Инвестицияны қаржыландыру және несиелендіру

1­ТАРАУ ИНВЕСТИЦИЯЛАР ЖӘНЕ ИНВЕСТИЦИЯЛЫҚ ҚЫЗМЕТ 5. ДӘРІС ТЕЗИСТЕРІ ТАҚЫРЫП 1. Нарықтықтық қатыныстар жүйесіндегі инвестиция Мақсаты: Қазақстандағы инвестицияның мәні мен ролін анықтау. Жоспар : 1. Жалпы түсінік, инвестицияның топтары. 2. Инвестициялық қызмет. Инвестициялық қызметтің объектілері мен субъектілері.                  1.   Инвестициялық   қызмет   міндетті   түрде   инвестр   деп   аталатын   жеке   тұлғамен байланысты. Инвестор өзінің немесе басқа несиелік қаражаттарын салады. Инвестициялар көп аспектілі капиталды талап етеді, инвестициялар әртүрлі формада және алуан мәнде, қызметте болады.   Инвестицияның   астында   тікелей   бағытталған   салымдар   немесе   капитал жатады.Инвесторлар осы объектілер арқылы өз бағытын, қызметінің ерекшелігін күтеді. Инвестицияларды салу бойынша олар анық (нақты) немесе қаржылық болып бөлінеді. Анық инвестициялар   басқа   да   салымдармен     салыстыруға,   бюджетке   түседі.   Олар   нақты экономикалық активтер, экономикалық ресурстер болып табылады. Қаржылық инвестициялар көптеген  заттарға  салым  болып  табылады.   Мысалы:  құнды  қағаздар,  бөлшектік  қатысулар, банктік   депозиттер   жатады.   Инвестициялардың   негізгі   қызметі   компаниялардың   басқару жүйесін   қалпына   келтіру   үшін   қолданылады.   Олар   фирманың   қаржылық   жүйесін   қалпына келтіру үшін, қаржылық табыс алу үшін, қаржылық тиімділік үшін қолданылады. қолма­қол инвестициялар инвестициялық объектілерден пайда алу үшін, олар девидент, проценттік ставка түрінде де болуы мүмкін. Қысқа   мерзімдік   инвестициялардың   астында   1   жылдың   ішінде   салымдар   жатады. Ортамерзімдік   және   жедел   инвестициялар   1   жылдан   3   жылға   дейінгі   салымдар   жатады. көпжылдық   инвестициялар   3   жылдан   аса   мерзімде   де   қызмет   атқарады.   Инвестициялық ресурстар жеке, мемлекеттік, шетелдік және ортақ (аралас) инвестициялар деп бөлінеді. Жеке ( мемлекеттік емес) ннвестициялардың астында жеке инвестрлердің салымдары жатады, олар мемлекеттік  емес  мекемелерде  жүзеге асады. Барлық  экономика саласында  инвестициялық салым көрініс табады және де олардың тәуекелділікке ұшырау шамасы әртүрлі.                  2. Инвестициялық қызмет – табыс табу, пайда алу, жеке мүдделік нәтижелік үшін асырылатын   қызмет   түрі.   Инвестийияның   қызметі   барысында   ол   көптеген   фазалардан   өту қажет, яғни инвестициялық ресурстардың ұдайы қызметі мен оның пайда түсіру кезеңіне шейін өз қызметін атқарады. Бұл процесс кәсіпкерлерде бірнеше сала бойынша бірдей бағытта жүзеге асады. Бұл субъектілерді қолданушылар жеке инвесторлар болып табылады. Инвесторлар осы фазалық қызметті өту барысында таңдау қызметі мен талғамы бірдей түседі. Инвестициялық қызмет тек қана пайдалылықты әкелетіні екіталай. Себебі инвестициялық қызмет барысында тәуекелділік   пен   шығындар   да   көрініс   табады.   Инвестициялық   шығындар     инвестициялық пайданы   алу   үшін   қолданылады.   Инвестициялық   қызметтіңфазасында   әртүрлі     деңгейдегі шығындар мен әртүрлі бағыттағы тәуекелділіктер орын алады. Шетелдік инвестициялар туралы сөз қозғағанда   біз шетелдік капитал, ұлттық актив сияқты сөздерге тап боламыз. Шетелдік инвестициялар акциялық түрде, шетелдік салымдар түрінде, шетелдік капитал түрінде болады. Тәжірибе сабағының жоспары 1.Инвестицицияның эономикалық мазмұны  2.Инвестицияның ролі 3.Инвестицияның жіктелінуі және түрлері       4.Инвестициялық процес түсінігі СӨЖ бойынша сабақ жоспары 1.Тапсырма. 1. Инвестиция дегеніміз не 2. Қандай белгілері бойынша инвестицияны классификациялайды 3. Инвестициялық қызметтің механизмі 2. Өзін­өзі тексеруге арналған сұрақтар. 1. Инвестициялық субъектілерге не жатады 2. Инвестициялық объектілерге не жатады 3. Тікелей шетелдік инвестициялардың бағыттары мен түрлерін анықта Тапсырманы орындауға қажетті әдістемелік кеңес:  ұсынылған әдебиеттерді  қолдана отырып осы сұрақтарға жауаптарды дайындау және олардың қысқаша конспектісін құрастыру керек.   Екінші тапсырманы орындау барысында аталған мәселелердің мәнін ашып көрсету арқылы экономикалық ұйымдастырудың мәнін түсінеміз. Бұл жүйелер бір­бірімен тығыз байланысты.  Студенттердің   оқытушының   бақылауымен   орындайтын   өзіндік   жұмыстарының (ОБСӨЖ) шеңберінде орындалатын сабақтардың жоспары.  1. Семинар сұрақтары мен дәріске дайындалу.  2.  Сұрақтарға ауызша жауаптар іздестіру.  ОБСӨЖ­ді жүргізу түрі: студенттер тапсырманы  жазбаша түрде дайындайды. Тапсырманы орындауға қажетті әдістемелік кеңес: Осы тапсырмаларды орындау үшін, алдымен оқулықтардан семинар сабағының сұрақтарын оқып түсініп алу керек. Содан кейін ғана тапсырманы  орындауға кірісіңіз.  Тапсырманы  орындау барысында  инвестицияның  ролі қажеттілігін түсіну керек.  1. Тапсырмаларды   дайындау   барысында     инвестицияның   жіктелінуі   және   түрлерін   тығыз байланыста  екенін қарастыру керек. Сонымен қатар қазіргі экономикасы дамыған елдердің «Инвестициялық қызмет түсінігі» деген сұрақтарға жауап іздестіру керек. Негізгі әдебиеттер    1.  Сейтказиева А.М. Инвестиционная деятельность предприятия. Учебное пособие. А.: Экономика. ­1998. ­172с. 2.  Сергеев   И.В.,   Веретенникова   И.И.   Организация   и   финансирование   инвестиций.   –М.: Финансы и статистика, 2000. ­272с. Қосымша әдебиеттер 1. Закон РК «Об инвестициях» от 08 января 2003 г. 2. Баймуратов У. Инвестиции и инновации: нелинейный синтез // Том 3. Избранные научные труды. –Алматы: БИС, 2005. ­320с 3. Закон РК «Об иностранных инвестициях» от 27 декабря 1994г. ТАҚЫРЫП  2.  Қазақстандағы инвестициялық қызметтің дамуы Мақсаты:  Қазақстан   Республикасындағы   инвестициялық   қызметтің   дамуы   бағыттарын анықтау және қазіргі заманғы кезеңдерін талқылау. Жоспар: 1. Инвестициялық қызметтің дамуы климат түсінігі. 2. Инвестицияның заңдық бағасын анықтау. 3. Қазақстанның инновациялық, индустриялық және технологиялық дамуы Қазіргі заманғы жағдайларда нарықтық қайта құруларға және экономиканың жаңа сапалы ахуалға   көшу   тиімділігінің   басты   және   анықтаушы   белгісі   экономикалық   өсудің   тұрақты, орнықты қарқындарына қол жеткізу болып табылады. Қазақстанның 2030 жылға дейін Даму стратегиясымен   анықталған   негізгі   жеті   бағыттарының   бірі   инвестиция   тарту   осы экономикалық басымдықтың шарты болып табылады. Осы басымдықты іске асыру шетелдік капиталдар мен ішкі жинақ қаражаттарды тарту, осындай даму траекториясына шығу арқылы экономикалық   өсуін   жаңартуды   білдіреді.   Қазақстан   макроэкономикалық   тұрақтандыруға және кейбір салаларды  көтеруге, сондай­ақ барлық  экономиканың егжей­тегжейлі  тұрақты, қарқынды өсуіне қол жеткізе алды. Осы   мәселені   шешу,   бәрінен   бұрын,   экономикалық   өсу   сияқты,   сондай­ақ   инвестиция ретінде теориялық пайымдауды талап етеді. Теориялық модельдер мен экономикалық өсу және инвестицияларды зерттеудің практикалық маңызы зор, өйткені олар теориялық­әдіснамалық негізін қалыптастырады, онда белгіленген уақыт ішінде елді мемлекеттік реттеу бағдарламасы негізделеді. Инвестицияларды мемлекеттік реттеудің теориясы мен практикасы өзара тығыз байланысты,   соңғысы   экономикалық   теорияның   дамуы   арқылы   нығайтуды   талап   етеді. Қазақстанда   экономиканың   нақты   секторын   инвестициялау   қаржы   ресурстарын   жоспарлы кезеңде   орталықтан   шоғырландыру   және   бөлудің   көмегімен   жүзеге   асырылды.   Әміршіл­ әкімшіл  жүйенің  және оған тән реттеудің  дерективті  әдісінің  жойылуымен  оның тетіктерін жеке   инвестициялық­қаржылық   мекемелер   түріндегі   орталықтандырылмаған   қаржыландыру институттары   ауыстыруы   тиіс   еді. Іс   жүзінде   осындай   ауысу   болмады. Қазақстан   Республикасы   кейінгі   жылдарда   көптеген   қиындықтарды   жеңе   отырып,   елеулі экономикалық табыстарға жетті. Қазақстанның жалпы ішкі өнімі (ЖІӨ) 2003 жылдың соңында 30 млрд. АҚШ долларына жуықтап, оның жыл сайынғы өсімі кейінгі үш жыл қатарынан 10­13 % құрап отырды. Елдің экономикалық жүйесі тәуелсіздікті алумен және экономиканың нақты секторына капиталдарды салумен және инвестицияларды тартумен тұрақты әрі жүйелі түрде дами   бастады.   Инвестициялар   дағдарыстан   шығудың   нақты   тұтқасы,   тоқтап   қалғаннан экономиканың өсуіне өту, экономиканы қайта құру мен қайта құрылымдаудың негізгі шарты болды.   Сыртқы байланыстарды орнатуға және инвестицияларды кең ауқымда тартуға бағыт ұстану экспортқа бағдарланған салаларды көтеріп, шикізат өндіруді ұлғайтуға ғана емес, сонымен бірге   валюталық   қорды   толықтыруға,   теңгені   нығайтуға,   оның   өтімділігін   күшейтуге   де мүмкіндік берді. Қазақстан 2030 Қазақстан дамуының ұзақ мерзімді стратегиясында қойылған міндеттерді   шешу   және   әлемдегі   бәсекеге   қабілетті   50   елдің   қатарына   кіру   үшін   сонымен қатар, Қазақстан Республикасының индустриялық­инновациялық даму стратегиясына сәйкес, 2015 жылға болжам – жалпы ішкі өнімді 2007 жылмен салыстырғанда 3,6­3,9 есеге арттыру мәселесі көзделген. Қазақстанның   инновациялық,   индустриялық   және   технологиялық   дамуының,   ұлттық өндірістің тиімділігін және бәсекеге қабілеттілігін, сондай­ақ елдің экономикалық қауіпсіздігін қамтамасыз   етудің   ең   басты   шарты   инвестициялық   қызметті   белсендіру   болып   табылады, шетелдік   сияқты   ішкі   инвестициялық   ресурстарды   қолдана   отырып,   экономиканың   нақты секторындағы салымдар ауқымын әжептәуір кеңейту қажет. Инвестициялық   саладағы   ел   аймақтарының   басты   бағыттарының   бірі   экономикалық ахуалды   жақсарту   үшін   жағдайлар   жасау,   қаржылық   және   нақты   секторлардың   өзара байланысын   нығайту   негізінде   инновациялық   өндірісті   дамытудағы   инвестицияның   сапалық өсуіне   бағытталған   тиімді   жетілдіру   қажет. Қазіргі уақытқа дейін депрессиялық тұрақтылықтан жаңа технологиялар базасында ЖҰӨ өсу   ұлттық   инвестициялық   үдерісті қарқынын жылдамдатуға табысты көшу үшін талап етілетін қаржылық және нақты секторлар институттарының   өзара   іс­қимылы   қалыптастыру,   аймақтарда   инвестициялық   саясаттың мақсаттары мен міндеттеріне қол жеткізуге бағытталған тиісті механизмдер құру көзделуде. Мұның барлығы зерттеу тақырыбының өзектілігін анықтайды. Тәжірибе сабағының жоспары 1. Инвестициялар теориясының генезисін зерттеу  2.  Инвестициялық   үдерісті   жетілдіру   тұрғысынан   экономиканың   нақты   және   қаржылық секторларының өзара іс­әрекетінің кейбір теориялық қырлары СӨЖ бойынша сабақ жоспары 1.Тапсырма. 1.  Нақты және қаржылық секторларының түбегейлі экономикалық өзгерістер жағдайындағы өзара әсерінің институттары мен тетіктерінің даму тұжырымдамасын қарастыру 2. Өзін­өзі тексеруге арналған сұрақтар. 1.  Әлемдік   тәжірибені   зерттеуді   негізге   ала   отырып   Қазақстан   үшін   қолдануға   болатын қаржылық институттардың жинақтарын экономиканың нақты секторының инвестицияларына аудару жолдарын іздеу Тапсырманы орындауға қажетті әдістемелік кеңес:  ұсынылған әдебиеттерді  қолдана отырып осы сұрақтарға жауаптарды дайындау және олардың қысқаша конспектісін құрастыру керек.   Екінші тапсырманы орындау барысында аталған мәселелердің мәнін ашып көрсету арқылы инвестициялардың   негізгі   қызметі   компаниялардың   басқару   жүйесін   қалпына   келтіру   үшін қолданылатың экономикалық ұйымдастырудың мәнін түсінігі. Бұл жүйелер бір­бірімен тығыз байланысты.  Студенттердің   оқытушының   бақылауымен   орындайтын   өзіндік   жұмыстарының (ОБСӨЖ) шеңберінде орындалатын сабақтардың жоспары.  1. Семинар сұрақтары мен дәріске дайындалу.  2.  Сұрақтарға ауызша жауаптар іздестіру.  ОБСӨЖ­ді жүргізу түрі: студенттер тапсырманы  жазбаша түрде дайындайды. Тапсырманы орындауға қажетті әдістемелік кеңес: Осы тапсырмаларды орындау үшін, алдымен оқулықтардан семинар сабағының сұрақтарын оқып түсініп алу керек. Содан кейін ғана тапсырманы  орындауға кірісіңіз.  Тапсырманы  орындау барысында  инвестицияның  ролі қажеттілігін түсіну керек.  2. Тапсырмаларды дайындау барысында  әлемдік тәжірибені зерттеуді негізге ала отырып Қазақстан   үшін   қолдануға   болатын   қаржылық   институттардың   жинақтарын   экономиканың нақты секторының инвестицияларына аудару жолдарын іздеу түрлерін тығыз байланыста екенін қарастыру   керек.   Сонымен   қатар   қазіргі   экономикасы   дамыған   елдердің   «Инвестициялық қызмет түсінігі» деген сұрақтарға жауап іздестіру керек. Негізгі әдебиеттер    1.  Баймуратов   У.   Инвестиции   и   инновации:   нелинейный   синтез   //   Том   3.   Избранные научные труды. –Алматы: БИС, 2005. ­320с. Қосымша әдебиеттер 2.Закон РК «Об инвестициях» от 08 января 2003 г. ТАҚЫРЫП  3.  Мемлекеттік құрылымдық – инвестициялық саясат Мақсаты: Қазақстан Республикасындағы инвестициялық саясаттың бағыттарын анықтау және қазіргі заманғы кезеңдерін талқылау.  Жоспар: 1. Инвестициялық климат түсінігі. 2. Инвестицияның заңдық бағасын анықтау. 3. Инвестициялық саясаттың Қазақстан Республикасының ерекшеліктерін анықтау.       1. Инвестициялық климат ретінде ­ әлеуметтік, экономикалық, ұйымдық, құқықтық, саяси және басқа да шарттардың толық мінездемесін және мемлекеттік экономикаға (аймақ, негізгі бағыты ретінде түсінеді).        Инвестициялық климаттық бағаға келесі есеп ұсынылады: ­   экономикалық   шарттар   (макроэкономикалық   ортаның   деңгейі,   ЖІӨ   динамикасы,   ұлттық табыс,   өндірістік   өнім   көлемі,   инфляция,   жоғары   технологиялық   өндірістің   дамуы,   еңбек нарығы, ақша­несие жағдайы, қаржылық, бюджеттік, салық, валюталық баға т.б.) ­ мемлекеттік инвестициялық саясат (шетел инвестицияларын мемлекеттік қолдау, шетел жеке меншігін   мемлекеттендіру,   халықаралық   келісімдерге  қатысу,   келісімдердіқарастыру,   саяси басқару, мемлекеттік институттардың тұрақтылығы мен тиімділігі т.б.) ­   нормативтік­құқықтық   бағасының   инвестициялық   саясаты   (құжаттардың   кезеңделуі   мен корректировкасы,     мемлекеттікинвестициялармен   кіру   мен   шығу   параметрлері,   салықтық, валюталық, кезеңдік режим, құрылу тәртібі, тіркелуі, фирмалардың ликвидациясы, олардың қаралуы мен  бақылануы ) ­   ақпараттық,   фактілер,   статистикалық   материалдардың   әр   түрлі   факторлық   деңгейі, инвестициялық климатты анықтау;    Инвестициялық климаттың әр түрлі баға деңгейі инвестициялық тәуелділікті анықтау болып келеді,   салынған   қаражаттың   дұрыстығы   және   бағыныштылығы.   Негізгі   өрнектер болыпшетелдік   бағалау   бойынша   халықаралық   банк,   арнайы   қаржы   мен   несиелік   рейтинг болып саналады.   2. Шетел инвестицияларын  тарту көзінің негізгі шарты, шетел инвесторының минимизация тәуелділігі, сонымен қатар мемлкеттік құқығы.         Олар келесі негізде орналасады: ­ Конституция негізі немесе нормативтік акт; ­ Екіжақты келісім, шетел инвестицияларының мемлекеттік келісімі, оны қорғауы; ­ Мемлекеттер мен басқа елдер азаматтарының инвестициялық қайшылықтарын шешу.      Мемлекеттік гарантия, инвестициялық жағдай, сонымен қатар құқықтық қорғау Қазақстан Республикасының «Инвестициялар» туралы заңында, конституция және басқада нормативтік құқықтық актілер ҚР, оған коса шетелдік келісім­шарттар.    Республикада инвестор өз инвестициясын әрбір объектке, әртүрлі кәсіпкерлікте жүзеге асыру құқығы  бар. Тек қана қайшы  келетін жағдай ҚР заңнамасындағы  актілерде  қарастырылған жайттар.   Олар:   көрсетілген   зиян   (немесе   залал)   түрлері   үшін   сонымен   қатар   заңға   қайшы келетін әрекет ету.    ҚР   кепілдік   етеді;шартты   келісім,   шарттар   тұрақтылығы,   шетел   инвестицияларымен мемлекеттік органдармен арасын бақылау. Тек қана шарттарға өзгерістерді енгізу екі жақты келісімді болуы керек.      Инвестор дың жеке мүлігін күштеп алу(ұлттық, реквизиция) мемлекет қажеттілік беріледі, тек қана ҚР заңдық акттарымен. 3.Қазіргі кезе   Қазақстан шетел инвестицияларын экономикалық жағдайда тартудан алдағы қатарда   деп   айтуға   болады.   Инвестициялық   жұмыстың   даму   барысында,   Қазақстан халықаралық эксперттердің бағасы бойынша ендерлік деңгейде, оны сол елдердің арасында өткізген инвестициялық реформадан көруге болады.     Қазақстандағы инвестициялық климатының жақсы дпмуы ретінде   Халықаралық   инвестициялардың   жағдайындалуы.    Қазақстан өз ішіндегі инвестициялық саясаттың тұрақтылық және анықтылық прнинциптерін, инвесторлар мен қарым­қатынаста қолдайды.   90 жылдардың басында негізгі Қазақстанның приоритеті   мұнайгазы мен таукен орындарын дамытудың секторына бағыттанса, екінші күні бұл бағыттар өзгерген.  Standart   Pocr*s   Mody*s   Investors   Servis.  Тердің Мемлекеттің тұрақты және болашақ моделі Қазақстан  диверсификация сұрағын шешуді талап етеді.    Негізігі приоритет ретінде жоғары технология, бәсекелестік қабілеті т.б осы приоритеттердің мемелекеттік   қолдау   процестері   институттар   мен   механизмдер   де   инвестициялық ресурстардың   бәсекелестік   секеторы   болып   келеді.   2001   жылы   АҚ   «   Банк   Развития Казахстана»   құрылды.   Ол   ұзақ   мерзімді   және   қысқа   мерзімді   инвестициялық   жобаларды кәсіпорындарға несиелендіру үшін қолданды.      Сонымен қатар Қазақстан даму банкімен қатар, инвестициялық саясаттың дамуында негізгі ролді басқа да институттар алады, атап айтсақ Қазақстанның инвестициялық қоры, Ұлттық инвестициялық қор, Сақтандыру корпорациялары экспорттық несие мен инвестиция. Тәжірибе сабағының жоспары 1.  Инвестициялық климатты қалай түсінесіз 2. Инвестициялық климаттың негізгі құрамы қандай СӨЖ бойынша сабақ жоспары 1.Тапсырма. 1.  Нақты және қаржылық секторларының түбегейлі экономикалық өзгерістер жағдайындағы өзара әсерінің институттары мен тетіктерінің даму тұжырымдамасын қарастыру 2. Өзін­өзі тексеруге арналған сұрақтар. 1. Қазақстанда инвестициялық жағдайда нормативтік­құқықтық актілерін бақылау Тапсырманы орындауға қажетті әдістемелік кеңес:  ұсынылған әдебиеттерді  қолдана отырып осы сұрақтарға жауаптарды дайындау және олардың қысқаша конспектісін құрастыру керек.   Екінші тапсырманы орындау барысында аталған мәселелердің мәнін ашып көрсету арқылы инвестициялардың   негізгі   қызметі   компаниялардың   басқару   жүйесін   қалпына   келтіру   үшін қолданылатың экономикалық ұйымдастырудың мәнін түсінігі. Бұл жүйелер бір­бірімен тығыз байланысты.  Студенттердің   оқытушының   бақылауымен   орындайтын   өзіндік   жұмыстарының (ОБСӨЖ) шеңберінде орындалатын сабақтардың жоспары.  1. Семинар сұрақтары мен дәріске дайындалу.  2.  Сұрақтарға ауызша жауаптар іздестіру.  ОБСӨЖ­ді жүргізу түрі: студенттер тапсырманы  жазбаша түрде дайындайды. Тапсырманы орындауға қажетті әдістемелік кеңес: Осы тапсырмаларды орындау үшін, алдымен оқулықтардан семинар сабағының сұрақтарын оқып түсініп алу керек. Содан кейін ғана тапсырманы  орындауға кірісіңіз.  Тапсырманы  орындау барысында  инвестицияның  ролі қажеттілігін түсіну керек.  Негізгі әдебиеттер    1.  Баймуратов   У.   Инвестиции   и   инновации:   нелинейный   синтез   //   Том   3.   Избранные научные труды. –Алматы: БИС, 2005. ­320с. Қосымша әдебиеттер 1.  Бочаров   В.В.   Методы   финансирования   инвестиционной   деятельности.   –М.:   Финансы   и статистика. ­1998. ­160с. ТАҚЫРЫП  4. Қазақстанның қаржылық институттары Мақсаты: Қазақстан Республикасындағы инвестициялық саясаттың бағыттарын анықтау және қазіргі заманғы кезеңдерін талқылау.  Жоспар: 1. 2. 3. 4. Инвестициялық нарықтағы қаржылық институтарының орны мен ролі  Қазақстанның дау банкінің қызметі  Инвестициялар мен экспорттық операцияларды сақтау бойынша  Мемлекеттік сақтандыру корпорациясы Қаржы   нарықтары   мен   жақсы   жолға   койылған   мекемелер   жүйесі   қаражаттарды   бұл процестің бір бөлігі ретінде табыстылығы жоғары инвестицияларға аударады. Қаржы жүйесі бұл жүйенің әлсіз дамыған елдермен салыстырғанда, жоғары дәрежеде дамыған елдерде тезірек өсетінін   және  экономикалық   жағдайлардың  аяқ   асты  өзгерісіне   де  тез   үйренетінін  әлемдік тәжірибе керсетеді. Сондықтан да экономикасы дамушы барлык елдер үшін каржы жүйесінің ажырамас   бөлігі   –   банктік   емес   қаржы   институттарын   жедел   түрде   дамыту   маңызды. Бюджеттен   тыс   корлар   –   мемлекет   оларды   белгілі   бір   қоғамдық   қажетгіліктерді қаржыландыру   үшін   тарта   отырып,   оперативтік   дербес   негізінде   жұмсайтын   қаржылай қаражаттарды  қайта бөлу  және пайдалану  нысандардың  бірін білдіреді.  Бұл  қорлар қаржы нарығының инвесторлары және қатысушылары ретінде бола алады, себебі, біріншіден, ақшалай қаражаттарды   пайдалану,   оларды   жинақтау   уақытымен   дәл   келмейді,   ал   екіншіден, инвестициядан   түсетін   табыстар   сол   немесе   басқа   қордың   шығынын   қаржыландыратын қосымша табыс болып табылады. Қазақстандағы мемлекеттік бюджеттен тыс қорларға жататындар: өзін­өзі   қаржыландыру   қағидаларының   негізінде   қор   қаражаттарының   ұдайы   өндірісін • Зейнетақы қоры; • Халықты жұмыспен қамту мемлекеттік қоры. • Әлеуметтік сақтандыру қоры. • Міндетті медициналық сақтандыру қоры (ММСҚ). Зейнетакы коры. Оның басты міндеттері: •  Зейнетақы мен балаларға жәрдемақы төлеу үшін мақсатты алым және қаражат жинақтау, оларды қаржыландыруды ұйымдастыру; •  халықты әлеуметтік қолдауға байланысты республикалық және аймақтық бағдарламаларды қаржыландыруға келісім­шарт негізінде катысуы; ­ ұлғайту. Бұл қор 1993 жылдан бастап Әлеуметтік қорғау министрлігіне бағынады. 1994ж. Зейнетақы қоры бюджеттің қүрамына біріктіріліп, төрт айдан соң қайтадан бөлінген. 1995 жылдан бастап Зейнетақы қоры бюджеттен тыс болып саналады. ­ Зейнетақы қорының қаражаттары меншік формаларына және қызметіне байланыссыз жүмыс беретін   кәсіпорындардың,   мекемелердің,   ұйымдардың,   сондай­ақ   кәсіпкерлік   қызметпен айналысатын   адамдардың   сақтандыру   жарналарының   аударымдары   есебінен   құралады. Зейнетақы қорлары мен Әлеуметтік сақтандыру қорына аударылатын жарналар еңбекақы төлеу қорының 30%­ын қүрайды. Жинақталатын жарналардың 85% каражаты – Зейнетақы қорына, ал 15% – Әлеуметтік сақтандыру қоры мен Міндетті медициналық сақтандыру қорына тиесілі. ­ Қор   бюджетінің   жобасын   Әлеуметтік   қорғау   министрлігі   жасайды   және   оны   қордың басшыларына береді, оның құрамына: Қаржы министрлігінен, Қазақстан Республикасы Ұлттық банкінен, Үкімет және Президент әкімшілігінен өкілдер кіреді. ­ Әлеуметтік сақтандыру қоры – аумақтық және салалық деңгейде бөлінетін, мемлекеттік маңыздылығы   бар   ресурстардың   орталық   қоры   болып   табылады.   Әр   түрлі   меншік формасындағы   кәсіпорындардың,   ұйымдардың   және   кәсіпкерлік   қызметпен   айналысатын тұлғалардың қаражаттарының міндетті түрде қатысуымен сақтандыру әдісі арқылы құрылады. Әлеуметтік сақтандыру қорының қаражаты еңбекақы төлеу қорынан – мемлекеттік әлеуметтік сақтандыруға   аударымдар   жасау   есебінен   қалыптасады.   1993­1995   жж.   бұл   қорға   барлық аударымдардың 15%­зы түскен. 1996 ж. 1 қаңтарынан бастап бұл көрсеткіш 5%­ға азайған. Әлеуметтік   сақтандыру   қорының   қаражаттары   әр   түрлі   жәрдемақылар   төлеуге   (уақытша жұмысқа жарамсыздарға, бала туына және бала туған кезде бір мезеттік жәрдемақы түрінде және   т.б.),   емдеу­демалыс   орындарын   қаржыландыруға   жұмсалынады.   Бұл   қордың шығындарының   басым   бөлігін   жәрдемақы   төлеуге   жұмсалатын   қаражаттар   алады. Еңбекпен   қамту   мемлекеттік   коры   1991   жылы   мемлекеттік   жұмыспен   қамту   қызметінің төңірегінде дербес жүйе ретінде құрылған және мемлекеттің жұмыспен қамтуға байланысты саясатын   іске   асыру   бойынша   шараларды   қаржыландыруға   бағытталады.   Қаулымен анықталғандай, оның қаражаты мемлекеттік бюджетке жатпайды, ендеше ол да бюджеттен тыс қор болып табылады. Соған қарамастан 1993 жылы оның қаржылық жағдайының жақсаруы және артық қаражаттарын бюджеттің қажетіне жұмсау мүмкіндігіне байланысты ол бюджетке біріктіріледі.   1995   ж.   мамыр   айынан   бастап   Еңбекпен   қамту   мемлекеттік   қоры   қайтадан бюджеттен тыс қор болып шығады. ­ Оның қаражат көздеріне: ­ меншік байланыссыз   кәсіпорындардың, ұйымдардың, мекемелердің және басқа да жұмыс берушілердің еңбекақы төлеу қорынан белгілі мөлшерде міндетті аударымдар жасау (2%); ­ мемлекеттік бюджеттен бөлінетін дотация; , ­ жарналарынан, басқа да түсімдерден. отандық және шетелдік кәсіпорындардың, қоғамдық ұйымдардың және азаматтардың ерікті   және коммерциялық шаруашылық табыстардаң   қызметтен   түсетін   жүргізу     және     түріне   Міндетті   медициналық   сақтандыру   қоры.   1995   жылы   29   қыркүйектегі   Қазақстан Республикасы үкіметінің № 1295 қаулысымен Қазақстаң Республикасы үкіметі қарамағында Міндетті   медициналық   сақтандыру   қоры   құрылды.   Бұл   Қор   Қазақстан   Республиқасы заңдарында   көзделгендей,   міндетті   медициналық   сақтандыру   жүйесіндегі   сақтандырылған азаматтардың сол облыстағы мемлекеттік қаржы саясатын қарастырып, сондай­ақ ол жүйенің қаржылай тұрақтылығын қамтамасыз етуге байланысты шараларды дайындап жүзеге асыруға, Қазақстанның   барлық   аумағында   сақтандырылған   азаматтарға   медициналық   көмек   ретінде жағдай жасауға бағытталады. Қазақстан   Республикасында   бюджеттен   тыс   қорға   аударымдар   пайызы ҚР   үкіметі   қарамағындағы   Міндетті   медициналық   сақтандыру   қорының   қаржылай қаражаттары   мемлекеттік   медициналық   сақтандыру   меншігінде   бола   отырып,   бюджетгік құрамына және басқа да қорларға кірмейді. Олар келесі көздердің есебінен құралады: ҚР   үкіметінің   белгіленген   мөлшерде   жұмыс   берушілерді   міндетті   медициналық қордың қаржылай қаражаттарының нормаланған сақтандыру запасынан; қордың уақытша бос қаржылай қаражаттарын пайдаланудан түскен табыстардан; заңды және жеке тұлғалардың өз еркімен жарна қосуы және сый тартуынан; сақтандыруға төленген сақтандыру өлемдерінің бір бөлігінен; ­ ­ ­  ҚР заңдарымен тыйым салынбаған басқа да түсімдерден. ­ Мемлекеттік емес зейнет ақы коры (МЕЗҚ) – бұл қоғамдағы әлеуметтік ауыртпалықты азайтуға, мемлекеттің өз міндеттерін орындаудағы шығындарын қысқартуға, қаржы нарығының тұрақтылығын арттыруға, ұзақ мерзімді инвестициялауға арналған «арзан ақшаларды» тартуға мүмкіндік   беретін   әлеуметтік­экономикалық   институт   болып   табылады.   МЕЗҚ   –   келісім­ шартқа   сәйкес   жарнамаларды   жинақтап,   зейнетақы   төлейтін   коммерциялық   емес   ұйымдар ретінде   құрылды.   Қор   жинақталған   қаражаттарды   көбейту   мақсатында   оларды   зейнетақы қорының активтерін басқаруға байланысты арнайы компанияға (ЗАБК) береді. Бұл қор банктік шотын кастодиандық қызметпен айналысуға лицензия алған кастодиан банкте ғана ашады. Кастодиан – бұл бағалы қағаздар мен ақшалай қаражаттар мәмілесін жүргізетін және өзіне сеніп   тапсырылған   бағалы   қағаздарды   сақтандыру   және   есепке   алуға   байланысты   кәсіби қызметті жүзеге асыратын занды тұлға. Қор қызмет ететін кастодиан банк пен зейнетақы активтерін басқаратын компаниямен бірге ақпараттарды   үнемі   салыстырып   отыруы   тиіс.   Кастодиан   –   банк:   зейнетакы   және корпоративтік   активтердің   жалпы   сомасын,   инвестицияланған   қаражаттар   сомасын,   қаржы инвестициясы   құнының   өзгеруін,   бағалы   қағаздарды   сатудан   түскен   түсімдер   сомасын, комиссиондык сыйақы сомасын тексереді. Зейнетақы активтерін басқару компаниясымен: зейнетақы жарналарының түскен сомасы, зейнетақылық   жиналымдарға   төленген   төлемдер   сома,   инвестиция   түрлері   бойынша инвестицияланған қаражаттар сомасы, алынған инвестициялық табыс сомасы, басқа қорларға ауысқан салым иелерінің саны және олардың сомалары салыстырылады. Инвестициялық   кор   (инвестициялық   компания)   –   тартылған   қаражаттарды   бағалы қағаздарға   инвестициялау   мақсатында,   өзінің   акцияларын   шығару   және   ашық   түрде орналастыру арқылы ақшалай қаражаттарды тартуға байланысты қызметін жүзеге асыратын акционерлік қоғам формасында құрылатын заңды тұлға. Акционерлермен өзара қатынасына байланысты инвестициялық қорлар келесідей түрге бөлінеді: өзара біріккен қорлар – ашық инвестициялық қор және инвестициялық компания – жабық инвестициялық қор. Инвестициялық қордың келесідей құқықтары болады: ­сол   инвестициялық   қордың   бағалы   қағаздар   портфеліне   тиісті   акциялары   бойынша акционерлік қоғамның басқаруына қатысуға; ­басқарушылар мен бағалы қағаздар портфелін басқару туралы келісім­шарт жасауға; ­   басқа   тұлғалардың   барлығымен,   соның   ішінде   тіркеуші   және   кастодиандық   келісім­шарт жасауға, өзгертуге және қарым­қатынасты тоқтатуға; ­ инвестициялық қордың бағалы қағаздар портфелін басқаруға байланысты қызметті жүзеге асыруға кез келген сұрақтарды инвесторлық басшысынан талап етуге және алуға; Инвестициялық қордың мына салаларына тыйым салынады: ­ акциядан басқа бағалы қағаз түрлерін шығаруға; ­ банктерден   инвестициялық   қордың   таза   активтерінің   құнынан   он   пайыздан   астам мөлшерде, алты айдан асатын уақытқа заемдық қаражаттар алуға; ­ акцияның   бақылау   қоюға; ­ кез келген тәсілде заемдар беруге;   сатып қайта ­     пакетін   сатып   алуға алу   шартымен   өзіне     күшті   шектеу тиісті   бағалы қағаздарды сатуға (РЕПО операциясы). Инвестициялық   қорға   қойылатын   ең   маңызды   шектеу   ­бұл   оны   өзінің   бағалы   қағаздар портфелінен басқарудағы қызметін тәжірибе жүзінде айыруды сипаттайды. Бағалы қағаздар портфелін басқаруға қатысты барлық қызмет инвестициялық қорды басқарушыға жүктеледі. Инвестициялық қорды басқарушы – инвестициялық қормен оны басқару туралы келісім­шарт негізінде әрекет етуші және бағалы қағаздар портфелін басқаруға байланысты кәсіби қызметті жүзеге асырушы заңды тұлға. Инвестициялық   банктерден   басқаларының   басқарушы   қызметін   атқаруға   құқығы   жоқ. Несиелік серіктестік дегеніміз – банк болып табылмайтын, өзіңің қатысушыларына несие беру және қызмет көрсету мақсатында құрылған, өз қызметін Ұлттық банктен қарыздық және басқа да банк операцияларын жүргізуге берген лицензиясы негізінде жүзеге асырушы заңды тұлға. Несиелік   серіктестіқ   жабық   акционерлік   қоғам   және   жауапкершілігі   шектеулі   серіктестік түрінде құрылатын және өз қызметін жүзеге асыратын коммерциялық ұйым болып табылады. Несиелік серіктестіктің қатысушылары жарғылық қорының елу пайыздан астамы мемлекетке жататын өкілетті атқарушы және сот билігінен, қаржылық капиталы мемлекеттік кәсіпорыңдар мен үйымдардан, сондай­ақ, оны тіркеген мемлекеттің заңымен сәйкес келетін оффшорлық аймақтағы   компания   статусы   бар   заңды   тұлғалардан   басқа   жеке   және   заңды   тұлғалар (резиденттер және резидент еместер) болуы мүмкін. Тәжірибе сабағының жоспары. 1. Инвестицияны қаржыландырудың негізгі қайнар көздерін атаңдар 2. Инвестицияны қаржыландырудың меншікті қайнар көздеріне не жатады 3. Инвестицияны қаржыландыру әдісі қандай     СӨЖ бойынша сабақ  жоспары. Тапсырма: 1.Тәжірибе сабағына дайындалу,әдебиеттерді оқу.  2.Төмендегі  тақырыптармен реферат   жазу:  ­Инвестициялық нарықтағы қаржылық институтарының орны мен ролі 1. Әдістемелік   нұсқаулар:         Семинарлық  сабаққа  дайындықты ұсынылатын  әдебиеттерді  үйренуден  бастау  керек. Осы     тақырып     бойынша     Мемлекеттің   инвестициялық   саясатын   жүзеге   асырудың   негізгі қағидалары мен механизмі  Семинардың     екінші     сұрағын     дайындау       барысында       қазіргі   нарықтық   кезеңде Мемлекеттік   сақтандыру   корпорациясы     болмаса   елдің   экономикасы   қалай   дамитындығын қарастыру керек. Семинардың үшінші сұрағында қазір мемлекетімізде қандай мемлекет аралық компаниялар бар екенін және олар қандай қызметтермен айналысатынын қарастыру керек.   Студенттердің   оқытушының   бақылауымен   орындайтын   өзіндік   жұмыстарының (ОБСӨЖ) шеңберінде орындалатын сабақтардың жоспары.           Тапсырма. 1. СӨЖ­ді  дайындау  барысында  туындаған  сұрақтарды  талқылау.          2. Өзін тексеруге арналған сұрақтар: ­Тартылған қарыз құралдары ­ Инвестиция қаржыландырудың әдістері ­Тартылған қарыз құралдары ­ Инвестиция қаржыландырудың әдістері Негізгі әдебиеттер. 1.Гитман   Л.,   Джонк   М.Д.   Основы   инвестирования.   Пер.   с   англ.   –М.:   Дело.   ­1997.   ­1008с. 2. Игошин Н.В. Инвестиции. Организация, управления и финансирование. Учебник для вузов. – М.: Финансы, ЮНИТИ. ­1999. ­413с. 3. Крушвиц Л., Шеффер Д., Шваке М. Финансирование и инвестиции. Пер. с нем. Учебник для вузов/ Под ред. Сабова З.А. –СПб: Питер. ­2001. ­320с. 4. Лаврушин О.И. Финансирование и кредитование инве­стиций. М.: Финансы и статистика. ­1998г. Қосымша әдебиеттер. 1.Сейтказиева   А.М.   Инвестиционная   деятельность   пред­приятия.   Учебное   пособие.   А.: Экономика. ­1998. ­172с. 2 Сергеев И.В., Веретенникова И.И. Организация и финансирование инвестиций. –М.: Финансы и статистика, 2000. ­272с. 3. Рахметова А.М. Финансирование и кредитование инвестиций. Учебное пособие. –Караганда, 2006. ­142с. 2­ТАРАУ. ИНВЕСТИЦИЯЛЫҚ ҚЫЗМЕТТІ ҚАРЖЫЛАНДЫРУ ЖӘНЕ НЕСИЕЛЕНДІРУ ТАҚЫРЫП  5.  Инвестициялық қызметті қаржыландыру көздері мен әдісі Мақсаты: Инвестициялық қызмет көздерінің басты сипаты Жоспары:  1. Қаржыландыру көздерінің басты сипаттамалары 2. Меншікті ресурстары 3. Тартылған қарыз құралдары 4. Инвестиция қаржыландырудың әдістері 1.   Барлық   шаруашылықтың   субъектілеріндегі   инвестициялық   қызметтер   инвестициялық ресурстар   есебінен   қалыптасады.   Инвестициялық   ресурстар   барлық   қаржылық   активтерін қарайды,   яғни   тартылған   қаражаттарды   инвестициялық   объектіге   қарастыру. Микроэкономикалық деңгейде инвестициялық қаржыландырулардың барлық көздері үш топқа бөлінеді: меншіктік, тартылған және қарыздық. Кәсіпорынның меншікті құралдары ішкі түрде болады, ал тартылған және қарыздық құралдар – инвестиция қаржыландыру көздерінің сыртқы түрі болады.  Ереже   бойынша,   инвестицияның   қаржыландыру   көздерінің   құрылымы   жұмыс   цикл фазасының   тәуелділігімен   өзгереді;   ішкі   көздерінің   бөлігі   қайта   жандандыру   мерзімінде төмендейді, ал инвестицияның активтілігі көтерілгенде, экономиканың спод мерзімінде өседі, яғни, бұл инвестиция масштабының қысқартылуы және ақшаға деген ұсынысының қысқаруына және несиенің қымбаттауына әкеледі. Экономикалық   әдебиеттерде   инвестицияның   қаржыландыру   көздерін   талдау инвестициялық   көздердің   ішкі   және   сыртқы   түрлерін   бөледі.   Осылау   инвестициялық   ішкі көздерге   ереже   бойынша   ұлттық   көздер,   олардың   ішінде   кәсіпорынның   меншік   құралдары, нарықтық   қаржылық   ресурстары,   инвестициялық   бюджет ассигнациялауы; ал сыртқы көздерге – шетелдік инвесторлар, несиелер және қарыздар жатады. Осы   классификациялар   сыртқы   және   ішкі   құрылымын   көрсетеді   және   жалпы   ұлттық экономика   деңгейінде   олардың   қалыптастыруын   және   қолдануын   қарастырады.   Бірақ   оны микроэкономикалық деңгейде инвестициялық процестерді талдауда қолдануға болмайды.   халықтың   жинақтары, 2.   Фирманың   инвестициялық   қызметінің   қаржылық   қамтамасыз   ету   формасының   басты мақсаты   өзін­өзі   қаржыландыру   болып   табылады.   Ол   меншіктік   қаржылық   ресурстарды қолдануға негізделген, бірінші кезекте амортизациялық алымдар және пайда. Кәсіпорындардың инвестициялық қызметінің қаржыландырудың басты негізі ретінде пайда басты орында тұрады. Ол кәсіпорынның таза пайдасының басты формасы және өнімнің қосымша құнын көрсетеді. Салықтарды төлегеннен кейін және басқа да міндетті төлемдер кәсіпорынға таза пайда қалады және   оның   бөлігі   инвестицияға   жіберілуі   мүмкін.   Келесі   мағына   бойынша   инвестицияның қаржыландырудың меншік түрлерінің бірі амортизациялық аударымдар болып табылады. Осы аударымдарға кәсіпорынның дайын өнімге деген құнының нәтижесінде болады. 3. Тартылған құралдарға мыналар жатады; негізгі тұрақты түрде берілуі, осы табыс құралы арқылы шешуші төлемдерді қалыптастыру (дивидент түрінде және пайыз түрінде), яғни бұлар иеленушіге қайтарылмауы мүмкін. Олардың қатарына келесілер жатады: акция эмиссиясының қаражаттары, жарғылық капиталға қосымша жарналар және т.б. Қарыздық ақшалай ресурстарға белгілі уақытта алынған ссуда және пайыз түрінде алатын төлемдер.   Қарыздық   қаражаттарға   мыналар   жатады:   облигация   шыққан   уақыттан   алынған қаражаттар, басқа қарыздық міндеттемелер және де банк несиелері, мемлекет және қаржылық­ несиелік ресурстар. 4. Тартылған және қарыздық қаражаттар мобилизациясы әр түрлі әдістермен орындалады. Олардың негізгілері бағалы қағаз нарығы арқылы капитал тарту, несиелік ресурстар нарығы және   мемлекеттік   қаржыландыру.   Бағалы   қағаздар   нарығы   арқылы   тартылған   капитал нарықтық   экономикада   маңызды   рол   атқарады.   Бағалы   қағаздардың   эмиссиясымен орналастыру нәтижесінде алынған қаражаттар инвестициялық қаржыландырудың негізгі көзі болып табылады. Дамыған   елдерде   фирмалар   мен   корпорациялардың   инвестициялық   қаржылық ресурстардың ұзақ мерзімді қарыздық капиталының бөлігі 25­60% құрайды. Инвестициялық қызметте қарыздық көздерінің қаржыландыруда банктердің несиелері маңызды роль атқарады.  Тәжірибе сабағының жоспары. 1. Инвестицияны қаржыландырудың негізгі қайнар көздерін атаңдар 2. Инвестицияны қаржыландырудың меншікті қайнар көздеріне не жатады 3. Инвестицияны қаржыландыру әдісі қандай     СӨЖ бойынша сабақ  жоспары. Тапсырма: 1.Тәжірибе сабағына дайындалу,әдебиеттерді оқу.  2.Төмендегі  тақырыптармен реферат   жазу:  ­Инвестициялық нарықтағы қаржылық институтарының орны мен ролі 2. Әдістемелік   нұсқаулар:         Семинарлық  сабаққа  дайындықты ұсынылатын  әдебиеттерді  үйренуден  бастау  керек. Осы     тақырып     бойынша     Мемлекеттің   инвестициялық   саясатын   жүзеге   асырудың   негізгі қағидалары мен механизмі  Семинардың     екінші     сұрағын     дайындау       барысында       қазіргі   нарықтық   кезеңде Мемлекеттік   сақтандыру   корпорациясы     болмаса   елдің   экономикасы   қалай   дамитындығын қарастыру керек. Семинардың үшінші сұрағында қазір мемлекетімізде қандай мемлекет аралық компаниялар бар екенін және олар қандай қызметтермен айналысатынын қарастыру керек.   Студенттердің   оқытушының   бақылауымен   орындайтын   өзіндік   жұмыстарының (ОБСӨЖ) шеңберінде орындалатын сабақтардың жоспары.           Тапсырма. 1. СӨЖ­ді  дайындау  барысында  туындаған  сұрақтарды  талқылау.          2. Өзін тексеруге арналған сұрақтар: ­Тартылған қарыз құралдары ­ Инвестиция қаржыландырудың әдістері ­Тартылған қарыз құралдары ­ Инвестиция қаржыландырудың әдістері Негізгі әдебиеттер. 1.Гитман   Л.,   Джонк   М.Д.   Основы   инвестирования.   Пер.   с   англ.   –М.:   Дело.   ­1997.   ­1008с. 2. Игошин Н.В. Инвестиции. Организация, управления и финансирование. Учебник для вузов. – М.: Финансы, ЮНИТИ. ­1999. ­413с. 3. Крушвиц Л., Шеффер Д., Шваке М. Финансирование и инвестиции. Пер. с нем. Учебник для вузов/ Под ред. Сабова З.А. –СПб: Питер. ­2001. ­320с. 4. Лаврушин О.И. Финансирование и кредитование инве­стиций. М.: Финансы и статистика. ­1998г. Қосымша әдебиеттер. 1.Сейтказиева   А.М.   Инвестиционная   деятельность   пред­приятия.   Учебное   пособие.   А.: Экономика. ­1998. ­172с. 2 Сергеев И.В., Веретенникова И.И. Организация и финансирование инвестиций. –М.: Финансы и статистика, 2000. ­272с. ТАҚЫРЫП     6.  Қазақстандағы   қысқа   мерзімді   банктік   несиелеу   инвестициялық жобаларды қаржыландыру әдісі ретінде Мақсаты: Банктің инвестициялық қызметінің құрамын зерттеу Жоспар: 1.   Инвестицияны   қаржыландырудың   ресурстық   база   ретіндегі   коммерциялық   банктердің пассивтік операциялары 2. Кредиттің негізгі түрлерінің ұзақмерзімді несиелендірудің жүйесі 3. Банктің бағалы қағаздар операцияларының ерекшеліктері 4. Коммерциялық банктің инвестициялық қызметінің оптимизациясы 1.   Банктің   пассивтік   операциялары   дегеніміз­   пассивтік   шоттарында   орналасқан   ақша қаражаттарының   ұлғаюы.   Пассивтік   операциялар   коммерциялық   банктерде   маңызды   роль атқарады, олардың көмегімен банктер нарықтарда әр түрлі несиелік ресурстарды сатып алады. Коммерциялық банктердегі пассивтік операциялардың 4 формасы қарастырылады. ­ жарғылық капиталға салымдар; ­ қорларды ұлғайту мен құру үшін банк пайдасынаналынатын аударымдар; ­ депозиттік операциялар; ­ депозиттен тыс операциялар; Пассивтік операциялар банктерге айналымда жүрген қаражаттарын тартуға көмектеседі. Ал, жаңа ресурстар активті­несиелік операциялар нәтижесінде банктік жүйе арқылы құрылады. Пассивтік  операцияның алғашқы екі формасы көмегімен несиелік ресурстардың бірінші ірі тобы   –   меншіктік   ресурстар   құрылады.   Пассивтік   операциялардың   келесі   екі   формасы ресурстардың екінші ірі тобын – қарыздық немесе тартылған несиелік ресурстарын құрайды. Пассивтік   операцияларға   ең   алдымен   депозиттік   операциялар   жатады.   Банктік   депозиттік операциялары дегеніміз – жеке және заңды тұлғалардың қаражаттар мен салымдарға немесе анықталған мерзімге талап етілгенше тарту. Депозиттік емес көздерге тартылған ресурстарға келесілер  жатады:  банкаралық  нарықта қарызды  алу:  бағалы қағаздарды сату; еуро доллар нарығында қарызды алу; капиталдық шоттар мен облигацияларды шығару. 2.Несиенің   түрі­несиелерді   топтастыру   үшін   қолданылған,   ұйымдастырушылық экономикалық  жағдайын  қарастырған  бөлшектелген  сипаттамасы.  Несиелер  келесі  белгілер бойынша топтастырылады: ­ қызметтер көрсетілген қайта құру стадиясы; ­ несиелендіру объектісі бойынша; ­ оны қамтамасыз ету бойынша; ­ несиелендіру жеделдігі; ­ төлемқабілеттілігі. 3.Банктік   инвестицияларда   өзіндік   экономикалық   құрамы   бар.   Микроэкономикалық аспектіде,   яғни   банктің   экономикалық   субъектілері   ретінде   банктердің   инвестициялық қызметті банк нақты активтерді сатып алу мен құру, тікелей және жанама табылады. Банктер бағалы қағаз нарығының қызметін қаржыландырудың делдалы мен профессионалдық қатысушы ролін атқарады.  4. Активтерді басқару дегеніміз­ тартылған  және меншік қаражатының орналастыру жолы мен тәртібі, яғни бұл инвестициялар, ссудалар, қолма­қол ақша және тағы да басқа активтер.  Тәжірибе сабағының жоспары. 1. Коммерциялық банктің пассивтік операциясына не жатады 2. Кредиттің негізгі түрлері қандай 3. Бағалы қағаздармен банк операцияларының ерекшеліктері қандай                    СӨЖ    жоспары.                  Тапсырма: 1. Тәжірибе  сабақтарына  дайындау,  әдебиеттерді  оқу. 2. Өзін  тексеруге   төмендегі  сұрақтарға  жауап бер: ­Инвестицияны қаржыландыруға арналған несиелердің формалары.  ­Бір реттік несие, несиелік желі, жаңартылатын желі. ­Факторингтік және форфейтингтік операциялар. ­Несиені қамтамасыз ету.  Тапсырманы орындауға әдістемелік кеңес. Тәжірибе  сабағына  дайындалуды    ұсынылған  әдебиетті  зерттеуден  бастау  керек. Бірінші  сұрақты  дайындағанда    мемлекеттер не үшін саудамен айналысады? Екінші  сұрақты дайындағанда     Несиені   қамтамасыз   ету   теорияларын   қарастыру   керек.     Үшінші     сұрақта Факторингтік   және   форфейтингтік   операциялар   бойынша   салыстырмалы   баға   беру   қандай жағдайларға байланысты болатынын қарастыру керек.    Студенттердің   оқытушының   бақылауымен   орындайтын   өзіндік   жұмыстарының (ОБСӨЖ) шеңберінде орындалатын сабақтардың жоспары. Тапсырма :    1.СӨЖ дайындау барысында пайда болған сұрақтарды талқылау.   2. Келесі сұрақтарды талқылау:  ­қызметтер көрсетілген қайта құру стадиясы; ­ несиелендіру объектісі бойынша; ­ оны қамтамасыз ету бойынша; ­ несиелендіру жеделдігі; ­ төлемқабілеттілігі. ОБСӨЖ­ді жүргізу түрі. Студенттерге консультациялық көмек көрсету. Тапсырманы орындауға қажетті әдістемелік кеңес. Бірінші тақырыпты қарастыру Сонымен   қатар   басқа   ғалымдардың   ой   пікірлерін   салыстыру   керек.   Екінші   тақырыпта инвестицияны   қаржыландыруға   арналған   несиелердің   формалары,   оның   ой   пікірлерін қарастыру керек. Негізгі әдебиеттер. 1.Гитман   Л.,   Джонк   М.Д.   Основы   инвестирования.   Пер.   с   англ.   –М.:   Дело.   ­1997.   ­1008с. 2. Игошин Н.В. Инвестиции. Организация, управления и финансирование. Учебник для вузов. – М.: Финансы, ЮНИТИ. ­1999. ­413с. 3. Крушвиц Л., Шеффер Д., Шваке М. Финансирование и инвестиции. Пер. с нем. Учебник для вузов/ Под ред. Сабова З.А. –СПб: Питер. ­2001. ­320с. 4. Лаврушин О.И. Финансирование и кредитование инве­стиций. М.: Финансы и статистика. ­1998г. Қосымша әдебиеттер. 1.Сейтказиева   А.М.   Инвестиционная   деятельность   пред­приятия.   Учебное   пособие.   А.: Экономика. ­1998. ­172с. 2 Сергеев И.В., Веретенникова И.И. Организация и финансирование инвестиций. –М.: Финансы и статистика, 2000. ­272с. ТАҚЫРЫП 7. Лизинг – инвестицияны орта мерзімді қаржыландырудың әдісі ретінде Мақсаты: инвестициялық институттың қызметін сипаттау  Жоспар: 1.Инвестициялық   қорлар.   Инвестициялық     банктер.Холдингтік     компаниялар.   Мемлекеттік және  мемлекеттік  емес  инвестициялық   институттары. 2.   Қазақстан     Республикасының     инвестициялық     нарығы,   инвестициялық       нарықтың қатысушылары. Валюталық   қорларының, қайта   құру   және   даму   банкітерінің, Еуропалық қайта     құру     және     даму     банкітерінің,   Азиялық     даму     банкітерінің,   Исламның     даму банкітерінің  несиелері. 1. Инвестициялық  банктерінің  қызметінің  ерекшелігі  ұзақ  мерзімді  капиталды  әдіске бағытталған     және     ондағы     акциялары,   облигациялары,   басқа     бағалы     қағаздарды,   ұзақ мерзімді  несиелеуді  шығару  және  орналастыру  жолымен  ұсыну, сонымен  қатар  қаржылық емес  компанияның  эмиссиялық­құрылтайшылық  қызметіне  қатысу  және  қызмет  көрсету болып  табылады. Қазақстан  Азиялық  даму  банкіне  1994  жылы  мүше  болған  уақыттан кейін  527,97  миллион  АҚШ  доллары  сомасына   көмек  алды.Қазақстан  банктің  ішінде  21 орын  алады.Қазіргі  уақытта  мемлекеттік  секторда  3  жоба  қызмет  етеді.Қазақстан  үшін мемлекеттік  бағдарлама  мен  стратегиясы  2004­2006  жылы  мерзімінді. Негізінде  құрылған және  жеке  секторы  мен  адамзаттық   ресурстардың  қоршаған  ортаның  тұрақтығын    және аймақтық   қарым­қатынастың   дамуы   арқылы   экономиканың   диверсификациясы   бойынша Қазақстанның     өзінің     ұзақ     мерзімді     міндеттеріне     қол     жеткізуіне     көмек     көрсетуге бағытталған. 1995  жылы  12  желтоқсанда  Конакриде  Ислам  Конференциясының  ұйымының  мүше мемлекеттерінің   шетел   істер   министрлерінің   конференциясында   Қазақстан   Республика ИКҰ­на  қабылданды. ИКҰ  жалғысына  сәйкес  Қазақстан  Республика  ислам  даму  банкіне мүше     болды. ИДБ­ң   жарғысы   бойынша   Қазақстанға   ИДБ­ке   кіру   үшін   банктің   250 акциясын  сатып  алу  керек,бұл  2,5 млн. ислам   динары  немесе    3,5  млн. АҚШ  доллары б.т. ИДБ   Президенттінің   2004   жылы   маусымда   ресми   сапармен   келгенде   Қазақстан Республикасының  Үкіметімен  ұсынылған  жобалар: 1.Қазақстан­Китай   мұнай  құбыры. 2.Газды  өңдеу  зауытының  құрылысы. 3.Оңтүстік  Қазақстанда  электростанция. 4.Транспорт  және  коммуникациялар  министрлігінің  жобалары. 2005     жылы     наурыздағы     ИДБ­ң     аймақтық     өкілдігінің     директорымен     кездесу барысында  экономика  және  бюджеттің  жоспарлау  министрлігінің  ұсынған  жобасы: 1.Астана­Боровой  (100млн  АҚШ  доллары ) жолдарын  қайта  құру.  2.Сумен  қамтамасыз  ету  жүйелерін  құру. 3.Лисаковск­Кемпірсай  электро  аудару  желісін  құру. (70 млн АҚШ  доллары)  4.Алматы     облысында     мұнакской     гидро­электростанцияларын     құру     (250     млн.   АҚШ доллары) ИДБ  сонымен  қатар   Қазақстанға  исламның  банктік  ісін  ендірудегі  техникалық көмек     көрсетеді.   Инвестициялық   стратегияның   мәні   ретінде   инвестициялық   қызметтің ұзақмерзімді мақсаттарын анықтау және оған жету жолдарын түсінуге болады. Инвестициялық стратегияны жетілдіру инвестициялық қызметті басқару процессінің бастапқы пункті болып табылады. Қазақстанның макроэкономикалық дамуы 1998 жылға дейін негізінде Халықаралық валюталық қордың ұсынысымен жүзеге асырады. Қазақстан Республикасы ХВҚ – мен жүйелік өзгерістерді «Стэнд бэй» және кеңітілген несиелендіруді қаржыландыру бойынша қол қойды. Қазақстанда ХВҚ­ның несиелер қатынастарында қарызгер ретінде әрдайым ҚР­ның Ұлттық банкі болады, яғни осы қаражаттар төлем балансының көмегіне жұмсалады. ҚР­сы Европалық қайта   құру   мен   даму   банкіне   мүше   болып   1993   ж   енді.   ҚР­ның   президентінің   1993   ж   25 наурызда № 1212 ҚР –ның Еуропалық қайта құру мен ЕБРР банкінің жарғылық қорының 2300 акциясына жазылды.  Еуропалық қайта құру мен даму банкінің Қазақстанда қызметінің бөлігі банк секторына келеді,   оған   инфрақұрылымның   келесі   секторлары   кіреді   –   көлем,   коммуникация   және байланыс. Еуропалық қайта құру мен даму банкінің инвестициялардың көп бөлігі жұмысты қамтамасыз етуде негізгі рольді атқарады. Тәжірибе  сабағының  жоспары. 1. Инвестициялық нарыққа қатысушылары қандай 2. Қазақстанда өзінің қызметін ерекшелейтін инвестициялық институтты сипаттаңдар СӨЖ бойынша сабақ  жоспары. Тапсырма: 1.Тәжірибе сабағына дайындалу,әдебиеттерді оқу.  2.Төмендегі  тақырыптармен реферат   жазу:  3. ­Инвестициялық нарықтағы қаржылық институтарының орны мен ролі  Әдістемелік   нұсқаулар:         Семинарлық  сабаққа  дайындықты ұсынылатын  әдебиеттерді  үйренуден  бастау  керек. Осы     тақырып     бойынша     Мемлекеттің   инвестициялық   саясатын   жүзеге   асырудың   негізгі қағидалары мен механизмі  Семинардың     екінші     сұрағын     дайындау       барысында       қазіргі   нарықтық   кезеңде Мемлекеттік   сақтандыру   корпорациясы     болмаса   елдің   экономикасы   қалай   дамитындығын қарастыру керек. Семинардың үшінші сұрағында қазір мемлекетімізде қандай мемлекет аралық компаниялар бар екенін және олар қандай қызметтермен айналысатынын қарастыру керек.   Студенттердің   оқытушының   бақылауымен   орындайтын   өзіндік   жұмыстарының (ОБСӨЖ) шеңберінде орындалатын сабақтардың жоспары.           Тапсырма. 1. СӨЖ­ді  дайындау  барысында  туындаған  сұрақтарды  талқылау.          2. Өзін тексеруге арналған сұрақтар: ­Тартылған қарыз құралдары ­ Инвестиция қаржыландырудың әдістері ­Тартылған қарыз құралдары ­ Инвестиция қаржыландырудың әдістері Негізгі әдебиеттер. 1.Гитман   Л.,   Джонк   М.Д.   Основы   инвестирования.   Пер.   с   англ.   –М.:   Дело.   ­1997.   ­1008с. 2. Игошин Н.В. Инвестиции. Организация, управления и финансирование. Учебник для вузов. – М.: Финансы, ЮНИТИ. ­1999. ­413с. 3. Крушвиц Л., Шеффер Д., Шваке М. Финансирование и инвестиции. Пер. с нем. Учебник для вузов/ Под ред. Сабова З.А. –СПб: Питер. ­2001. ­320с. 4. Лаврушин О.И. Финансирование и кредитование инве­стиций. М.: Финансы и статистика. ­1998г. Қосымша әдебиеттер. 1.Сейтказиева   А.М.   Инвестиционная   деятельность   пред­приятия.   Учебное   пособие.   А.: Экономика. ­1998. ­172с. 2 Сергеев И.В., Веретенникова И.И. Организация и финансирование инвестиций. –М.: Финансы и статистика, 2000. ­272с. 3. Рахметова А.М. Финансирование и кредитование инвестиций. Учебное пособие. –Караганда, 2006. ­142с. ТАҚЫРЫП 8. Ипотекалық несиелеу­ инвестицияны ұзақ мерзімді қаржыландырудың әдісі ретінде Мақсаты: Ипотекалық несие түсінігі. Жоспар: 1. 2. 3. Ипотекалық несиенің ерекшеліктері және өзіне тән айрықша белгілері  Ипотекалық жүйе. Ипотекалық несиелеу жүйесінің субъектілері.   Ипотекалық несиелеу – жылжымалы мүлікті залогқа беру арқылы сатып алушыға ұзақ мерзімге несие беретін банктік қызмет. «Ипотека» термині алғашқы рет б.э.б. VI ғ. Грецияда пайда болды. Ол сол кездің өзінде­ ақ   несие   берушінің   алдында   жауапкершілікті   белгілі   бір   жер   иелігімен   қамтамасыз   ететін болған. Ол үшін міндеттемелер рәсімделіп, жалға алушының территориясының шекарасында столб қойылып, онда берілген меншік бекітілген сома бойынша несие берушінің талаптарын қамтамасыз етеді деген жазулары болған. «Ипотека» деген атқа ие болған мұндай столбта жер иесінің барлық келіп түсетін қарыздары көрсетіліп отырған. Грек тілінде «hypoteka»­ тіреуіш (подпорка) мағынасын білдіреді. Кең мағынада, жүйе ретінде ипотекалық несие – ипотекалық несиені беретін процесстің өзін,   капитал   нарығынан   қаржылық   ресурстарды   тарту   механизмін,   жылжымайтын   мүлік нарығындағы жүргізілетін операцияларды біріктіретін көп факторлы біртұтас механизм болып табылады.   Сонымен   қоса   бұл   несие   беруші   мен   қарыз   алушының   ғана   мүдделерін   ескеріп қоймай, инвестор, роялтор, құрылысшы, сақтандыру компанияларының және нарықтың басқа да   субъектілерінің   қызығушылықтарын   қарастырады.   Ипотеканың   екінші,   кең   мағынадағы анықтамасының   бар   болғанына   және   ипотекалық   несие   жүйесінің   басқа   да   блоктарының маңыздылығына қарамастан, оның негізін несиелік қатынастар құрайды. Осыған байланысты ипотекалық несиені біз бірнеше нарықтарда ипотекалық активтерді беру, қызмет көрсету, сату, қауіпсіздендіру бойынша қалыптасатын қатынастардың жүйесі ретінде қарастырғанымыз дұрыс сияқты.  Бүгінгі таңда экономикасы дамыған елдердің ипотека нарығы қалыптасып, белсенді түрде дамып келеді. Ипотеканың негізінде міндеттемелердің орындалуын қамтамсыз ету жатыр, оның негізінде несие беруші залогпен қамтамасыз етілген міндеттемені қарыз алушы орындамаған жағдайда осы   мүлік   иесінің(залог   беруші)   басқа   несие   берушілер   алдында   салынған   мүлік   құнынан қанағат алуға құқығы бар. Ипотека – салынған жылжымайтын мүлік немесе оның үлесі залог берушінің не үшінші жақтың   пайдалануында   және   иелігінде   қалатын   залогтың   бір   түрі.Салынған   мүліктің   залог берушінің   пайдалануы   мен   иелігінде   қалуы   ипотеканың   квалификациялық   белгісі   болып табылады. Ипотекалық несиені беру техникасы мен жағдайлары көптеген факторларға байланысты, бірақ басымырақ келетін фактор  несиелеу объектісі – жылжымайтын мүлік түрі болып келеді. Ипотеканың объектісі болып табылатындар: айналымдағы тауар залогы; қайта өңдеу процессіндегі тауар залогы; ­ ­ ­ жылжымайтын мүлік. Айналымдағы тауар залогы – бұл қарыз алушының тек қарыздың белгілі бір бөлігін өтеген немесе   шығатын   (шығып   отыратын)   тауарларды   басқа   да   бірдей   не   одан   артық   сомадағы құндылықтармен   ауыстырған   жағдайда   ғана   салынған   құндылықтарды   өткізуге   құқығы   бар екендігін білдіреді.  Қайта   өңдеудегі   тауар   залогы   –   қарыз   алушы   өзінің   өндірісінде   салынған   шикізат, материал, жартылай дайын өнімдерді қайта өңдеуге құқығы бар, бірақ бұнымен қоса залогтық құқық өндірілген жартылай дайын өнімге, дайын өнім және тиелген тауарларға таратылады дегенді білдіреді. Алайда залогтың кең тараған түрі жылжымайтын мүлік болып табылады. Бұлар   жер   учаскелеріне   залог,   сонымен   қоса   мекеме,   құрылыс   және   басқа   да   жермен байланысты мүліктер.     Жер   учаскелерінің   кепілақы   затына   және   жерді   пайдалану   құқығы   болып   кепілақы берушінің   жеке   меншігіндегі   жер   учаскелері,     сонымен   қатар   жалпы   жерді   пайдалану   мен жалпы жеке меншіктегі жер үлесі табылады.  Кәсіпорын немесе жалпылама ретінде басқа да мүлік кешенінің ипотекасы оған кіретін мүліктің  (жылжитын, жылжымайтын) құрамына кепілақы құқығын береді: талап ету құқы мен басқа   да   құқықтар.   Егер   заңмен   немесе   келісім­шартпен   басқасы   қарастырылмаса   ипотека кезінде сатылып алынғанға да құқы бар. Банкрот болуына байланысты, іс қозғалған немесе тарату туралы шешім қабылданған кәсіпорын үшін ипотека берілмейді.  Кәсіпорын ипотекасы ақшалай міндеттемелермен  қамтамасыз етілуі мүмкін, егер оның сомасы кәсіпорын активтерінің құнының жартысынан кем болмаған жағдайда. Ғимарат, құрылыс  сияқты  жылжымайтын  мүліктің  бөлек объектісінің  ипотекасы  сол ғимарат орналасқан жер учаскесінің және  сол   келісім­шартының ипотекасымен бір уақытта қарастырылған. Тұрғын үй мен пәтерлердің ипотекасының да өзіне тән ерекшеліктері болады. Тұрғын үй мен пәтерлердің ипотекасы оларға құрылыс, күрделі жөндеу жүргізу үшін берілетін қарыздар. Тұрғын үй мен пәтерлердің ипотекасының объектісі болып табылуы үшін меншік иесі мен оның отбасы басқа жерде тұрып, сол ғимаратта бекітілген нормалар бойынша тиісті тұрғын аудандары болуы шарт. Ипотека   барлық   ақша   міндеттемелерін   қамтамасыз   ету   үшін   соның   ішінде   несиелік келісімдер бойынша міндеттемелерді қоса алғанда. Бұрыннан келе жатқан міндеттемелерді орындауды қамтамасыз етудің кепілдік сияқты әдістері қазіргі кезде тәжірибелік мағынасын жоғалтқан, өйткені төлем кризисі жағдайында жақсы кепіл берушіні табу өте қиын және несие беруші кепіл берушінің төлем қабілеттілігін тексеру мүмкіндігінен айырылады.  Міндеттемелерді   қамтамасыз   ету   әдісі   ретінде   ипотеканың   сенімділігі   бірқатар артықшылықтарымен түсіндіріледі: Ипотеканың заттық­ құқықтық сипаты бар, банктік кепілді,