Davlat va huquq asoslari fani

Marg’ilon shahar 2-son politexnikumi

davlat va huquq asoslari fani

o’qituvchisi Siddikov A

Axborot texnologiyalari sohasidagi jinoyatlar

                       Kirish

XXI asrda axborot texnologiyalari inson hayotining ajralmas qismiga aylandi. Internet, kompyuter tarmoqlari va mobil aloqa tizimlari rivojlanishi natijasida odamlar o‘rtasidagi muloqot, biznes, ta’lim hamda davlat boshqaruvi jarayonlari tezlashdi va yengillashdi. Shu bilan birga, ushbu imkoniyatlardan noqonuniy foydalanish holatlari ham ortib bormoqda. Axborot texnologiyalari sohasidagi jinoyatlar jamiyat xavfsizligiga, shaxsiy hayot daxlsizligiga va iqtisodiy taraqqiyotga salbiy ta’sir ko‘rsatmoqda.

Axborot texnologiyalari sohasidagi jinoyatlarning mohiyati

Axborot texnologiyalari sohasidagi jinoyatlar – bu kompyuter, internet va boshqa raqamli vositalardan foydalanib sodir etiladigan, qonunga xilof harakatlardir. Ular ko‘pincha yashirin ravishda amalga oshiriladi va tezkor texnik vositalar yordamida aniqlanadi.

Jinoyatlarning asosiy turlari

1.   Kiberhujumlar va xakerlik – kompyuter tarmoqlariga ruxsatsiz kirish, maxfiy ma’lumotlarni o‘g‘irlash yoki o‘zgartirish.

2.   Firibgarlik (onlayn scam) – yolg‘on saytlardan foydalanish, odamlarni aldab mol-mulk yoki pulni qo‘lga kiritish.

3.   Virus va zararli dasturlar tarqatish – kompyuter tizimlarini ishdan chiqarish, foydalanuvchi ma’lumotlarini buzish.

4.   Shaxsiy ma’lumotlarni o‘g‘irlash (phishing, spyware) – login, parol, bank kartasi ma’lumotlarini noqonuniy olish.

5.   Mualliflik huquqlarini buzish – litsenziyasiz dastur va kontentlardan foydalanish yoki tarqatish.

6.   Onlayn tovlamachilik – odamlarni qo‘rqitib pul talab qilish, ma’lumotlarni oshkor qilish bilan tahdid qilish.

Jinoyatlarning oqibatlari

• Shaxsiy va korporativ ma’lumotlarning yo‘qotilishi.
• Moliyaviy zarar va iqtisodiy xavflar.
• Jamiyatda ishonchning pasayishi.
• Davlat xavfsizligi va barqarorligiga putur yetishi.

O‘zbekiston tajribasi

O‘zbekiston Respublikasida axborot xavfsizligini ta’minlash masalasiga katta e’tibor qaratilmoqda. “Axborotlashtirish to‘g‘risida”gi Qonun, shuningdek, Jinoyat kodeksining maxsus moddalari axborot texnologiyalari sohasidagi huquqbuzarliklarni tartibga soladi. Davlat organlari kiberxavfsizlikni ta’minlash, yoshlarni axborot savodxonligiga o‘rgatish hamda xalqaro hamkorlikni kuchaytirishga intilmoqda.

Xulosa

Axborot texnologiyalari imkoniyatlari ortib borishi bilan birga, jinoyatlarning ham ko‘lami kengaymoqda. Shuning uchun fuqarolar va tashkilotlar o‘z ma’lumotlarini himoya qilish, qonuniy dasturlardan foydalanish hamda internet madaniyatiga amal qilishlari zarur. Kiberxavfsizlik nafaqat texnik, balki huquqiy va ijtimoiy masaladir. Uni ta’minlashda davlat, jamiyat va har bir fuqaroning hamkorligi muhim ahamiyat kasb etadi.