Экологик кўргазмалар

Reja:
1. Sinfdan tashqari mashg’ulotlar, ularning vazifalari va shakllari.
2. Ekologik tanlovlar tashkil etish.
3. Ekologik kechalar tashkil etish.
4. Ekologik aktsiyalar tashkil etish.
5. Ekologik ko’rgazmalar tashkil etish

Ekologiyadan sinfdan tashqari ishlar darsdan tashqari vaqtlarda ushbu fanga qiziqadigan o’quvchi va talabalar ishtirokida olib boriladi. Sinfdan tashqari mashg’ulotlar agar to’g’ri tashkil etilsa, katta o’quv-tarbiyaviy ahamiyatga ega. Bunday mashg’ulotlar o’quv rejasi bilan cheklanmay, balki shu mavzulardan ancha chetga chiqadi va, asosan, o’quvchi va talabalarnng qiziqishlari asosida olib boriladi.

Sinfdan tashqari ishlar darslarda olingan bilimlarni mustahkamlash, tushunib yetish va chuqurlashtirishga keng imkoniyat yaratadi. Ish jarayonida ekologiya fanining metodlari – kuzatish va tajriba metodlaridan foydalanish mumkin, bu esa o’quvchilarda ilmiy-tadqiqot ishlariga qiziqishni oshiradi, kelajakda kasb tanlashda katta imkoniyat yaratadi.

Bundan tashqari o’quvchi va talabalar ish jarayonida har xil tajribalar o’tkazib, ijtimoiy-foydali mehnat bilan band bo’ladilar va tabiat bilan uzviy aloqada bo’ladilar.
Sinfdan tashqari ishlar shakllariga quyidagilarni kiritish mumkin:

1. Tanlovlar va aktsiyalar tashkil etish;
2. Ekologik kechalar uyushtirish.
3. Kichik qo’riqxonalar tashkil etish;
4. Ekologik lager va so’qmoqlar tashkil etish;
5. Kuzatish va tajribalar qo’yish hamda ilmiy tadqiqotlar olib borish;
6. Ekologiya fanidan to’garaklar tashkil etish kabilar.

Ekologik tanlovlar Ekologiyadan bilimlarni sistemalashtirish va ommalashtiruvchi bilimlarni egallashga qaratilgan.
Sinfdan tashqari ommaviy va ma’rifiy tadbirlardan biri hisoblanadi. Ekologik tanlovlarning juda ko’p turlari ajratiladi:
1. Adabiy ekologik tanlovlar: hikoyalar, aytishuvlar, she’rxonlik, hazil-mutoyibalar, latifalar, tsitatalar va boshqalar.
2. Musiqiy ekologik tanlovlar: qo’shiqlar, laparlar, raqs va boshqalar.

3. Teatrlashtirilgan tanlovlar: ekologik mavzudagi intsenirovkalar.
4. Badiiy ekologik tanlovlar: rasmlar tanlovi, fotosuratlar, plakatlar va boshqalar.
5. Mantiqiy ekologik tanlovlar, krossvordlar, rebuslar, topshiriqlar, topishmoqlar va boshqalar.

"SUV HAYOT MANBAI" Respublika ko’rik tanlovining nizomi
1. Ko’rik-tanlovning maqsadi
Markaziy Osiyo hududida atrof-muhitga bog’liq bo’lgan bir qancha masalalar mavjud. Ehtimol ularning eng muhimi toza suvni haddan ko’p ishlatish va isrof qilish masalasidir. Bu O’zbekistonda katta muammo. Shu sababdan suvdan tejab-tergab foydalanishni kafolatlash uchun kelajak avlodga hozirdanoq uqtirish ishlarini olib borish katta zaruratga aylangan.

Tanlovni o’tkazishdan ko’zlangan asosiy maqsad:
* suv muammosi haqida o’quvchilarni xabardorligi, bilimi va tushunchasini oshirish;
* o’quvchilar, ota-onalar va maktablarni suvdan foydalanish borasida ongli ravishda fikrlashga va uyda, maktabda suvni tejashga o’rgatish.

2. Ko’rik-tanlovni o’tkazish tartibi.
Ko’rik-tanlovning Respublika yakuniy bosqichi odatda Toshkent shahrida o’tkaziladi.
Ko’rik-tanlovda maktablar ishtirok etadi. Har bir ta’lim muassasasida ko’rik-tanlovni olib borishga mas’ul bo’lgan o’qituvchi, 5-9 sinflardan bitta o’quvchini yoki 5-9 sinf o’quvchilaridan eng ko’pi bilan 30 nafar o’quvchidan guruh tuzib, ular bilan ish qo’llanma asosida dars o’tadi. O’qituvchi eng kamida 3 ta dars ishlanmasi tayyorlashi kerak (dars ishlanmalari qaysi sinfda, qay mavzuda, qanday usullar asosida olib borilishi o’qituvchi tomonidan aniqlanadi).

Loyihaga qo’yilgan talablar quyidagilardan iborat:
* sinf o’quvchilarining ro’yxati;
* loyihani mavzusi;
* loyihaning dolzarbligi;
* loyihaning maqsadi;
* loyihaning vazifasi;
* loyihaning amalga oshirish yo’llari;
* kutilayotgan natija.;
* byudjet (sarflanadigan mablag’ 500 ming so’mdan oshmasligi kerak);

* loyihani tayyorlash jarayonida olib borilgan ishlar, dars jarayoni fotosuratlarga olinib ishchi guruhiga taqdim etilishi shart.
* joriy yilning 10 aprelgacha o’qituvchi ish jarayonida faol ishtirok etgan 3 ta g’olib o’quvchi tanlab oladi. Tanlab olingan g’olib o’quvchilarining quyidagi hujjatlari (loyiha, 3 ta dars ishlanmasi, o’qituvchi va 3 ta o’quvchi to’g’risida to’liq ma’lumotlar) xalq ta’limi vazirligining ma’naviy va ma’rifiy ishlar boshqarmasiga yuboriladi.

3. Ekologik kechalar uyushtirish
O’quvchilar ma’rifiy faoliyatida ekologik kechalar katta ahamiyatga ega. Hozirgi vaqtda "Qushlar kuni", "Gullar bayrami", "Hosil bayrami", "Xalqaro tabiatni muhofaza qilish kuni" va boshqa kechalarni uyushtirish mumkin.
Quyida "Atrof-muhitni muhofaza qilish kuni" bayramini tashkil etish bo’yicha yo’nalishlardan birini keltiramiz:

"Atrof-muhitni muhofaza qilish kuni" bayramini tashkil etish.
O’quvchilarni atrof-muhitni javobgarligi ruhida tarbiyalashda har yili xalqaro miqyosda o’tkaziladigan "Atrof-muhitni muhofaza qilish kuni"ga bag’ishlangan ekologik mazmundagi bayram muhim ahamiyatga ega.
Ushbu bayram kuni o’quv yilining tugashiga to’g’ri kelishi munosabati bilan uni may oyining oxirlarida o’tkazish maqsadga muvofiq hisoblanadi.

O’quvchilar bayramga tayyorgarlik davomida tabiatni muhofaza qilishning ayrim tomonlari haqidagi bilimlarni egallaydi va chuqurlashtiradi. Shuningdek, tashkilotchilik ishlari yuzasidan tajribalar orttiradilar. Bulardan tashqari o’quvchilar tabiatni muhofaza qilish g’oyalarini targ’ib qilish ko’nikmalarini egallaydilar

Bayramning asosiy maqsadi ham o’quvchilarda kishilar o’rtasida chiqishlar, muloqot kabi ko’nikma va malakalarni shakllantirish hamda ularni tabiatni muhofaza qilish ishlariga jalb qilishdan iborat.
Bayramga tayyorgarlik boshlanganda ularning ishlari natijasini o’quvchilarning o’z o’rtoqlari, o’qituvchilar va ota-onalar baholashlari haqida bilishlari kerak.

Bayramni shartli ravishda uchta bosqichga
1-bosqich. Tabiatni muhofaza qilishga oid mavzularda miting. Adabiy-musiqiy kompozitsiya tayyorlash va o’tkazish, shuningdek rasmlar chizish va ko’rgazmalar hamda boshqa ijodiy ishlarni tashkil etishdan iborat.
2-bosqich. Tantanali kecha (o’quvchilar va kattalar qisqa publitsistik xarakterdagi chiqishlari hamda adabiy-musiqiy kompozitsiyani tashkil etgan o’quvchilar, inson va tabiat o’rtasidagi munosabat mavzusidagi chiqishlarning, ko’rgazmalarning ochilishi kabilar e’tiborga olinadi).

3-bosqich. O’quvchilar va ota-onalarga tashkil etilgan ko’rgazma bo’yicha ekskursiya o’tkazish.
Bayram umumiy yoki hozirgi davrdagi ekologik muammolarga bag’ishlanishi mumkin bo’lgan ma’lum shiorga ega bo’lishi maqsadga muvofiq bo’ladi. Masalan: "Toza ekologik muhit - sog’lom turmush garovi", "Suv hayot manbai" va hokazo.

Ekologik aktsiyalar tashkil etish
Aktsiya nima ekanligi haqida tushuncha berish kerak. Tabiatni muhofaza qilishga bag’ishlangan "Qushlar kuni" dasturining namunasi (shahar istirohat bog’larida, dala va bog’larda o’tkaziladi).
Aktsiyaning maqsadi yosh avlodni qanotli do’stlarni muhofaza qilish, tabiatga nisbatan mehr-muhabbat ruhida tarbiyalash.

Tabiatni muhofaza qilishga bag’ishlangan aktsiyada maktab o’quvchilari, Respublika o’lkashunosligi va turizm, BIOEKOSAN va boshqalar ishtirok etishlari mumkin.
Tadbirni o’tkazish rejasi.
1. Tayyorgarlik bosqichi fevral-mart. Dala va bog’larda, o’rmonlarda, istirohat bog’larida ma’lum miqdorda tayyorgarlik (inlarni ta’mirlash, yasash va x.k.). Eng yaxshi qush inlarini yasagan va rasmlar tanlovi e’lon qilinadi.

2. 1 aprelda qushlarning inlari kerakli joylarga ma’lum sonda osiladi, "Qushlar" kuniga atab devoriy gazeta chiqariladi.
3. Ommaviy axborot vositalari ishi: o’quvchilarning radioda chiqishi, gazetalarga maqolalar tayyorlashi va x.k.
4. O’quvchilar orqali "Qushlar" kuni aktsiyasiga bag’ishlangan varaqalarni tayyorlash va aholi orasida tarqatish.
5. Madaniyat uylari, o’quvchilar saroylarida rasmlar ko’rigini tashkil etish.
6. O’quvchilar agitbrigadalarining aholi o’rtasida chiqishlari.
7. 10 aprelda aktsiyaning yakunini o’tkazish.

Ekologik ko’rgazmalar tashkil etish
Ta’lim muassasalarida ekskursiyalar, ekspeditsiya va lagerlar kabi tadbirlarda yig’ilgan materiallar va topilmalarni ko’rgazmasini tashkil etish mumkin.
Bunda ko’rgazma material bilan birgalikda, tegishli adabiyotlar ham zarur bo’ladi. Ko’rgazma o’tkazilgandan keyin iloji bo’lsa yig’ilgan ob’ektlani o’z joyiga qaytarib qo’yilsa yaxshi bo’ladi (bunda o’quvchilarga tabiiy jarayonlarga aralashmasliklari kerakligi e’tiborga olinadi).

O’quv muassasalarida qator mavzuli ko’rgazmalarni tashkil qilish mumkin. Masalan, o’rmon topilmalari, tog’ jinslari, o’simliklarning turli hayotiy shakllari, tikanli o’simliklar, qushlar, uy hayvonlari va boshqalar.
Har bir ko’rgazma material uchun nom berish kerak, masalan, o’simlik bo’lsa u qaysi bo’lim, sinf, turkumga oid va boshqalar. Ko’rgazma materiallar vaqti-vaqti bilan yangilanib turiladi.

Ko’rgazma bilan birgalikda ekologik materiallarni alohida ajratish mumkin hamda qiziquvchilar uchun gazeta va jurnaldagi maqolalar, rasmlar, plakatlar va boshqalarni osib qo’yish mumkin.
Ekologik ko’rgazmalar tabiiy materiallardan va chiqindilardan tayyorlanganligi juda qiziqarli bo’lishi mumkin. Jumladan, chiqindiga tashlab yuborilayotgan keraksiz materiallardan suvenirlar, turli bezaklar, o’yinchoqlar yasab qo’yish mumkin.

Savollar
1. Ekologik tanlovlarni tashkil etishdan maqsad nima?
2. "Suv hayot manbai" ko’rik tanlovining maqsadi va o’tkazish tartibi haqida aytib bering?
3. Ekologik aktsiyalar haqida tushuncha bering?
4. Tadbirlar o’tkazishni asosiy bosqichlari haqida ayting?
5. Aktsiyalar o’tkazish tartibi qanday?
6. Qanday mavzularda kechalar uyushtirish mumkin?
7. "Atrof-muhitni muhofaza qilish" kuni bayramini tashkil etishning mohiyati nimadan iborat?
8. Ekologik kechalar va uning bosqichlari haqida ayting?
9. Ekologik ko’rgazmalar tashkil etishdan ko’zda tutilgan maqsad?
10. Qanday ob’ektlardan ekologik ko’rgazma tashkil etish mumkin?
11. Mavzuli ko’rgazmalar tashkil etishda nimalarga e’tibor berish kerak?