Ботаника курсын оқытуда студенттердің пәндік құзіреттілігін қалыптастырудың тиімді әдістемесі

«Ботаника» курсын оқытуда студенттердің пәндік құзіреттілігін қалыптастырудың тиімді әдістемесі І. Кіріспе Жаңаша білім мазмұнын құру – білім беру жүйесіндегі өзекті мәселе       Қазақстанның   жаңа   білім   беру   жүйесінде   жеке   тұлғаны   дамытуға,   оның   қабілетін басқаруға және үнемі жаңарып отыратын ақпаратты өз бетімен меңгертуге деген қажеттілік оқытудың дәстүрлі тұрғысын қайта қарастыруды талап етуде. Бүгінгі күні жоғары оқу орындарында оқыту үрдісінің мазмұны тұлғаны жеке өмірінің, өзіндік білім мен тәрбиесінің субъектісі   ретінде   қалыптастыруға   бағытталып,   дамытушылық,   іс­әрекеттік,   тұлғалық бағдарлы тұрғыдан қарастырылуы өзекті мәселе болып танылады. Осы идеяларды жүзеге асыру білім берудің жаңа моделін, білім берудің жаңа технологияларын оқу үрдісіне енгізу арқылы мүмкін болатыны белгілі. Білімнің базалық мақсаттары мен құндылықтарын жүзеге асырушы – оқытушы. Қазақстан Республикасы 2015 жылға дейінгі білім беруді дамытудың Тұжырымдамасында   «   Білім   берудің   негізгі  міндеті   –   білімдік   шоғырланудан   нәтижеге бағытталған құзіреттілік тұрғыға көшу...» ­ деп көрсетілген. [1]         Тақырыптың   өзектілігі:   :   Кредиттік   оқу   жүйесінде    «Ботаника»   курсын   оқыту барысында   студенттердің   пәндік   құзіреттілігін   қалыптастырудң   тиімді   әдітемесі қарастырылмаған. Соған сәйкес  міндетті пәндердің бірі болған «Ботаника» курсы таңдау пәні болып өзгеруіне  байланысты (пәннің оқу мазмұны, студенттердің өзіндік жұмыстары мен тапсырмалары сағат көлеміне) сәйкестендіріледі.Ол өз кезегінде пәндік құзіреттілікті қалыптастырудың   тиімді   озық технологияларды   пайдаланып,оқытудың   жаңа   тәсілдерін   қарастыру,   креативті   ойларын дамыта түсу.     жолдарын   көрсетеді.   Мақсат­интербелсенді, ІІ. Негізгі бөлім     Бұл   адамның   бағалау   мінездемесі.       Құзыр  ­   бұл   адамның       бойындағы   бар   білік   пен   білім   және   қабілеттері. Құзырет –  қойылған мақсаттарға жету үшін ішкі және сыртқы ресурстарды тиімді іске асыруға   дайындық;     жеке   және   қоғамдық   қажеттіліктерді   қанағаттандыру   мақсатында табысты  іс әрекетке дайындық, (қазақ түсіндірме сөздігі).       Ал,құзыреттілік дегеніміз – бұл адамға берілген немесе жүктеген істі нәтижелі түрде орындауын бойында өзіндік,   жауапкершілік,   коммуникабельдік,   жаңалықты   жоғары   қабылдайтын,   мәселені шеше алатын, адамгершілігі мол, білімі жоғары, жаңа технологияларды меңгере алатын, ұжымда жұмыс жүргізе алатын, белсенділік қасиет ­ қабілеттерінің   болуы. [1]         Латын тіліндегі (латынша  “competentia”  ­ компетенция) сөзін ғалым К.Құдайбергенова «Құзырлылықты (құзіреттілікті)   білімін, біліктілігін, дағдысын, тұлға мінез ­ құлқын, ең бастысы   тұлға   мүмкіндігін   бағалаудың   критерийі   мақсатында   қарастыру құзырлылық(құзіреттілік)   маңызын толық аша алады. Олай болса, құзырлылық, нәтижеге бағдарланған   жаңа   білім   беру   жүйесінің   сапалық   критерийі   ретінде   әлеуметтік   және өмірлік көзқарастарды есепке алу қажет» деп жазса [3],  Б.Тұрғанбаева  «Құзырлылыққа (құзіреттілікке)   бағытталған   оқыту   үрдісінде   тәжірибелік   жолмен   мәселені   шешу мүмкіндігі молаяды. Осы жағдай біліктілікті арттырудағы екінші үлгіге көшірудің негізі бола   алады.   Өйткені,   құзырлылыққа   (құзіреттілікке)   бағытталған   үлгіде   білім алушылардың өз бетімен жұмысын ұйымдастыру ­ басты мақсаты » ­ деп көрсетеді[2]. Себебі құзіреттіліктер (оқытушы мен білім алушы арасындағы құзіреттілік ) өз бетімен жұмысты   ұйымдастыруда   анық   байқалады.   Оқушының    өз   бетінше   жұмысын   тиімді ұйымдастыра   білу   ­   сол   арқылы   білім,   білік,   дағдының   жоғары   деңгейіне   шығу.     Американдық   психологтардың   анықтамасы   бойынша   өз   бетімен   жұмысты ұйымдастыру дегеніміз – бұл, өз бетімен тани білу, өз бетімен жаңа бір нәрсені анықтауға ұмтылу және өз тәжірибесін терең түйсіне білу қабілеті. Өз бетімен жұмысты ұйымдастыру психологиялық   тұрғыдан   алғанда,   нәтижесінде   жаңа   материалдық   рухани   құнды   дүние тудыратын   әрекет.   Ал   педагогикалық   тұрғыдан   алсақ,   өз   бетімен   жұмысты ұйымдастыру дегеніміз – адамның белсенділігі мен өз бетінше жұмыс істеуінің жоғары түрі және ол әлеуметтік қажеттілігі мен өзінің ерекшелігімен бағаланады. Ең бастысы, жеке  тұлғада өз бетімен жұмыс істеуге   деген тұрақты қажеттілік, тұрақты сұраныс болып, өз ісіне қанағат табу сезімі болуы қажет [4].     «Құзіреттілік » терминіне алғаш анықтама  беріп , лингвистикаға  енгізген американдық құзіреттілік  термині ғалым   Н. грамматика  білімдеріне  негізделген. құзіреттілік  дегеніміз­ жеке  тұлғаның   белгілі бір  мәселені   өзара  байланысты   білім,  білік дағдыларының   жиынтығы  және   адамның   жеке   өзінің   іс­әрекет,   қызмет  саласына сай  құзіреттерді  меңгеруі [6].          «Білім туралы»  заңда   «құзіреттілік – білім беру процесстерін жүзеге асырудың  нәтижелері мен шарттарының, білім алушылар контингентінің, білім беру ұйымдары  желісінің жай­күйін және өзгерістер серпінін жүйелі түрде байқау, талдау, бағалау және  болжау» деп көрсетілген.Педагогикалық құзіреттілік  дегеніміз – педагогикалық жүйенің  жағдайы мен оның дамуын болжап, үздіксіз қадағалауды қамтамасыз ететін ақпаратты  жинау, сақтау, өндеу, жұмыс үрдісінде қолдану. Құзіреттілікті  арттырудың, жүргізудің өз  ережесі болады [7].         Құзырлылықадамның қандай сұрақтар төңірегінде жақсы хабардар болуымен қатар, кенеттен шығу мүмкіндігін  айтамыз.                                                                       С.И.Ожегов сөздігінде:   Жалпы  алғанда   шешудегі туындаған  ситуациялардан пайымдауынша,   Хомский.   Оның   абыроймен           (бедел) Құзыр: 1. кімнің болмаса да, жақсы хабардар болған сұрақтар төңірегі;                         2. қандай­да біреулердің билігі, құқы;  Құзырлылық: 1.бір сұрақтар төңірегіне жинақтаушы;                                     2. бір нәрселерді шешу құқы бар. 1. Құндылықты – бағдарлы құзыреттілік – жасампаз қоғам өмірінде өз рөлін таба білу, азаматтық белсенділік көрсету, саяси жүйені түсініп, әлеуметтік жағдайларға баға беру. 2. Мәдениеттанымдық құзыреттілік – өз халқының және әлемдік мәдениетті түсініп, рухани келісім жүргізе алу. 3.   Когнитивтік   құзыреттілік   –   зерттеушілік   дағдыларын   игеруге   мүмкіндік жасайтын өз әрекетіне талдау, қорытынды жасай алу.  4.   Коммуникативтік   құзыреттілік   –   байланыстың   түрлі   обьектілерін   қолдана отырып, түрлі әлеуметтік топта қарым­қатынас жасай алу, мемлекеттік және шет тілдерді меңгеру.  5.   Ақпараттық­технологиялық   құзыреттілік   –   білім   мен   ақпаратты   ақпараттық­ технологиялар көмегімен жүзеге асыра білу. 6. Әлеуметтік қарым­қатынас құзыреттілігі – әлеуметтік­қоғамдық өмірде кәсіби       бағдарын дұрыс таңдай алу.    7.   Тұлғаның   өзін­өзі   дамыту   құзыреттілігі   –   әлеуметтік­қоғамдық,   өмірлік жағдайларда өз мүмкіндігін анықтап, өмірі мен ісіне жауапты қарауды, жеке және қоғам пайдасына сай шешім қабылдауды қарастырады. [1]    Құзыреттің   көптеген   құрамды   бөліктерінің   ішіндегі   оқу   жүйесі   үшін   ең маңыздысы пәндік құзыреттілік. Оқушылардың пәндік білімдерді саналы игеруі мәселесін шешу оқытушыға  жүктеледі. Пәндік  құзыреттілік  – білім беру қызметінде  белгілі бір  пәндер  шеңберіне  қатынасты білім, біліктілігі  және  дағдысы  мен  іс – әрекетінің сапалар  жиынтығы.   Педагогикалық   және   әлеуметтік   психологияның   негіздерін   қолдана   білу іскерлігі.  [8,­   3,76­79бет].Пәндік  құзыреттілік   –   оқу   нәтижесінде   өзгермелі   жағдайда меңгерген   білім,   дағдыны   тәжірибеде   қолдана   алу,   проблеманы   шеше   білу,   оқушылар дайындығы сапасының құрылымдық сипатын анықтайтын жаңа сапа. Студент   «Ботаника»   курсы   негізінде  білуге   тиіс:  өсімдіктер   морфологиясы   және анатомиясы,   өсімдіктер   флорографиясы   негіздері   мен геоботаникасы, систематикасы, экологиясы, өсімдіктер географиясы саласының негіздерін ­ қабілетті болуы керек: өсімдіктердің әртүрлі тіршілік форма ­ларын ажыратуға, өсімдік мүшелеріне морфологиялық талдау жасауға, микроскоппен жұмыс істеуге, анатомиялық препарат   дайындауға,   өсімдіктер   түрлерін   анықтайтын   оқу   құралдарын   пайдалануды   ­ меңгеруі   керек:   өсімдіктің   әртүрлі   систематикалық   топтарын,   олардың   филогенезі   мен эволюциясын   құзіретті болуы керек: әртүрлі систематикалық топтарға жататын өсімдіктерді анықтай білуге   өсімдіктердің   көбеюі, ІІІ. Қорытынды       Байқап отырғанымыздай  бүгінгі білім берудің басты нысаны әлемдік білім кеңістігіне кіру.   Ол   үшін   бүгінгі   қоғамға   лайықты   білікті   де   білгір   азамат   тәрбиелеуіміз   қажет. Мұндай тұлға өз ұлтының және өзге ұлт өкілдерінің мәдени құндылықтарын қастерлейтін, саналы деңгейде пікірлесе алатын дәрежеде болуы керек.Студенттің  біліктілігін арттыру қазіргі оқыту үрдісі мазмұнының басты нысанасы. Түрлі пәндер бойынша берілетін білім мазмұнының меңгерілуі, сол білімді пайдалану арқылы студенттің   өмірлік дағдысы мен іскерлігі өлшенеді, ендігі жерде білімнің сапасы нәтижеге бағытталады.Іскерлік қатынасты көтеру   мақсат   етіледі.   Осыдан   қазіргі   білім   беру   жүйесіндегі   құзыреттілік   (біліктілік) ұғымы   туындайды.  Ботаника   курсын   оқыту   барысында   өсімдіктердің   анатомиясы   мен морфологиясын қамтитын сұрақтарға жауап беру үшін ботаникалық әдістерін пайдалануға студенттерді  үйрету   мақсат  етіледі.Студент  өсімдіктердің   жалпы  морфологиялық   және анатомиялық құрылысымен таныса отырып, оларға жеке сипаттама беріп,олардың жеке даму кезеңіндегі қалыптасу ерекшеліктерін оқып үйренуі қажет.Осы   курсты меңгеруге қажетті   стандартты     пәндерге   өсімдіктер   систематикасы,   өсімдіктер   экологиясы, цитология, гистология, өсімдіктер физиологиясы, экологияны жатқызамыз. «Өсімдіктердің анатомиясы және морфологиясы» пәнінің теориялы биологияның басқа да салаларымен байланысы. Аталған пән теориялы «Ботаника» курсын ашады және теориялық биологияның мынадай   салаларын   меңгеруде   негізгі   роль   атқарады:   жалпы   биология,   өсімдіктер алуантүрлілігі,өсімдіктер   экологиясы,   ризология, фитоценология   негіздері,   өсімдіктер   систематикасы.  Білім   беру   құрылымын   жетілдіру, жалпы білім, еңбек және кәсіптік даярлық сапасын арттыру, оқытудың белсенді формалары мен   әдістерін,   техникалық   құралдарды   кеңінен   қолдану   бүгінгі   күннің   талабы. Еліміздің саяси,экономикалық, мәдени, қоғамдық өміріндегі өзгерістерге сай білім беру ұйымдарының үлкен жауапкершілікті сезініп, білікті, өз ісінің шебері,бәсекеге қабілетті, кең ауқымды,жан­жақты дамыған маман дайындауға ұмтылуы, өзінің бүкіл қызметін осы бағытта құруы заңды құбылыс, себебі қоғам өзінің әлеуметтік­экономикалық және рухани дамуының мазмұны мен сипатының өзгеруіне және еңбек сапасына талаптың жоғарылауына байланысты өз ісін жетік білетін,кәсіби білімі мол мамандарды қажет етеді.Соңғы жылдары болашақ   мамандардың   құзыреттілігі   туралы   пікірлер   кәсіби   маман   даярлау   мәселелері жайлы   көптеген   пікірлер   айтылып   жүр.Соларға   сүйене   отырып,мұның   өзі   болашақ мамандарды   қаршаған   дүниені,табиғатты,қоғамдық   өмірдің   құбылыстарын тану,әлеуметтік­экономикалық   даму   мәселелерін   пайымдау,талдау,маңыздысын   ажырата білуге,адамдармен   қарым­қатынастағы   жоғары   мәдениеттілікке   үйренуге   мүмкіндік береді.Еліміздің болашақта көркейіп,бәсекеге барынша қабілетті 50 мемлекеттің қатарына қосылуы   бүгінгі   ұрпақтың   қандай   білім   мен   тәрбие   алатынына   тікелей   байланысты.ел президенті Н.Назарбаев Л.Н.Гумилев атындағы Евразия ұлттық университетінде оқыған «Инновациялар   мен   оқу   ­   білімді   жетілдіру   арқылы   білім   экономикасына»   атты лекциясында:   «соңғы   10­15   жыл   бойында   бәсекеге   қабілеттіліктің   жаңа   өлшемі   пайда болды:   салмақ   жаһандық   экономикалық   жаңа   сапаға­   «білім   экономикасына»   өтуіне түсіріледі»,­ деген болатын. Олай болса,республика оқу орындарының алдында жан­жақты   өсімдіктер   физиологиясы, дамыған,саяси сауатты,терең теориялық біліммен қаруланған,адамдармен қарым­қатынас мәдениетін меңгерген маман дайындау міндеті тұр. Пайдаланған әдебиеттер: 1.Қ.С.   Құдайбергенова,     «   Құзырлылық   білім   сапасының   критерийі: әдіснамасы   және   ғылыми­   теориялық   негізінде»,   монографиялық   еңбек, Алматы , 2008, бет 257,258  2. Б. А. Тұрғынбаева. Мұғалімнің шығармашылық әлеуметін біліктілікті  арттыру жағдайында дамыту: теория және тәжірибе // Aлматы. 2005. 174б. 3. К.Құдайбергенова. Құзырлылық – тұлға дамуының сапалық критериі //   2008. 30­ 32 б. 4. «Ғасыр мектебі» // 2009. №5 26­29 б. 5. Т.В. Паньшина «Реализация коммукативного подхода в обучении  казахского языку и литературе в русской школе» // Усть­Каменогорск  2004.126 б. 6.ҚР Мемлекеттік жалпы Білім беру стандарты 2010 7.ҚР “Білім туралы” Заңы – Астана. 2007 8. Құдайбергенова Қ.С. “Құзырлық амалының негізгі ұғымдары” Алматы,  2007