Чолхе-цхьаьнакхетта предложени х1отторан нормаш.

9 класс – нохчийн мотт

Урокан ц1е: Чолхе-цхьаьнакхетта предложени х1отторан нормаш.

Урокан 1алашо: Чолхе-цхьаьнакхетта предложени х1отторан нормаш йовзийтар, даймахке, матте болу безам ч1аг1бар.

Урокан некъ.

I. Догдаийтаран мур.

Ас дозал до хьуна хуучу

Кхечу къаьмнийн меттанех,

Хьайниг бицбеш, 1амо деза

Уьш, хьуна ца моьттинехь.

                         Сулейманов Ахьмад

II. Долчу хаарийн актуализаций ар. Ц1ера болх таллар.

- Маса тайпана хуьлу цхьаьнакхетаран хуттургаш? Йийца уьш.

- Чолхе-цхьаьнакхетта предложенешкара цхьалхенаш стенца къастайо?

- Муха хуьлу чолхе-цхьаьнакхеттачу предложенийн маь1на?

II. Дешнийн диктант.

Пондарча, дийцар, наб, наж, татол, хьех, лазар, шортта, кхетам, къахьшту, маъ, сирла, татол, талл, бирг1а, стигал, телат, поп, къора, лаьхьа, накхармоза, силам, сонталла, акхтарг.

Т1едиллар: Дукхаллин терахье даккха хьлхара итт ц1ердош, диктанта йукъара диттийн ц1ераш схьайазйе.

(пондарча-пондарчаш, дийцар-дийцарш, наб-набарш, наж-нежнаш, татол-татолаш, хьех-хьехнаш, лазар-лазарш, кхетам-дукх.тер.дац, къахьшту-къахьштуш, маъ-маьънаш.) дитташ – наж, хьех, къахьшту, маъ, талл, поп, акхтарг.

Дешнаш т1ехь болх:

1.     Бирг1а – труба

2.     Телат – клеенка

3.     Къахьшту – ясень

4.     Маъ – ольха

          III. Дешархошка шайга болх байтар. Шиммо уьн т1ехь д1ахьо болх.

          - Шина терахьехь легаде: татол, наб, хьех.

Ц1. татол       татолаш     наб           набарш       хьех         хьехнаш

Дл. татолан   татолийн    набаран   набарийн   хьехан     хьехнашан

Лр. татолна   татолшна   набарна   набаршна   хьехана    хьехнашна

Др. татоло     татолаша    набаро    набарша     хьехо        хьехнаша

К.   татолца   татолашца  набарца   набаршца   хьехца     хьехнашца

Хт.  татолах   татолех      набарх     набарех      хьехах     хьеханех

Мт. татоле    татолашка   набаре     набаршка   хьехе       хьехнашка

Дс. татолал   татолел       набарал    набарел      хьехал     хьеханел

IV. Керлачу теми т1ехь болх бар.

Чолхе-цхьаьнакхеттачу предложенийн норманаш:

- Цхьанатайпанара предложенеш вовшахтохар, дакъойн маь1ница вовшах йоьзна йолуш. Масала: Суьйранна итт сахьт даьлла хан йара, беша т1ехула къеггина кхетта бутт а бара.

Г1алатца: Суьйранна итт сахьт даьлла хан йара, бешахь заза даьккхина 1аж а лаьттара.

- Йух-йуха ца оьшу хуттургаш хилар. Масала:

  Самукъане ц1ог1а хьаькхна, Саь1ид а, Хьасбек а хьалаиккхира, амма салаз схьаозийра, т1аккха и шиъ бертахь ло йуккъе вуьйжира.

Г1алатца: Самукъане ц1ог1а хьаькхна, Саь1ид а, Хьасбек а хьалаиккхира, амма и шиъ т1аккха ло йуккъе вуьйжира.

-