Баяндама «Өзін-өзі тану» рухани-адамгершілік білім беруде құзыреттілік амалды жүзеге асыру»

ТАҚЫРЫБЫ: «ӨЗІН­ӨЗІ ТАНУ» РУХАНИ­ АДАМГЕРШІЛІК БІЛІМ БЕРУДЕ  ҚҰЗЫРЕТТІЛІК АМАЛДЫ  ЖҮЗЕГЕ АСЫРУ»  АУДАНДЫҚ ТАМЫЗ МАСЛИХАТЫ  БАЯНДАМАШЫ: КИТАРОВА Л.Т.

Қазіргі қоғамның өзекті мәселелерінің бірі ­  әлеуметтік, экономикалық өзгермелі жағдайларда  өмір сүруге дайын болып қана қоймай, сонымен  қатар оны жақсартуға игі ықпал ететін жеке тұлғаны  қалыптастыру. Елбасы Н.Ә.Назарбаев өз сөзінде:  «Болашақта еңбек етіп, өмір сүретіндер бүгінгі  мектеп оқушылары, мұғалім оларды қалай  тәрбиелесе, Қазақстан сол деңгейде болады, яғни  тәрбиенің түпкі мақсаты ­ қоғамның нарықтық  қарым­ қатынасқа көшу кезінде саяси­  экономикалық және рухани дағдарыстарында жеңіп  шыға алатын, ізгілігімен XXI ғасырды дамытушы,  іскер, өмірге икемделген жан­жақты мәдениетті  дара тұлғаны тәрбиелеп қалыптастыру» деп  тұжырым жасаған еді.

Қазақстан  Республикасындағы  12  жылдық  жалпы  орта  білім беру Тұжырымдамасында:  «12 жылдық білім берудің басты  мақсаты:  Өзінің  және  қоғамның  мүддесінде  өзін­өзі  белсенді  етуге дайын, өзгермелі даму үстіндегі ортада өмір сүруге бейім,  бәсекеге қабілетті және құзыретті, шығармашыл, білімді тұлғаны  дамыту және қалыптастыру», ­ деп нақты көрсетілген. Біз қадам  басқан ХХІ ғасыр жан­жақты дамыған, білімді, өз ісіне де, өзгенің  ісіне  де  әділ  баға  бере  алатын,  өзіне  сенімді,  тәуелсіз  Қазақстанның  әлуметтік­экономикалық  жағынан  дамуына  зор  үлес  қоса  алатын  тұлға  тәрбиелеуді   талап  етіп  отыр.  Осыған  байланысты  бүгінгі  күнннің  басты  мәселесі  –  жас  ұрпаққа  нәтижеге  бағытталған  білім  беру  болып  отыр.  Бұның  өзі  өз  кезегінде  қазіргі  ұстаздардан  шәкіртті  оқытуда,  білім  беруде,  тәрбиелеп  өсіруде  белгілі  бір  құзіреттіліктерді  бойына  сіңірген  жеке тұлғаны қалыптастыруды талап етеді.

ерік  күш  алғаш  анықтама  –жігердің  терминіне  беріп,   «Құзыреттілік»  лингвистикаға  енгізген  американдық  ғалым  Н.Хомский.   Құзыреттілік  дегеніміз  –  тұлғаның  бойында  білім,  дағды,  іскерлік,  болуы.  Құзыреттілік  –  оқушы  іс­әрекетінің  сапасынан  көрінетін  білім нәтижесі. Құзыреттілік ұғымы «білім», «білік» және  «дағды»  сияқты  ұғымдарды  қамтиды.  Құзыреттілік  –  бұл  алынған  білімдер  мен  біліктерді  іс­жүзінде,  күнделікті  өмірде  қандай  да  бір  практикалық  және  теориялық  мәселелерді шешуге қолдана алу қабілеттілігі.  Құзыреттілік – оқушылардың іс ­әрекеттің  әмбебап  тәсілдерін меңгеруінен көрінетін білім нәтижесі деп  Қазақстан республикасы Жалпыға міндетті   мемлекеттік стандарттың жобасында анықтама  берілген.                                                                  / 3, 20­21 б. /

Мына заманда біздің оқушылардың алдына қойылатын  талаптар да күннен­күнге, жылдан­жылға өсуде. Заман  талабы оқушылардың бойында түйінді құзыреттіліктерді  қалыптастыру болып табылады.  1.Ақпараттық  құзыреттілік  Оқушы субъектісін  дамытуда 3 түрлі  құзыреттілік тәсілі  қолданылады 2.Коммуникативті к құзыреттілік  3.Әлеуметті­ құқықтық  құзырет .

Ақпараттық құзыреттілік арқылы нақты объектілер  көмегімен қажетті ақпаратты іздеу, талдап таңдап  (іріктеп) алу, ұйымдастыру, түрлендіру,сақтау және  ақпаратты беру біліктері қалыптасады. Бұл  құзыреттілік оқушының оқу пәндеріндегі және білім  аймақтарындағы, сонымен бірге қоршаған дүниедегі  ақпараттармен жұмыс істей білу дағдыларын  қамтамасыз етеді.

Коммуникативтік құзырет – бірлесіп жұмыс  істеуді бағалау, адамдар арасында сенімділік,  бірін­бірі түсіну, тыңдау, сыйлау, дәстүрді  білу, топпен жұмыс жасай алу,  орындаушылардың жұмысын дұрыс  ұйымдастыру, басқару шешімдерін таба алу  және қолдана білу қабілеттері.

Әлеуметті­құқықтық құзырет ­ өз елінің  азаматы ретінде өзінің және қоғам  мүшелерінің әлеуметтік қызметтерінің  маңызын түсіну, қоғамдық міндеттерге  тұрақты қарау, мемлекет нышандарын білу,  адам құқығын жете білу, қажетті  жағдайларда оларды қолдану, өзіне  жауапкершілік арту жатады. 8

Құзыреттілік қалыптастырудың келесі міндеті әр  сабақтың өмірлік жағдайлармен байланыстылығы.  Бұл орайда құзыреттіліктерді қалыптастыруға  бағдарланған тапсырмалар қолданылады.  Проблеманы шешу құзыреттілігін  қалыптастыруға арналған тапсырма,  Мысалы: «Адам болам десеңіз»  сызбаны толтыр.   Менің бойымдағы  жақсы қасиеттер Менің бойымдағы  жағымсыз қылықтар 9

Менің бойымдағы жақсы  қасиеттер Менің бойымдағы  жағымсыз қылықтар 10

Құзыреттіліктерді қалыптастыруға бағытталған   тапсырмалар нұсқасын ұсынып отырмын Тақырып: Денсаулық­ зор байлық Проблеманың  Ақпараттық құзыреттілік шешімін табу  құзыреттілігі 1.Адам ағзасына пайдалы  тағамдар, көкөністер,  витаминдерді атау, сөзжұмбақ  дайындау 1. «Мектепте оқушылар қандай  аурулармен ауырады?» деген  тақырыпқа мәлімет ізде 2. Мектеп асханасындағы ас  мәзірімен таныс. Өзіңе қай  күнгі ас ұнағанын айт. 2. Қыс мезгілінде болатын  жұқпалы  аурулар туралы ақпарат жина.­Сүттен   жасалатын тағамдарды  атап, олардың  адам ағзасына тигізетін пайдасын  анықта. Коммуникативтік  құзыреттілік 1. Жеке бас тазалығы туралы пікіріңді  білдір.­Дәріханадан тұмауға қарсы  ішетін дәрілердің сипаттамасын ал.  Оның қабылдау нұсқаулығын сызба  түрінде жаса. 2. «Денсаулық­зор байлық»   тақырыбына сыныптастарыңның  алдында  өз пікіріңді білдір. Көпшілік  алдында не айтатыныңды алдын ала  ойластырып, жоспар жаса. 3. Түскі аста берілетін  сусынның  тізімін жаса,  дайындау жолын анықта. 4. «Денсаулық  бұрышы»  кітапхана ұйымдастыру 3. Түрлі ақпараттарды жинақтап,  бір  жүйеге келтіру 3. «Дәрігер – науқас» диалог құрастыру. 4.Тұмауды жұқтыру жолдарын сызбаға  түсіру;­Емдеу жолдары, мысал келтір  4. Денсаулық туралы жинаған  мәліметтерді сыныптастарыңмен бөлісе  отырып, топта 11

Тақырып:  Отбасы – өмір аясы Проблеманың шешімін табу  құзыреттілігі Ақпараттық  құзыреттілік Коммуникативтік  құзыреттілік 12

Тақырып:Табиғат – тал бесігің, аялай біл! Проблеманың шешімін табу  құзыреттілігі Ақпараттық  құзыреттілік Коммуникативтік  құзыреттілік 13

Тақырып:Ана тілі – жүрек үні    Проблеманың шешімін табу  құзыреттілігі Ақпараттық  құзыреттілік Коммуникативтік  құзыреттілік 14

Ақпаратық құзыреттілікті қалыптастыруға  арналған тапсырмалар. *Ақпараттық ізденісті жоспарлау *Мақалдардың әңгімемен сәйкестендір. *Ақпаратты өңдеу *Әңгімелердің идеясын анықтап, өз пікіріңді  дәлелде.. 15

Коммуникативті құзыреттілікті қалыптастыруға  арналған тапсырмалар *Жазбаша қатынас *Мәтіннің желісі бойынша өз пікіріңді білдір. *Диалог құру *Өнімді топтық қатынас *Мәтіндердің мазмұнын өз өміріңмен байланыстырып айт. Өзін­өзі тану сабағында коммуникативті мәдениетті  қалыптастыру атқаратын мақсаты: Шығармашылық  жұмыстарда оқушы өз ойын білдіріп, қабылданған шешім  нәтижесін бағалай білу дағдысын қалыптастыру және өз  қадірін сақтай білуге және өзгенің қадір­қасиетін бағалай  білу қасиетін қалыптастыру. Нәтижесінде: шығармашылық  қызметте өзінің дербестігін көрсетуде әртүрлі топ  өкілдерімен қарым­ қатынас жасау мәдениеті қалыптасады.

Дағды 1.Білім 2. Түсіну 3. Талдау 4. Жинақтау 5. Қолдану 6. Баға Тақырыбы  «Дос» Анықтама Әңгіме шығарманың қай түріне  жатады? Екі жауынгердің арасындағы  достық оның қай түріне жатады? Сеніңше достықтың түрлері бола  ма? Болса қандай­қандай деп  ойлайсың? Неге олай? Осы тақырыпты өзің жалғастырып  көр немесе өлең шығару Сенің мақсатың қандай? Досың  сенен не күтеді? Дос сенімін  қалай ақтар едің? Әңгімелердің маңызы бар ма?  Әсері қандай? Оқушының іс­әрекеті Тыңдайды, қабылдайды,  еске сақтайды, ойлайды. Түсіндіреді, айтады,  көрсетеді, жазады. Ойланады, салыстырады,  табады, ашады, ізденеді. Ойлап табады,  қарастырады,  құрастырады, шығарады,  байланыстырады. Проблеманы шешеді. Бағалайды, талқылайды,  өз талабын айтады.

Қазақстан Республикасының 2015 жылға дейінгі білім  беруді дамыту тұжырымдамасында: « ... жылдам өзгеріп  отыратын дүние жағдайларында алынған терең білімнің,  кәсіби дағдының негізінде еркін бағдарлай білуге, өзін­ өзі іске асыруға, өзін­өзі дамытуға және өз бетінше  дұрыс адамгершілік тұрғысынан жауапты шешімдер  қабылдауға қабілетті жеке тұлғаны қалыптастыру»,­ деп  атап көрсеткен.Өзін ­өзі тану оқушыларға қоршаған  ортаны түсінуге, оған өзінің қатыстылығын саналы  сезінуге, қоршаған ортаға өзінің көз қарасын жалпы  адамзаттық құндылық ұстанымда жүйелеу, өзінің  өмірлік ұстанымын анықтауға көмек беру үшін қажет.  Өз өзін өзі тану өзін дамытудың жеке тұлғаның дербес  белсенділік көрсетуінің өзінің қабілеті мен әлеуметтік  мүмкіндігін ашудың қажетті шарты болып табылады.

Еліміздің болашақта көркейіп, бәсекеге қабілетті 50  мемлекеттің қатарына қосылуы бүгінгі ұрпақтың қандай  білім мен тәрбие алатынына тікелей байланысты. Олай  болса, әр күні өзгеріске толы бүгінгі жауапты кезеңде  замана көшінен қалып қоймай уақыт талабына сай ертеңгі  болашақ жас ұрпақты білімді етіп тәрбиелеу ұстаздарға  зор жауапкершілікті жүктейді. Ол мұғалімнен үздіксіз  ізденуді , өз білімін үнемі жетілдіріп отыруды талап етеді.  Өйткені еліміздің ертеңі жас ұрпақтың қолында.  Мұғалімнің шеберлігі мен жетістігі – сапалы білім және  жақсы тәрбие алған шәкіртінде. Оқушы шығармашылығын  дамыту ісі үздіксіз жүргізіле бермек. Бұл қоғам талабына  сай туындайтын қажеттілік.

Кешегіні білетін, бүгінгіні түсінетін  тұлға;  алдына мақсат қойып, оған жол таба  білуші тұлға ;  жер ана­үйім, Отаным, адамдар­ бауырым дейтін тұлға;  ортада өз орнын таба білетін тұлға;  адамгершілік тұрғысынан жауапты  шешімдер қабылдай алатын,  мәдениетті тұлға.  20

ХІ ғасырда өмір сүрген түркі  дүниесінің танымал тұлғасы  Махмұд Қашқари «Білім –  нұрлы әлем» деп айтқан екен.  Осы нұрлы дүниенің алып  айдынында еркін жүзетін  білімді, парасатты тұлға  тәрбиелеуді құзыретті,  шығармашылықпен жұмыс  жасайтын ұстаздар ғана жүзеге  асыра алады. Ендеше, әр  мұғалім жүрек қалауымен  таңдап алған мамандығының  биік шыңына жетуге ұмтылуы  керек.