Доклад на тему: "Хос эһэм Софрон Иванович Бушков учуутал-буойун"

“Ньурба 3­с нүөмэрдээх алын сүһүөх оскуолата” Хос эһэм  Софрон Иванович Бушков  учуутал­буойун Үлэни толордо: Кондратьев Артем, 1 “Б” кылаас үөрэнээччитэ Салайааччы: Десенко И.Н. Ньурба – 2018 с. Киириитэ.  Аҕа дойдуну көмүскүүр Улуу сэрии биһиги дойдубутугар улахан алдьархайы аҕалбыта. Хас биирдии киһи, ыал, норуот олоҕун аймаабыт ыарахан кэмнэр этилэр. Аҕа дойду сэриитэ... Төрөөбүт дойду көмүскэлин иһин саамай тыҥааһыннаах сэрии  1418 күн устата буолбута. Аҕа дойдуну көмүскүүр иһин  Сэбиэскэй Сойуус бүттүүн олохтоохторо, ону тэҥэ аҕыйах ахсааннаах норуоттар эмиэ туруммуттара. Саха   сириттэн   кыргыһыы   толоонугар   үлэни   –   хамнаһы   кыайар,   доруобай, хорсун санаалаах 62509 саха хоодуот уолаттара барбыттара, олортон 36373 киһи дойдутугар төннүбэтэҕэ, элбэх киһи сураҕа суох сүппүтэ. Бу аҕыйах ахсааннаах саха норуота чэчирии сайдарыгар улахан охсууну оҥорбута. Аҕа   дойдуну   көмүскүүр   Улуу   сэрии   1941   сыллаахха   буолбут   уонна   1945 сыллаахха түмүктэммит. Бу   сэриигэ   Сэбиэскэй   Сойуус   немецкэй   фашистары   кытта   сэриилэспитэ. Фашистар   Аан   дойдуну   барытын   баһылыахтарын   баҕарбыттар,   ону   сэбиэскэй салдааттар тохтоппуттара. Сэриигэ   барбыт   саллааттар   кэккэлэригэр   баара   мин   хос   эһэм   Софрон Иванович Бушков.  Хос эһэм сэриигэ барбыт суола. Бушков Софрон Иванович 1917 сыллаахха төрөөбүтэ. Кини   сэрии   буолуон   иннинэ   учуутал   эбит.   Биһиги   курдук   кыра   оҕолору үөрэппит.  Мин хос  эһээм сэриигэ  1941  сыллаахха  барбыт.  Кини  маҥнай  Ньурбаттан Дьокуускайга Бүлүү өрүһүнэн тиийбит, онтон Дьокуускайтан Иркутскайга Өлүөнэ өрүһүнэн айаннаан тиийбит. Чита куоракка байыаннай үөрэххэ үөрэммит онтон поеһынан айаннаан Москуба куоракка тиийбит. 1942 сыл олунньу ыйыгар Москуба куораты көмүскүүр сэриигэ кыттыспыт. Манна   элбэх   сахалар   бааллар   эбит   (33   армия   110   стрелковай   дивизиятыгар сэриилэспиттэр). Быһа холоон, Саха сириттэн 800­чэ киһи   олунньу ый ортотугар   33 армия 110­с стрелковай дивизиятыгар    түбэспиттэрэ. 90­ча саха киһитэ биир полкаҕа түбэспиттэрэ – 1287.  Кинилэр олунньу 15 күнүттэн сэриилэһэн саҕалаабыттара. Ый   эрэ   курдук   сэриилэспиттэрин   кэннэ   кинилэр   албан   ааттара   дивизияҕа биллибитэ.  110­с   стрелковай   дивизия     “За   Родину”   хаһыата   маннык   суруйбута:   “С винтовкой   притаился   в   засаде   Софрон   Бушков.   По   дороге   шло   30   немцев, вооруженных   автоматами.   Они     не   знали,   что   где­то   здесь   рядом   одиночка   – красноармеец   поджидает   их.   Бушков   нажалспусковой   крючок.   Носом   в   снег уткнулся первый фашист, за ним другой, третий... спокойно, уверенно стрелял Бушков. Наконец, несколько немцев, уцелевших от меткого огня, не выдержали и побежали   обратно.”   Хос   эһэбин   бу   хорсун   быһыытын   иһин   ВЛКСМ ЦентральнайКомитета   сыаналаах   бэлэҕинэн   уонна   7   күннээх   уоппусканнан наҕараадалаабыта. Сахалар үчүгэйдик ытар буоланнар снайпер буолбуттар. Бу   туһунан   дивизионнай   эрэ   хаһыат   буолбакка   армейскай     хаһыат   эмиэ   “Софрон   Бушков   30   немецкэй   Ярославскай   аатынан   музей   суруйбута.   автоматчиктары кытта хапсыһыыта” диэн  почтовай открытка таһаарбыта. Сотору кэминэн   Бушков,   Нилов,   Ковров   партияҕа   ылыллыбыттара   уонна   коммунист буолбуттара. Аҕа дойду сэриитэ саҕаланаатын 1941 сыл  балаҕан ыйын 2 күнүгэр фроҥҥа барбыта. Бастаан кини тылбаасчыт буолбут, онтон  рота комсорга, ол кэннэ полк политругун солбуйааччыта буолбута. 1942 сыл муус устар 13 күннээҕи 110­с стрелковай   дивизия  “За Родину”   бойцов хаһыатыгар   П.Левин   корреспондент   маннык   суруйар:   “Среди   подразделения   есть   якуты.   Они   плохо   знают   русский   язык   ,   это   затрудняло воспитательную   работу   среди   них.   Парторг   Победоносцев   нашел   выход.   Он подолгу беседует с комсоргом Бушковым, используя его в качестве переводчика, а вскоре поручает ему провести беседы уже как агитатора. При помощи Бушкова Победоносцев организует выпуск “Боевого листа” на якутском языке”. Инньэ гынан, хос эһэм сэрии фронугар да сылдьан учуутал этэ. Сэрииттэн бааһыран дойдутугар тыыннаах эргиллибит. Хос   эбэм   Бушкова   Анастасия   Васильевна   хос   эһэм   фронтан   ыыталаабыт суруктарын ууруна сылдьыбыт. Мин хос эһэбинэн киэн туттабын. Кини Аҕа дойдуну өстөөхтөртөн хорсуннук көмүскээбитэ.