География пәнінен есептер шығару

                                                        

                                                                              Батыс Қазақстан облысы

                                                         Орал қаласы Х. Доспанова атындағы № 30 ЖОББМ

                                                      География пәнінің мұғалімі Шунгулова Айгул Тураровна

 

 

 

 

                                                                   

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

Түсінік хат

 

Қазіргі ғылым мен білім бірдей дамыған егеменді еліміздегі география ілімінің білім беру технологиясының жаңа сындарын іздеу, ашып көрсету үшін географиялық есептер шығарудың алар орны ерекше. Оны жас ұрпаққа үйрету, оқыту бұл тақырыптың өзектілігі болып табылады.

География пәні – өте қызықты, оқушылардың танымдық қабілетін арттыруға мүмкіндігі жоғары пән. Оқушылардың жаратылыстану және география пәндеріне қызығушылығын арттыру арқылы ойлау белсенділігін тереңдету, дүниетанымын кеңейту және оларды шығармашылық іс – әрекетке баулу, сонымен қатар өз бетінше ізденушілік қасиеттерін жетілдіретін жұмыстардың бірі есептер шығара білуге үйрету. Сондықтан оқушының пәнге деген қызығушылығын арттыруда және оның шығармашылық қабілетін жандандыруда есептер шығарудың мәні зор. Қазіргі оқу үрдісінде оқушы белсенді болып өздігінен шығармашылықпен білім алуы керек.

Географиялық  есептерді шығару кезінде оқушылар белгілі бір көлемдегі білімді меңгереді, ойлау қабілетін ұштай түседі, алға қойылған міндеттерді өз бетімен шешуге дағдыланады.

Сонымен бірге оқу материалын оқушылардың қандай дәрежеде меңгергені және оны шығармашылықпен қалай падалана алатыны нақ осы өз бетімен істейтін жұмыстары арқылы ғана байқалады. Өз бетімен істейтін жұмыстарды орындау іскерлігі оқушылар білімінің белгілі бір өлшемі болып табылады. Географиялық есептердің тапсырмалары оқушының деңгейіне, қабілетіне, бағдарламаға сай болуы керек.

Әрбір оқытушы жаңалық жаршысы болуы қажет. Кез келген ұстаздың түпкі мақсаты – тиянақты білім беру. Олай болса, ой елегінен өткен есептерді өз мүмкіндігінше үйлестіріп, күнделікті сабақта қолданса нәтижелі болмақ.

Ұсынылып отырған әдістемелік құрал оқушыларға жақсы көмекші құрал болып табылады.

 

 

 

 

                                       

 

 

 

 

                                          География пәнінен есептер шығару

 

                                          «План және карта» тарауы бойынша 

1.    Егер сандық масштаб 1: 3000 болса, онда атаулы масштабты анықтаңыз.

Шығарылуы: 1: 3000 болса, 1 см-де 30 м болғаны.                Жауабы: 1 см – де 30 м

 

2.500 м қашықтықты қағазға 5 см ұзындықпен түсіргендегі масштабты анықта.

   Шығарылуы: 500 м = 50000 см :5 = 10000 яғни 1 см-де 100 м           Жауабы: 1 см-де 100 м

 

3.1 см-де 700 м, сандық масштабқа айналдыр.

    Шығарылуы: 700 м-де 70000 см, яғни 1: 70000                         Жауабы: 1: 70000

 

4.Мысалы 100 м-де 200 қадам болды делік. Демек, әрбір қадамның ұзындығы қанша болғаны ?

   Шығарылуы: 100 : 200 = 0,5см.  Осылайша әр оқушы өз қадамының орташа ұзындығын біле алады.                                                                                               Жауабы: 0,5 см                      

 

5. Оқушының 500 м жүрген жолының 1:2000 масштабты планда бейнелеу.

    Шығарылуы:

    1:2000  масштабын атаулы масштабқа айналдырамыз. Атаулы масштаб 1 см-де 20 м болады.

    500 м : 20 м = 25 см.                                                                      Жауабы: 25 см.

 

6. 1: 5000 масштабтағы 2 нүктенің қашықтығы 4,5 см болса, жер бетіндегі қашықтық қанша ?

    Шығарылуы:

    1:5000 масштабты атаулық масштабқа айналдырғанда 1 см-де 50 м болады.

    50 м Χ 4,5 см = 225 м                                                                  Жауабы: 225 м.

 

7. Оқушы «Нұр» елді мекенінен «Амангелді» ауылына дейін жүріп өту керек. Картада бұл

   қашықтық 28 мм. Картаның масшабы 1: 25000 болса, оқушы қанша жүру керек ?

   Шығарылуы: 1: 25000       1 см-де 250 м;        28 мм = 2 см 8 мм = 2,8 см    250 * 2,8 см = 700 м

                                                                                                        Жауабы: 700 м

8.Карта бетінде Алматы мен Астана қаласына дейінгі (1020 км), арақашықтық 8,5 см құрайды.  

   Картаның масштабын анықтаңыз.

   Шығарылуы: 1020 км : 8,5 см = 120 км ( км- 00000), демек картаның масштабы 1 : 12000000                                                

                                                                                                         Жауабы: 1 : 12000000

 

9. Егер масштабы 1: 50000 планда екі ауылдың арақашықтығы 20 см, ал жаяу жүргіншінің 

    жүру жылдамдығы 5 км/сағ. тең болса, жаяу жүргіншінің  бір ауылдан екінші ауылға жететін 

    уақытын табыңдар?

     Шығарылуы:

    1: 50000 болғанда 1 см-де 0,5 км.       

    20 см  Χ 0,5 км = 10 км;

    10 км : 5 км/сағ =2 сағ.                                                              Жауабы: 2 сағ.

 

10. Есептеңіз: 1:12 500 000 масштабтағы картада 1 см неше километрге тең?

     Шығарылуы:   

    1: 12500000 болса, 1 см –де 125 км.                                       Жауабы: 125 км

 

11. Жер бетіндегі А және Б нүктелерінің арақашықтығы 7700 км. Бұл нүктелердің картадаға

     арақашықтығы 11 см. Картаның масштабын табыңдар.

     Шығарылуы: 11 см --------------- 7700 км

                              1 см ---------------- Х км

      Х = (1 х 7700) : 11 = 700 км, яғни 700 км = 70 000 000 см. Олай болса, масштаб 1: 70 000 000

                                                                                                             Жауабы: 1: 70 000 000

 

12. Жер бетіндегі А және Б нүктелерінің арақашықтығы 5000 км. Осы арақашықтық масштабы 

     1: 100 000 000 км болатын картада неше см болады?

     Шығарылуы: 1 см ------------- 100 км

                             Х см ------------ 5000 км

      Х = (1 ˟ 5000) : 100 = 5000 : 100 = 50 см                                     Жауабы: 50 см

 

13. Жергілікті жердегі 23,5 км планда 9,4 см берілген. Планның масштабын табыңдар.

    Шығарылуы:  9,4 см ----------- 23,5 км

                            1 см ------------- Х км

     Х = (1 х 23,5) : 9,4 = 23500 : 9,4 = 2500 см;       1: 2500             Жауабы: 1: 2500

 

14. 100 м жүргенде бірінші рет 157, екінші рет 156, үшінші рет 158 қадам шықты. Бір қадамның

    орташа мөлшері:

    Шығарылуы: 157 + 156 + 158  = 471 қадам;     471 : 3 = 157; 100 м : 157 = 0, 6369 м = 0,64 м

                                                                                                            Жауабы: 0,64 м

 

15. Ұзындығы 30 км және ені 15 км болатын жер телімінің  ауданы, картаның масштабы

     1 : 1 500 000 болған жағдайда қанша см² болады?

     Шығарылуы:

    1 : 1 500 000, 1 см-де 15 км. 

    Ұзындығы 30 км дегеніміз 2 см болса, ені 15 км 1 см болады.

    S= а ₓ в = 2 см ₓ 1 см = 2 см²

                                                                                                         Жауабы: 2 см²

 

16. Ұзындығы 50 км және ені 25 км болатын жер телімінің ауданы, картаның масштабы

    1 : 2 500 000 болған жағдайда қанша см² болады ?

     Шешімі: Масштабтың мөлшерін тауып аламыз (1 см = 25 км). Берілген өлшемдерді жеке –

     жеке масштабтың мөлшеріне бөліп аламыз: 25 : 25 = 1см және 50 : 25 = 2 см.  Картадағы ені   

     1 см және ұзындығы 2 см болатын жер телімінің ауданы 1* 2 = 2 см².

                                                                                                        Жауабы: 2 см².

 

17. Ені 3 см және ұзындығы 4 см болатын жер телімінің нақты ауданын картадағы масштабы

    1 : 50 000 болған жағдайда есептеңдер.

    Шешімі: 1 см = 500 м. 3 см * 500 м = 1500 м және 4 см * 500 м = 2000 м; 3 см * 4 см = 12 см²;

    1500 м * 2000 м = 3 000 000 м².  3 000 000 м² : 500 = 6000 м немесе 3 см² * 4 см² = 12 см².

    12 * 500 = 6000 м².

                                                                                                     Жауабы: 6000 м²

 

18. Бөлменің ұзындығы 7 м, ені 5 м, биіктігі 3,5 м. Бөлменің көлемі мен ондағы ауаның        

      салмағы қанша?

     Шығарылуы: P = а ₓ в ₓ с = 7 м ₓ 5 м  ₓ 3,5 м = 122,5 м³;   жер бетінің әр 1см² = 1кг 33 г салмақ

     түсіреді.  122,5 м³ ₓ 1 ,3к г =159,25                        

                                                                                      Жауабы: 122,5 м³; ауа салмағы 159 кг25 г

 

19. Квадраттың қабырғалары 1 см/кв.  1:500 000 масштабты картада ауданы қанша болады ?

     Шығарылуы:  1:500000, 1 см-де 5 км.      1см  ₓ 5 км = 5 км² болғанда, S= 5 км² ₓ 5 км² =25 км²

                                                                                                    Жауабы: 25 км²

 

20. Астана мен Мәскеу қалаларының арасы 2757 км. Масштабы 1: 45000000 картадағы екі қала

    арасының қашықтығы

    Шығарылуы:

    1 : 45 000 000 болғанда, 1 см-де 450 км.       2757 км : 450 км = 6,1266 = 6,1 см

                                                                                                  Жауабы:  = 6,1 см      

 

21. Екі қала арасы картада 2 см. Картаның масштабы 1 см – 80 км болса, екі қаланың

     арасындағы қашықтық қанша  км ?

     Шығарылуы:

2 см * 80 км = 160 км                                                       Жауабы: 160 км.

 

22. Жергілікті жерде ұзындығы 40 км болатын сызық, жергілікті жер планында ұзындығы 7,5

      см бөлігі түрінде көрсетілген жағдайда жергілікті жердің масштабы қандай болады ?

      Шығарылуы: 40 000 000 см : 7,5 см =5333333,3 см;   1: 530000     

                                                                                            Жауабы: 1: 530000

 

                                             

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

                                      «Литосфера» тарауы бойынша

1.Егер таудың абсолюттік биіктігі 656 м, ал таудың етегі 400 м биіктікте орналасса, онда

   таудың салыстырмалы биіктігі тең болатын көрсеткіш қандай?

  Шығарылуы:

  656 м – 400 м = 256 м.                                                                                    Жауабы: 256 м.

 

2. Қазақстанның ең биік және ең төмен нүктелерінің айырмасын тап.

   Шығарылуы:

   Қазақстанның ең биік нүктесі Хан Тәңірі 6995 м, ал ең төмен нүктесі Қарақия ойысы – 132 м.

   Екі нүктенің айырмасын табу үшін 6995 м + (-132 м) = 7127 м.  

                                                                                                                        Жауабы: 7127 м.

 

3.Дүниежүзінің және Қазақстанның ең биік шыңдарының салыстырмалы биіктігі

   Шығарылуы: дүниежүзінің ең биік шыңының  биіктігі 8848 м болса, ал Қазақстанның ең биік

   шыңының биіктігі 6695 м. 8848 м - 6995 м = 1853 м

                                                                                                                       Жауабы: 1853 м.

 

4. Аустралияның абсолюттік биіктігі – 2228 м.Еуразияның ең биік нүктесімен салыстырмалы   

    биіктігі қанша?

    Шығарылуы: Еуразияның абсолюттік биіктігі – 8848 м.

    8848 м – 2228 м = 6620 м.                                                                           Жауабы: 6620 м.

 

5. Жанартаудың абсолюттік биіктігі 1000 м. Егер ол жазық аймақта теңіз деңгейінен

   200 м биіктікте орналасса, жанартаудың салыстырмалы биіктігі қаншаға тең?

   Шығарылуы:

   1000 м – 200 м = 800 м

                                                                                                                         Жауабы: 800 м

 

 

                                   

 

 

 

 

 

 

                                  

 

                                         «Атмосфера» тарауы бойынша

1.Қазақстанда ең төменгі температура -57 ºС, ал ең жоғарғы температура +42ºС болса,    

   амплитуда қанша?

     А) 57 ºС           В) 14,5 ºС        С) 99 ºС       Д) 67 ºС      Е) 10 ºС

     Шығарылуы: -57 ºС + 42ºС = 99°С                                                              Жауабы:  С) 99 ºС

     

2.Тәуліктегі ең жоғары температура -10ºС, ал ең төменгі температура -28ºС. Тәуліктік

   амплитуда қанша?

   А) 18ºС         В) 14ºС            С) 38ºС         Д) 28ºС           Е) 10ºС

   Шығарылуы: -28 ºС - 10ºС = 18°С                                                                Жауабы:  А) 18 ºС      

 

 

3. Қазан  айында Алматы қаласында ауаның температурасы тәулік ішінде сағат 7ºº -де +10ºС,

   сағат 13ºº-де +14ºС, сағат 19ºº-де +12ºС, сағат 1ºº-де -1ºС болса, тәулік ішіндегі орташа   

   температура

   А) +8,7ºС         В) +3,7ºС            С) +9,2ºС          Д) +6,8ºС        Е) +5,6ºС

   Шығарылуы: 10°С + 14°С +12°С + (-1°С) = 35°С

                           35°С : 4 = + 8,75 = + 8,7°С                                                   Жауабы: А) +8,7°С

 

4. Кестедегі мәліметтерге сәйкес орташа жылдық температура

 

Айлар

Орташа жылдық  tºC

І

ІІ

ІІІ

ІV

V

VІ

V ІІ

V ІІІ

ІХ

Х

Х І

ХІІ

-17ºC

-12ºC

-5ºC

0ºC

7ºC

17ºC

22ºC

19ºC

10ºC

4ºC

-9ºC

-14ºC

 

  Шығарылуы:

  -17ºС +(-12ºС) +(-5ºС) +(-9ºС) + (-14ºС) = 57ºС;

   0ºС + 7ºС + 17ºС + 22ºС + 19ºС + 10ºС + 4ºС =79 ºС;

  79ºС - 57ºС = 22ºС;        22ºС : 12 = 1,8333 = 1,8ºС                                   Жауабы: 1,8ºС          

 

5. Желтоқсан айындағы тәуліктік орташа температура жиынтығы  - 630º С болса, айлық орташа  

   температура қанша?

   Шығарылуы: - 630ºС : 30 = - 21ºС                                                             Жауабы: - 21ºС       

 

6. Ауаның температурасы +30ºС, абсолюттік ылғалдылық 16 г/м³ болса, салыстырмалы

    ылғалдылық қанша?

    Шығарылуы:

    +30ºС --------------- 30 г/м ³ су буы;

    30 г/ м³ су буы --------------- 100 % ;

    16 г/м³ су буы ---------------- Х %;

     Х = 16г/м³ * 100: 30 г/м³ = 53%                                                                 Жауабы: 53 %

 

 

 

 

7. Тәулік ішіндегі ең жоғарғы температура +15ºС, ең төменгі температура +5ºС болғандағы

     амплитуданы табыңдар.

     Шығарылуы:

     +15ºС- 5ºС = 10ºС                                                                                         Жауабы: 10ºС.

 

8. Жер бетіндегі ауаның  температурасы +14ºС. 6000 м биіктікке көтерілген ұшақтың  

    сыртындағы ауаның температурасы қанша?

    Шығарылуы:

    6000 м * 6ºС = 36ºС;        36ºС - 14ºС = 22ºС.         

                                        Жауабы: - 22ºС (биіктікке көтерілген сайын температура төмендейді)

 

9. Жылдық орташа температура ауытқуы жоғары қала

    А) Алматы (қыста - 6ºС, жазда + 19ºС)        В) Петропавл (қыста - 19ºС, жазда + 20ºС)

    С) Атырау (қыста - 8ºС, жазда + 28ºС)         Д) Ақтау (қыста - 4ºС, жазда + 28ºС)  

    Е) Орал  (қыста - 12ºС, жазда + 22ºС)

    Шығарылуы:

    А) Алматы -6ºС + 19ºС = 25ºС;       В) Петропавл  -19ºС +20ºС = 39ºС;

    С) Атырау -8ºС + 28ºС = 36ºС;       Д)Ақтау -4ºС +28ºС = 32ºС

     Е) Орал -12ºС + 22ºС = 34ºС

                   Жауабы: Жылдық орташа температура ауытқуы жоғары қала Петропавл 39ºС.

 

10. Ауаның температурасы сағат түнгі 1-де +10ºС, 7-де +6ºС, 13-те +15ºС, 19-да +8ºС. Тәулік

     бойынша орташа температураны табыңдар.

     Шығарылуы:

    +10ºС + 6ºС + 15ºС + 8ºС = 39ºС        +39ºС : 4 = +9,75 = +9,8ºС               Жауабы: +9,8º С

 

11.Бір тәулік ішінде ауа температурасы төмендегідей болып өзгерді: +5°, - 2°, +10°, +7°.

     Тәуліктің орташа температурасын тап.

     Шығарылуы: +5° +(- 2°) +10° +7°= 20° : 4 = +5°С.                                  Жауабы: +5°С.

 

12. Таудың етегінде ауаның темпратурасы +12ºС, туристер 4000 м биіктікке көтерілді.   

      Туристер көтерілген биіктіктегі ауа температурасы қандай?

      Шығарылуы:

      4000 м * 6ºС = 24ºС.         24ºС - 12ºС = -12ºС        

                                        Жауабы:  -12ºС (биіктікке көтерілген сайын температура төмендейді)

 

13.Егер тау етегінде ауа температурасы 30°С, тау төбесінде -3°С болса, таудың биіктігін

     анықтаңыз:

     А) 5,5 км     В) 3 км       С) 6 км    Д) 2,7 км     Е) 1,5 км

     Шығарылуы: 30°С + (-3°С) = 33°С         33°С : 6°С = 5,5 км                Жауабы: 5,5 км

 

14.Таудың етегінде +15°С, шыңында - 27°С болса, таудың салыстырмалы биіктігі  қанша?

     Шығарылуы: 15°С + (-27°С) = 42°С;       42°С : 6°С = 7 км = 7000 м      Жауабы: 7000 м

 

 

 

15.Егер теңіз деңгейінде +15°жылы болса, Памирдегі Коммунизм шыңының биіктігі 7495 м.

     Шыңның басындағы ауа температурасы қанша болады?

     Шығарылуы:

    7000* 6°= 42°;     42°- 15°= 27°    Тау басына шыққан сайын ауа   

     температурасы төмендейді, сондықтан ауа темпеатурасы – 27°.           Жауабы: - 27°

 

16. Егер теңіз деңгейінде + 21° жылы болса, Памирдегі Коммунизм шыңының биіктігі 7495 м.

      Шыңның  басындағы ауа температурасы қанша болады ?

      Шығарылуы:  7495 м = 7,5 км;      7,5 км Χ 6°С = 45;      45°С - 21°С = 24°С;

      Таудың басына шыққан сайын температура кемиді, сондықтан ауаның температурасы –

      24°С

                                                                                                                         Жауабы: -24°С.

 

17. Түркістан қаласындағы жауын – шашын мөлшері 238 мм, буланушылық 1250 мм болса,

     ылғалдану коэффициентін тап.

     Шығарылуы:   238 мм: 1250 мм = 0,19 мм.                                                Жауабы: 0,19 мм.

 

18. Қостанай қаласындағы буланушылық мөлшері 500 мм, жылдық орташа жауын – шашын

    мөлшері 373 мм болса, ылғалдану коэффициенті қанша?

     Шығарылуы:  373мм : 500 мм = 0,74                                                          Жауабы: 0,74

 

19. Буланушылық 1200 мм, жауын – шашын 151 мм болса, ылғалдану коэффициенті қанша ?

      Шығарылуы: 151 мм : 1200 мм = 0,1258 мм  = 0,13 мм                        Жауабы: 0,13 мм.

 

20. Теңіз деңгейіндегі атмосферадағы температура +21ºС болса, 5200 м биіктікте орналасқан

     нүктедегі температураны табыңдар.

     Шығарылуы:

     5200 м * 6ºС = 31200 =- 31,2ºС;       -31,2ºС - 21ºС = - 10,2ºС             Жауабы: -10,2ºС

 

21.Жер бетіндегі температура + 10°С болса, 5 км биіктіктегі температура қанша ?

      Шығарылуы:

      5 км = 5000 м;    5000 м * 6°С = 30 000 = -30°С;     -30°С - 10°С = -20°С     Жауабы: -20°С 

 

22. 6,8 км биіктікте температура - 35°С, теңіз  деңгейінің температурасы қанша?

      Шығарылуы: 6,8 км * 6°С = 40,8 °С;        40,8°С – (-35°С) = +5,8°С            Жауабы: +5,8°С

 

23.Қазан айында Алматы қаласында ауаның температурасы сағат 7ºº-де +10ºС, сағат 13ºº-де   

     +14ºС, сағат 19ºº +12ºС, сағат 1ºº-де -1ºС болса, тәулік ішіндегі орташа температура

      Шығарылуы:

     10ºС + 14ºС + 12ºС + (-1ºС) = ºС     35ºС : 4 = +8,75 ºС = + 8,7ºС       Жауабы: 8,7ºС.

 

24. Тәуліктегі ең жоғарғы температура -10º С, ал ең төменгі температура - 28º С. Тәуліктік

      амплитуданы табыңдар.

      Шығарылуы: -28ºС - 10ºС = - 18ºС                                                       Жауабы: -18º С

 

 

25.Тәуліктің ең жоғарғы температурасы +28°С, ең төмен +12°С болса, температураның

     тәуліктік амплитудасы қанша?

     Шығарылуы: 28°С - 12°С = 16°С                                                          Жауабы: 16°С

 

 

26. Кестеде берілген мәліметтерді ескерсек, жылдық амплитуда

 

Айлық орташа температуралар

Жылдық амплитуда

І

ІІ

ІІІ

ІV

V

VI

VII

VIII

IX

X

XI

XII

-15°

-11°

-4°

2°

9°

17°

21°

20°

13°

7°

-6°

-13°

?

 

      А) 3,3°С              В) 40°С           С) 36°С           Д) 27°С            Е) 13,3°С

      Шығарылуы: -15°С + 21°С = 36°С                                                     Жауабы: С) 36°С

 

 

27.Егер ұшақтың сыртында -36º С, ал жерде +36º С Ұшақ қанша биіктікке көтерілді ?

      Шығарылуы:   -36ºС +36ºС = 72ºС;  72ºС * 6ºС =  432ºС;      432ºС : 36ºС = 12 км    

                                                                                                                      Жауабы: 12 км

 

28. Ұшақ қанатында ауа температурасы - 20°С көрсетті. Осы кезде жер бетіндегі температура

      +14°С  болса, ұшақ қандай биіктікте көтерілген ?

      Шығарылуы: -20°С + 14°С = 34°С     34°С : 6°С = 5,6°С                 Жауабы: 5,6°С

 

29.Ауа температурасының амплитудасының минималды болатынын көрсетіңіз.

      А) +100ºС және +250º С;       Б) +30º С және +150º С;        В) +50º С және +150º С;

      С) - 100º С және +170º С;            Г) -50º С және +150ºС

      Шығарылуы:

      А) +250°С – (+100°С) = +150°С;       Б) +150°С – (+30°С)= +120°С;

      В) +150°С – (+50°С) = +100°С;         С) +170°С + (-100°С) = +270°С;    

      Г) +150°С + (- 50°С) = 200°С                                                                Жауабы: В)            

 

30. 3 км биіктікте ұшақ сыртындағы ауаның температурасын -36ºС тіркеді. Ал, ол осы кезде

      жер бетіндегі температура нешеге тең ?

     Шығарылуы: 3 км* 6°С = 18°С         -36°С + 18°С = -54°С                 Жауабы: -54°С

 

31.Көлемі 200 м³ сынып бөлмесінің ауасында +20°С температурада қанша литр су буы болады?

     Шығарылуы: +20°С температурада әрбір м³ ауада 17 г су болатынын ескерсек, онда

     200 м³ х 17 г = 3400 г = 3,4 л                                                                  Жауабы: 3,4 л

 

 32. Ауаның температурасы +20ºС, абсолюттік ылғалдылық 15 г/м³, салыстырмалы

     ылғалдылықты табу керек.

     Шешуі: +20ºС температурада 17 г су буы бар.

    17 г/м³ ----------- 100 %

    15 г/м³ ------------Х  %  

     Х = (15 г/ м³ Χ 100) : 17 г/м³ = 88;2 %                                                 Жауабы: 88;2 %   

 

33. Ауа температурасы 30°С абсолют ылғалдылық 20 г болғанда, салыстырмалы ылғалдылық

      қандай ?

      Шығарылуы: 20 г : 30°С х 100 % = 66 %                                           Жауабы: 66 %

 

34.Ауаның температурасы +20°С –та салыстырмалы ылғалдылық 50 % болса, ауаны су буымен

     қанықтыру үшін қажет су мөлшері қанша?

     Шығарылуы: +20°С –та су буымен қанығу үшін 17 г су буы қажет болса, салыстырмалы

     ылғалдылық 50% болғанда, су буымен қанығу үшін 8,5 г су буы қажет

     +20°С ------------ 17 г су буы

     17 г -------------- 100 %

      Х г --------------- 50 %

     Х = 17 г *50 % : 100 % = 8,5 г су буы                                                     Жауабы: 8,5 г су буы

 

35.Теледидардан былай хабарлады. +10°С температурада ауаның салыстырмалы ылғалдылығы

     50 % . Мұндай 1 км³ ауада неше грамм су болады ? Оның қанығуы үшін қанща су керек?                                                                                                                                                                                                                                                                         

     Шығарылуы: +10°С температурада ауа су буымен қанығуы үшін 9 г су керек.

                          9 г ----------- 100 %

                          Х г ---------- 50 %

                          Х = 9 г * 50 % : 100 % =450 г : 100 = 4,5 г                    Жауабы:  4,5 г

 

36. Егер салыстырмалы ылғалдылық 55 % -ке тең, ал қанықтылық ылғалдылығы + 15°С

      температурада 12, 8 г/м³ тең болса, ауаның абсолютті ылғалдылығы қанша болады?

      Шығарылуы:  12,8 г/м³ ------------ 100 %

                               Х г/м³ -------------- 55 %

                               Х = 12,8 г/м³ * 55 % : 100 % =  7,04 г/м³ = 7 г/м³        Жауабы: 7 г/м³

 

 37.Ауаның температурасы + 10°, салыстырмалы ылғалдылық 30 %, абсолюттік ылғалдылықты

      табу.

      Шығарылуы: +10° та 9 г су буы болуы керек.  Яғни 9 г су буы ---------- 100 % болса,

                                                                                               Х г су буы --------- 30 % болуы керек.

      (9 г * 30%) : 100 % = 270 :100 =2,7 г                  Жауабы: абсолюттік ылғалдылық 2,7г/м³

 

38. Ауадағы су буының мөлшері буланатын беттің жағдайына және температураға

      байланысты. Ауадағы су буы мұхит үстінде мол, ал құрлық үстінде аз болады. Сонымен   

      бірге неғұрлым температура жоғарылаған сайын ауадағы су буының мөлшері арта береді.

      1м³ ауада түрлі температурада болатын су буының мөлшері

 

Температура (С)	Су буы (грамм)
-30º	0,5
-20º	1
-10º	2
0º	5
+10º	9
+20º	17
+30º	30

 

       10º С температурада 1 м³ - та  су буының мөлшері 5 г тең. Салыстырмалы ылғалдылықты 

        табыңдар.

         А) 56 %          В) 60 %       С) 55 %        Д) 45 %        Е) 63 %

      

         Шығарылуы:

         1 м³ ауа 10ºС ------- 9 г су буы болады.

                9 г су буы -------------- 100 %

                5 г су буы ------------- Х %

                Х = 100* 5 г = 500;       500: 9 = 55,5 = 56 %                            Жауабы: А) 56 %

 

39. Атмосфералық қысым А нүктесінде 790 мм, Б нүктесінде 810 мм. Салыстырмалы биіктікті

      табыңдар?

      Шығарылуы: 810 мм – 790 мм = 20 мм

     10 мм ------------ 100 м болғанда, қысым 20 мм болған кезде төбенің биіктігі  200 м  болады.                                                    

                                                                                                                    Жауабы: 200 м

 

40.Егерде барометр төбенің етегінде 762 мм с.б., төбенің басында 752 мм с.б. көрсетіп тұрса,

     төбенің биіктігі қанша?

      Шығарылуы:

      100 м --------- 10 мм

      762 мм – 752 мм = 10 мм, яғни төбенің биіктігі 100 м.                     Жауабы: 100 м.

 

41. Биіктігі 2200 м таудың шыңындағы атмосфералық қысым 517 мм. Таудың етегіндегі қысым

       қанша?

       Шығарылуы:

       100 м ------- 10 мм

       1000 м ------ 100 мм

       2200 м ------ 220 мм  болса, 517 мм + 220 мм = 737 мм с.б.            Жауабы: 737 мм с.б

 

42. Биіктігі 1500 м тау шыңындағы атмосфералық қысымның мөлшері қанша?

       Шығарылуы:

      100 м ------- 10 мм

      1000 м ------ 100 мм

      1500 м ------ 150 мм.

       Қалыпты атмосфералық қысым 760 мм с.б.-на тең болатынын білеміз.

       760 мм – 150 мм = 610 мм с.б.                                                          Жауабы: 610 мм с.б

 

43. Егер тау етегіндегі атмосфералық қысым 850 мм, тау басында 710 мм болса, таудың биіктігі

      қанша?

      Шығарылуы:

      850 мм – 710 мм = 140 мм;        10 м ------ 1 мм;         140 мм * 10 м = 1400 м

                                                                                                                 Жауабы: 1400 м

 

 

 

44. Атмосфералық қысым А нүктесінде 740 мм, Б нүктесінде 710 мм болса, екі нүктенің

      салыстырмалы биіктік айырмасын табыңдар.

      Шығарылуы:

      740 мм – 710 мм = 30 мм;  10 м ------ 1 мм;         30 мм * 10 м = 300 м      Жауабы: 300 м

 

45. Егер тау етегіндегі атмосфералық қысым 752 мм, таудың басында 350 мм болса, таудың

      биіктігі қанша?

       Шығарылуы: 752 мм – 350 мм = 402 мм;        10 м ------ 1 мм;         402 мм * 10 м = 4020 м

                                                                                                                              Жауабы: 4020 м

 

46. Таудың етегіндегі қысым 680 мм, шыңындағы қысым 620 мм болса, таудың биіктігі қанша?

       Шығарылуы:

       680 мм – 620 мм = 60 мм.     10 м ------ 1 мм;         60 мм * 10 м = 600 м      Жауабы: 600 м

 

47. Тау етегіндегі атмосфералық қысым 756 мм с.б., тау шыңында 341 мм с.б. болса, таудың

      Биіктігі қанша ?

      Шығарылуы:

      756 мм – 341 мм = 415 мм.     10 м ------ 1 мм;       415 мм * 10 м = 4150 м     Жауабы: 4150 м

 

48. А нүктесінде атмосфералық қысым 780 мм, Б нүктесінде 850 мм. Екі нүктенің абсолюттік

      биіктіктері мен Б нүктесінің  А нүктесіне қарағандағы салыстырмалы биіктігі қандай?

      Шығарылуы:

      Қалыпты қысым 760 мм.

       А нүктесінде 780 мм – 760 мм = 20 мм.  10 м ------ 1 мм;     20 мм * 10 м = 200 м;

       Б нүктесінде 850 мм – 760 мм = 90 мм.   10 м ------ 1 мм;     90 мм * 10 м = 900 м;

       900 м – 200 м = 700 м.                                                       Жауабы: 200 м, 900 м, 700 м.

 

49.Таудың басында қысым 390 мм, ал таудың дәл ортасында қысым қаншаға тең? Жер бетінде

       қалыпты атмосфералық қысым сақталған.

       А) 525 мм       В) 575 мм     С) 675 мм     Д) 655 мм    Е) 550 мм

       Шығарылуы: 

      760 мм – 390 мм =370 мм       370 мм : 2 = 185 мм      760 мм – 185 мм =575 мм

                                                                                                                Жауабы: 575 мм

 

50. Жер бетінде қысым 758 мм болса, тау шыңындағы ( 4600 м) қысым қанша ?

      Шығарылуы: 10 м --------- 1 мм;

                              100 м ------- 10 мм;

                              1000 м ------- 100 мм;

                              4600 м ------- 460 мм

        758 мм – 460 мм = 298 мм.                                      Жауабы: тау шыңындағы қысым 298 мм

 

51.Мәскеу қаласының атмосфералық қысымы 748 мм болса, мұхит деңгейімен салыстырғанда

     оның биіктігі қандай ?

     Шығарылуы: (760 мм – 748 мм) х 10 = 120 м                               Жауабы: 120 м

 

 

52. Бөлменің ұзындығы 8 м, ені 8 м, биіктігі 3 м. Бөлменің көлемі мен ондағы ауаның салмағын

      есептеңіз ?

      Шығарылуы: V = 8м * 8м * 3м = 192 м³        192 м³ * 1,30 г = 249 кг 600 гр. 

                                                                                                   Жауабы: 249 кг 600 грамм

 

53. Альпинист 5 км жоғарыға шықты, жер бетінде атмосфералық қысым 745 мм сынап

     бағанасына тең. Осы биіктіктегі атмосфералық қысым нешеге тең ?

     Шығарылуы: 5 км --------- 500 мм;      745 мм – 500 мм = 245 мм.      

                                                                                                          Жауабы: 245 мм

 

54. Мұхит деңгейіндегі қалыпты ауа қысымы 760 мм с.б. болса, оның қанша миллибар (мб)

      екендігін анықтауға болады ?

     Шығарылуы: Әдетте 1 мб = 0,75 мм с.б.              760 мм : 0,75 = 113,3 мб

                                                                                                          Жауабы: 760 мм = 113,3 мб

 

55.Егер бір күнгі ауа қысымы 1040 мб болса, ол қанша мм с.б. тең екендігін анықта ?

     Шығарылуы: 1040 мб х 0,75 = 780 мм с.б.                         Жауабы: 1040 мб = 780 мм с.б.    

 

                                       

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

                                              «Гидросфера» тарауы бойынша

     

1.Мариан шұңғымасының үстіндегі кемедегі эхолотқа дыбыстың келу уақыты

   А) 6 сек           В) 11,2 сек       С) 9 сек       Д) 14,6 сек        Е) 0,8 сек

   Шығарылу жолы: Дыбыстың таралу жылдамдығы  1 сек 1500 м екенін білеміз. Мариан   

   шүңғымасының тереңдігі 11022 м.  11022 м : 1500 сек/м = 7,348 сек = 7,3 сек        

   7,3 сек  * 2 (дыбыстың барып, кемедегі эхолотқа келуі) = 14,6 сек          Жауабы: 7,3 сек

 

2.Ауаның температурасы +30ºС, абсолюттік ылғалдылық 11 г/м³ болса, салыстырмалы

   ылғалдылық қанша?

   Шығарылуы:

   +30ºС --------------- 30 г/м ³ су буы;

   30 г/ м³ су буы --------------- 100 % ;

   11 г/м³ су буы ---------------- Х %;

    Х = 11г/м³ * 100: 30 г/м³ = 36,6% = 37 %                                                    Жауабы: 37 %

 

3. Ауаның температурасы +30 ºС, абсолюттік ылғалдылық 20 г/м³. Салыстырмалы

     ылғалдылықты табыңдар.

     Шығарылуы:

     +30ºС ---------------- 30 г/м³ су буы;      30 г/м³ су буы ------------- 100 %

                                                                      20 г/м³ су буы ------------ Х %

      Х =  20* 100 % = 2000;       2000: 30 = 66,6% = 67 %                            Жауабы: 67 %.

 

4. Интернеттегі ақпарат бойынша ауаның температурасы +30ºС, абсолюттік ылғалдылық

     12 г/м³, салыстырмалы ылғалдылықты табу.

   

      Шығарылуы:      +30ºС -----------  30 г/м³  су буы болуы тиіс; сондықтан

                                 30 г/м³  --------------- 100 %

                                 12 г/м³ ---------------- х  %

       Х = 12 г/м³ ₓ 100 % : 30 г/м³ = 40 %                                                    Жауабы: 40% 

 

5.Эхолот жіберілгеннен кейін 10  секундтан соң оралды, су тереңдігі қанша?

     Шығарылуы: 

     Дыбыстың таралу жылдамдығы   1 секундта 1500 м екенін ескерсек, кемеден берілген

     дыбыс 10 секундтан кейін естілді делік. Сонда дыбыс теңіздің түбіне 5 секундта жетіп, 5

     секундта қайта оралды. Демек, судың тереңдігі 1500 * 5 = 7500 м болғаны.

                                                                                                       Жауабы: су тереңдігі 7500 м.

 

6. 50 литр судан 1200 г тұз алған кездегі судың тұздылығын анықтаңдар.

      Шығарылуы: 50 л ------------- 1200 г

                              1 л -------------- Х г

      Х = (1˟ 1200) : 50 = 24 г (немесе 24 ‰)                            Жауабы: 24 г немесе 24‰

 

7. Тұздылығы 5 ‰ болатын 4 т судан қанша тұз алуға болады?

     Шығарылуы:    4 т = 4000 л

     1 л ---------------- 5 г

     4000 л ------------ Х г

     Х = (4000 ˟ 5) : 1 = 20000 г немесе 20 кг                    Жауабы: 20000 г немесе 20 кг тұз.

 

 8. Егер тұздылық 27 ‰ болса, Қара теңіздің 4,2 м³ суында әр түрлі заттардың мөлшері неше

     грамм (кг) ?

     Шығарылуы: 1 м³ - 1000 литр

      1м³ ----------------- 27 г

      4,2  м³ ------------- Х г

      Х = (4,2  ˟ 27) : 1 = 113,4 г                                          Жауабы: 113,4 г

 

 9. 450 литр теңіз суында әр түрлі заттардың мөлшері неше грамм? (дүние жүзілік мұхит

      суының орташа тұздылығы 35 ‰. Промилле 1/1000 бөлік дегенді білдіреді)

      Шығарылуы: 1 л ------------ 35 г

                              450 л ----------- Х г

      Х = (450 ˟ 35) : 1 = 15750 г немесе 15 кг 750 г           Жауабы: 15 кг 750 г

 

10. 1 тонна мұхит суынан қанша тұз алуға болады ? Тұздылығы 0,2 ‰ 1 тонна өзен суынан

      қанша тұз алуға болады ?

      Шығарылуы: 1 тонна мұхит суындағы тұздылық  35 ‰,  1000 х 35 = 35000 г. 

      Өзеннің 1 тонна суы 1000 х 0,2 ‰ = 200 г 

                                                         Жауабы: 1 т мұхит суы = 35000 г;  1 т өзен суы = 200 г тұз.

 

11. Егер тұздылығы 18 ‰ болса, Қара теңіздің 1 т суынан әр түрлі заттардың неше грамын

      алуға болады ?

      Шығарылуы: 1 т = 1000 л           1000 л х 18 ‰ = 18000                       Жауабы: 18000 г

 

 

 

12. Каспийдің солтүстігінде тұздылық 14 ‰  болса, 1 т теңіз суынан қанша тұз алуға болады ?

     Шығарылуы: 1000 л х 14‰ = 14000 г                                               Жауабы: 14000 г тұз

 

 

 

 

 

 

 

                                     

 

 

 

 

 

                                         «Биосфера» тарауы бойынша

1.Орман және ағаш өңдеу өнеркәсібі – орман өндірісі кешенінің бір бөлігі. Оның басқа тармағына орман шаруашылығы жатады. Бұл жеткілікті шикізат базасы жоқ Қазақстандағы бірден – бір өнеркәсіп. Статистикалық материалдарды пайдалана отырып, еліміздің аумағы мен оның жеке бөліктерінің ормандылық көрсеткішін анықтаймыз. Аумақтың «ормандылық көрсеткішін» (О) анықтау үшін орман аумағының (А) жалпы аудан аумағына (А) пайызбен алғандағы қатынасын есептейміз.

№	Қазақстан аумақтары	Жалпы жер аумағы, млн.га	Орман аумағы, млн.га	Ормандылық (%)
1	Солтүстік	56,6	1,8
2	Батыс	70,5	0,3
3	Оңтүстік	70,1	8,6
4	Шығыс	28,3	1,8
5	Орталық	35,6	0,1

 

           Батыс Қазақстандағы орман шаруашылығының жоғарыда келтірілген мәліметтердің көмегімен  пайыздық үлесін анықтаңыз.

            А) 2 %         В) 0,4 %        С) 1,5 %      Д) 4 %     В) 2,5 %

 

   Есептің шығарылуы:

  Солтүстік Қазақстан бойынша   О = А : А = 1,8 : 56,6 = 31,8 %

  Батыс Қазақстан бойынша          О = А : А = 0,3 : 70,5 = 4,2 %

  Оңтүстік Қазақстан бойынша     О = А : А = 8,6 : 70,1 = 12,26 %

  Шығыс Қазақстан бойынша        О = А : А = 1,8 : 28,3 = 6,36 %

  Орталық Қазақстан бойынша      О = А : А = 0,1 : 35,6 =   0,0028  %

                                                                                            Жауабы: Батыс Қазақстанда 4,2 %

2.Қазақстанның жалпы жер қоры 270 млн га, оның 1 млн га аумағын орманды дала зонасы

  алып жатыр. Орманды дала зонасының пайыздық үлесін анықтаңыз.

  Шығарылуы:  270 млн га ---------------- 100 %

1        млн га ------------------- Х  %

  Х = (1млн га ˟ 100 %) : 270 млн га = 0,37 % = 0, 4%                       Жауабы: 0, 4%       

 

3.Шөл зонасы 120 млн га жерді, ал дала зонасы 77 млн га жерді алып жатыр. Шөл зонасы дала    

   зонасынан неше есе артық ?

   Шығарылуы: 120 млн га : 77 млн га = 1,5584415584 = 1,5           Жауабы: 1,5 есе артық

     

 

 

 

 

 

 

 

 

                                                «Материктер» бойынша

 

1.Жер шары шеңберінің 1° доғасы қанша км екенін анықта ?

   Шығарылуы: 40000 км : 360° = 111 км                                                 Жауабы: 111 км

 

2.Экватор маңында 13° б.б пен 67 ° б.б  арасын километр есебімен анықтаңыз.

   Шығарылуы:  67 ° б.б - 13° б.б = 54°      54 ° х 111 км = 5994 км       Жауабы: 5994 км   

 

3.Африканың батыс жағалауынан шығыс жағалауына дейінгі экватор бойынша градустық

   қашықтығы қанша ?  

   Шығарылуы: 111 км х 34° = 3774 км                                                   Жауабы: 3774 км       

 

4. 70° б.б. бойынша Оңтүстік Американың солтүстігінен оңтүстігіне дейінгі қашықтығы

    қанша? 

   Шығарылуы: 111 км х 65° = 7215 км                                                  Жауабы: 7215 км 

 

5.50° с.е. бойынша Еуразия материгінің батыстан шығысқа дейінгі ұзындығы қанша ?

   Шығарылуы: 141° ш.б. - 2° ш.б. = 139 ° ш.б.  

                          139° ш.б.х 71,7 км = 9966,3 км                                     Жауабы: 9966,3 км

 

6.Егер шеткі нүктелерінің географиялықлық координаталары 32º с.е. және 35º о.е. болса,  

   Африканың солтүстіктен оңтүстікке дейінгі арақашықтығы қанша ?

   Шығарылуы:

   32º с.е. + 35º о.е = 67º               67º * 111 км = 7437 км.                        Жауабы: 7437 км.

 

7. Африка материгінің ауданы

	Ауданы	Жер бетінің барлық ауданымен салыстырғанда (%)
Құрлық Африка	149,1 млн км² 30,3 млн км²	29

 

 А)  = 8,89 %        В) = 5,89 %       С) = 7,89 %        Д) = 4,89 %      Е) = 3,89 %

 Шығарылуы:  149, 1 млн км² -------------- 29 %

                         30, 3 млн км² --------------- Х %

                         Х = 30,3 млн км² * 29 % : 149,1 млн км² = 5,89 %        Жауабы: В) = 5, 89 % 

 

8. Тынық мұхитының ауданы

	Ауданы	Жер бетінің барлық ауданымен салыстырғанда (%)
Дүниежүзілік мұхит	361 млн км²	71
Тынық мұхиты	178,6 млн км²	?

 

А) 51 %               В) 49%          С) 35 %           Д) 42 %             Е) 44 %

Шығарылуы:  361 млн км²    -------------- 71 %

                         178,6 млн км² --------------- Х %

                         Х = 178,6 млн км² * 71 % : 361 млн км² =  35,12 % = 35 %        Жауабы: С) 35%   

 

9.Ауданы Гренландиядан 9 есе үлкен, ал Еуразиядан 3 есе кіші материкті табыңыз:

   Шығарылуы. Еуразияның ауданы 54 млн км², ал Гренландияның ауданы  2 млн км².

   Гренландияның ауданы 2 млн км² х 9 = 18 млн км²  немесе Еуразияның ауданы  54 млн км² : 3

   = 18 млн км² болса, яғни бұл материктің ауданы 18 млн км² -қа тең Оңтүстік Америка

  материгі болғаны.  

                                                                                                Жауабы: Оңтүстік Америка материгі

 

10. Африканың ауданы 30,3 млн км² құрайды. Оның 10 % орман алып жатыр. Орман алқабының

   ауданы қанша ?

   Шығарылуы: 30,3 млн км² ---------------- 100 %

                           Х млн км² ------------------ 10 %

                           Х = 30,3 млн км² х 10 % : 100 % = 3 030 000 км² = 3,0 млн км²

                                                                                                                      Жауабы: 3,0 млн км²

 

 

                             

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

                            «Қазақстанның физикалық географиясы» бойынша

1.Қазақстан шекарасының ұзындығы 15000 км. Оның 12000 км құрлықпен, 3000 км Каспий –

   Арал теңіздерінің суы арқылы өтеді. Пайызбен шаққанда қандай болады ?

   Шығарылуы: 15000 км --------------- 100 %

                              12000 км -------------- Х %

                              Х = 12000 км х 100 % : 15000 км = 80 %

     Сонда шекараның 80 % құрлықпен, 20 % су арқылы өтеді. Пайыздық шаманы градустық

      өлшемге айналдырамыз. 

      360° ----------------- 100 %

      Х  -------------------- 1%

      Х = 360° х 1 % : 100 %  = 3,6°                     1 % = 3,6°

80    % х 3,6° = 288°             20 % х 3,6° = 72°           

                                                                                 Жауабы: 80 % құрлық, 20 %  су арқылы өтеді.

2.70° ш.б. Қазақстан солтүстіктен оңтүстікке қанша км-ге созылып жатыр ?

    Шығарылуы: 55°с.е. - 40° с.е. = 15° с.е.           15° х 111 км = 1665 км       Жауабы: 1665 км

 

3.Егер туристер тәулігіне 30 км/сағ жаяу жол жүретін болса, онда ҚР – ның батысынан

   шығысына қарай қанша күн (ай) жүреді ?

   Шығарылуы: 3000 км : 30 км = 100 күн (3 ай 10 күн)                   Жауабы: 3 ай 10 күн

 

4.Қазақстанның құрлықтағы шекарасының ұзындығы 13394 км. Қытаймен шекараның (1782

 км) үлесі қанша ?

Шығарылуы: 13394 км ------------- 100 %

                        1782  км ------------- X %°

 X = 1782 км x 100 % : 13394 км = 13,304464686 =13 %                Жауабы: 13%    

 

5.Қазақстан жерінің Өзбекстан жерінен ( 448,9 мың км²) үлкендігі қанша ?

   Шығарылуы: Қазақстан жерінің аумағы 2 724 900 км² екенін білеміз. Яғни Қазақстан жерінің  

   аумағын Өзбекстан жері аумағына бөлеміз.

2 724 900 : 448 900 = 6,0701715304 = 6 есе.                                    Жауабы: 6 есе үлкен.

 

6.Жер беті шартты түрде 24 сағаттық белдеуге бөлінген, ал әр сағаттық белдеудің арасы қанша

   градусқа тең ?

   Шығарылуы: 360° : 24 = 15°                                                                Жауабы: 15°

 

7.Жер шары 1 минутта қанша градусқа айналады?

   Шығарылуы: 360° : 24 сағат = 15°           60 мин : 15° = 4 мин

                           60 мин ------------- 15°

                           1 мин -------------- Х°         Х = 15: 60 = 0,25°             1мин = 0,25°

                                                                                                                   Жауабы: 0,25°

 

8.15° ш.б жергілікті уақыт 01°° болғанда 30° б.б сағат қанша болады ?

    Шығарылуы: 15° + 30° х 4 = 180        180 :60 = 3 сағат

                            01°° + 24°° = 25°°         25°° - 3°° = 22°°                    Жауабы: 22°°

 

 

9.52° ш.б. жергілікті сағат түскі 12°° болғанда, 83° ш.б. сағат қанша болады ?

   Шығарылуы: (83° + 52°) х 4 = 124 минут         124 мин : 60 = 2 сағат      2°° + 12°° = 14°°

                                                                                                                Жауабы: 14°°

 

10.Қазақстан жерінде кеш болғанда АҚШ – та 90° бойлықта қай уақыт болады ?

     Шығарылуы: ҚР – сы 4,5 сағаттық белдеуде орналасқан. Яғни, 5-ші сағаттық белдеуде кеш

     сағат 18°° болса, батыс жарты шарда орналасқан АҚШ –та 90° б.б сағаттық белдеуде таңғы

     05°° болады.                                                                                   Жауабы: таңғы сағат 05°°

 

11. Астана 71º ш.б. 4-ақпан, сағат 22:00; Токиода 139 º ш.б. –та қай күн, қай  сағат ?

   Шығарылуы: 139º ш.б -  71º ш.б. = 68º ш.б.   68 :15 = 4,53  

   Астанада сағат 22:00 болса, Токиода 22 сағат + 4 сағат 53 минут = 26 сағат 53 минут, яғни

  5 ақпан түнгі 2 сағат 53 минут.          

                                                                            Жауабы: 5 – ақпан түнгі  2 сағат 53 минут

 

12.Ұшақ Астана қаласынан Лондон қаласына Астана уақытымен 14°°де ұшып шығады.   

    Ұшақтың ұшу уақыты 6 сағат болса, Лондон қаласына ұшып келетін уақыты

     А) 9°°       В) 01°°    С) 02°°     Д) 21°°       Е) 12°°

     Шығарылуы:  Астана қаласы 71° ш.б –та, ал Лондон қаласы 0° б-та орналасқанын ескерсек,

     71°ш.б - 0° б.= 71°     71° : 15 = 4,73 = 5 сағат 13 минут.

    14 сағат + 6 сағат = 20 сағат;    20 сағат + 5 сағат 13 мин = 25 сағат 13минут, бұл дегенім

     түнгі сағат 01                                                                                   Жауабы: В) 01°°

 

 

13. Егер  Орал қаласынан (51º ш.б.) Вашингтондағы жергілікті уақытпен 20 сағ 40 минутта 

     ұшып шыққан ұшақ 7 сағаттан кейін Вашингтон (77º б.б.) қаласына келіп қонса,

     Вашингтонда жергілікті уақыт неше болады?

     Шығарылуы: Орал қаласы Гринвичтен шығыста, ал  Вашингтон батыста орналасқанын

     ескеретін болсақ, 51º + 77º =128º болады. Уақыт айырмасы 128º : 15º = 8,53 (қалдық 7 ˟ 5 =

    35),  яғни  128º : 15º = 8 сағ 35 мин.

     Вашингтон Оралға қарағанда батыста орналасқандықтан, ұшақ ұшып шыққан кезде 

     Вашингтонда жергілікті уақыт 20 сағ 40 минут – 8 сағ 35 мин =12 сағ 05 мин болады. Ұшып 

     өтуге кеткен уақыт 7 сағат болса, 12 сағ 05 мин + 7 сағ = 19 сағ 05 мин болады.

                                                                                                Жауабы: 19 сағ 05 мин.

 

14.Астанада  (V сағаттық белдеу) уақыт 12 сағ 30 мин болса, Пекинде қай уақыт болады?

    Шығарылуы: Пекин қаласы VІІІ  сағаттық белдеуде орналасқанын ескерсек, V және VІІІ  

    сағаттық белдеулердің айырмасы 3 сағат. VІІІ сағаттық белдеу,  V сағаттық белдеуге

    қарағанда шығыста орналасқан. Сондықтан Пекинде 12 сағ 30 мин + 3 сағ = 15 сағ 30 мин.

                                                                                               Жауабы: 15 сағ 30 мин.

 

 

15. Ұшақ Ақтау қаласынан (51º ш.б.) жергілікті уақыт бойынша 20 сағ 50 минутта ұшты. Төрт

    сағаттан кейін Парижге келіп қонды. Парижде сағат неше болады?

    Шығарылуы:  20 сағ 50 минут + 4 сағ = 24 сағ 50 мин.                       Жауабы: 24 сағ 50 мин

 

16. 60º б.б сағат 18:00 болса, 15º ш.б. уақытты табыңыз.

     Шығарылуы: 60º + 15º = 75º     Уақыт айырмасы 75º : 15º = 5 сағат.  Уақытты есептеген кезде

     шығысқа қарай көбейеді, ал батысқа қарай азаяды. 18 сағ + 5 сағат = 23 сағат. 

                                                                                                                 Жауабы: 23 сағат.

 

17.Егер 180° меридианда жергілікті уақыт 24 сағат болса, нөлдік меридианда дәл уақыт қанша?

     Шығарылуы: 180° меридиан ХІІ сағаттық белдеуде орналасқан, онда 24 сағат болса, 0°

     меридиан  ХХ ІV сағаттық белдеуде орналасқанын білеміз. ХХ ІV – ХІІ = ХІІ. 0°меридианда 

     сағат 12 болады.                                                                                

                                                                                                                Жауабы: сағат 12.00

 

18. Орал қаласы 51°ш.б., Өскемен қаласы 82° ш.б. Екі қаланың арасындағы қашықтықты тап.

      Шығарылуы: 82°ш.б. - 51° ш.б.= 31°ш.б.         31°ш.б.* 111 км = 3441 км.

                                                                                                               Жауабы: 3441 км

 

19.Іле өзенінің еңістік мөлшерін тап, Н1 = 4000 м, Н2 = 350 м.

     Шығарылуы: I = ( Н1 – Н2) : L = (4000 м – 350 м) : 1700 м = 2,6 м.

     L – өзеннің ұзындығы;  I – еңістігі;  H1 – бастаудағы биіктік; H2 – сағадағы биіктік.           

                                                                                                              Жауабы: 2,6 м

 

20. Шөл зонасы 120 млн. г жерді, ал дала зонасы 77 млн. га жерді алып жатыр. Шөл зонасы

      дала зонасынан неше есе артық ?

      Шығарылуы: 120 000 000 : 77 000 000 = 1,5584415584 = 1,5               Жауабы: 1,5 есе

 

 

 

 

          

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

          «Қазақстанның экономикалық әлеуметтік географиясы» бойынша

 

1.Елорданы көшіру жарияланған жылы 225 мың адам тұратын, ал 2013 жылы 784 мың адам    

    болды, халықтың өсу көрсеткіші

    А) 6,5 есе          В) 4,5 есе        С) 3,5 есе      Д) 2,5 есе      Е) 5,5 есе

   Шығарылуы: 784000 : 225000 = 3,48 = 3,5 есе                                     Жауабы: С) 3,5 есе

 

2.Егер Қазақстан жер көлемі 2,7 млн км², ал халық – 17 млн адамды құраса, халық тығыздығы

  (адам/км²).

  А) = 8,0        В) = 3,3        С) = 4,5       Д) = 3,5       Е) = 5,5         Ғ) = 6,3         G) = 4,2      H) = 7,8

  Шығарылуы: 17 млн адам : 2,7 млн км² = 6,296 = 6,3 адам/км²         Жауабы: Ғ) = 6,3 адам/км²

 

3.1997 жылғы статистикалық дерек бойынша халық саны 15860 мың, оның 8033 мыңы 

    қазақтар, 5104 мыңы орыстар, 2723 мыңы өзге ұлт өкілдері. Қазақстан халқының үлттық

    құрамының  % көрсеткішін есептеңіз.

    Шығарылуы: 1) 15860000 ------------- 100 %

                                8033000 -------------- Х %

                                Х = 8033000 х 100 % : 15860000 = 50,6 = 51% қазақтар;

                            2) Х = 5104000 х 100 % : 15860000 = 32 % орыстар;

                            3) Х = 2723000 х 100 % : 15860000 = 17 % өзге ұлт өкілдері

                                                                         Жауабы: 51% қазақ, 32% орыс, 17% өзге ұлт

 

4.Орталық Қазақстанның халқының орташа тығыздығын анықта ?

   Шығарылуы: Орташа тығыздықты анықтау үшін халық санын жер көлеміне бөлеміз. Яғни,

   1411,7 мың адам : 398,8 мың км² = 3,5 адам                                  Жауабы: 3,5 адам

 

5.Павлодар облысының халқының саны 755 мың  адамның 70% экономикалық белсенді халық,

   Оның 53% өндірістік емес салада жұмыс істейді. Өндірістік емес салада жұмыс істейтін адам 

   санын тап?

   Шығарылуы: 1) 755 000 --------- 100 %

                               Х  -------------  70%

                               Х = (755 000 Х 70%) : 100 % = 528 500 мың адам

                           2) 528 500 -------- 100 %

                                Х --------------- 53 %

                                Х = (528 500 Х 53 %) : 100 % = 280 105 мың адам

                                                                         Жауабы: 528 500 мың адам; 280 105 мың адам. 6.Шығыс Қазақстан облысында халық саны 1394 мың адам (2013 ж.), қала халқы 816 мың адам

   болса, ауыл халқының үлесі қанша?

   Шығарылуы: 1394000 ------------ 100 %

                           816000 ------------- Х %

                           Х = 816000 * 100 % : 1394000 = 58,5 %

                           100 % - 58,5 % = 41,5 %                                            Жауабы: 41,5 % ауыл халқы

 

 7. 2009 жылы 1 қаңтарда Астана қаласында халық саны қанша болады ? Егерде 2008 жылы 1

     қаңтарда  Астана қаласының халқы 603 мың болса, 2008 жылы 15 мың сәби туылып, 3 мың

     адам қайтыс болды. Көшіп келгендер саны 44 мың болса, көшіп кеткендер саны 14 мың.

     Шығарылуы: 603 000 + 15 000 = 618 000.  618 000 – 3 000 = 615 000.

                            615 000 + 44 000 = 659 000.   659 000 – 14 000 = 645 000.

                                                                                                                Жауабы: 645 000 адам.

 

 8. 2004 ж. Қазақстанның демографиялық салыстырмалы мөлшердегі көрсеткіштері: туу –

     18,2 ‰, өлім – 10,1 ‰  және табиғи өсім қанша ?

     Шығарылуы: 18,2 ‰ – 10,1 ‰ = 8,1‰                                                Жауабы: 8,1 ‰

 

9.Республикада көмірдің жалпы қоры 176,6 млрд т. Жалпы республика бойынша Қарағанды

   көмір алабының өндіретін көмір 32 %  болса, көмірдің қоры (млрд т.) қанша?

   Шығарылуы:    176,6 млрд т. --- 100 %

                               Х ------ 32 %   

                               Х= ( 176,6 Χ 32 ) : 100 %  = 56,512 = 56,5                Жауабы: 56,5 млрд т.

 

10. Мына минералды ресурстардың қанша жылға жететінін анықтаңдар:

 

№	Минералды ресурс	Қоры тонна	1 жылдық өнім тонна	Қанша жылға жетеді?
1	Көмір	33 600 000 000	79 000 000	425,32
2	Мұнай	3 900 000 000	80 000 000	48,75
3	Мыс	18 000 000	370 000	48,649
4	Темір кені	4 200 000 000	25 000 000	168

   

   Шығарылуы:

33   600 000 000 : 79 000 000 = 425,3164557 = 425,32 жыл

3900 000 000 : 80 000 000 = 48,75 жыл

18 000 000 : 370 000 = 48,648648649 = 48, 649 жыл

4 200 000 000 : 25 000 000 = 168 жыл

 

 11. 4 тонна цемент өндіру үшін қажетті шикізат мөлшері қанша?

     Шығарылуы: 1 тонна цемент өндіру үшін 1,5 тонна шиізат керек екенін ескерсек, онда

     4 тонна * 1,5 тонна = 6 тонна                                                            Жауабы: 6 тонна шикізат.

 

12.Қазақстанда жалпы жер қоры 272,5 млн.га. Жыртылған жердің үлесі 11%, еліміздегі     

   жыртылған жердің ауданы

   Шығарылуы:

   272,5 млн.га -------------- 100 %

   Х ---------------------------- 11 %

    Х = 272,5  млн.га * 11% = 2997,5         2997,5 : 100 = 29,975 % = 30 %         Жауабы: 30%.

 

13.Еліміздің 190 млн. га жері жайылым болса, жан басына шаққандағы жайылымдық жер

   мөлшері (2013 жылы халық саны 17 млн. адам) қанша ?

   Шығарылуы: 190 млн : 17 млн = 11,176470588 га = 11 га                          Жауабы: 11 га

 

 

14. Қазақстанда жылына жиналған астықтың 12,5 млн.т бидайға тиесілі. Басқа дақылдардың

    үлесі 20 %. Жалпы жиналатын астықтың мөлшері қанша?

    Шығарылуы:

    100 % - 20% = 80 %

    Х млн.т  ---------------- 100 %

    12,5  млн.т  --- ---------------- 80 %

    Х = 12,5 млн.т * 100 % : 80 % = 15,625 млн.т = 15,6 млн.т                 Жауабы: 15,6 млн.т

 

15.2008 жылғы дерек бойынша дүние жүзінде 600 млн т астық жиналды. Қазақстанның үлесі

    2%, елімізде өндірілген астық көлемі қанша?

    Шығарылуы:  600 млн т ----------- 100 %

                              Х --------------------- 2 %

                              Х = 600 ˟ 2 : 100 =  12 млн т                                        Жауабы: 12 млн т

 

                                       

                                      

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

                                              «Дүниежүзі  географиясы» бойынша

 

1. Исландияның ауданы 103 мың км², халқы 0,3 млн адам. Халықтың тығыздығын тап.

    А) = 5 адам        В) = 6 адам        С) = 4 адам      Д) = 3 адам       Е) = 8 адам

    Шығарылуы:     300000 адам : 103000 км² = 2,9 = 3 адам/км²                  Жауабы: 3 адам/км²

 

2.Жер шарында халық мекендеген құрлық бөлігі 135 млн км², халық қоныстанбаған құрлық

    бөлігі

    А) 9 млн км²       В) 13 млн км²        С) 14 млн км²         Д) 11 млн км²           Е) 18 млн км²

    Шығарылуы: Құрлықтың алып жатқан бөлігі 149,1 млн км² екенін ескерсек,

149                       н км² - 135 млн км² = 14 млн км²                                                   Жауабы: 14 млн км²

 

3.25 миллион халқы бар А елінде бір жыл ішінде 880 мың адам туылып, 640 мың адам қаза

     тапты. Елден 40 мың адам кетіп, 25 мың адам келді. Осы ел үшін негізгі демографиялық   

    көрсеткіштерді ( өлім – жітім коэффициенті) есептеңіз.

    Шығарылуы: К (ө/ж) = М : S* 1000 ‰;   мұндағы М – бір жыл ішінде қайтыс болғандар

    саны;   

   S – халықтың жылдық орташа саны.

К (т/ө) = К (туу) – К (ө/ж) = 880000 – 640000 = 240000; 

К (мех) = К(келу) – К(кету) = 40000 – 25000 = 15000;  

Ж/Ө = К (т/ө) + К(мех) = 240000 + 15000 = 39000

К (ө/ж) = М : S* 1000 ‰ = 6400000 : 39000 * 1000 ‰ =16,4 * 1000 ‰ = 16400

                                                                                                            Жауабы: 16400 адам.

4.Канадада туу 11 ‰, өлім 7 ‰ болса, мемлекеттегі табиғи өсім қанша ?

   Шығарылуы:  11‰ – 7‰ = 4‰                                                        Жауабы: 4‰

 

5. 2011 жылы дүние жүзінде 3276 млрд. м³ газ өндірілсе, 40 % Ресейге тиесілі. Ресейде

    өндірілген газдың көлемі қанша ?

    Шығарылуы:  3276 млрд. м³ -------------- 100 %

                            Х млрд. м³ ------------------ 40 %

     Х = 3276 млрд м³ х 40% : 100 % = 1 310 400 000 = 1310, 4 млрд.м³   

                                                                                                               Жауабы: 1310,4 млрд.м³

 

6.Уранның барланған қоры 470 мың тонна, жылына 17800 тонна өндіріледі. Уран қоры жететін

     уақыт.

    А)  = 32 жыл        В) = 20 жыл        С) = 22 жыл       Д) = 37 жыл       Е) = 26 жыл

    Шығарылуы: 470000 т : 17800 т = 26,404 = 26 жыл                           Жауабы: Е) = 26 жыл

 

7. 1 тонна синтетикалық талшық өндіруге 6000 м³ су керек. 18 тонна синтетикалық талшық

    өндіру үшін жұмсалатын су шығынын табыңыз.

    Шығарылуы: 1 т -------------- 6000 м³

                         18 т -------------- Х м³

     Х = 6000 м³ ˟ 18 т : 1 т = 108 000 м³ ( су)                                     Жауабы: 108000 м³ су қажет.

 

 

 

8. 3 тонна май алу үшін 16,5 тонна мақта дәні қажет. 7 тонна май алу үшін қажетті дән.

    Шығарылу жолы:

   16,5 тонна : 3тонна = 5,5 тонна        7 тонна Χ 5,5 тонна = 38,5 тонна        Жауабы: 38,5 т

 

9. Әлемдік жер қоры 13,1 млрд.га, оның ішінде жарамсыз жер алып жатқан 3,7 млрд. га жердің

   үлесін тап.            

   А) 35,2 %           В) 25,2 %           С) 40,2 %            Д) 32,2 %              Е) 28,2 %

   Шығарылуы:

   13,1 млрд. га -------------- 100 %

   3,7 млрд. га --------------- Х %

   Х = 3,7 млрд га * 100 % : 13,1 млрд га = 28,2 %                                 Жауабы: 28,2 %

10. Әлемдік жер қоры 13,1 млрд га, ал өңделетін егістік жері  11% алып жатыр. Әлемде егістік

    алып жатқан жердің ауданы қанша ?

    Шығарылуы:

    13,1 млрд га --------------- 100 %

    X млрд га ----------------- 11 %

    X = 13,1 млрд га * 11 % : 100 % = 1441000000 = 1441 млн га.          Жауабы: 1441 млн га

 

 11. Аустралия Одағында 130 млн қой бар. Оның ¾  меринос қойлары. Меринос қойларының

    саны қанша?

    Шығарылуы: 130 000  000: 4 * 3 =  97 500 000                                Жауабы: 97 500 000 бас

      

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

                                                         Қолданылған әдебиеттер:

 

1.      «Биология, география және химия» журналы

2.      «География және табиғат» журналы

3.      География пәніне арналған жұмыс дәптерлері

4.      Л.М.Панчешникова «География пәнінің бақылау тапсырмалары мен жаттығулары»

5.      П.М.Юркова «Географические диктанты»

6.      Республикалық, облыстық олимпиада есептері