміздің   тұрмыс­тіршілігінде   алатын   орны   мен   маңызы   зор.   Ата­ бабаларымыздың   қалыптастырған   тері   өңдеу   өнерінің   технологиясы,   жасалу ерекшеліктерінің   айқын   дәлелі   қазіргі   таңда   еліміздің   мұражай   қорларында сақтаулы тұрған түрлі бұйымдар бола алады. Жалпы тері өте қолайлы, төзімді материал. Қазақ өнерінде теріден жасалған заттардың құндылығы ешқашан жойылған емес. Теріден көптеген   заттар,   құралдар,   киім­кешек,   аяқ   киім,   ыдыс­аяқтар,   т.б.   заттар   жасалып отырған. Теріні илеп, икемге келтірудің өзіндік қыр сырын меңгерген шеберлер ұлттық өнерімізді ғасырдан  Тарихы   тереңге   жайылған   ұлттық   өнер   сан ғасырға   жеткізіп   отырған.   тарихымызды ғасырлар   бойы   еліміздің   өнерін   өзге   елдерден   ерекшелеп, таңбалап   келеді.   өзгеше көрсетуде. заманауй   Пайдаланылған әдебиеттер: 1.   Әмірғазин   Қ.   Қазақ   қолөнері.   –   Алматы:   Дайк   –   Пресс,2004.   –   162   б. 2.  Қазақ   өнерінің   тарихы.   –  3   томдық.   (Орта   ғасырлар   дәуірі.   II  том)   –  Алматы: «Өнер, б. 3.   Мұсаханова   М.З.   Қазақ   халқының   қолданбалы   өнері:   Жоғары   оқу   орындарына арналған б.   Ұлтты   өнер   бүгінгі   күнде   өз   жалғасын   тауып,   Ағаштан   жасалған   үй   жабдықтарын,   Алматы, болмасын ұлықтап, құралы./   қырынан 2012.   –   215     оқу   заманда   2007.   қай   392       – бой           ­

ҚАЗАҚ ҚОЛӨНЕРІНДЕГІ ТЕРІДЕН ЖАСАЛҒАН БҰЙЫМДАРДЫҢ КӨРКЕМДІК ЕРЕКШЕЛІГІ

ҚАЗАҚ ҚОЛӨНЕРІНДЕГІ ТЕРІДЕН ЖАСАЛҒАН   БҰЙЫМДАРДЫҢ КӨРКЕМДІК ЕРЕКШЕЛІГІ

ҚАЗАҚ ҚОЛӨНЕРІНДЕГІ ТЕРІДЕН ЖАСАЛҒАН БҰЙЫМДАРДЫҢ КӨРКЕМДІК ЕРЕКШЕЛІГІ

ҚАЗАҚ ҚОЛӨНЕРІНДЕГІ ТЕРІДЕН ЖАСАЛҒАН   БҰЙЫМДАРДЫҢ КӨРКЕМДІК ЕРЕКШЕЛІГІ

ҚАЗАҚ ҚОЛӨНЕРІНДЕГІ ТЕРІДЕН ЖАСАЛҒАН БҰЙЫМДАРДЫҢ КӨРКЕМДІК ЕРЕКШЕЛІГІ

ҚАЗАҚ ҚОЛӨНЕРІНДЕГІ ТЕРІДЕН ЖАСАЛҒАН   БҰЙЫМДАРДЫҢ КӨРКЕМДІК ЕРЕКШЕЛІГІ

ҚАЗАҚ ҚОЛӨНЕРІНДЕГІ ТЕРІДЕН ЖАСАЛҒАН БҰЙЫМДАРДЫҢ КӨРКЕМДІК ЕРЕКШЕЛІГІ

ҚАЗАҚ ҚОЛӨНЕРІНДЕГІ ТЕРІДЕН ЖАСАЛҒАН   БҰЙЫМДАРДЫҢ КӨРКЕМДІК ЕРЕКШЕЛІГІ
Материалы на данной страницы взяты из открытых истончиков либо размещены пользователем в соответствии с договором-офертой сайта. Вы можете сообщить о нарушении.
20.12.2017