Дінтану

Терроризм және саяси экстремизм Халықаралық қауіпсіздіктің негізгі аспектілері мен деңгейлері.  «қауіпсіздік» түсінігінің   мәні.   Халықаралық   терроризм   мен   қауіпсіздік   мәселесі. Террология   ғылыми   тәртіп   ретінде.   Тәртіпті   зерттеу   обьектісінің,   пәнінің қалыптасуы.   Тәртіптің   құрылымы.   Тәртіптің   әдісі   мен   әдістемесі. Халықаралық қауіпсіздіктің теориясының эволюциясы: дәстүрлі және қазіргі заманғы келісімдері. Террориз мәселелерін зерттеудегі негізгі мектептер мен бағыттар. Егер біз терроризімнің өткір де ауыр,жауыздық   мәселелерін танып білсек, егер   осы   құбылысқа   маңызды   сұрақтарды   үйлестіру   келісімі   қалса   (саяси, заңды,   әлеуметтік,   әскери   және   басқа   бағытта),   ерекше   өзектілікті терроризімді   ғылыми   зерттеу   мен   терроризіммен   күресудегі   ғылыми негіделген жүйені өңдеу, не жаңа аралық тәртіпті және терроризімнің құрама ғылымындағы мақсатты білімді  алға қояды. Террология өзінің   мәні   мен   мазмұны   бойынша   терроризімнің   ерекше әлеуметтік фенонемі ретіндегі ғылым болып табылады, терроризімнің себебі мен мақсаты, құрылымы, бір жақтылығы, мәні, терроризімнің эскалаторлық құрылысы, және оның жеке көрсетулері мен берілген осы құбылыс пен күресу жүйесі. Егер шынайы әне мақсатты қарастырсақ, ғылыми негізбен негізделген шолумен терроризіммен күрессек, немесе осы құбылыстағы бастамасын тану және   оның   бөлек   актілерін,   біз   берілген   құбылыстың   заңдылықтарын тануымыз керек, оның обьективтік мінезін зерттеуіміз керек. Бұған тек дербес междисциплинарлы   ғылым   қабілетті.   Тиісті   ғылыми   тәртіпті   және   оның өңделгендігін жүзеге асыруды құру адамзаттың нығаюы мен тірі қалу сұрағы болып табылады. Терроризм – латын тілінен terror (террор) Қорқыту, өлім жазасына берумен үркіту, өлтіру және барлық сұмдық қаталдықтар (Даль сөздігі) Терроризм – жарылыс істеу, өртеу не басқа әрекеттер, адамдардың апатына қауіп­қатер  жасайтын, мүлікке  зиян  келтіру   жасау   немесе   басқа қоғамдық қатерлердің болу ақыры, егер бұл әрекеттер қоғамдық қауіпсіздікті бұзуға мақсатталған болса, халықты қорқыту не басқарушы органдар шешіміне әсері, және де нұсқалған әрекеттерді сол мақсаттарда қауіп­қатер істеу. Терроризм   теориясы   жалпы   мәселе   болып   табылады,   себебі   ол   ешбір террорист дұшпансыз әр бір адамды өзінің құрбаны ете алады. Терроризімнің   құралы   ретінде   қарсы   жауға   арналған   психологиялық артықшылық болып табылады, ол: не, қайда, қашан, не үшін кезекті соққы болатының   білмейді.   Терроризм   –   ол   оның   ұзақ   мезімді   болашағына есептелген және оның іске асыруына глобальді қарқындалған  жүйке соғысы. Терроризм,   «өркениеттендірілген»   соғыс   ретінде,   шайқас   алаңында жеңбейді,ол адамның ішкі психика дүниесінде жеңеді. Адамның немесе үлкен адамдар   тобының   мінез­құлқын   өзгерті   үшін   оларды   өлтіріп,   жарақаттау міндетті емес, тек олардың  саналарының құрылымы мен күйін өзгерту керек. Террориз себептері: Терроризм себептерін басынан үш аспектіден қарастыруға болады. 1. Транснациональді   қылмыстардың   себептері –   экономикалық, әлеуметтік, саяси және басқа да тәртіптер (билікке таласу, меншікке, нарық   өтімінде,   әсер   ету   ортасының   шегі,   әлеуметтік   теңсіздік,  информациялық қайта өңдіру, бақылауға алынбаған ресурс өзгерістері); 2. Терроризм себептері – (экстремизм, негізгі саяси, идеологиялық, діни және басқа көзқарастар т.б.); 3. Терроризмнің   өршуі   не   бөлек   террористік   топтық   актілердің (террористік ұйымдардың қалыптасуы, олардың жоғарғы әскери және басқа потенциалдары) себептері. Терроризм   – соғыстың   өте   белсенді   және   экономикалық   хабарлары:   ел­ тұрғындарына   қарсы   максималды   тұрақсыз   қалпына   минималды   әскери шығындалады. Тұрақсыздық мақсатына жау елдің басшылығының ауысуы, жау елдің   саяси   бағытының   ауысуы,   жау   елдің   қорын   өз   қызығушылықтарында қолдану. Басты принциптер: 1)       Әскери еш нарсе тасылмайды және өңдірілмейді – террор тек азаматтық технологиялық   орталы   жүйелі   әдістерді   және   жаудың   қару­жарағын қолданады,   қарсыластардың   жерінде   орналасқан   жеңілу   құралдарын қолданады. 2)        Ешқай   террористер   ашылмайды   –   террористер   қарсыластарының барлық территориясы бойынша ашық бөліп жайғастырылған. 3)        Ешкім   террористердің   басшыларын   байқай   алмайды   –   жауынгерлік әрекеттерді   басқаруда   иерархиялық   жүйелердің   орнына   өзін­өзі   тәрбиелеу жүйесінің басқару торы құрастырылған. 4)       Ештеме рөлді ашып тастамайды, атқарушы терактардың мақсаттарында – террористерде белгілі қызмет, атақ, ерекшелейтін белгіері жоқ. аймақ   аралық   –   транснационалды   терроризм   (әлеуметтік, 5)        Террористер   басқарудың   қымбат   «өркенделген»   соғыстың   әдістерін қолданбайды   –оларда   жалпы   қамтылатын   саяси   идеологияға   табиға   қарсы тұратын көпжылдық идеология болып табылады. 6)        Жаңа   заман   шынайлығына   теріске   шығару   жоқ,   оларды   өздерінің қызығушылығында   қолдану   бар   –   ашық   қоғам,   шексіз   әлем,   ғылыми­ техникалық   революция   кері   бейнеде   қолданылады,   бірақ   оны   құраушы әлеуметтік   және   ғылыми­техникалық   иновациялық   елдерден   жылдамырақ және белсендірек қолданады. Терроризм деңгейлері   Терроризммен табысты күресудегі келесідей оның деңгейлерін (масштабтарын) анықтауға болады: —          мегатерроризм   –   жалпыға   ортақ   (кибертерроризм,   биоттерроризм, психологиялық терроризм, әлеуметтік, технологиялық); —          экономикалық, діни, идеологиялық); —         ұлттық, ресми (қылмысты істі); Терроризмнің   деңгейін   анықтау   оны   болдырмау   және   бұлтартпауына бағытталаған шараларға маңызды. Терроризмнің мақсаттары мен міндеттері. Терроризмнің сыртқысаяси және саясатішілік мақсаттары. Террористік әрекет объектілерінің  негізгі топтары. Террористік әрекеттің әдістерінің төрт тобы: ұйымдастырушылық   сипаттағы,   психологиялық   және материалдық әсер ету әдістері. Террористік әрекеттің күші мен құралдары. Терроризмнің  мақсаттары  мен  міндеттері. Терроризмнің   сипатты   белгісі болып, жоғарыда айтып өткендей,  оңшыл, солшыл, ультрареволюциялық және сепаратистік   сияқты   сәйкес   кеетін   террористік   ұйымдардың   әр   түрлі бағыттарын   біріктіретін   идеялық   –   саяси   платформа,   «террористік идеологияның»   болуы   табылады.   Осы   платформалардың   мазмұны   мен бағыттылығы әдетте белгілі бір террористік ұйымның жалпы сызығын және оның мақсаттары мен міндеттерін негізлейлі. Терроризм   мақсаттары Террористік   ұйым   әрекеті   қол   жеткізуге бағытталған   нәтижелермен   сипатталады.   Терроризм   субъектісі   мен   оның әрекетінің   бағыттылығына   байланысты   саясатішілік   және   сыртқы   саяси терроризм мақсаттарын бөліп қарастыруға болады. Саясатішілік мақсаттарға жатқызуға болады: мемлекеттің саяси режимі мен қоғамдық   құрылымын   өзгерту;   демократиялық   қайта   құру   немесе   оны қиындатуды жою, қопару; билік автаритеттерін және халықтың олардың заңды   физикалық, құқықтары   мен   қызығушылықтарын   қорғай   алу   мүмкіндігіне   деген   сенімді жоғалтуды жүзеге асыру; саясатішілік құрылымды дестабилизациялау; билік және   басқару   органдарының   немесе  оларға   қарсы   келетін   саяси   партиялар немесе   ұйымдардың   әрекетін   қиындату   немесе   қайта   ұйымдастыру; Мемлекеттік   билікте   отырғандарға   халыққа   көмектесе   алатындарына халықтың көз алдында дәлелдеу немесе террористтердің авторитетін көтеру;  билік және басқару органдарының белгілі бір өткізілетін іс­ шарасын бұзу. Сыртқысаяси   мақсаттарға мыналар   жатады:   халықаралық   байланыстар немесе елдердің шет ел мемлекеттерімен қатынасын әлсірету; халықаралық немесе   саясатішілік   шиеленістерді   шешуге   байланысты   жүргізілетін акцияларды   бұзу;   шет   ел   мемлекеттеріндегі   мекемелер   мен   оның азаматтарыны  әрекеттері  үшін  қолайсыз жағдайларды  туғызу;  халықаралық аренада   немесе   мемлекет   ішінде   белгілі   бір   акцияларға   қарсы   шығу; дүниежүзілік   қауымдастық   көз   алдында   мемлекет   компреметациясын халықаралық терроризм қайнар көзі ретінде көрсету т.б. Терроризм   мақсатының   масштабы   мен   мазмұнына   байланысты   террористік ұйымдар стратегиялық (мысалы, қазіргі биліктің мазмұнын жою мақсатында жағдайлар   жасау,   елдегі   құрылымды   дестабилизациялау,   терроризмді мемлекет және халық тарапынан мықты саяси күш ретінде таныту, және т.б.) және   тактикалық   (террористік   ұйымдар   идеялар   ы   мен   мақсаттарын атақтандыру,  ұйымның өзінің мүшелерінің біріктірілуін қамтамасыз ету, оның әрекетінің   ары   қарай   жалғасуы   үшін   материалдық   қамтамасыз   ету, террористтерді   жазалау,   елдің   жеке   көшбасшыларына,   құқық   қорғау органдары   мен   қарулы   күштерге   немесе   ұйымдарына   қарсы   пікірді қалыптастыру ) болады. Терроризмнің стратегиялық және тактикалық мақсаттарына негізделген нақты террористік   акцияны   ұйымдастыру   үшін   экстремисттік   құрылымдар терроризмнің белгілі бір бағыттағы саясатішілік және сыртқы саяси мақсаттар олардың   сол   мақсатқа   жетуіне   жағдай   жасайды   және   тапсырмаларын анықтайды. Террористік әрекет объектілерін  екіге бөлуге болады: Объектілердің   бірінші   тобын белгілі   бір   әлсірету   және   жою   мақсатында болатын жалпы объектілер. Объектілердің   екінші   тобы­ адамдар   өмірі   мен   әр   түрлі   материалдық объектілердің   қауіпсіздігі:   өмір,   денсаулық,   нақты   адамдардың   немес персоналды   анықталмаған   топтардың   еркіндігі;   белгілі   бір   құралдар   мен қарулардың физикалық толықтығы мен қанағаттанарлық қызмет етуі (мысалы; терроизацияланатын   адамдар, мекемелер  ие болған  мүлік).  Бұл объектілер тікелей күштеу объектілері болып табылады. Әр түрлі образдарды қабылдай отырып, олар өздерінің мақсаттарына жету жолында көптеген адамдар мен ұйымдар өмірін құрбан етеді. Мысалы, жоғары билік өкілдерін өлтіру арқылы террористтер мемлекеттік басқаруды қайта ұйымдастыру мақсатына қол жеткізеді. Терроризм және саяси экстремизм Халықаралық қатынас дамуындағы қазіргі заманғы тенденциялар. Жаһандық мәселелер және қауіпсіздік. Саясат және терроризм. Терроризм әлеуметтік құбылыс   ретінде.   Саяси   экстремизм.   Саяси   экстремизм   объектілері,   оның құралдары   мен   әдістері.   Терроризмнің   негізгі   белгілері   мен   ерекшеліктері. Террор, террористік іс­әрекет, террористік акция терроризм құрамы ретінде.   Қазіргі   жағдайда   терроризм   қоғамда   бар   және   соңғы   өмірдің   негізгі сферасына қатысты әр түрлі қайшылықтарға негізделген, көлемді және кең таралған әлеуметтік – саяси құбылысқа өзгерді; ол ең алдымен оның әр түрлі деңгейінде(мемлекетаралық,   ұлтаралық,   кластық,   топтық)саяси   қатынас аймағын қозғай отырып, күрделі құрамға және айыр форма жүйесіне ие, Саясаткерлер   негізсіз,   қазіргі   кезде   адамға   трансұлттық   қылмыс   пен халықаралық терроризм сияқты еш нәрсе қауіп төндіріп тұрған жоқ. Саяси   зерттеулерде,   ХХІғ.   Дәстүрлі   шиеленіс   (әскери,   этникалық), зорлаудан(физикалық,   қылмыстық)   жаңа   құрамды   жаңа   сапаға   көшті,   деп танылған. Сид   Ахмет   Шанас   (Египет)   атты   саясаткер   негізді   түрде,   қару­жарақтың, әскери   технологиялардың   айтарлықтай   өсуін   ескеретін   технологиялық дамуды абсурдты деп таниды. Бірінші орынға саяси қылмыстық және әскери терроризм шықты. Әскери іс­әрекеттер өз мәні бойынша, өз параметрлері бойынша терроризмді еске түсіретін акция формаларын сақтайды.  Бір жағынан зорлау қылмысының дәстүрлі   формаларында   терроризм   элементтері   бар.   Ендеше,   терроризм интенсивті түрде және кері айналмай біздің өмірімізге кіреді. 11қыркүйектегі   жағдайдан   кейін,   терроризм   қоғамдық   қауіпті,   негативті болып   табылатының   ескеру   керек.   Бірақ   терроризмнің   саясатқа   қандай қатысы бар? Саясат және терроризм. Қазіргі   жағдайда   терроризм   саяси   немесе   әлеуметтік,   экономикалық, құқықтық,  әскери  және  басқа  да  ұлттық немесе  трансұлттық  процестердің аясынан   алшақ   емес.   Терроризм   осы   түсініктің   кең   мағынасында   саяи сұрақтарды шешетін қылмыстық құрал болып табылады. Сонымен қатар саяси үкімет, оны ұстау үшін күрес – —          бұл белгілі бір экономикалық қызығушылық үшін күрес; ресурстар, өтім   нарығы;   меншікті   қолдану   құқығы;   белгілі   бір   аймақты   қолдану; спецификалық амалдарды шешуге арналған кеністік(ескірткі заттарын өсіру). Көбінесе қазіргі кездегі терроризм саясаттан және саяси іс­әрекет аясынан негіз алады. —          Теңестіре   алмау   және   әлеуметтік   теңсіздік,   ұлттық   қызығушылық немесе   діни  сенім  мәселелерін  шеше  алмау.  Терроризм  саясат  әлсіз  жерде байқалады. Әлеуметтік құбылыс ретінде терроризм көп жоспарлы. Оған экстремистік, террористік   идеология,  террористік   көрініс   формасындағы   саяси   зорлауды іске   асыратын   сәйкес   мекемелер,   сонымен   қатар   террористік   іс­әрекет практикасы сияқты негізгі элементтер кіреді. Әлеуметтік­саяси құбылыс ретінде  терроризм қоғамда болатын процестермен және   ең   бірінші   оның   әр   түрлі   аймағындағы   қайшылықтармен   ескеріледі. Терроризмнің   пайда   болып,   дамуына   ұзақуақытты   қоғамдық  қайшылықтармен қатар, тез пайда болатындары да әсер етеді. Қандай   да   бір   мемлекеттің   немесе   аймақтың   дамуын   сипаттайтын жағдайлардан,   терроризмнің   пайда   болуын   немесе   бар   болуын   ескеретін немесе оған қолайлы болатын факторлар бөлінеді. Терроризм, зорлау формалары мен әдістерін қолдануды ұсынатын саяси күрес аймағына жатады. Саяси экстремизм – қазіргі заманғы адам дамуына ғана тән емес, сонымен қатар саяси үкімет пайда болғаннан бастап бар, қоғамдық өмір құбылысы. Саяси   экстремизм   әр   түрлі   саяси   топтардың   саяси   қызығушылықтарын қанағаттандыруға бағытталған көзқарастар мен әрекеттерді қамтиды. Саяси экстремизмнің сәйкес белгісі – саяси күрестің негізгі әдісі ретінде әр түрлі формада   зорлауды   легитимсіз   қолдану.   Саяси   кұрестің   жалпы   схемасында бүтін және өзіндік жүйе болатын саяси экстремизм саяси мақсаттарға қол жеткізу   үшін   зорлауды   қолдануды   ақтайтын   көзқарастар   мен концепциялардың   тарауын,   зорлау   актілерін   дамытуға   арналған   саяси құрылымды қалыптастыруды ұсынады. Әр   түрлі   саяси   жағдайда   саяси   экстремизмнің   нақты   құрамы   өзгерді.  Бұл оның идеологиясы мен экстремистік құрылымының ұйымдасуына және сәкес әлеуметтік   топтарда   саяси   қызығушылықтарда   зорлауды   қолданудың тәжірибелі жағына да қатысты. Саяси тарихтың қазіргі кезеңіне әлем бойынша саяси   экстремизм   көзқарастары   мен   концепцияларын   кең   көлемде   тарату сәйкес келеді. Саяси   экстремизм   позициясында   тұрған   және   оның   субъектісі   болып табылатын ұйымдасу құрылымы әр түрлі. Бұл құрылымдар экстремистік іс­ әрекетке көптеген халықты тартуға, саяси зорлаудың әр түрлі формаларын қолдануға және әр түрлі жағдайлардағы қарсы тұруларға икемсіз. Саяси   экстремизм   субъектілерінің   қызығушылықтарына,   олардың   мінез­ құлықтарына және саяси күрес жағдайына байланысты оның мақсаттары мен амалдары қалыптасады. Олар саяси қарсыластардың әлсіреуін, түсуін және жойылуын, соңғы ішкі және сыртқы саяси курстардың өткізілуіне қарсылықты ескере алады. Саяси экстремизм, әр түрлі әлеуметтік күштің қоғамдағы қиын саяси күрес жағдайындағы қызығушылықтарын айқындайтын құбылыс ретінде. Олардың ішіндегі ең негізгісі, соларға күрес жүргізіліп отырған әлеуметтік күштердің саяси   ұйымдасуы.   Ол,   мысал   ретінде,   саяи   экстремистік   күштер   қарсы тұратын қоғамның саяси жүйесі, қоғамдағы құқықтық тәртіп, мемлекет, оның саясаты   және   т.б.   Саяси   экстремизм   объектілеріне   сонымен   қатар   қарсы тұратын партиялар, қозғалыстар, қоғамдық – саяси ұйымдар және т.б. жатады. Саяси   экстремизм   объектілері   жиі   шетел   мемлекеттері   мен   ұйымдары, сонымен   қатар   халықаралық   ұйымдар,   халықаралық   құқықтық   тәртіп   пен қауіпсіздік болады. Саяси   экстремизмнің   мақсаттары   мен   амалдары   зорлау   әсерін   көрсету мақсатында кең көлемде әдістерді қолданумен іске асады. Оларға ұйымдасу түріндегі,   физикалық   және   моральды­психологиялық   әсер   әдістері   мен пропагандалық әсер әдістері жатады. Қазіргі жағдайда саяси экстремизмге зорлауға көптеген саяси қозғалыстың саяси күресінің әдісі ретінде қарау сәйкес келеді. Саяси экстремизмнің қазіргі тәжірибесі оның негізгі өткір зорлау қылмыстық­ жазалық формалыра мен әдістерінің кең қолданылуымен сипатталады. Сонымен   қатар   қазіргі   заманғы   саяси   экстремизмге   қарсы   тұратын   жаққа мықты күш көрсету үшін халықтың көптеген бөлігін саяси зорлау акциясына тартуға есептелген формаларды қолдану практикасы тән. Саяси экстремизм жүйесінде орталық орынды терроризм алады. Ол қоғамға ең бір қауіпті саяси экстремизм түрі болып табылады. Терроризмге   белгілі   бір   жағдайда   терроризм   актілерімен   жүретін,   саяси экстремизмнің басқа да түрлері жақын. Бірақ өзге түрлердің әрқайсысының өз спецификасы бар. Осымен   байланысты   терроризммен   қатар,   соңғы   санақта   мақсаттар, мемлекеттік   институттарға,   саяси   ұйымдарға   және   мекемелерге,   оларды ликвидациялау және күш жұмсау арқылы қарсы тұруға бағытталған зорлау актілерімен келісілуі мүмкін. Терроризмді   әлеуметтік   құбылыс   ретінде   зерттей   келіп,   оның   маңызды белгілеріне көңіл аудару керек. Сонымен,   оны   әлеуметтік­саяси   құбылыс   ретінде   көрсететін   мән, терроризмнің   негізгі   белгілеріне:   1.   Ерекше   өткір   формалар   мен   әдістерді қолдану арқылы іске асатын зорлау мен қорқытуды қодану; 2. саяси мақсатқа жетуге,   қарсыластарды   әлсіретуге   бағыттылық;   3.   адам   өміріне   қауіппен байланысты жоғары қоғамық қауіп­қатер; 4. конспирацияны қолдану. Айтылғандар арқылы терроризмді келесідей анықтауға болады; терроризм – бұл   мемлекеттік   органдарды,   халықаралық   және   ұлттық   мекемелерді, мемлекеттік   және   қоғамдық   қайраткерлерді,   жеке   азаматтарды   немесе олардың тобын террористердің пайдасына келетін қандай да бір істі аяқтауға итермелейтін саяси мақсаттарға қол жеткізу үшін зорлауды қолдану жүйесі. Терроризмнің   әлеуметтік­   саяси   құбылыс   ретіндегі   түсінігі   терроризмді сипаттайтын   басқа   да   түсініктермен   тығыз   байланысты.   Олар:   «террор», «террористік іс­әрекет», «террористік акция» және т.б.