ISSN 2181-6883

PEDAGOGIK MAHORAT

Ilmiy-nazariy va metodik jurnal

5-son (2020-yil, oktabr)

Jurnal 2001-yildan chiqa boshlagan

Buxoro – 2020

1

PEDAGOGIK MAHORAT

Ilmiy-nazariy va metodik jurnal  

2020, № 5

 Jurnal Oʻzbekiston Respublikasi Vazirlar Mahkamasi huzuridagi OAK Rayosatining 2016-yil 29-dekabrdagi qarori bilan   pedagogika va psixologiya fanlari boʻyicha dissertatsiya ishlari natijalari yuzasidan  ilmiy maqolalar  chop etilishi lozim boʻlgan zaruruiynashrlar roʻyxatiga kiritilgan. 

Jurnal  2001-yilda tashkil etilgan.

Jurnal 1 yilda 6 marta chiqadi. 

Jurnal  Oʻzbekiston matbuot va axborot agentligi Buxoro viloyat matbuot va axborot boshqarmasi  tomonidan  2016-yil 22-fevral № 05-072-sonli guvohnoma bilan roʻyxatga olingan. 

Muassis:  Buxoro davlat universiteti 

Tahririyat manzili:  Oʻzbekiston Respublikasi,Buxoro shahri Muhammad Iqbol koʻchasi, 11-uy  Elektron manzil: ped_mahorat@umail.uz

TAHRIR HAY’ATI:

Bosh muharrir: Adizov Baxtiyor Rahmonovich– pedagogika fanlari doktori, professor

Bosh muharrir oʻrinbosari: Navroʻz-zoda Baxtiyor Nigmatovich – iqtisodiyot fanlari doktori, professor Mas’ul kotib: Hamroyev Alijon Roʻziqulovich – pedagogika fanlari doktori, dotsent 

Xamidov Obidjon Xafizovich,  iqtisodiyot  fanlari doktori 

Begimqulov Uzoqboy Shoyimqulovich, pedagogika fanlari doktori, professor 

Mahmudov Mels Hasanovich, pedagogika fanlari doktori, professor 

Ibragimov Xolboy Ibragimovich, pedagogika fanlari doktori, professor 

Choriyev Abdushukur Choriyevich, pedagogika fanlari doktori, professor

Yanakiyeva Yelka Kirilova, pedagogika fanlari doktori, professor (N. Rilski nomidagi Janubiy-Gʻarbiy Universitet, Bolgariya) 

Qahhorov Siddiq  Qahhorovich, pedagogika fanlari doktori, professor 

Mahmudova Muyassar, pedagogika fanlari doktori, professor

Barotov Sharif  Ramazonovich, psixologiya fanlari doktori, professor 

Jabborov Azim Meyliqulovich, psixologiya fanlari doktori, professor 

Sunnatova Ra’no Izzatovna, psixologiya fanlari doktori, professor 

Kozlov Vladimir Vasilyevich, psixologiya fanlari doktori, professor (Yaroslavl davlat universiteti, Rossiya)

Morogin Vladimir  Grigoryevich, psixologiya fanlari doktori, professor (Xakassiya davlat universiteti, Rossiya)

Belobrikina Olga Alfonsasovna, psixologiya fanlari nomzodi,professor (Novosibirsk davlat pedagogika universiteti,

Rossiya)

Chudakova Vera Petrovna, psixologiya fanlari nomzodi (Ukraina pedagogika fanlari milliy akademiyasi, Ukraina)

Tadjixodjayev Zokirxoʻja Abdusattorovich, texnika fanlari doktori, professor  Amonov Muxtor Raxmatovich, texnika fanlari doktori, professor 

Oʻrayeva Darmonoy Saidjonovna, filologiya fanlari doktori, professor 

Axmedova Shoira Neʻmatovna, filologiya fanlari doktori, professor 

Durdiyev Durdimurod Qalandarovich, fizika-matematika fanlari doktori, professor

Hayitov Shodmon Axmadovich, tarix fanlari doktori, professor 

Toʻrayev Halim Hojiyevich, tarix fanlari doktori, professor 

Mirzayev Shavkat Mustaqimovich, texnika fanlari doktori, professor 

Mahmudov Nosir Mahmudovich, iqtisodiyot fanlari doktori, professor

Boʻtaboyev Muhammadjon Toʻychiyevich, iqtisod fanlari doktori, professor

Boʻriyev Sulaymon Boʻriyevich, biologiya fanlari doktori, professor

Olimov Shirinboy Sharopovich, pedagogika fanlari doktori, professor

Qahhorov Otabek Siddiqovich, iqtisodiyot fanlari boʻyicha falsafa doktori (PhD), dotsent

Qosimov Fayzullo Muhammedovich, pedagogika fanlari nomzodi, dotsent Jumayev Ulugʻbek Sattorovich, psixologiya  fanlari nomzodi, dotsent  

                                                                                                                   2

MUNDARIJA

DOLZARB MAVZU ....................................................................................................................................... 7 Сойиб РАУПОВ. Мустақиллик ва маҳалла институти ........................................................................................ 7

PEDAGOGIKA VA PSIXOLOGIYA ......................................................................................................... 14

Бахтиёр АДИЗОВ. Талабаларнинг маънавий камолотида ўзини-ўзи тарбиялашнинг ўрни .......................... 14

Shahlo TURDIYEVA. Pedagogik taʼlim innovatsion klasteri: ehtiyoj, zarurat, natija ........................................... 17

Муножатхон АСРАНБОЕВА. Нотўлиқ оилаларда болаларни ижтимоий ҳаётга тайёрлашнинг педагогик

шарт-шароитлари ................................................................................................................................................... 20 Komila SAYITOVA. Problems of distance education and the ways of their solution ............................................ 27

Темир ОЛИМОВ. Бўлажак олий маълумотли мутахассисларда фуқаролик маданиятини шакллантиришда

замонавий ўқитувчининг қиёфаси ....................................................................................................................... 33

Фарҳод ҲОШИМОВ, Роҳатой ЭГАМБЕРДИЕВА. Таълим сифатини ошириш ўзбекистон

ривожланишининг асосий омилларидан бири сифатида (Япония мисолида) ................................................. 36

Замира КУРБАНИЯЗОВА. Бўлажак педагогларнинг ижтимоий компетентлигини ривожлантириш .......... 43

Bahrom URINOV. Ta’limga Yevropa integratsiyasining asosiy maqsadi va tamoyillari ....................................... 48

Муҳаббат МИРСОЛИЕВА. Олий таълим муассасалари раҳбар кадрларининг метакомпетенцияларини

ривожлантириш модели ........................................................................................................................................ 51

Баҳринисо ТЎРАҚУЛОВА. Инновацион таълим муҳитида техник кафедралар ва ишлаб чиқариш

корхоналарининг интегратив ҳамкорлигини такомиллаштириш технологияси ............................................. 55 Ilhom MADATOV. Elektron ta’lim texnologiyalari (blended learning) ................................................................. 58 Насибахон ОЛТМИШЕВА. Глобаллашув жараёнлари ва таълим-тарбия масъулияти .................................. 62

Феруза РАМАЗОНОВА. Бўлажак ўқитувчиларда касбий эътиқодни шакллантириш педагогик муаммо

сифатида ................................................................................................................................................................. 66

Зебинисо ХАНКЕЛЬДЫЕВА, Дилором УБАЙДУЛЛАЕВА. Модель организации самостоятельной работы

студентов с использованием дистанционных технологий................................................................................. 69

Олимжон АҲМАДОВ. XIX аср охири - XX аср биринчи чорагида Бухорода таълим-тарбия тизимининг

манбавий асослари ва адабиётлар таснифи ......................................................................................................... 74

Akram SOKHIBOV, D. A. RUSTAMOV. Historiographical aspects of the study of national pedagogy is the great

contribution of the great eastern thinkers ................................................................................................................ 78

Лобар ШАРИПОВА, Башорат ШАРИПОВА. Ўқитувчиларда маънавий-моддий ҳаёт уйғунлигини

ривожлантиришда педагогик технологияларнинг аҳамияти ............................................................................. 81

Нигора САЙФУЛЛАЕВА. Системная целостность образования, науки и производства - основа развития

инновационного экономического мышления у студентов ................................................................................ 85

Гуллола РАҲМОНОВА. Талабаларда маънавий-ахлоқий компетенцияларни ривожлантириш усуллари .. 90

Manzura ОCHILOVA, Nilufar RAXIMOVA. “Oilada yoshlar ma’naviyatini shakllantirishda milliy

qadryatlarning oʻrni” modulini oʻqitish samaradorligini oshirishning ustuvor yoʻnalishlari .................................. 93

Ҳулкархон ДЖУМАЕВА. Талабалар маънавиятига салбий таъсир кўрсатувчи ички таҳдидлар ва уларнинг

оқибатлари .............................................................................................................................................................. 96

Зебо МАМАРАИМОВА. Ёшларни оилавий ҳаётга тайёрлашнинг ўзига хос хусусиятлари ....................... 100

Gulchehra ALIMOVA. Kichik maktab yoshida o’quvchi shaxsining psixologik-pedagogik rivojlanish

xususiyatlari ........................................................................................................................................................... 103

Наира ОДИЛОВА. “Хотира” мавзусини ўқитишда инновацион технологиялардан фойдаланишнинг

психологик хусусиятлари ................................................................................................................................... 108

Навбаҳор УМАРОВА. Тасаввур-белгилар тизими – шахс иқтисодий мавқеини баҳолашдаги мезон

сифатида ............................................................................................................................................................... 112

Умида ЛАТИПОВА. Талаба шахсида ижодий фаоллик намоён бўлишининг ички ва ташқи  мотивлари . 116

MAKTABGACHA VA BOSHLANGʻICH TA’LIM ............................................................................... 119

Юлдуз ПЎЛОТОВА. Бошланғич синф она тили ва ўқиш дарсларини интеграциялашнинг методик

имкониятлари ....................................................................................................................................................... 119 Oʻgʻiljon OLLOQOVA. Lingvistik kompetensiya va uning turlari ...................................................................... 126 Rustambek QOʻLDOSHEV. The content of pedagogical assistance in the period of adaptation of left-handed firstgraders to school, adaptation to school and its features among students of the first year of study ........................ 132

Гулшан МАМАТОВА. Бошланғич синф ўқиш дарсларида муаммоли таълим усулларидан фойдаланиш 136

FILOLOGIYA VA TILLARNI OʻRGANISH.......................................................................................... 139

Nigora MAHMUDOVA. Soʻz modelidagi sintagmaning lingvistik tabiati .......................................................... 139

Атоулло АХМЕДОВ. Ўзбек ва татар тиллари сабоқларидан .......................................................................... 143

5

Насибахон ОЛТМИШЕВА

Фарғона политехника институти

ижтимоий фанлар кафедраси катта ўқитувчиси

ГЛОБАЛЛАШУВ ЖАРАЁНЛАРИ ВА ТАЪЛИМ-ТАРБИЯ МАСЪУЛИЯТИ

Мақолада глобаллашув жараёнларининг кейинги йилларда жиддий тус олаётганлиги ва бу борадаги ечимлар тўғрисида фикр юритилган. Хусусан, муаллиф таълим-тарбия жараёнларининг ушбу муаммоларнинг ҳал этилишидаги роли тўғрисидаги ўз мулоҳозаларини баён қилган. Глобал жараёнларнинг энг катта таъсири ёшлар дунёқараши, онги ва тафаккурида сезилaётганлиги ҳақида фикр юритилган. Глобаллашув атамаси ҳозирга келиб илмий-фалсафий, ҳаётий тушунча сифатида жуда кенг маънони англатиши аён бўлиб қолаётгани тўғрисида айтиб ўтилган. Қаердаки бепарволик ва лоқайдлик ҳукм сурса, энг долзарб масалалар ўзибўларчиликка ташлаб қўйилса, ўша ерда маънавият энг ожиз ва заиф нуқтага айланиши ҳақида баён қилинган.

Калит сўзлар: глобаллашув жараёнлари, глобаллашув феномени, глобал муаммолар, интеграция, ҳамкорлик, таълим-тарбия, маънавият, миллий ўзлик.

В статье речь идет о нарастающей за последнее время угрозе процессов глобализации в целом. В связи с этим автор статьи вқражает свою точку зрения по вопросам касающимся образования в процессе преодоления воспитательных  и коммуникативных проблем. Считается, что наибольшее влияние глобальных процессов ощущается в мировоззрении, сознании и мышлении молодых людей. Было сказано, что термин глобализация имеет очень широкое значение как научно-философское, жизненно важное понятие. Там, где царят безразличие и халатность, где самые насущные проблемы предоставлены эгоизму, утверждается, что духовность становится самым слабым и уязвимым местом.

Ключевые слова: процесс глобализации,феномен глобализации, глобальные проблемы, интеграция, образование, воспитание, духовность, национальная идентичность.

The article deals with the growth of globalization threats processes in last several years and its solutions in general. In detail, the author expresses his views on the issues concerning with the responsibility of education process and addressing the problems upon. It is estimated to have a crucial influence of global processes is in outlooks, consciousness and thinking of youngsters. It was mentioned that the term of globalization has a very broad meaning as a scientific and philosophical as a vital concept. Where indifference and negligence reign and the most pressing problems are altered to selfishness, it is argued that spirituality becomes the most vulnerably weakest  point.

Key words: the process of globalization, the phenomenon of globalization, global issues, integration, education, partnering,upbringing, spirituality, national identity.

Бугунги кунда кенг жамоатчиликни тобора кўпроқ ташвишга солаётган глобаллашув жараёнлари, аслида, бугун ёки кеча пайдо бўлиб қолмаган. Унинг илдизлари ҳозирги кунларимиздан анча узоқ даврларга бориб тақалади, дейилса, тўғрироқ бўлади. Зеро, илк географик кашфиётлар, савдо йўлларининг кенгайиши, илм-фан тараққиёти, саноат соҳаларининг дунё миқёсида шиддат билан ривожланиши жаҳонда халқаро алоқаларнинг тобора авж олишига замин яратган эди. Глобал жараёнлар умумбашарий муаммолар билан чекланиб қолмайди, у фақат салбий ҳодиса ҳам эмас. Бу масаланинг бир жиҳати. Чунки давлатлар ва халқлар ўртасидаги интеграция ва ҳамкорлик алоқаларининг кучайиши, хорижий инвестициялар жалб қилинишининг кучайиб бориши, капитал ва товарлар, ишчи кучининг эркин ҳаракати учун қулайлик шароитларнинг вужудга келиши, кўплаб янги иш ўринларининг яратилиши, замонавий коммуникация ва ахборот технологиялари, илм-фан ютуқларининг ижтимоий-иқтисодий ҳаётдаги аҳамиятининг кескин ортиб бориши, қадриятларнинг эса умуминсоний мазмун касб этиб бориши ва ушбу негизда уйғунлашуви, цивилизациялараро мулоқотнинг янгича сифат касб этиши кабиларнинг барчаси  глобаллашув туфайли рўй бермоқда.

Масаланинг иккинчи жиҳатига эътибор қаратсак: эски тафаккур қолиплари ва занжирларидан халос бўлган халқимиз баъзи ҳолларда тўғри йўлдан чалғитувчи таъсирлар қуршовида қолдики, тинимсиз ахборотлар оқими гирдоби инсонни ҳар кўйга солмоқда. Назаримизда, глобаллашув жараёнлари бош суқмаган ва кириб бормаган бирор соҳа қолмади ҳисоб. Аввалига ҳурсандчилик билан қарши олинган глобаллашув мушкулларимизни осон қиладиган ечимлардан кўра, муаммоларни беҳад орттиргани ҳамда мураккаблаштиргани бугун ҳеч кимга сир эмас. Ҳозирга келиб

“Қанча кўп билсанг, шунча кўп қодирсан”, “Бу дунёда инсонга ҳамма нарса мумкин” мазмунидаги глобаллашув феноменлари шу қадар кенг қулоч ёйдики, ўз-ўзидан савол туғилади: Наҳотки, инсоннинг ақл-заковати унинг ҳалокатига сабаб бўлаётган бўлса? 

Фан инсон тафаккурининг юксак мевасидир. Лекин жиловсиз тафаккур, олимларнинг ахлоқийлик ва ҳикмат андазаларига тўғри келмайдиган оламшумул кашфиётлари, айниқса, нанотехнология, интеллект машиналар, роботлар, генетик инженерия, клонлаштириш, трансплантация, ксенотранслантация, инсон геномини ўзгартириш, инсон ақлини сунъий кучайтириш, инсон танасини сунъий кучайтириш, интеллектдан ёвузлик мақсадларида фойдаланиш, Ер юзини бир неча ўн маротабагача йўқ қилиб юборадиган ядро, кимёвий, бактериологик қуролларни кимўзарга кўпайтириш оқибати эндиликда жаҳон афкор оммасини жиддий ташвишга солмоқда. Шунингдек, сиёсий тўнтаришлару экологик бўҳронлар, демографик портлашлару иқтисодийижтимоий инқирозлар негизи қаерда эканлигидан бехабар инсон бир вақтлар прогрессив деб тан олинган жараёнлар олдида ожиз қолмоқда.

Глобал жараёнларнинг энг катта таъсири ёшлар дунёқараши, онги ва тафаккурида сезилмоқдаки, унинг тарғиботчилик вазифасини “оммавий маданият” сидқидилдан адо этмоқда. Бугун бу жараёнлар миллий қадриятларга рахна солмайди, деб ишонч билан айтиш жуда қийин. Буни кейинги йиллар мобайнида рўй бераётган кўплаб ахлоқий инқирозлар мисолида таҳлил қилиш мумкин. Худди шу боис Республикамиз Президенти Ш. Мирзиёев ўзининг “Нияти улуғ халқнинг – иши ҳам улуғ, ҳаёти ёруғ ва келажаги фаровон бўлади” деб номланган охирги асарида ҳам ушбу масалага алоҳида эътибор қаратишган. 

Барчамизга маълумки, ахлоқ жамият ҳаётининг кўзгуси. Агар инсон ёлғиз яшаганда эди, унга ахлоқнинг мутлақо ҳожати бўлмас эди. Ахлоқсиз жамият таназзулга юз тутиши аниқ. Юксак даражадаги ахлоқий инқилоб инсонни мақсад-муддаосига етказади. Ахлоқий камолотга эришиш инсоннинг ўз қўлидадир. Қачонки инсон ўз хулқ-атвори, ҳис-туйғулари устидан ҳукмрон бўлса, руҳини тарбиялаб, юксак ахлоқий фазилатлар соҳиби бўлишга интилса, инсон деган шарафли номга шундагина сазовор бўлади. Бу борадаги муаммонинг асосий ечими мустақил Ўзбекистоннинг биринчи Президенти И. Каримов алоҳида таъкидлаганидек, “неча асрлардан буён халқимизни не-не бало-қазолардан соғ-омон олиб ўтган” [3, 177]  маънавий маданияти, миллий мероси мададкор кучига таянишдадир. Зеро, назаримизда, барча ёвузликларнинг илдизи – инсоннинг ўзлигини англаб етмаганлиги оқибатидир. 

Бизнингча, глобал жараёнларнинг шахс ахлоқий камолотига салбий таъсирини бартараф этишнинг йўллари мавжуд. Бунинг учун асрлар оша халқмизнинг онгу-шуурига сингиб кетган қадриятларни ижтимоий ҳаёт, айниқса, ёшлар ўртасида кенг тарғиб этиш, ғарб дунёқарашининг зарарли иллатларини даф этиш чораларани кўриш, эътиқодсиз жамиятдан воз кечиш, тамаддунимиз тараққиётини замонавий тамойиллар асосига қўйиш лозим. Шунингдек, таълим тизимининг барча турлари ва бўғинларида глобаллашув жараёнларининг салбий таъсирини бартараф этишга эътиборни кучайтириш, айниқса, тобора  қисқариб бораётган фалсафий билимларни ўқитиш ва ўрганиш дастурларини қайта кўриб чиқиш, ижтимоий-гуманитар илмлар тарғиботига эътиборни кучайтириш мақсадга мувофиқдир.

Аслида, глобаллашув аввало ҳаёт суръатларининг беқиёс даражада тезлашуви демакдир. Дарҳақиқат, бугунги кунда жаҳон миқёсида амалга ошаётган глобал ўзгаришларнинг таъсири таълим ва тарбия соҳасида ҳам акс этмоқда. Бу бир томондан, глобал ўзгаришларни объектив жараён сифатида инсон ҳаёти соҳаларига таъсирини холисона ўрганишни тақозо этса, иккинчи томондан, таълим-тарбия билан боғлиқ бўлган ютуқ ва муаммоларни ўз вақтида бартараф этишнинг амалий аҳамиятга эгалигини ҳам кўрсатади.

Айни пайтда глобаллашув жараёнларига фақат салбий қадрият сифатида баҳо бериш ҳам адолатдан эмас. Чунки ушбу жараёнларнинг ижобий жиҳатлари ҳам кам эмас. Гап унинг ижобий жиҳатлари тўғрисида бораркан, бевосита глобаллашув жараёнлари таъсирида давлатлар ва халқлар ўртасидаги интеграция ва ҳамкорлик алоқаларининг кучайиши, хорижий инвестициялар, капитал ва товарлар, ишчи кучининг эркин ҳаракати учун қулайликлар вужудга келиши, замонавий коммуникация ва ахборот технологияларининг, илм-фан ютуқларининг шиддат билан тарқалиши, турли қадриятларнинг умуминсоний негизда уйғунлашуви, тамаддунлараро мулоқотнинг янгича сифат касб этиши, экологик офатлар пайтида ўзаро ёрдам кўрсатиш имкониятларининг ортиши кабиларнинг глобаллашув туфайли эришилаётганлигини алоҳида таъкидлаш ўринлидир. 

Шунингдек, глобаллашув туфайли таълим-тарбия соҳасида ахборот-коммуникация тизими, интернет тармоқлари ва замонавий педагогик технологиялар билан боғлиқ янги-янги имкониятлар эшиги очилмоқда, интерфаол усуллар ва инновацион технологияларни қўллаш орқали таълим самарадорлигига эришилмоқда. Мустақиллик туфайли мамлакатимизда таълим соҳасида олиб борилаётган ислоҳотлар, “Таълим тўғрисида”ги Қонун ва “Кадрлар тайёрлаш миллий дастури”да илгари сурилган концепциялар таълим-тарбияга қўйилган янгича талабларга ўзига хос жавобдир.

Бугунги кунга келиб глобаллашув ва таълим-тарбия билан боғлиқ бўлган муаммолар юзасидан анчагина ижобий ютуқлар ва тажрибалар қўлга киритилганлигини ҳам алоҳида таъкидламаслик мумкин эмас. Бу, аввало, жамият ривожланиши ва тараққиётини юксак маънавият билан боғлиқ эканлиги ҳар томонлама асосланиб, маънавиятни англаш, унга бўлган эҳтиёж, маънавиятнинг жамият ҳаётидаги ўрни, миллий ғоя ва ижтимоий ҳаёт, глобаллашув даврида маънавий таҳдид кўринишлари, маънавиятни юксалтириш омиллари, жамият тараққиётини таълим-тарбия билан боғлиқлиги ҳамда ҳозирги даврда ёт ва зарарли ғоялар ва уни олдини олиш шарт-шароитлари ҳамда барча омиллари илмий таҳлил этилиб, маънавиятнинг инсонга хос муҳим хусусият эканлиги, инсон қалбига йўл топа олиш билан боғлиқ муҳим жиҳатлар, маънавиятсиз келажак йўқ эканлиги ишонарли тарзда асослаб берилганлиги кабиларда яққол кўзга ташланади. Глобаллашув атамаси ҳозирга келиб илмийфалсафий, ҳаётий тушунча сифатида жуда кенг маънони англатиши аён бўлиб қолди. Шунингдек, бу жараён мутлақо янгича маъно-мазмундаги хўжалик, ижтимоий-сиёсий, табиий-биологик глобал муҳитнинг шаклланиши билан бирга, миллий ва минтақавий муаммоларнинг бутун дунё миқёсидаги муаммоларга айланиб боришини ҳам ифода этмоқда. 

Фақат шуни ҳеч бир  муболағасиз таъкидлаш лозимки, глобаллашув жараёнларининг салбий оқибатлари ёш авлод тарбиясига кўрсатаётган носоғлом кайфият бўлиб, жиддий ғоявий-мафкуравий муаммоларни ҳам келтириб чиқараётганлиги кўпчиликда ташвиш ва хавотир уйғотмоқда. Ер юзининг қайси чеккасида бирон воқеа-ҳодиса юз бериши билан бу ҳақда жаҳон жамоатчилиги зудлик билан хабар топмоқда. Зеро, глобаллашув жараёнларининг жамият ҳаётининг деярли барча соҳаларига тобора тез ва чуқур кириб келаётганининг сабаби ҳам оддий: “бугунги кунда ҳар қайси давлатнинг тараққиёти ва равнақи нафақат яқин ва узоқ қўшнилар, балки жаҳон миқёсида бошқа минтақа ва ҳудудлар билан шундай чамбарчас боғланиб боряптики, бирон мамлакатнинг бу жараёндан четда туриши ижобий натижаларга олиб келмаслигини тушуниш, англаш қийин эмас” [4;

111 ].

Бугунги кунда замонавий ахборот майдонидаги ҳаракатлар шу қадар тиғиз, шу қадар тезкорки, энди илгаригидек “бу воқеа биздан жуда олисда юз берибди, унинг бизга алоқаси йўқ”, деб бепарво қараб бўлмайди: “Глобаллашув жараёнининг яна бир ўзига хос жиҳати шундан иборатки, ҳозирги шароитда у мафкуравий таъсир ўтказишнинг ниҳоятда ўткир қуролига айланиб, ҳар хил сиёсий кучлар ва марказларнинг манфаатларига хизмат қилаётганини соғлом фикрлайдиган ҳар қандай одам, албатта, кузатиши муқаррар [4, 113]. 

Бугунги кунда жаҳон ахборот майдони тобора кенгайиб бораётган вақтда ёшларни ахборот воситаларини истеъфода қилмасликларига ҳеч ким кафолат бера олмайди. Зеро, инсон маънавиятига қарши йўналтирилган, бир қарашда арзимас бўлиб туюладиган кичкина хабар ҳам ахборот оламидаги глобаллашув шиддатидан куч олиб, кўзга кўринмайдиган, лекин зарарини ҳеч нарса билан қоплаб бўлмайдиган улкан зиён етказиши мумкин. Ҳар қайси давлатнинг чегараларини дахлсиз сақлашда ҳарбий куч-қудрат, қуролли кучлар сув билан ҳаводек зарур. Аммо фуқаро, авваламбор, ёш авлод маънавий оламининг дахлсизлигини асраш учун нималарга таяниб-суяниб иш олиб бориш лозимлиги барчамизга жиддий масъулият юклайди. 

Шундай экан, тобора кучайиб бораётган бундай хатарларга қарши доимо сергак, огоҳ ва ҳушёр бўлиб яшаш шарт ва зарур. “Бундай таҳдидларга қарши ҳар томонлама чуқур ўйланган, пухта илмий асосда ташкил этилган, мунтазам ва узлуксиз равишда олиб бориладиган маънавий тарбия билан жавоб бериш мумкин... Қаердаки бепарволик ва лоқайдлик ҳукм сурса, энг долзарб масалалар ўзибўларчиликка ташлаб қўйилса, ўша ерда маънавият энг ожиз ва заиф нуқтага айланади. Ва аксинча қаерда ҳушёрлик ва жонкуярлик, юксак ақл-идрок ва тафаккур ҳукмрон бўлса, ўша ерда маънавият қудратли кучга айланади” [4, 114-115].

Маънавиятимизнинг туб илдизлари халқимиз тарихида авлод-аждодларимиз вакилларининг теран тафаккури билан яратилган энг қадимги  битиклар, халқ оғзаки ижоди намуналаридан тортиб бугунги кунда кутубхоналаримиз хазиналарида сақланаётган минглаб қўлёзмалар, тарих, адабиёт, санъат, сиёсат, ахлоқ, фалсафа, тиббиёт, математика каби фан соҳаларига оид илмий маълумотларни ўзида мужассам этган қимматбаҳо асарлар бизнинг маънавий бойликларимизга бориб тақалади. Бу бебаҳо меросдан, айниқса, ёшларимизни қанчалик кўп баҳраманд этсак, миллий маънавиятимизни юксалтиришда, жамиятимизда эзгу инсоний фазилатларни камол топтиришда шунчалик қудратли маърифий қуролга эга бўламиз.

Шуни ҳам қайд этиш жуда ўринлики, глобаллашув тўхтовсиз жараён. Уни жиловлашга уриниш бефойда. Аксинча, жамият тафаккурининг ўзгариши, “бир ёқадан бош чиқариш”, миллий урф-одат ва анъаналарнинг сақланиб қолиши, маданият, санъат, фан ва таълимнинг ривожи глобал жараёнларга қарши тура оладиган, метин иродали, соғлом тафаккурли, юксак салоҳиятли, ҳар жиҳатдан баркамол инсонларни тарбиялаш ҳал қилувчи аҳамиятга эгадирки, “келажагимиз пойдевори билим даргоҳларида яратилади, бошқача айтганда, халқимизнинг эртанги куни қандай бўлиши фарзандларимизнинг бугун қандай таълим ва тарбия олишига боғлиқ” [4, 61].

Жамият тараққиётидаги инқирозий ҳолатлар пировард оқибатда туб бурилишлар билан боғлиқ бўлиб, янги отадиган тонгнинг қанчалик ёруғлиги ундан олдинги зулматнинг қанчалик қоронғулиги билан белгиланадиган вазиятни эслатади. Бунда, албатта, маърифат тонги ўз-ўзидан отиб қолмайди. Глобал жараёнлар ҳар қандай миллатни ўзликдан жудо қилиб, ахлоқий ва маънавий қадриятларга путур етказмаслиги учун зиёлилар маънавий мерос хазинаси эшикларини очиб, барчани маърифат сари етаклайдиган асосий кучга айланиши талаб қилинади ва 2017-2021 йилларда Ўзбекистон Республикасини ривожлантиришнинг бешта устивор йўналишлари бўйича Ҳаракатлар стратегиясида ҳам алоҳида таъкидланганидек, “жисмонан соғлом, руҳан ва ақлан ривожланган, мустақил фикрлайдиган, Ватанга содиқ, қатъий, ҳаётий нуқтаи назарга эга ёшларни тарбиялаш” [2, 7] даврнинг долзарб вазифасига айланади.

Шундай килиб, глобаллашувнинг фалсафий муаммолари мафкуравий жамият ҳаётининг энг нозик жиҳатларидан, фуқароларнинг ҳис-туйғуларидан, мақсад ва интилишларидан, маънавиймаърифий ва руҳий-ахлоқий даражасидан келиб чиқади. Агар мафкура инсоннинг шаъни билан боғлиқ бўлган ҳиссиётдан келиб чиқсагина инсонни бошқаради, йўлга солади. Бунинг учун эса ҳар бир инсон қалбида, қонида, жонида ва бутун вужудида муаммоларга қарши зарурий иммунитет шаклланмоғи, у бутун жисму-жонини қамраб олмоғи лозим. Ана шундагина ҳар бир фуқаро, у қаерда яшашидан қатъий назар, ўз юртининг, ўз уйининг жасур ва довюрак соҳибига айланади. Ҳар қандай ғоявий-мафкуравий қўпорувчилик таҳдидларига қарши тура оладиган бардошли, бардошлигина эмас, собит ва баркамол шахсга айланади.

Хулоса қилиб шуни таъкидлаш ўринлики, инсон қанчалик пок бўлса, уни эзгу ва яхши фикрлар қамраб олади. Аксинча, инсон қанчалик нопок бўлса, ҳаром билан ҳалолни ажрата олмаса, бутун фикру зикрини ёвуз ва нопок ўйлар ўраб олади, яъни инсон қандай фикрласа, у ҳаётда аслида шундай мавжудотдир. Бинобарин, бизнинг ҳаётимиз ҳам биз у ҳақида қандай ўйласак айнан шундайдир. Зеро, инсон ҳаётининг маъноси руҳ саломатлиги, ишонч, эътиқод ва соғлом ақл, яратувчанликдан иборат экан глобаллашув жараёнлари билан боғлиқ муаммоларнинг мазмун-моҳиятини ҳам теран англаб етиш учун уриниш ва бунда соғлом фикрлаш усулига таяниш ҳар бир кишининг муқаддас бурчидир.

Адабиётлар

1.              2017-2021 йилларда Ўзбекистон Республикасини ривожлантиришнинг бешта устувор йўналишлари бўйича Ҳаракатлар стратегияси – Т.: “Ўзбекистон”, 2017.   

2.              Мирзиёев Ш. Нияти улуғ халқнинг – иши ҳам улуғ, ҳаёти ёруғ ва келажаги фаровон бўлади.

– Т.: “Ўзбекистон”, 2020.   

3.    Каримов И. Ватан саждагоҳ каби муқаддасдир. – Т.: “Ўзбекистон”, 2000.

4.    Каримов И. Юксак маънавият – енгилмас куч. – Т.: “Маънавият”, 2008.