Корпоративтік қаржы

СМЖ 3 деңгейлі құжаты Пәннің оқу­әдістемелік кешені ПОӘК 2/5/1.11­2016 1­басылымы 5 «Корпоративтік қаржы» пәні бойынша қысқаша дәрістік жиыны 1 Корпорациялық қаржысы: ұйымдастыру негіздері және олардыңқаржылық ортасыныңмазмұны. Корпоративтікқаржыныңтүсінігі мен мазмұны,оның функциялары. Корпорациялардың қаржылық механизмі, компанияның   қаржылық   құрылымы.   Корпорациялық   қаржысының   ұйымдастырулуының   негізгіпринциптеріжәне ролі­   олардың   мазмұны   және   кәсіпкерлік   қызмет   тиімділігіне   әсері.   Корпорацияның   қаржылық   службасының міндеттері.  Компания қызмет етуінің сыртқы ортасы.  Компанияның капитал нарығындағы қызметі.  Бюджетпен, коммерциялық банктермен, сақтандыру және басқа компаниялар мен ұйымдармен қаржылық қатынастарыдың сипаты. Қаржы және корпорацияның қаржылық қызметі туралы ұғым Қазіргі кезде елдегі экономикалық процестерге әсер ету қаржы тұтқасы болып табылады. Жалпы түрде қаржы қоғамдық қажеттілікті қанағаттандыру үшін орталықтандырылған және орталықтанбаған қорларды құру мақсатымен   жалпы   қоғамдық   өнімді   және   ұлттық   табыстың   бөлігін   бөлу   және   қайта   бөлу   процесіндегі экономикалық қатынастар жүйесін ұсынады. Қаржының жалпы жүйесі немесе елдің қаржылық жүйесі негізгі үш саладан тұрады: 1.   Жалпы   мемлекеттік   қаржы.   Оның   негізін   мемлекеттік   бюджет   (республикалық   және   жергілікті), бюджеттен   тыс   қорлар   (Зейнетақы   қоры   және   Ұлттық   қор)   және   мемлекеттік   несие   құрайды.   Жалпы мемлекеттік   қаржының   мақсаты   орталықтандырылған   қаржылық   ресурстар   қалыптастыру   жөне   оларды қоғамдық қажеттіліктерді қаржыландыруға бөлу және қайта бөлу;   қаржысы.   Оның   негізгі   бөлігін 2.   Шаруашылық   субъектілердің шаруашылықсубъектілердің(өндірістікжәнеөндірістікемес) қаржыларықұрайды.Бұндайқаржылардыңнегізгімақсаты­ағымдағы   операциялық   (өндірістік)   қызметті   және болашақ кезеңдегі дамуды қамтамасыз ету процессінде оларды пайдалану мақсатымен қаржылық ресурстардың қажегті көлемін қалыптастыру; 3. Үйшаруашылығының қаржысы. Оның негізін бөлек жанұялардың азаматтық қаржысы құрайды. Осы саладағы   қаржының   негізгі   мақсаты­жанұяларбюджеттерініңкіріс   бөлігінқалыптастыружәнеоларменжеке қажеттіліктерді қанағаттандыру үшін пайдалану және қорлану.  Бұл байланыс қаржылық қарым­қатынастардың келесі нысандарында көрінеді: 1. Үй шаруашылық қаржылық қарым­қатынастардың саласы салық және басқа да міндетті төлем түрінде республикалық және жергілікті бюджеттерге ақшалай қаражаттардың түсуін және әрбір мемлекеттік органдар және кәсіпорындар шығарғанқұндықағаздарғасалымдаржасауын қамтамасыз етеді.  2.Шаруашылық үй шаруашылығыбюджеттерініңкірісбөлігін(жалақы,дивидевд,   әлеуметтік   төлемдер   түрінде)   және   мемлекеттік бюджеттің кіріс бөлігін (салық және басқа да міндетті төлемдер түрінде) қамтамассыз етеді; қаржыларының субъектілер саласы         3.Жалпы мемлекеттік қаржыларының саласы қоғамдық қажеттілікті қанағаттандыруды, кәсіпорындарға инвестициялауды және жеңілдік несиелеуді, үй шаруашылық жалақыны  және әлеуметтік төлемдерді төлеуді қамтамасыз етеді. Елдің   қаржы   жүйесінің   негізін   шаруашылық   субъектілердің   қаржыларықұрайды. Оныңсебебішаруашылықсубъектілер өндірістік және өндірістік емес салаларда жұмыс істеп, жаңа құн жасайды, яғни   экономиканың   дамуына   әсер   етеді.   Шаруашылық   субъектілерге   әрбір   кәсіпорындар,   ұйымдар   мен мекемелер, корпорациялар, банктер, сақтандыру, делдалдық және т.б. компаниялар жатады.     өнеркәсіптік Қазақстанда корпорациялар көбінесе қаржылық­өнеркөсіптік топтар (ҚӨТ) түрінде ұсынылған. Қаржылық   бәсекелікқабілетінжоғарылатужәнеолардыөткізунарығын ұлғайтуға,өндірістіңтиімділігінжоғарылатуға,жаңажұмыс   орындарын   құруға   бағытталған   топ   бірлестігі.   ҚӨТ олар қаржылық сипат болатындығынайтқанжөн.ҚӨТсыртқықаржылық қатынастарынабюджетжөнебюджеттентыс,қаржынарық инфрақұрылымдықмекемелерімен(банк,биржа,инвестициялық   қорлар),   тауар   нарық   инфрақұрылымдық мекемелерімен   (жеткізулер,   сатып­алушылар,   тапсырыс   берушілер)жәнебасқашаруашылық   субъектілермен қатынастарын қарастырсақ, қызметтің топтар.   және (ҚӨТ)  сыртқы тауар жөне ішкі ­ СМЖ 3 деңгейлі құжаты Пәннің оқу­әдістемелік кешені ПОӘК 2/5/1.11­2016 1­басылымы қарым­қатынастары   жатады.   ҚӨТ   ішкі   қаржылық   қатынастарынаорталықжәнееншілес,әр   түрліқұрылымдық бөлімшелер, қүрылтайшылар, жұмыскерлер арасындағы қатынастар жатады. ҚӨТ қатысушылары болып ҚӨТ кұру туралы келісімшартқа қол қойған заңды тұлғалар танылады. Әрбір ҚӨТ­та   орталық   компания   болу   керек,   сондай­ақ   тауар   және   қызмет   өндіру   саласында   жұмыс   істейтін кәсіпорындардың, банктің және басқа да несиелік мекемелердің бар болуын талап етеді. Орталық компания ­ ҚӨТ құру туралы келісімшарттың барлық қатысушыларымен (құрылтайшылармен) құрылған заңды тұлға.  Мемлекеттік   тіркеуге   түру   үшін   ҚӨТ­ң   орталық   компаниясы   уәкілетгі   мемлекетгік   ортанға   келесі құжаттарды ұсынады: ­ Бекітілген нысанда қаржылық­өнеркәсіптік топты құру туралы өтініш; ­ ҚӨТ құруға келісім шарт; ­ Қатысушылардыңбекітілгенбарлықнотариуспенқұрылтайшылық құжаттарының көшірмесі; ­ Ұйымдасқан жоба; ­ Монополияны шектеу ортанының қортындысы. Коммерциялық   ұйымның   қаржылық   механизмі  Корпорация   жүйе   ретінде   екі   қосалқы   жүйеден тұрады: басқарушы және басқарылатын. Алайда, басқарушы қосалқы жүйе техникалық, коммерциялық, өңдірістік қаржылық және тағы да басқа да бөлімшелерді ұсынады. Басқарылатын   қосалқы   жүйе,   яғни   шаруашылық   қызмет   көбінесе,   өндірістік   бөлімшелер   түрінде ұсынылады жөне келесі элементтер сипатталады: ­ өндірістің техникалық қамтамасыз етілуі (техника және технология); ­өндірістіқ ұйымдастырылуы; ­еңбектің ұйымдастырылуы; ­корпорацияныңқызметкерлерініңарасындаэкономикалық (өңдірістік) қарым­қатынасты қалыптастыру; ­корпорацияныңсыртқы­экономкалық байланысын ұйымдастыру; ­ ұжым еңбегінің әлеуметтік жағдайларын ұйымдастыру; ­табиғатты пайдалануды ұйымдастыру. Коммерциялық ұйымның қаржылық механизмі дегеніміз ­бұл қаржылық әдістер көмегімен қаржылық тұтқалары   арқылы   корпорацияның   қаржылық   қарым­қатынастарын   басқару   жүйесі.   Қаржылық   механизмнің элементтері болып қаржылық басқару объекгілері ретіндегі қаржылық қарым­қатынастар; қаржылық тұтқалар; қаржылық әдістер; қаржылық басқарудың құқықтық қамтамасыз етілуі жөне ақпараттық­әдістемелік қамтамасыз етілуі табылады. Қаржылық қарым­қатынас ­ инвестициялауды, несиелеуді, салық салуды, қаржылық тұтқалардың жүйесін, сақтандыруды және т.б. ұсынады. Қаржылық тұтқалар ­ басқарушы жүйенің корпорацияның шаруашылық қызметіне әсер етуге мүмкіндік беретін қаржылық көрсеткіштердің жиынтығын ұсынады. Қаржылық әдістер ­ қаржылық есеп­қисапты, қаржылық талдауды, қаржылық жоспарлауды, қаржылық реттеуді, қаржылық бақылауды ұсынады. Кез келген коммерциялық ұйымның мақсаты пайда табу үшін өнімді шығару (жұмысты ұйымдастыру, қызмет   көрсету)   бойынша   шаруашылық   қызметті   ұйымдастыру   болып   табылады.   Коммерциялық   ұйымнан коммерциялық емес ұйымның айырмашылығын пайда табу мақсатын көздемейтіннен көруге болады. Шаруашылық қызмет үш сатыдан тұрады: жабдықтау, өндіріс, өнімді өткізу. Басқару қызметі ­ басқару үшін ақпаратты жинау, оны талдау және шешімді қабылдаудан тұрады. Сондай­ ақ,   шешімді  қабылдау­жоспарлау  (болжамдау),   реттеу  (оперативті  басқару)   және бақылаудан  (ревизия  және аудит) тұрады. Корпорациялық қаржыны ұйымдастыру принциптері Корпорация   және   кәсіпорын   қаржысын   ұйымдастыру   принциптері   есеп   қызметімен   және   мақсатымен нақтылы ұйымдастырылған құжаттармен тығыз байланысты. Қаржыны ұйымдастыру принциптеріне келесілерді жатқызуға болады: 1. шаруашылық қызметті өзін­өзі реттеу; 2. өзін­өзі қаржыландыру және өздігінен орнын толтыру; 3. қарыз және меншік айналым қаражаттарын қалыптастыру көздерін бөлу; 4. қаржы резевтерінің болуы; Өзін­өзі реттеу принципі ғылыми­техникалық даму және кәсіпорынға өндірісті іске асыруда толық дербес шешім   қабылдауымен   тұжырымдалады,   яғни   қаржылық   және   еңбектік,   материалдық   резервтерден   басқа. Кәсіпорын   шығарған   өніміне   сұраныстан   басқа   даму   перспективасын   анықтап,   тікелей   өзінің   қызметін жоспарлайды. СМЖ 3 деңгейлі құжаты Пәннің оқу­әдістемелік кешені ПОӘК 2/5/1.11­2016 1­басылымы Өздігінен   орын   толтыру   принципі   корпорацияның   дамуына   салынған   қаражаттар   табыспен   басқа   да меншік қаржылық ресурстарымен орын толтыруын болжайды. Бұл қаражаттар кәсіпорынның меншік капиталына жататын нормативті экономикалық тиімділікті қамсыздандыруды талап етеді.  Өзін­өзі іске асырудан қайта қаржыландырудың айырмашылығы ол тек қана рентабельді жұмысты ғана емес, сонымен бірге қаржылық ресурстардың коммерциялық негізде қалыптасуы ұдайы өндірістік жай ғана емес күрделігін қамтамасыз етудің, бюджет жүйесінің кірісін болжайды. Өзін­өзі қаржыландыру принципінің дамуы салық және несиенің есеп айырысу тәртібін, кәсіпорынның келісімшарт міндеттемесіне материалдық жауапкершілікті нығайтуды болжайды.  Акционерлік қоғамда қаржылық резевтер заңды түрде таза табыстан қалыптасады. Басқа шаруашылық субъектілерінің құрылуы ұйымдастырылған құжаттармен тәртіптелінеді. Тәжірибеде берілген принциптерді іске асыру үшін шаруашылық субъектілерді қаржы басқару ұйымын және қаржы саясатын жетілдіруді жүзеге асыру қажет. Бұл жағдайда мақсатты ескеру керек: 1.Қызмет саласын (коммерциялық және бейкоммерциялық); 2.Қызмет (экспорт, импорт) түрлері (бағыт); 3. Құрам жабдық сомасы (өнеркәсіп, ауылшаруашылығы, көлік, құрылыс, сауда және т.б.) 4.Кәсіпкер қызметінің ұйымды­құқықтық формасы. Нарықтық жағдайдағы меншіктің әр бір нысанындағы шаруашылық субъектілердің қаржылары Кәсіпорындағы кіріс пен капитал құрылу тәртібіне қаржы қатынасындағы жөніндегі жалпы белгілерінің бар болуы қаржы төлем формаларының арасындағы белгілі бір айырмашылықтарға шек қоймайды. Демек, қаржы қатынастарының барлық жиынтығы қаржы жүйесінде пайда болатын тиісті топтарға бөлімшеленуі мүмкін. Бұл жүйеде өзіне қосады: 1. Шаруашылық субъектілерінің қаржысы (кәсіпорындар мен корпорациялар); 2. Жалпымемлекеттікқаржы(барлықдеңгейдегібюджет, бюджеттен тыс және сақтандыру қорлары); 3. Мемлекетгік несие. Кәсіпорын қаржысы ­ бұл тек бастапқы тобы емес, бір жағынан Қазақстанның барлық қаржы жүйесінің өзгеше бөлігі. Сонымен қоса қаржы ұйымдарында жекеленген халық шаруашылығы саласына тән айырымдар да бар (өнеркәсіп, құрылыс, көлік, ауылшаруашылығы, сауда т.б.). Олар кіріс, айналым белсенділігі құрылымында кәсіпорындағы   айналымға   түседі.   Әр   түрлі   жеке   меншік   нысандарыньщ   қаржы   ұйымдарының   өзіндік ерешеліктері   бар   Жекеқоры   бар   коммерциялықұйымдаршаруашылық   серіктестік   және   қоғамдық   болып табылады. Толымды серіктестік және толымды серіктер мен серіктестерде  сенімді жекелеген жеке шаруашылық иелері және коммерциялық ұйымдар мүше бола алады.  Серіктестігі шектеулі ұйымдардың бағалы қағаз шығаруға құқы жоқ. Аталған шаруашылық түрлерінің мүшелері тәртіп бойынша белгілі көлемде, уақытымен ұйымдастырушы құжаттарында ақша салуға міндетті. Серіктестіктер және бірлестікгер шаруашылығы мынадай жағдайда ғана таратылады: 1. Ұйымдастырушылар (мүшелер) келісімімен; 2. Шаруашылық қызметіндегі принциптерді заңсыз бұзған жағдайда сот шешімі бойынша; 3. Банкротқа ұшырағанда сот шешімімен хабарлама жасаған соң; 4. Несие берушілермен бірге отырып еркін банкротты және еркін таратуды хабарлай отырып. Серіктестік   тек   қатысушылардың   арасында   жеке   кәсіпкерлікпен   шұғылданып,   шартқа   отырьш   және міндетті мүлік жауапкершілігін өз мойнына алған жағдайда ғана толық мақұлданады. Заңды мекемелер мен жеке тұлға тек бір ғана толымды серіктестіктің мүшесі бола алады: 1. Ортақ капитал құрамы мен мөлшері; 2. Әрбір мүше үлесінің тәртіпжүйесінің өзгеруі; 3. Ақша салуда әрбір мүшеніің заңды бұзбау жауапкершілігі. Толымды серіктестіктің басқару жүйесі барлық мүшелердің жалпы келісім тәртібімен белгілі мүшелік шарт келісімімен іске асырылады. Толымды серіктестіктің мүшесі тіркеу кезінде ортақ капиталдың мөлшері 50 пайыздан   төмен   болмауы   керек.   Қалған   бөлігі   мүшелік   шарттағы   мерзімге   дейін   салыну   талап   етіледі. Орындалмаған жағдайда мүше серіктестікке салынбаған қордың жылдық 10 пайыздық төлем және шығынның орнын толтыруға міндетті. Серіктестік мүшелігінен шыққан тұлға есебі бекітілген күннен екі жыл мерзіміне дейін серіктестіктен жыл бойғы қызметіне басқа мүшелер қатарындағыдай міндеттеледі.  Сенімді серіктестік ұйымдастырушылардың шарт негізінде ғана пайда болып, күшіне ене алады. Мүшелік шарт   барлық   серіктестіктердің   қол   қойылуымен   іске   асырылады.   Сенімді   серіктестік   салымшысы   ортақ капиталға өз қорын енгізуге міндетті. Салымды енгізу салымшыға куәлік берумен расталады. Салымшы құқы: ­ ортақ капиталдағы өз үлесін алу құны; ­ серіктестіктің жылдық бухгалтерлік есебімен таныса алады; СМЖ 3 деңгейлі құжаты Пәннің оқу­әдістемелік кешені ПОӘК 2/5/1.11­2016 1­басылымы ­ ұйымдастырушы шартына шыға отырып, серіктестіктен жыл соңында өз қорын алып,шығып кете алады; ­ ортақ капиталдағы өз үлесін басқа біреуге бере алады. Сенімді серіктестік бір серіктестік және бір  салымшы қалғанға дейін сақтала алады.  Жауапкершілігі шектеулі   серіктестіктерде   ортақ   капитал   емес   тұрақты   капитал,   яғни   нақты   құжаттар   арқылы   үлестерге бөлінген.  Қоғам ұйымдастырушы құжаты болып: ­ ұйымдастырушы шарты (мүшелер қолымен); ­ мүшелердің келісуімен бекітілген жарғы саналады. Тіркелу  кезінде   қатысушы  жарғылық   капиталға   50%­тен   кем   салым   төлемеуі   қажет.   Ал   қалған   50% алғашқы   бір   жылдың   ішінде   төленуі   тиіс.   Бұл   шарттарды   орындамаған   жағдайда   қоғам   өзінің   жарғылық капиталын төмендетуге немесе тартуға міндетті. Бірлестік өзінің кірісі туралы қатысушылардың ортасында оны үлестеуге мынандай жағдайларда құқы бар: ­ барлық жарғылық капитал толық төленбегенде; ­қоғам ммүшесі үлесінің нақты бағасын толық төлеп бітірмегенінше. Қосымша   жауапкершілігі   бар   бірлестік.   Бір   немесе   бірнеше   жеке   тұлғалары   бар   жауапкершілігі шектеулі  бірлестікке  ұқсас  мекемелік  ұйым.  Мұндай  қоғам   мүшелері   өз мүшелеоін  жарғылық  капиталдағы салым бағасының мөлшерінің ортақ жауапкершілікпен көмектесе отырып жүзеге асырады. Ашық   акционерлік   қоғам   (ААҚ)   болып,   қатысушылар   өздеріне   тиісті   акцияны   басқа   акционерлік келісімінсіз тарта алған жағдайда. Бұл қоғам өзіне тән акцияға ащық түрде жазыла алатындай құқыққа ие және оны сақтау қорында еркін сата алады. ААҚ жыл сайын көпшілік назарына бірлестіктің бухгалтерлік балансын, кіріс, шығыс есебіне ұсынып отыруға міндетті.   Жабық акционерлік қоғам – акция тек олардың қатысушылардың ортасынан немесе алдын ала анықталған тұлғаларға   таратылған   жағдайда.   Аталған   бірлестік   акцияға   ашық   түрде   жазылуға   құқы   жоқ   немесе   бөгде инвесторлар   арқылы   басқа   әдістермен   ұсына   алады.   ЖАҚ   акционерлері   аталған   қоғамнан   басқа   таратқан акцияларды сатып алуға құқы бар. ЖАҚмүшелерінің саны 50­ден аспауы керек. Асқан жағдайда бір жыл ішінде ААҚ болып қайта құрылуы керек. Жыл бойы ЖАҚ­тың мүшелері 50­ден төмендесе, заңды түрде таратылады. АҚ­ның жарғылық капиталы акционерлер алған кәдімгі және пурсатты акциялардың нақтылы құынан тұрады Шетел корпорациялық құрылымдардыңқаржысы  Дамыған   индустриалды   елдерде   (АҚШ,   Канада,   Жапонияда)   кәсіпорын   қызметінің   корпоративтік формасы басты орында болып табылады. Корпоративтік топтар қызметінің масштабы туралы келесі деректер дәлелденеді. Қызметкерлердің бағалануы қазіргі  заман бойынша корпоративтік құрылым көрсеткіштеріне  ие болатын 40 мыңға жуық салалар есептелінеді, ол өзіне180 мыңға жуық150 елден филиалдарды қосады. Олар жуықтап ноу–хоу және технологиялар, 80% жуық барлық жаңа техникаға патенттер мен лицензиялар, дамыған елдердің саудасы және өнеркәсіптік өндірістің 50% жуығын шоғырландырады. Корпоративтік құрылымды қалыптастыруға капиталдың шоғырлануы және орталықтануы бастапқы база қызметін   атқарады.   Ван   Хорнның   анықтамасы   бойынша,   «Корпорация   –   бұл   заңмен   шығарылған жауапкершіліктен айырылған кәсіпорын: ол өзіне міндеттемелер ала алады және мүлікке ие бола алады» С.Росс   берілген   анықтамаға   келесі   трактовканы   береді:   «Корпорация­жеке   заңды   тұлға   ретінде негізделген, бір немесе бірнеше жеке заңды тұлғалардан тұратын бизнес». Бизнес ұйымы формасынан басқа корпорацияның негізгі өзгешелігі ол өз меншік иелерінен дербес өмір сүреді.   Шектеулі   жауапкершілік­   жеке   кәсіпкерлікпен   немесе   серіктестікпен   салыстырғанда   қажетті артықшылық. Корпорация өз атынан меншік иелеріне шектеусіз жауапкершілік салмай ақшалай формасында капитал тартуына болады. Демек, корпорацияның наразылығын қанағаттандыру үшін акционердің жеке мүлігін тәркілеу мүмкін емес. Корпорацияның меншік үлесінің құқы акционер капиталының еншісімен расталынады және де көлемде оның акциясыеың бөлігі тән. Бұл акциялар басқа тұлғаларға беріле алады, акционерлік, меншік формасының бір артықшылығы   болып   табылады.   Бұдан   басқа,   басқа   инвесторларға   өз   пакетін   сатудан   жеке   акцияларды ұстаушының шығып қалу жағдайында өз қызметін жалғастыра береді. Осылайша, корпорацияның негізгі ерекшк белгісі­ бірдей үлес мөлшерімен бөлінген жалпы капиталдың бары,   сондай­ақ   корпорация   жауапкершілігін   бөлу   принципі   және   оны   иеленушілер   келесі   позитивті ерекшеліктерге ие болады. Бірінші   ерекшелік   акционерлік   жарғылық   капиталының   қаржылық   ресурстарына   едәір   шоғырландыру мүкіндігін туғызады. Бұл кіші және орта компанияларының күшіне енбейді, масштабы инвестициялық жобаның реализациясын мүмкін етеді. СМЖ 3 деңгейлі құжаты Пәннің оқу­әдістемелік кешені ПОӘК 2/5/1.11­2016 1­басылымы Екінші ерекшелік корпорация тәуекел салу мүікндігін төмендетеді, шектеуулі жауапкершілік принципі акционерлерден   компания   қызметінің   сәтсіз   жағдайында   мүліктік   жауапкершілікті   азайтады.   Пркатикада берілген көрініс белгісі белгілі бір қайшылықтарды туғызада: бірінші жағынан, тәуекелге бекінген алып сатар операциясы, өйткені акционерлер корпорацияның банкроты жағдайында ол тек өз салымын жоғалта алады, бірақ барлық мүлікті емес, екінші жағынан акционердің компанияны басқаруға қатысуы, оған салынған қаражатқа пропорционалды.   АҚ   меншік   капиталына   және   активтерді   рационалды   қолдануда   және   оның   басшылығы қызметіне   тиімді   бақылау   жасауға   мүмкіндік   туғызады.   АҚШ   тәжірибесінде   корпорациялар   ақшалай қаражатарды  қарызға  ала  алады  және меншікке  ие болады,  келісімшартты  тұйықтайды,   жауап  беруші  және институт ретінде шығады. Корпорация серіктестікте генералды және жауапкершілігі шектеулі серіктестік бола алады, сондай­ақ басұа акционерлік компанияның акциясына ие болады. Сондықтан осы ұйымдастыру бизнестің басқа  формасын  ұйымдастырудан  қиын.  Корпорация  қалыптасуы  қатысушы  құжаттарына (келісімшарт және жарғы) дайындықты қосады. Қатысушы шарты мағлұматтар жинайды, қызмет ету мерзімін тосатын корпорация атап қосады. Бизнес мақсаты, басқарушы және иемденушілер аты­жөні, шығаруға рұқсат етілген акция мөлшері, акционерлік капиталдың төленген мөлшері және т.с.с. штат үкіметінің рұқсатын алғаннан кейін оны заңды тұлға ретінде куәландыратын корпорация жарғысын шығарады және оның қызметінің шарты орнатылады.   Бір   корпорацияда   акционерлер   және   менеджерлер   әдетте   әр   түрлі   топ   тұлғасы.   Акционерлер басқарушыны   (директорлар   кеңесін)   таңдайды,   олар   жетекші   менеджерлерді   тағайындайды,ол   акционерлер қызығушылығына байланысты корпорация жұмысын басқара отырып жауап береді.    Егер корпорацияға үстеме меншік капиталы қажет болса, онда ол жаңа акция пакетін шығаруға және инвестор  жақтарына  көңіл  аудартуға  құқылы.  АҚШ  ірі  корпорациялары  (АТТ,  Ceneral  Mootorosжәне  т.б. ) мыңдаған акционерлерге ие.  Капитал ұйымының жүргізуші нысаны болып,холдинг компаниясы жатады. Қазіргі жағдайда холдингтер Батыста барлық қажетті шаруашылықтарды қалыптастырады: өнеркәсіп, көлік,сауда, банк ісі және т.б. берілген ұйым бизнесінің формасы өмір сүруге қабілетті, қозғалмалы және тиімді. Холдинг компаниясы ағылшын сөзінен to hold ­ «ұстау» деген мағынаны білдіреді.   Қазіргі жағдайда іс жүзінде барлық США, АЭ, Канаданың, Жапонияның ірі корпорациялары ұйымның холдинг формасын ие, яғни бақыланатын барлық бөлімшелердің акцияның бақылау пакеті, концерн ішіне кіретін көптеген нысандарында басшылығымен холдинг кіреді,ол корпорацияға басқаруды және туыстықты береді. Холдинг компанисының екі түрі бар: 1. 2. Қаржылық функцияларды және бақылау –басқаруды орындайтын таза холдинг. Көрсетілген функциялардан басқа, қаржылық несие, өндірістік саудамен және т.б. айгалысатын аралас холдинг. Қосылу­бұл тек компанияның бір немесе бірнеше потенцияның біріктіру тәсілі. Егер қосылуға барлық активтер   біріксе,   компания   шартын   қызықтыратын,онда   альянс   бизнестің   ашық   түріне   өз   күшін шоғырландыратын ортақ кәсіпорын болып табылады. Альянстар көптеген нысандарында нарыққа бейімделген келісім мемлекетаралық масшаб операциясына және   ортақ   меншікке   дейін   болып   бөлінеді.Корпоративтік   альянс   формасының   бірі   ортақ   кәсіпорын   болып табылады. Онда нақты бір мақсатқа жету үшін көптеген компаниялар бірігеді Ірі корпорациялардың көбісі ұлттық көлік компаниясы болып табылады және шетел операциясын жүзеге асырады, бұл жерде холдинг ұйым бизнесі өте қажет, өйткені тікелей шетел фирмаларымен қиындайды.  Корпорация қаржысын басқару процесінде оның басқармасы өз алдына көптегенмақсаттар қоюы мүмкін: 1. үлкен қаржылық шығынға және банкроттыққа жол бермеу; 2. бәсекелестік күресте лидер болу; 3. акция құнының өсуімен «фирма бағасының» максимилизациясы; 4. меншік капиталына және саудаға активтердің деңгейін қамтамасыз ету; Басты соңғы жылдары «фирма бағасының максимилизациясы теориясы» үлкен таралымға ие болды. Пайда және тәуекел – корпоративтік қаржыны басқару жүйесіндегі звеноның екі қайнар көзі. Бұл екі параметірлерінің   қатынасы   әр   уақытта   қаржылықменеджердің   нақты   шешімін   қабылдауын   анықтайды.   Олар негізгі екі қайнар көзді шешуге бағытталған:  1.Меншік ( акционерлік компанияны ) капиталды немесе табысты өсіру; 2.Өтімділік сақтау ,яғни корпорацияның ішкі және сыртқы міндеттемелеріе мемлекеттік персонал және портнер (арасында) алдында орындау қабілеттілігі. Қаржы менеджерінің алдында әрқашан да жергілікті тапсырма тұрады – бір жай акцияға жеке алынған шарт дивидендін максимилизациялау. Ғаламдық тапсырма – ұзақ мерзімді тұрақты дивидендке қол жеткізу, капитал айналымын жылдамдық және қаржылық тәуекелден компаняны сақтауды жоғарылату.  Корпорацияның қаржылық саясаты СМЖ 3 деңгейлі құжаты Пәннің оқу­әдістемелік кешені ПОӘК 2/5/1.11­2016 1­басылымы Қаржылық   саясат   –   корпорацияның   белгілі   бір   ұйымдастырылғанқұжаттарымен   техникалық   және стратегиялық мақсаты бағытталған қаржылық жетістіктерді пайдалануын көрсетеді. Мысалы: нарықтағы тауар позициясының нығаюы, сату көлемінің жетістіктері, өзінің капиталы және активте рентабельділігі және табысы, балансты жою және төлем қабілеттілігін сақтау, акционерлер иелігінің өсуі.  Қаржылық саясаттың мазмұны көп шектенген және келесі топтарды қосады: 1. Корпорацияның   қаржылық   тасқыны   концепциясын   оптимальды   өңдеу;   коммерциялық   тәуекелден қорғау жоғары кірістердің үлесін қамтамасыз ету; 2. Орташа   перспектива   (   жыл   және   одан   әрі   ұзартылған   кезең)   және   ағымдағы   период   (   он   күндік ( декада), ай ( квартал)) қаржылық ресурстарды іске асыруда негізгі бағытын айқындау. Бұл жағдайөндірістік тауар   қызметінің   даму   мүмкіндігі   есепке   алынады.   Бәрінен   бұрын   бұл   макроэкономикалық   конъюктураның күйіне жатады ( салық салу, банк пайызының есептік ставкасы, банктерді резевтеу үшін міндетті норма, негізгі құралдарға амортизациялық аударымдар және т.б.) 3. Алға қойған мақсаттарға қол жеткізу бағытталған практикалық іс ­ әрекетін жүзеге асыру ( қаржылық анализ   және   бақылау,   корпорацияны   қаржыландыру   әдістерін   таңдау,   қаржылық   активтер   және   нақты инвестициялық жобаны бағалау және т.б.) Шешілетін есеп негізіне және ұзақтығынан соң, қаржылық саясат, қаржылық стратегия және тактикаға бөлінеді.  Стратегиялық   басқарудағы   қазіргі   заманғы   концепция   басымдылық   бәсекелестігі   және   стратегия бәсекелестігі теорисымен құрылады, өткен ғасырдың 80 ж. АҚШ ғалымы М. Портермен зерттеген.  өндіріс,  маркетинг,  инновация,  кадрлар  қаржы). Қаржылық стратегия стратегиялық басқарудағы бес қызмет ету элементтерінің болып табылады; ­ ­ ­ ­ ­ Корпорациядағы   қаржыны   басқарудағы   объект   капитал   және   ақшалай   тасқын   болып табылады.Демек, қаржылық стратегия – (ұзақ уақыттағы қаржы саясатының курсы), ірі масштабы корпоация есебіне шешім болжайды  және перспективаға  сенген  ұзақ уақыттағы қаржы  саясатының бағыты. Оны өңдеу процесінде   қаржы   дамуындағы   негізгі   тенденциямен   болжамдалады,   партнермен   (жеткізіп   салушылар,сатып алушылар,   кредиторлар,   инвесторлар,   сақтандырушылар   және   т.б),   мемлекеттен   қаржылық   қатынас өндірістерінің принципі белгіленеді,оларды пайдалану концепциясы қалыптасады.  Корпорациядағы қаржылық стратегияны өңдеудің ең басты бағыттарынажатады: 1.Қаржылық­ экономикалық жағдайға талдау және бағалау; 2.Қаржылық саясаты және есепті өңдеу; 3.Несие саясатының өнімі; 4.Амортизациялық саясатты қабылдау, басты капиталды басқару; 5.Несиелік қарыз бен айналым активін басқару; 6.Пайда және өнімді , ағымдағы шығындарды басқару; 7.Баға саясаты; 8.Инвестициялық және дивиденттік саясатты таңдау; 9.Қаржылық жетістіктер және оның нарықтық құнын бағалау; Қаржылық   тактика  ­   өз   уақытындағы   қаржылық   байланыс   ұйымдарын   өзгерту   әдістері   жолымен корпорация дамуындағы нақты этаптың жеке есебін шешуге бағытталған, құрылым бөлімдеріне және шығын түрлерімен ақшалай ресурстарды қайта тарату. Фирма ішіндегі қаржылық жоспарлау келесі оперативті құжаттарды ( айға, кварталға және жылға) өңдеуге қосады. 1.Корпорация толық және оның бөлімшелерінде кіріс және шығыс бюджеті; 2.Қаржылық есептегі қызмет түрлерімен және орталық ақшалай қаражаттар қозғалысының бюджеті; 3. Бюджеттегі баланс беті; 4. Бюджет капиталы. Қаржылық жұмыстың күнделікті тәжірибесінде қаржы менеджерінің алдында әрқашан да қайшылық есеп тұрады: пайда табу және компанияның тұрақты жоюын қолдау. Бір   жағынан,   акционерлердің   игілік   жағдайын   қамтамасыз   ету   есебін   шешу   үшін   қажетті   қол   ақша қаражаттарымен орналасы. Екінші жағынан, табыс табу үшін акция иелеріне дивиденд төленетін, айналымға сол қолма­қол ақшаны немесе жойылған активті қажетті бағыттау. Осы мәселелерді шешукорпорацияның қаржылық менеджер қызметінің басты мақсаты болып табылады. СМЖ 3 деңгейлі құжаты Пәннің оқу­әдістемелік кешені ПОӘК 2/5/1.11­2016 1­басылымы Корпорацияның қаржылық службасының міндеттері.  Қаржылық   менеджменттің   мазмұны, мақсаты мен тапсырмалары Қаржылық   менеджмент   пән   ретінде   ХХ   ғасырдың   60   жылдары   АҚШ   –   та   пайда   болған.   Бұл коммерциялық   ұйымның   шаруашылық   қызметін   қаржыландырудыңпроцестерін,   ұйымды   басқаружүйесін ұсынған. Қаржылық менеджмент даму барысында әзірлейтін мәселелерді елеулі ұлғайтқан – егер олар пайда болған кезде тек қана жаңа фирмалар мен компанияларды құрудың қаржылық мәселелерін және қаржылық инвестицияларды   басқару  мен   банкротқа  ұшыауды   зерделесе   бүгінгі   күнде  қаржылық  менеджмент   мынадай мәселелерге көңіл аударады – қаржылық талдау, инвестициялық менеджмент, тәуекел менеджмент, банкротқа ұшырау қатерікезінде компанияны дағдарысқа қарсы басқару.  Қаржылық менеджмент – корпорацияны басқару жалпы жүйесінің міндетті бөлімі. Бұл жүйе екі бөлімнен басқару объектісі ( басқарылатын қосалқы жүйе) басқару субъектісі (басқаратын қосалқы жүйе) тұрады: ­ ­ Қаржылық   менеджментте   басқарудың   негізгі   объектісі   ретінде   корпорацияның   тұрақты   ақша   ағымы түрінде ұсынылатын ақша айналымы танылады. Ақша айналымын басқару дегеніміз – оның қазіргі және болашақ кезеңіндегі   мүмкіндік   жағдайларын   қарастыру   және   ақша   қаражаттардың   көлемін,   оның   шығыстары   мен кірістерін анықтап білу. Қаржылық менеджменттің субъектісі, яғни басқаратын қосалқы жүйесі болып, қаржылық дирекция мен оның бөлімдері және қаржылық менеджерлер табылады. Қорыта айтсақ, қаржылық менеджмент корпорацияның қаржылықресурстарын   қалыптастыру,   бөлу,   пайдаланумен   және   оның   ақша   қаражаттарының   айналымын ұйымдастырумен   байланысты,   басқару   шешімдерін   әзірлеу   және   іске   асырудың   қағидалары   мен   әдістерінің жүйесін ұсынады.  Корпорацияның қаржылыққызметін тиімді басқару үшін келесі қағидаларды негізге алу керек: 1. Корпорацияны басқарудың жалпы жүйесінің біріктірілуі. 2. Басқару шешімдерін кешенді қалыптастыру. 3. Басқарудың жоғары серпіні. 4. Банк басқару шешімдерін әзірлеудің көпжақты нұсқамаларын қарастыру. 5. Корпорацияны дамытудың стратегиялық мақсаттарына бағдарлану.  1. Кәсіпорындыбасқару мен жалпы біріктірілуі:   Кәсіпорындық   басқару   қандай   қызмет   саласында   болмасын   жүргізіледі,   өйткені   ақша   ағымының қалыптасуына және қаржылық қызметтің нәтижелеріне тікелей және жанама әсер етеді.  2. Басқару шешімдерінің қалыптасуының кешенді сипаты. Қалыптастыру саласындағы басқару шешімдері, қаржылықресурстарды бөлу, пайдалану, ақша қаражаты айналымын ұйымдастыру қаржылық қызмет нәтижесіне тікелей және жанама әсер етуі өзара тығыз байланысты. 3. Басқарудың жоғары серпіні.Қаржылық ресурстарды бөлу. Пайдалану және ақша қаражаттарды оңтайландыру, қалыптастыру саласында сенімді басқару шешімдерін тиімді қабылдау кәсіпорында әрдайым өңдеу және әзірлеу өткен кезең үшін қайталанып отырмайды. Ең алдымен нарықтық экономикаға көшу кезеңіне сыртқы жоғары динамикаға байланысты, біріншіден, қаржылық нарықтың конъюктурасының өзгерісі ретінде. 4. Бөлек басқару шешімдерді әзірлеудің көпжақты нұсқамаларын қарастыру.  Бұл қағиданың жүзеге асырылуы ақша қаражаты айналымын ұйымдастыру мен қаржылық ресурстарды бөлу пайдалануда болмасын мумкіндіктерді ескеру қажет. Бұл кезде критерилер негізінде іске асырылуы керек. 5. Кәсіпорынның дамуының стратегиялық мақсаттарына бағытталу. Басқа бір шешімдерінің жобалары қаншалықты тиімді болғанымен, қаржылық қызмет саласында ағымдық уақытта кәсіпорынның басты мақсатына сай   келмесе,   дамудың   стратегиялық   бағыттарымен   дәл   келмесе   олар   меншікті   қаржылық   ресурстардың экономикалық қалыптасу базасында, келер шақта ішкі көздердің есебінен олар алынып тасталынады. Қаржылық менеджменттің   негізгі   басты   мақсаты   болып   ағымдағы   және   кәсіпорын   меншік   иелерінің   капиталдарының көбеюін қамтамасыз етеді, өйткені басқарушыларының қаржылық қызығушылықтарын іске асыру есебінен.  Негізгі мақсатын жүзеге асыруда келесі міндеттерді шешу қажет. 1.Алдағы   кезеңдегі   даму   мақсаттарына   сай   жеткілікті   қаржы   ресурстары   көлемінің   қалыптасуын қамтамасыз ету. 2.  Кәсіпорындардың  негізгі бағыттары  бөлігіндегі  қалыптасқан  қаржылық ресурстар  көлемінен тиімді пайдалануынан қамтамасыз ету.  3. Ақша­қаражаттар айналым оңтайландыру.  4.   Қарастырылып   отырған   қаржылық   тәуекелділік   деңгейіндегі   кәсіпорындардың   табысын максимилизациялауды қамтамасыздандыру. 5. Табыстың қарастырылған деңгейіндегі қаржылық тәуекелділікті минимилизациялауды қамтамасыз ету. СМЖ 3 деңгейлі құжаты Пәннің оқу­әдістемелік кешені ПОӘК 2/5/1.11­2016 1­басылымы 2. Қаржы­ несиелік шешімдер қабылдауда қаржылық­экономикалық есептеулердің математикалық  негіздері Ақшаның уақыттық құнлығының түсінігі компания капиталының казіргі және болашақтағы өспелі құны.  Дисконттау және компандтеу.  Саудалық пайыздардың жай және күрделі ставкалары жай және күрделі есептеу ставкалары.  Турлітиптегі проценттік ставкалардың эквиваленттілігі.  Қаржылық шешімдер қабылдауда ақшаның инфляциялық құнсыздауның есебі. Аннуитеттер бағалы қағаздар бойынша дивиденттер мен проценттер .  Бағалы қағаздармен операциялардың табыстылығы.  Каржылыққұралдарды бағалау акция мен облигациялар.  Таза келтірілген құн.  Қаржылық   нарықтағы   корпоративтік   бағалы   қағаздардың   курстық   бағасын   анықтаушы факторлар. Бағалы   қағаздар  нарығы  басқа  нарықтардан  өзінің  тауарының  айырмашылығыменерекшеленеді.   Бұл   – жеке   меншік   тұтыну   және   табыс   табу   құқығы.   Берілген   тауар   өзіндік   құнының   болмағанына   қарай,   үлкен нарықтық бағамен сатылуы мүмкін. Бұл бағалы қағаздардың өзіндік номиналымен байланысты, өндіріске немесе кәсіпорынға салынған нақты капиталымен байланысты. Егер бағалы қағазға айтылғаннан баға жоғары болса, онда нарықтық бағасы  номиналын жоғарылатады. Бағалы қағаз номиналының нарықтық бағадан ауытқуы «жалған капиталдың» пайда болғанын көрсетеді. Ол нақты капиталдың құжаттық негізі болып табылады. Жалған капиталдың бағасы екі кілттік факторлармен анықталады: ­капиталға сұраным мен ұсынымдардың қатынасымен; ­бағалы қағаздардың капиталданған пайда көлемімен. Жалған капитал бағасы бағалы қағаздардан түсім көлемі мен ұсынымының капитал сұранымының өсуіне тікелей   пропорционалды.   Капитал   ұсынымының   жоғарылауы   оның   сұранымы   мен   мемлекеттегі   банктік процентке кері пропорционалды. Сондықтан жалған капитал жиі нарықтың өзгешеліктеріне қатысты. Осыдан жалған   капитал   деп   –   нақты   капитал   нарығын   айтамыз.   Бұл   капиталды   инвестициялауға   байланысты.   Бұл процесс капиталдың төменгі түсімінен жоғарысына ауысуына жатады. Егер берілген тауарға сұраным өссе, онда оған   деген   баға   өседі,   оларды   өндіруден   табыс   көбейеді.   Бағалы   қағаздар   берілген   механизмнің   жұмысын қамтамасыз   ету   қаражаттары   болып   табылады.   Олардың   көмегімен   корпорацияның   және   тұлғалардың   бос капиталы жұмылдырылады қаржылық құралдары сату­сатып алу арқылы қоғамға қажетті бағытқа бағытталады. Осыдан қоғамдық өндіріс структурасының пайда болуы көрсетіледі, сонымен қатар тапшылықсыз экономика пайда   болады.   Практикада   бағалы   қағаздарға   деген   сұраным   инвесторлар   жағынан   келесі   факторлардың әсерімен қалыптасады: ­табыстар­дивиденд қалпында, процент жәнеқүрстық өсім бағасымен түсім әкелуімен көрсетіледі; ­тәуекел көлемімен­белгілі бір қаржылық шығындар болуымен; ­ өтеу пайыздығымен­иемденушіге ақшалайқаражаттар алуымен байланысты; Қаржылық инвестициялау процесінде баға құрайтын факторларды үш топқа бөлуге болады: 1. зерзаты (объектілік) 2. спекуляциялық (нарықтық) 3. субъектілік Зерзатты   факторлар   қаржылықнарықта   макро­микродеңгейлерде   көрінеді.   Макроэкономикалық факторларға келесілер жатады: ­мемлекеттіңэкономикалық тұрақтылығыменперспективті өсімі ; ­ішкі жалпы өнім (ІЖӨ) құрылымында жинақ пен ипайдалану қатынасы ; ­мемлекеттікқарызкөлеміжәнеоның ішкі жалпы өнім үлес салмағы; ­корпорацияға деген салықтық ауыртпашылық және қарыздық пайыз ставкасы; ­мемлекеттің инфляция қарқыны; Алып сатарлық факторлар құрамынан келесілерді ажыратуға болады: ­бағалы қағаздарды сатудың «бағдарламасы» көлемі; ­қор нарығындағы «жиынтық қысқа жайғасымның» жағдайы; ­корпорацияның өз акцияларын сатып алуы; СМЖ 3 деңгейлі құжаты Пәннің оқу­әдістемелік кешені ПОӘК 2/5/1.11­2016 1­басылымы Бағдарламалы   сауда   акция   курсы   мен   оларға   деген   фьючерстік   бағалардың   арасындағы   өзгерістер алынған капиталды айқындайды. Бұл фактор акцияның биржалық сатылымына қосымша тұрақсыздық әкеледі.  Жиынтық   қысқа   жайғасым   мерзімге   сатылған   акция   көлемін   көрсетеді.Егербұлкөрсеткішжоғарыласа, ондакөптеген   инвесторлардың   бір   мерзімде   акция   курсының   төмендеуіне   қатынасын   көрсетеді.   Бұл   жағдай бағалы қағаздардың биржалық сатылымына тұрақсыздық әкеледі. Кәсібиқатысушылардың қызметі үш лицензия түрімен бекітіледі: ­бағалы қағаз нарығына қатысушының кәсіби лицензиясы; ­тізім жүргізу қызметін жүзеге асырудағы лицензиясы; ­қор биржасының лицензиясы; ҚР   қор   нарығында   реттеу   зерзаттары   болып,   келесіқызмет   түрлері   табылады.   Брокерлік   реттеу, бағалықағаздармен(нар) азаматтық құқықтық келісімдер жасаумен, келісім шартпен немесе тапсырма   берумен,   сонымен   бірге   келісім   шарттағы   комиссионердің   жоқтығы   негізінде   келісімді жүргізудекөрінеді.Келісімдер, клиент тапсырмасымен жүргізілетіндері,барлықжағдайлардаброкердің диллерлік операцияларымен   салыстырғанда   бірінші   атқаруға   жатады,   брокердің   немесе   диллердіңқоса   атқаруда. Диллерлік(реттеу)   қызмет   өз   атынан,   өз   қаржысына   бағалы   қағаздарды   сату­   сатып   алубағаларынжариялай отырып,   келісімдер   жүгізуші.   Диллерзаңдытұлғаболуымүмкін,(мысалға,коммерциялық   банк),   коммерциялық мекеме болып табылады.Бағалықағаздарды басқарудағықызмет заңды тұлғалармен немесе жеке кәсіпкерлермен сенімді қызмет мерзімімен өз атынан және сыйақы негізінде жүзеге асырылады. Сенімді қызмет басқаруларды барынша қосады: ­бағалы қағаздармен;  ­бағалы қағаздарға салуға арналған, ақшалай қаражаттар; ­ақшалай қаражаттармен және бағалы қағаздармен, қаржылық құралды басқару процесінде алынған. Нарықтыңкәсібиқатысушысы, қызметіменайналысушыҚР нормативтікактілеріменжәнеклиент келісімімен анықталады. Егер басқарушы клиентіне шығын келтірсе, өзінің шоты тұрғысынан барлық шығындарды өтеуге міндетті. бағалықағаздарды басқару       Депозитарист­ қолданушы бағалықағаздардысақтаунемесеоларғадегенқұқықты есесптеу тұрғысынан.Депозитаристжәнедепонентарасындағыбайланыс   депозитарлік   келісім   шартпен   реттелінеді.   Ол жазбаша түрде болады. қызметтерін   депозитарист тұлға,         Эмиссиондабағалықағазсертификаты­құжатэмитенттен   міндеттемелердің   орындалуын   талап   ете   алады. Депозитаристбағалықағаздариемденушісініңтізілім кіріспесі құрылымында немесебасқа депозитарида тіркелуге құқылы. Депозитарист инвесторлар табылады,келісімдердіңнегізгікөлемінбағалы   қағаздармен   жасаушылар.   Депозитаридің   клиенттік   базасының мінезі мен бағытын ескере отырып, ең үлкен топқа қосааламыз­ есептікжәнекастодиалды.  тұтынушыболыпинституционды қызметтерін       Кастодиалды   депозитарии   өзінің   атауын   ағылшын   терминнен   алды   «қамқорлық»   (custody).   Олардың айырмашылығы инвесторларға қызмет көрсету,дербестегенкелісімдернегізіндежүргізу болып табылады. Депозитариитүрінеқарамастан үшбасты бөлімшелердіқосады:клиентпен жұмыс, келісімдер және есеп  айырысу;корпоративтікқызмет  және айырысуды салыстыру бойынша. ұйымдастырушылыққұрылымы оның       Бағалы   қағаздар   иемденушілерініңреестрдікіргізуқызметі   өңдеуді, мәліметтердісақтаужәне ұсынуды жиынтықтайды. Бұл қызметпен тек қана заңды тұлғалар айналысуға құқылы (   реестрұстаушыларынемесетіркеушілері).Тіркеуші,   системаға   кіргізілген   реестр   жүргізуші   бағалы қағаздарэмитентін иемденуші, олармен келісім жүргізуге құқысыз.    фиксацияны,   жиынды, Реестр   ұстаушысы   болып,   эмитентнемесеқор   нарығының   кәсіби   қатысушысы   бола   алады.   Егер иемденушілер саны 500­ден асса, реестр ұстаушысы болып, мамандандырылған (кәсіпорын)ұйымкеледі, олқор нарығының кәсібиқатысушысы.  Реестрдіжүргізу  құрылымынакіретінмәліметтерді  жинауды,  регистратор  басқа регистраторға бере алады. Реестр бағалы қағаз иемденушілерінің сандық көрсеткішінің тізімі, сонымен бірге номиналдық құны және оларға   тиесілі   бағалы   қағаздар   категориясыныңтізімін   көрсетеді.Атаулыбағалықағаз   иемденушілері   мен номиналды ұстаушыларыреестрдіжүргізу системасына мәліметтерді беру құқықтарынұстауғатиісті.  Қор   биржасыболып   ұйымдастыруқызметінбасқақызмет   түрлеріменқоспайтын   сатуды   ұйымдастырушы табылады.Қор нарығында сатуды ұйымдастырушы клиент үшін келесі мәліметтерді алуы тиіс: ­нарық қатысушысының сатылымға жіберілу ережесі; ­бағалы қағаздардың сатылымға жіберілу ережесі ; ­(листинг) келісім қорытындысы немесе салыстыру ережесі; ­келісімнің орындалу және тіркелу ережесі ; СМЖ 3 деңгейлі құжаты Пәннің оқу­әдістемелік кешені ПОӘК 2/5/1.11­2016 1­басылымы ­бағамен айла­ шарғы жасауды шектеу ережесі; ­қор нарығында қызмет көрсету кестесін ұсыну; ­көрсетілгент ережеге енгізу туралы реттеме;  ­сатылымға жіберілген бағалы қағаздар тізімі. Сатылымды ұйымдастырумен жаслған әркелісім, қызығушылық көрсеткен тұлғаға мәліметтер береді ­келісім жасау күні мен сағаты; ­бағалы қағаздар атауы; ­бағалы қағаздардың мемлекеттік тіркеу номері; ­бір бағалы қағаз құны және жалпы саны. Қорбиржасысатылымныңөтужәне қайдаөтетіні,уақыты туралы, бағалы қағаз тіркелімі және (котировка) баға берілімі туралы сатылымның көпшіліккежариялануын жәнежариялануын қамтамасыз етуге тиісті.  Бағалы   қағазсұранымменұсынымдысалыстырунәтижесі   тұрақты   баға   болып   келеді,   олар   бойынша қаржылыққұралдар   сату   сатыпалынуыжүргізіледі.   Қорбиржасындағы   сатылым"екі   жақты   аукционды "көрсетеді.Егержайаукциондабірғанасатушы   менбірнеше   сатып   алушы   болса,   онда   қор   биржасындағы   сатып алушылар қаржылық құралдарды иемдену үшін өтініш беріледі, ол сатушылар­өткізугеұсынымжасайды.Баға бір акцияға   деген   есеп   бойынша   беріледі,бірақбазистікоперациялықөлшемболып,   100   акцияны   қосатын   "толық топтама" келеді.  АҚШ­та қор биржасында (келесі) бағанышектеужайғасымы негізінде бұйрықтың келесі сынаптамалары қолданылады   1. Нарықтық бұйрық (market order) –ағымдағы түсімі көп бағаға акцияның қандай да бір түрін сату, сатыпалутуралыбұйрық, яғни акцияны төмен бағамен сатып алу немесе жоғары бағамен сату.   2. Лимит бұйрығы(limit order) – акцияныкелісілгенбағаменсату,сатып алуғабұйрық, яғни минималдысату құны немесе максималды сатып алу құны.Егерберілгенлимитжетілмесе,онда брокермен бұйрық орындалмайды.    3.   Аралық   буын   бұйрығы   (стоп­приказ­stop­lossorder)­   Акцияны   сатусатып   алынуын   солуақытта, егербағабұйрықта.   Көрсетілген  деңгейдеболса,брокергебұйрық  беру.  Инвесторлар брокерлерінебір  күнге,  бір демалысқа,бір айға бұйрықберугеқұқылы  4.«Күшін жойғанға дейінгі » бұйрық оның жүзеге асырылғанынша жүргізіледі (немесе күшін жойған).   Бағалы   қағаздардың   биржалық   бағамын   қалыптастыру   барлық   әлем   биржасында   келесі   бес   ережені ұстанады  1.Анықталатын биржалық баған әруақытта максималды келісім саны жүгізілуіне байланысты болады.  2.Барлық өтініштер, "еңжақсыкурстар"көрсетілгендері, бірінші баға ұсынылымыкезінде жүргізіледі.  3.Барлықөтініштер,максималдыдеңгейқұнысатыпалуда немесе минималдысы сатуда жүргізілу мазмұны;   4.Барлық өтініштер,олардабағакелтірімді,максималдыққа жақындайтындарсатылымда,жеке­жеке(сатыла алады) өткізім алады;   5.Барлық   өтініштер,   анықталғанбағамнан   төменбағалар   көрсетілген   сатып   алынғанда, (реализацияланбайды)өткізілмейді. 3. Корпорацияларды ңнегізгі капиталы. Негізгі қапиталтүсінігі, оның құрылымы және корпорация қаржысын ұйымдастырудағы ролі. Негізгі құралдардың материалдық емес активтермедің, аяқталмаған капиталды құрылыстың, ұзақ мерзімді инвестициялардың экономикалық табиғаты, құрамы және құрылымы.  Негізгі капиталды бағалау әдістері.  Бастапқы, қалпына келу, жойылу және қалдық құндар негәізгі қорларды қайта бағалаудың мәні.  Амортизация   ,   оның   аударылуы   және   негізгі   капиталды   жаңартудағы   рөлі.  Амортизацияны   аудару әдістері. Корларды қолдану тиімділігінің қөрсеткіштері.  Корпорацияның инвестициялық қызметінің қаржылық аспектілері, жинақтардың мәні жәнеинвестициялар мен инвестициялық қызметінің экономикалық мазмұны.  Қазақстандағы   қазіргі   кездегі   корпорациялардыңинвестициялық   саясатының   ерекшеліктері.   Капитал салымдары негізгі негізгі капиталды ұдайы өндіру тәсілі ретінде.  Инвестициялар түрлері­ тікелей,нақты; портфельдік және венчурлық инвестициялар.  Негізгі   қорларды   жөндеуді   қаржыландыру   инвестицияларды   негізгі   қорларға   және   материалдық   емес активтерге қаржыландыру қөздері. Негізгі   құралдар   менматериалдық   емес   активтердің   экономикалық   табиғаты.Корпорация жүйесіндегі негізгі құралдар дегеніміз ­ өндірісте ұзақ уақыт бойы /бір жылдан астам уақыт/ пайдаланылатын өзінің бастапқы заттай нысанын /пішінін, түрін/ сақтай отырып, құнын шығарылған өнімге, орындалған жұмысқа, СМЖ 3 деңгейлі құжаты Пәннің оқу­әдістемелік кешені ПОӘК 2/5/1.11­2016 1­басылымы көрсетілген   қызметке   біртіндеп   бөліп­бөліп   есептелген   амортизациялық   аударым   мөлшерінде   ауыстыратын еңбек құралдарын, яғни материалдық активтерді айтады. Негізгі   құралдарға   –   қозғалмайтын  мүлік,   жер   учаскелері,   үйлер   мен   ғимараттар,   өткізгіш   тетіктер, машиналар   мен   жабдықтар,   өлшеуіш   және   реттеуіш   аспаптары   мен   құралдары,   есептеуіш   машиналар   мен техникалары және олардың бағдарламалық құралдары, көлік тасымалдау құралдары, аспаптар, өндірістік және шаруашылық құрал­жабдықтары, өнім және жұмыс малдары, көп жылдық көшеттер, шаруашылықтыңішкіжолы, тағы да басқалар жатады.  Негізгі құралдарды – халық шаруашылығының салаларына қарай топтастырған кезде олардың қатысуымен шығарылған   өнімдердің,   болмаса   орындалған   жұмыстармен   қызметтердің   шаруашылықтың   қай   түріне жататындығы негізге алынады. Егер шаруашылық субъектідегі негізгі құралдардың бәрі тек қана субъектінің негізгі   шаруашылығының   түріне   ғана   қызмет   істейтін   /жасайтын/   болса,   онда   бұл   субъектідегі   негізгі құралдардың барлығы түгелімен сол шаруашылық субъектінің атқаратыын қызметі саласындағы топқа жатады. Мысалы: өнеркәсіптік кәсіпорындағы өнеркәсіп өнімдерін өндіру процесіне тікелей байланысты негізгі құралдардың барлығы халық шаруашылығының өнеркәсіп саласына жатады.  Егер корпорацияның балансында осы субъектінің негізгі қызметінен басқа салаларында қызмет атқаратын өндірістері мен бөлімшелері болса, онда осы бөлімшелер өндірістің атқаратын қызметтерінің сипатына сәйкес келетін халық шаруашылық саласы қызметі түріндегі топқа жатады.  Негізгі құралдар алдына қойған мақсатына және атқаратын қызметтеріне қарай мына топтарға бөлінеді: 1.үйлер /тұрғын үй, кеңсе үйі, қойма/ 2.ғимараттар /көпірлер, жасанды қоймалар/ 3.өткізгіш тетіктер /жұмыс машиналары, энергиябөлетін тетіктер, құбырлар/ 4.машиналар   /бумен   жұмыс   істейтінжәне   іштен   жанатын   двигательдер,   электроаппараттық трансформаторлар, көтергіш крандар, монометрлер, таразылар/ 5.тасымалдау құралдары /жолаушылар мен жүк таситын машиналар, көлікке тіркемелер/ 6.құрал­саймандар мен жабдықтар /шкафтар, бактар/ 7.шаруашылық құрал­жабдықтары /диван, сейф/ 8.жұмыс және өнім малдары; 9.көпжылдық өсімдіктер мен көшеттер; 10. жерді өңдеуге жұмсалған күрделі шығындар; 11. басқа да негізгі құралдар /кітапхана қорлары және тағы басқалары/ Негізгі құралдар кімнің меншігінде, иелігінде екендігінде қарай меншіктік, яғни кәсіпорынның өзіне тиісті және уақытша жалға алынған болып екіге бөлінеді. Қазіргі кезде пайдалану барысына қарай негізгі құралдар жұмыс істейтін, жұмыс істемейтін және сақтауда тұрған деп үш топқа бөлінеді. Жұмыс істейтіндерге өндіріс процесіндегі, яғни қолданыстағы негізгі құралдар жатады. Жұмыс істемейтін негізгі құралдардың қатарына тоқтатылған, белгілі себептермен басқа да жаққа әзірге беріле қоймаған басы артық жабдықтар жатады. Сақтауда тұрған негізгі құралдардың қатарына келешекте, яғни алдағы уақытта тозып немесе басқа да жағдайларға  байланысты  істен  шығатын  негізгі  құралдардың  орнына пайдалануға  арналған  құрал­жабдықтар жатады. Материалдық активтер сатып алыну мақчсатына қарай төмендегідей үш топқа бөлініп есептелінеді: ­ негізгі құралдар ­ тауарлы­материалдық қорлар ­ қаржылық инвестициялар Мысалы,   корпорацияның   қызметін   атқару   барысында   қажет   болып   табылатын   өзінің   пайдалану мақсатында сатып алынған көлік құралының негізгі құралдар құрамында есептелінсе, ал сату үшін сатылып алынған  көлік  құралдары  тауарлы­материалдық  қорлар  құрамында есептеледі.  Корпорацияның  өз қызметіне пайдалануы үшін емес, ұзақ мерзімді қаржы салымы мақсатында алған жер учаскелері мен үйлері қаржылық инвестициялар ретінде есептеледі. Негізгі құралдардың тозуы және оларды бағалау маңыздылығы. Корпорациядағы   негізгі   құралдар   өндіріс   процесінде   бірте­бірте  тоза   бастайды,   яғни   өзінің   бастапқы сапасын жоғалтады. Олар белгілі бір уақыт өткеннен кейін жарамай қалады да, бұл құралдардың орнына жаңа негізгі құралдарды алуға түра келеді.  Негізгі құралдардың тозуын табиғи және сапалық тозу деп екіге бөледі. Негізгі құралдардың табиғи тозуы олардың   материалдық   жағынан   тозуы   болып   табылады,   яғни   жұмыс   істеу   процесінде   машиналар   мен құралдардың жеке бөлшектерінің қажалып, үйлер мен ғимараттардың тозығы жетіп құлайтындай дәрежеге жетуі. Негізгі құралдардың сапалық тозуы олардың толық табиғи тозуы жетпей­ақ құнсызданып, өндірістің даму СМЖ 3 деңгейлі құжаты Пәннің оқу­әдістемелік кешені ПОӘК 2/5/1.11­2016 1­басылымы процесінен   кейін   қалуы,   яғни   активтердің   ғылым   мен   техника   дамуының   бүгінгі   күнгі   талаптарына   сәйкес келмейтін жағдайда болуынан пайда болады. Негізгі   құралдардың   сапалық   тозуының   бірінші   себебі   ­   өндіріс   салаларында   ғылыми   техникалық прогресстің өсуіне байланысты еңбек өнімділігінің өсуі болып табылады. Еңбек өнімділігі өскен сайын белгілі бір дайын бұйымды, құрал­жабдықты және т.б. өндіруге кететін қажетті уақыт азаяды да оның құны соғұрлым төмендейді.   Сөйтіп,   еңбек   өнімділігінің   өсуіне   байланысты   жаңа   құрал­жабдықтардың   бағасы   бұрын   сатып алынған   осындай   негізгі   құралдардың   бағасына   қарағанда   арзан   болады.   Мұндай   жағдай   корпорацияларына қымбат   және   тозыңқырағанмашиналар   мен   көліктердің   құрал­саймандардың   және   т.б.   негізгі   құралдардың орнына арзан әрі сапасы жоғары негізгі құралдарды сатып алуды тиімді етеді. Негізгі құралдардың сапалық тозуының екінші себебі ғылыми техниканың өркендеуіне байланысты толық жетілген,   өнімділігі   жоғары   әрі   тиімді   негізгі   құралдардың   пайда   болуына   байланысты.   Корпорацияларда өнімділігі   төмен   негізгі   құралдардың   орнына,   техникалық   жағынан   жетілдірілген   тиімділігі   жоғары   негізгі құралдарды   пайдалану   әр   уақытта   тиімді   болып   табылады.   Сондықтан   өнімділігі   жоғары   машиналар   мен құралдардың пайда болуы және олардың бағасының арзандауы бұрынғы пайдаланып келген негізгі құралдапрдың сапалық   тозуына   әкеліп   соқтырады.   Барлық   корпорациялар   қандай   меншікте   болса   да   өздерінің   негізгі құралдарының тозу дәрежесін анықтап және оны есептеп отырады. Корпорацияларда негізгі құралдарды есептеудің келесі әдістері қолданылады: ­ құнды бірқалыпты есептен шығару әдісі; ­ құнды орындалған жұмыстың /өндірілген өнімнің/ көлеміне тепе­тең мөлшерде есептен шығару әдісі /өндірістік әдіс/; ­ жылдамдатып есептен шығару әдісі:  а/ қалдық құнының кемуі /қалдықты азайту/ әдісі; ә/ сандардың жиынтығы бойынша құнын есептен шығару /куммулятивтік әдіс/ әдісі; Мысалы: /түзу сызықты әдіс бойыншаамортизацияны есептеу/ Құны 200 мың теңге болатын, қолдану мерзімі 5 жыл болатын обект есепке алынды дейік. Жылдық амортизациялықаударым нормасы 20 пайыз /1/5/* 100%/Амортизациялық аударымның жылдық сомасы40 мың теңге /200*20/100/Келесі кестеден ол мәліметтерді көруге болады: Есептзеңдегі қалдық Амортизация нормасы, Амортизация нормасы, құны, мың тг 200 160 120 80 40 % 20 20 20 20 20 мың тг 40 40 40 40 40 Есепті кезең соңындағы қалдық құны, мың тг 160 120 80 40 0 Келесі   мысал,   объектінің   пайдалы   қолдану   жылының   сомасы   бойынша   құнын   есептен   шығару /куммулятивтік/   әдісі   бойынша   амортизация   есептейміз.   Құны   200  мың   теңге   болатын   негізгі   құрал   есепке алынды дейік. Тиімді қолдану мерзімі 5 жыл.Тиімді қызмет етуінің сомасы 15 жыл. /1+2+3+4+5/Бірінші жылы амортизация көлемі 33,3/5/15/*100/ екінші жылы /4/15/, үшінші жылы /3/15/, төртінші жылы /2/15/, бесінші жылы / 1/15/.Ол мәліметтерді келесі кестеден көре аламыз: Есепті кезең басындағы қалдық Амортизация нормасы, % Амортизация сомасы, мың тг құны, мың тг 200 133,4 80,06 40,06 13,40 Жиыны: 33,3 26,67 20 13,33 6,67 66,6 53,34 40 26,66 13,40 200 Бұл әдістің тиімділігі мұнда жылдан жылға амортизация нормасы төмендей береді, ал бұл өз кезегінде өнімнің өзін,дік құнының төмендеуіне ықпал етеді. Негізгі құралдар  корпорациялардабастапқы  құнымен,  баланстық  құнымен,  ағымдағы құнымен,  қалдық құнымен және келісілген құнымен бағаланады. Негізгі құралдардың бастапқы құны – ол активті салуға, сатып алуға, әкеліп жеткізуге, орнатуға кеткен СМЖ 3 деңгейлі құжаты Пәннің оқу­әдістемелік кешені ПОӘК 2/5/1.11­2016 1­басылымы шығындардан, сондай­ақ сатып алу барысында төленген салық сомаларынан, құрылысты салу кезінде алынған несие үшін төленетін пайыз сомалары мен бұл құралды белгілі мақсатқа пайдалану үшін жұмыс жағдайына тікелей байланысты кез­келген шығындардың жиынтығынан тұрады. Негізгі құралдардың ағымдағы құны – бұл корпорацияның белгілі бір уақыттағы яғни бүгінгі күнгі негізгі құралдың нарықтық бағасы болып табылады. Негізгі құралдардың баланстық құны – бұл корпорацияның бухгалтерлік есебінде немесе қаржылық есеп беру   ақпараттарында   көрсетілген   негізгі   құралдардың   бастапқы   құнынан   жинақталған   тозу   сомасын   алып тастағандағы қалғанқұны болып табылады. Негізгі құралдардың қалдық құны – бұлнегізгі құралдардың пайдалану мерзімі аяқталғаннан кейін оны бұзу,   жоюдан   алынған   іске   жарамды   бөлшектерінің   құнынан   объектіні   есептен   шығаруға   байланысты жұмсалатын келешектегі шығындарды алып тастау арқылы анықталады. Негізгі құралдардың келісілген құны – бұл кез­келген екі жақтың, яғни негізгі құралдарды сатушы мен алушының арасындағы келісілген құн болып табылады. Корпорация инвестициялық қызметінің қаржылық аспектілері.  Кез­келген   корпорацияның   коммерциялық   және   өндірістік   қызметі   қалыптасатын   инвестициялардың көлемі және түрімен тығыз байланысты болады. Сондықтан халық шаруашылығының динамикалық дамуы және тұрақтануы инвестициялықө қызметтің активті қызмет жасауымен түсіндіріледі.Бұл процесстегі негізгірольді қаржылық және ақша­несиелік саясатты қалыптастыра отырып және инвестициялық процессті өңдей отырып мемлекет аткарады    «Инвестиция» термині латынның «invest» сөзінен аударғанда «салым салу» деген мағынаны білдіреді. Басқаша айтқанда, инвестиция – бұл капитал салымын оны ұлғайту мақсатында салымсалу болып табылады. Салынған   капитал   салымының   өсіміміндетті   түрде   инвесторлардың   инвестициялауының   ағымды   кезеңіндегі жекеменшік  қорларының   шығындарын,  инвесторлардың   тәуекелділік   деңгейін  марапаттауғажәне   инфляцияға байланысты жоғалтуларды жабуға жеткілікті болуы тиіс. Инвестициялар кәсіпкерлік қызметтің объектілеріне салынатын барлық мүліктік және материалдық емес құндылықтарды   сипаттайды,   оның   нәтижесінде   инвестициялық   қызметтен   пайда   алынады   немесе   қоғамның дамуына белгілі бір пайдалы тиімділік әкеледі. Корпорацияның   активтеріне   салынатын   инвестициялар   корпорацияның   бухгалтерлік   балансында   сол жағында, ал оларды қаржыландыру көздері/жекеменшік және заемдық құралдар түрінде/ ­ оң жағында, яғни пассив бөлімінде көрсетіледі. Инвеситициялық тауарларды тепе­теңдік бағамен сату және сатып алуды қалыптастыратын арнайы сала инвестициялық нарық деп аталады. Инвестициялық тауар түріне келесілер жатады: ­ жылжитын және жылжымайтын мүліктер; ­ ақша   құралдары,   мақсатты   банктік   салымдар,   акциялар,   облигациялар   және   тағы   басқа   да   бағалы қағаздар; ­ мүліктік құқық, авторлық құқық, лицензия, патенттер, Ноу­хау, бағдарламалық өнімдер, тәжірбие және материалдық емес құқықтар; ­ жерді және басқа да табиғи ресурстарды қолдануға құқық және тағы басқа да мүліктік құқықтар; Корпорацияның   негізгі   құралдарына   салынатын   инвестициялар   капиталсалымы   түрінде   қалыптасады. Капитал салымына жаңа құрылыс, өндірісті кеңейту, реконстоукциялау, құралдар мен машиналарды өндіру және тағы басқа шығындардан қалыптасады. Инвестициялық қызмет – кез­келген корпорациядағы қорлардың жеке айналымдылығының негізі болвып табылады. Инвестициялардың корпорациядағы айналымдылығын келесі схемадан көруге болады: И – Ти ­­­Ө ­­Ті – Аі= C, V, m С = С1, С2 ,С2, m = ЖҚ ЖҚ = ЖҚ1, ЖҚ2 мұндағы: Ти­ инвестициялық тауарлар НК – негізгі капитал /негізгі құралдар/ АК – айналым капиталы /айналым құралдары/ ЖК – жұмыс күші Ө ­ өндіріс фазасы  Ті – инвестициялық айналымның тауарлы базасы Аі – инвестициялық айналымның ақшалай базасы С – толықтыру қорлары СМЖ 3 деңгейлі құжаты Пәннің оқу­әдістемелік кешені ПОӘК 2/5/1.11­2016 1­басылымы С1 – материалдық шығындарды , яғни өндірістік шығындарды толықтыруға арналған шығындар С2 – амортизациялық аударымдар V – еңбек ақы қоры, мемлекеттік бюджеттен тыс қорларға аударымдар  m – таза табыс ЖҚ – таза пайдадан және амортизациялық аударымдардан қалыптасқан жинақ қоры ЖҚ1 – пайдаланылған капиталды толықтыруға бағытталған жинақ қоры ЖҚ2 – жаңа инвестицияларға пайдаланылатын жинақ қоры Инвестициялық   цикл   /кезең/   ­   инвестициялық   қызметтің   бір   айналымы   болып   табылады.   Кез­келген мемлекетте корпорациялардың инвестициялық қызметін ынталандыру үшін арнайы бағдарламалар қалыптасады. Көбінесе   оларға   арнайы   салықтық   –амортизациялық   преференциялар   беріледі   /табыс   бойынша   салықтық жеңілдіктер немесе амортизация нормасына жеңілдіктер/. Инвестициялық қызмет объектілері келесілер болып табылады: ­ өндірістік   және   өндірістік   емес   бағыттағы   жаңа   салынатын   немесе   реконструкцияланатын   негізгі құрылдар, сондай­ақ, халық шаруашылығының барлық саласындағы айналым активтері; бағалы қағаздар, яғни қаржылық инвестимциялар; заңды және жеке тұлғалардың банкке мақсатты ақша салымы; ғылыми – тхникалық өнім және тағы басқа да материалдық емес активтер; ­ ­ ­ Инвестициялық қызмет субъектілері: ­ ­ жұмыстарды орындаушылар /мердігерлер/; ­ ­ инвесторлар; инвестициялық қызмет объектілерін қолданушылар; тауарлы материалды  құндылықтарды, құрал­жабдықтарды, құрылысқа арналған жобалық өнімдерді тасымалдайтын жабдықтаушылар; ­ мемлекеттік   емес   қаржылық   делдалдар   /коммерциялық   және   инвестициялық   банктер,   сақтандыру компаниялары, инвестициялық қорлар, қор биржалары және тағы басқалар/; халықаралық қаржылық ұйымдар; ­ Корпорацияның инвестициялық саясаты олардың инвестициялық стратегиясының белгілі бір бөлігі болып табылады.  Инвестициялау стратегиясы корпорацияның инвестициялық қызметінің ұзақ мерзімді жүйесін сипаттайды. Бұл жүйенің міндеті осы инвестицмиялық қызметті дамыту, кеңейту және оған жету үшін неғұрлым тиімді жолдарды табу болып табылады.  Инвестициялық саясатты өңдеу кезінде ҚР­ның экономика министрлігімен нұсқау берілетін келесі негізгі принциптерді қалыптастыру қажет: ­ қарастырылатын инвестициялардың экономикалық, әлеументтік және ғылыми­техникалық максималды тиімділіне жету; салынған капитал салымынан корпорацияның табыс табуы; ақша ресурстарының тиімді қолдануы; инвеситициялық тиімділігін жоғарылату үшін мемлекет тарапынан қолдау көрсету; ­ ­ ­ Инвеситициялық саясатты анықтау барысында келесі факторлар есепке алынады:  ­өндірілетін өнімнің нарықтық жағдайы, оның көлемі, сапасы, бағасы;   ­кәсіпорынның өндірістік –техникалық деңгейі, оның балансында аяқталмаған өндірістің және қойылмаған құрал­жабдықтардың бар болуы; ­лизинг бойынша құралдарды алу мүмкіндігі; ­корпорацияның   қаржы­экономикалық   жағдайы   /оның   төлемқабілеттілігі,   баланс   ликвидтілігі,   қаржылық деңгейдің сыртқы факторлардан тәуелсіздігі/; ­жекеменшік және заемдық капитал арасындағы байланыс; ­инвесторлардың мемлекет тарапынан алатын жеңілдіктері; ­капитал нарығындағы инвестициялаудың қаржылық шарттары; ­корпорацияның қатысуымен қалыптасқан инвестициялық жобаның   коммерциялық және бюджеттік тиімділігі; ­инвестициялық тәуекелділік және инвесторларды сақтандыру шаралары; Корпорацияның инвестициялық саясаты инвестициялық жобаның негізінде қалыптасады.  Инвестициялық жобаның бизнес­жоспары келесі негізгі бөлімдерді қамтиды: Кіріспе Өндіріс саласының жағдайына сипаттама Өндірістік жоспар Өнімді тұтыну және маркетиг жоспары СМЖ 3 деңгейлі құжаты Пәннің оқу­әдістемелік кешені ПОӘК 2/5/1.11­2016 1­басылымы Жобаны ұйымдастыру жоспары  Қаржылық жоспар Капитал шығынының экономикалық тиімділігін бағалау Корпорацияның   инвестициялық   саясатын   өңдеу   кезінде   тәуекелділік   деңгейінбағалау   қажет. Коммерциялық тәуекелділік /әр түрлі құрылыс, өндірістік, маркетингтік, қаржылық/ және коммерциялық емес тәуекелділіктің /табиғи төтенше жағдайлар, мемлекеттің экономикалық саясатының өзгеруі/ алдын­ала деңгейін біліп жобалау инвестициялық саясаттың белгілі бір құрамды бөлігі болып табылады. Көптеген тәжірбиеге сәйкес инвестицияларды қаржыландырудың перспективті әдісінің бір түрі­ жобалық қаржыландыру   болып   табылады.   Бұл   қаржыландырудың   үрі   көптеген   өнеркәсіптік,   электроэнергетика   және өндірістік инфрақұрылымның дамуында маңызды роль атқарады. Жобалық қаржыландырудыңнегізгі принциптері келесілер болып табылады: ­ жобаның жеткілікті капиталының болуы; ­ жобалықтәуекелділікті бағалау; ­ жобалық кепілділіктің болуы; ­ жобаның барлық аспектілерін өңдеу; Жобалық   қаржыландырудың   әдістерін   пайдалануды   талдау   нәтижесінде   келесілерге   қол   жеткізуге болатыны анықталған: ­ потенциалды жоба негізінде несие ресурстарын жұмылдыру; ­ болашақтағы жоба негізінде құқықтық кепілдік алу; ­ тиімді несие шарттарымен қамтамасыз етілу және т.б.   Капиталдық салымдарды қаржыландырудың лизингтік тәсілі   Табиғи   түрі   бойынша   лизинг   –   уақытша   мүлікті   пайдалануға   беруге   байланысты   экономикалық қатынастар   жүйесін   білдіреді.   Басқаша   айтқанда,   лизинг   –   белгіленген   төлем   бойынша   заңды   және   жеке тұлғаларға мүлікті пайдалануға беретін инвестициялық қызмет түрі. Лизингтік келісім – лизинг және лизинг беруші арасындағы келісімшарттың өтуіне қажетті келісімшарттар жиынтығы.   Лизинг   құрамына   кәсіптік   қызметте   қажетті   жылжымалы   және   жылжымайтын   мүліктер(ғимараттар, транспорттық құралдар және т.б.) кіреді. Лизинг құрамына жер учаскелері және табиғи объектілер кірмейді.   Несиелік   қарым­қатынастардың   субъектілері   –   қарыз   беруші   және   қараз   алушы,   ал   объектісі кәсіпорындағы негізгі капиталдың жеке элементтері.   Лизингтік   қарым­қатынастардың   субъектілері   ҚР­ның   резиденттері   және   резидент   еместері   болуы мүмкін.  Лизинг   ішкі   және   халықаралық   болып   бөлінеді.   Ішкі   лизингті   іске   асыру   барысында,   оның   барлық қатысушылары ҚР­ың резиденттері болып табылады. Оның барлық қатысушылары халықаралық лизингте ҚР­ың резиденттер емес.  Лизингке мүлікті беру мерзімі төмендегідей болады:  ұзақ мерзімді 3 жылға немесе одан да көп;  орта мерзімді 3 жылға дейін;  қысқа мерзімді 1,5 жыл;  Лизингке қатысушылар құрамы бойынша төмендегідей бөлінеді:   жанама лизинг  –  пайдаланушыға  мілүк лизингтік компантя немесе банк арқылы беріледі Осындай тікелей қаржылық лизинг – мүлік иесі пайдаланушыға объектіні өз бетінше бере алады; жағдайда үш жақты келісімшартта белгіленеді. Қаржылық   лизингтің   бірнеше   түрлері   бар:   қызмет   ету   лизингі,   левереджлизинг,   қоржындағы   лизинг. Қызмет   ету   лизингі,   бірнеше   қызмет   түрлерін   атқарады,   көбінесе   құрал­жабдықтарды   жалға   берумен байланысты.    Қоржындағы   лизинг   –   кәсіпорынның   капиталдық   салымдары   қоржыландырудың   тәсілі,   бұл   жерде пайдаланушыға жылжымайтын мүлік несие түрінде беріледі.  Сублизинг – экрнрмикалық қарым­қатынастардың ерекше бір түрі. Келісім шарт бойынша лизингті алу барысында үшінші тұлға қатысады. Лизингктік операцияларға үш немесе одан да көп заңды тұлғалар қатыса алады: лизинг беруші, лизинг алушы, жеткізуші(дайындаушы).  Қарапайым лизингтік келісімінің қатысушылары арасындағы қарым­қатынастар Операция 1 – лизинг келісімі Операция 2 – лизинг құралдарын жеткізу Операция 3 – лизинг құралдарын жеткізушілерге төленетін төлемдер Операция 4 – лизинг мүлкіне төлем (жалға төлем) СМЖ 3 деңгейлі құжаты Пәннің оқу­әдістемелік кешені ПОӘК 2/5/1.11­2016 1­басылымы Жеке лизинг – қаржылық лизингтің күрделі түрі. Қатысушылар құрамында бірнеше компаниялардың және қаржылық   ұйымдардың   болуын   қалайды.   Жеке   лизинг,   лизинг   берушінің   техникалық   құралдарын   жартылай қаржыландыру барысында қолданылады. Қазақстанда меншік мүлікті сатып алуды қаржыландыратын арнайы компаниялар және ірі коммерциялық банктер. негізгі қызметтер үшін төлем; мүлік аммортизациясы; инвестициялық шығындар; несие пайыздарын төлеу;  Лизинг төлемдердің жалпы саласына келесілер кіреді: ­ ­ ­ ­ Жеке қаржылық лизингтің ірі масштабы операцичларының жүйесі 1. Брокерлер компанияның көрсететін қызметтері үшін комиссиялық сыйақылар. 2. Несие ұсыну жөніндегі несиелік брокерлік компаниялардың сыйақылары. 3. Техникалық құралдарды тұтынушының лизингтік төлемдері. 4. Лизингтік төлемдер (лизинг берушігі) 5. Лизинг берушінің техникалық құралдары қаржыландыруы. 6. Продуцент – компаниясына төлемдер 7. Қаржылық ұйымдардың несиелері. 8. Алғашқыда алынған несие бойынша төлемдер, қосымша көрсетілген қызметтер үшін төлемдер, мүлікті сақтандыру жөніндегі сақтандыру салымдары, қосымша құнға салынатын салық. Лизингтік төлемдердің сомасын есептеу үшін лизингтік келісім­шарттағы барлық факторлар көлеміне әсер ететін аннуитеттер формуласы қолданылады:  П – лизингтік төлем;  А – жалға берілетін мүліктік құн;  И – лизингтік келісім бойынша жылдық пайыздық мөлшерлеме;  К – лизингтік төлемдердің саны ;  Т*К – лизингтік мүлік құнының өтелген саны;  Төлемнің құнын анықтау үшін дисконттық көбейткіш формуласы қолданылады (Дк). 1 т*к 1+КК*1/(1+И/К) = Дк КҚ – мүліктік қалдық құны;  Лизинг лизинг берушіге келесі артықшылықтарды ұсынады: ­ ­ ­ ішкі және сыртқы нарықтағы өнім номенклатурасын кеңейтеді; техникалық құралдар және қызмет көрсетуде қамтамасыз етеді; ұзақ   мерзімді   жалға   берілетін   көліктер   мен   жабдықтардың   экономикалық   тиімділігін   қамтамасыз   Жобалық   қаржыландыру.  Дамыған   елдердің   тәжірибесі   көрсеткендей,   нақты   инвестицияларды   етеді; қаржымен қамтамасыз етудің перспективтік тәсілі ретінде жобалы қржыландыру қолданылады. Қазақстанда   жобаны   қаржыландыру   мәселесі   толық   шешілмеген,   бірақ   90   ж.ж.   жобаны   жоспарлау мәселесі бойынша шетел экономистері зерттеу жұмыстарын өткізген. Ірі жобаларды қаржыландыруды ұйымдастыру үшін банікпен бірлесе отырып, техникалық­экономикалық негізгі және жоспарланатын жобоалаудың бизнес­жоспары жасалды. Көптеген инвестициялық жобалар меншік ресурстары арқылы қаржыландырылады.  Дүниежүзілік тәжірибеде жобаны толық регреспен қаржыландыру кең дамуда. Мұндай тәсілді қолдану ақшалай қаржыларды және жобаны қаржыландыру мәселесін шешуге көмектеседі.   Ал   шектеулі   регреспен   жобаны   қаржыландыру   жобалау   өткізумен   байланысты   барлық   тәуекелдерді бағалауға мүмкіндік береді. Ірі масштабы жобаларды өткізуге қатысатын қатысушылар келесілер бола алады: ­ Жобаның демеушілері; ­ Жобалы компаниялар; ­ Қарызгерлер (коммерциялық банктер): ­ Мердігерлер; ­ Жеткіщушілер; ­ Сақтандыру компаниялары;: ­ Бағалы қағаздар мен акцияларды иемденетін институтционалдық инвесторлар; СМЖ 3 деңгейлі құжаты Пәннің оқу­әдістемелік кешені ПОӘК 2/5/1.11­2016 1­басылымы ­ Инвестициялық қызмет объектілерін басқаратын оператор­ компания; ­ Тауарларды сатып алушылар; Жобаны қаржыландырудың әртүрлі тәсілдерін қолдану компаниялар үшін қаржы нарығында керкеті  Өнімдібөлу келісімі негізінде капиталдық салымдарды қаржыландыру  Көп өндіру өндірісіндегі инвестициялық қызметтердің маңызды рөлін өтімді бөлу келісімі атқарады. ҚР­ ның заңдылықтары бойынша міндетті салық төлемдерінің орнына басқа жүйе ұсынылады. Бұл жүйе бойынша мемлекет   тен   инвестор   арасында   төлемдер   туралы   келісім­шарт   жасалады.   Ал   шығарылған   өнім   бірдей мөлшерде бөлінеді.   Өнімді бөлісу туралы келісімге сәйкес  ҚР үкімімен белгілі бір мерзімге орын толтыру түрінде жер қойнауларын қолдануға айрықша құқықтар беріледі. Жер қойнауларын пйдалану үшін инвесторларға сәйкесінше лицензия беріледі.  Жер қойнауларын пайдалану құқықтары келесілері: ­объективті факторлармен шарттастырылған жер қойнауларын пайдалану залалдығы, мемлекет тарапынан паидалы қазба кеніштерін әзірлеу, минералды шикізат басының ұлғаюы, әзірлеуді тоқтату жағымсыз әлеуметтік зардаптарға әкелуі мүмкін; ­жаңа ірі пайдалы қазба кеніштерін игеруге техникалық және қаржылық ресурстардың жетіспеуі; ­арнайы жоғары шығынды технологияларды тарту және әзірлеу; ­белгілі   бір   аймақтарды   энергетикалық­отын   шикізаттармен   қамтамасыз   ету,   жаңа   жұмыс   орындарын құру.   Жұмыспен   нашар   қамтылған   халық   аймақтары   мен   региондарын   қолайлы   әлеуметтік   жағдаймен қамтамасыз ету. Табысқа   салынатын   салық   және   жер   қойнауларын   пайдалану   үшін   төленетін   төлемдер   саналғанда, келісімшарттың   пайдалану   күші   басталған   күннен   бастап   инвестор   басқа   да   салықтардан,   алымдардан, акциздерден және де бюджеттік жұмыс төленетін міндеттерден босатылады. Табысқа салынатын салықтың ерекшеліктері:  1.Салық салудың объектісі табыс әкелетін өнімнің құны 2.Басқа да қызмет түрлері бойынша табысқа салынатын салық 3.Есеп алу мөлшерлемелері бойынша төленетін табысқа салынатын салық 4.Екі жақты келісім бойынша табысқа төленетін салық инвестор тарапынан шынайы және құнды нысанда төленеді.  Жер қойнауларын пайдаланғаны үшін инвестор мемлекетке келесілерді аударады: 1. Белгілі бір нәтижеге жеткендегі бір жолғы төлемдер. 2. Барлау және іздестіру жұмыстарын өткізгені үшін жыл сайынғы төлемдер. Бұл төлемдердің барлық экономикалық­географиялық   жағдайларға,   жер   қойнаулары   тенімдерінің  төлеміне,   пайдалы  қазба   түрлеріне, жұмыс ұзақтылығына, жер қойнауларының өнімдері және тәуекелділік деңгейіне және геологиялық зерттеудің деңгейіне де байланысты болуы мүмкін.  Өнімді бөлісу туралы келісімнің орындалуына мемлекеттік бақылауды федералдық органдар жүргізеді.   Сонымен қатар өнімді бөлісу келісімі инвестор үшін де қолайлы. Ұзақ мерзімге жұмыс тұрақтылығын қамтамасыз етеді. Келісімге өзгерістер енгізу тек қана екі жақтың келісумен жүргізіледі.   Қазіргі   кезде   Қазақстан   инвесторлары   мен   Қазақстандағы   шетел   инвесторларын   мұнай   кеніштері қызықтырады. Бірақ, инвестициялаудың мұндай түрі қатты пайдалы қазбаларды әзірлеу кезінде тиімді (алтын, күміс,   түсті   және   сиректі   металдар).   Өнімді   бөлісу   туралы   келісім   Қзақстан   экономикасының   нақты секторларына шетел инвестицияларын тартуға қолайлы мүмкіншілік туғызады.  Амортизация және оның негізгі капиталды жаңартудағы рөлі  Амортизация ақша түріндегі негізгі қорлардың тозуын көрсетеді. Бұл өндірілген өнімнің құнына кіреді, яғни   өнімді   өткізуден   түскен   түсімнен   амортизациялақ   аударым   ретінде   шегеріліп,   амортизациялық   қорда жиналады.Амортизация келесі әдістердің бірімен есептеледі: 1 желілік тәсілі 2 қалдықты азайту тәсілі 3 куммулятивтік әдіс 4 өнімнің (жұмыстың) көлеміне үйлесімді құнды игеру.  Желеілік әдісі­ амортизация негізгі қордың бастапқы немесе қалпына келтіру құны және негізгі қордың пайдалы қолдану мерзімінен сапалынған амортизацияның нормасы (NA) арқылы есептелінеді.   Қалдықты азайту әдісі­ амортизациялық аударымның жылдық сомасы негізгі қордың қалдық құнымен және пайдалы қолдану мерзімінен саналған амортизацияның нормасымен анықталады.   Амортизациялық тәсіл мына формуламен есептелінеді:  А = негізгі қордың қалдық құны * NA* 2 (прогрессивті тәсіл). СМЖ 3 деңгейлі құжаты Пәннің оқу­әдістемелік кешені ПОӘК 2/5/1.11­2016 1­басылымы  Негізгі қордың бастапқы құны амортизайияланады. Отандық   кәсіпорында   амортизациялық   тікелей   құрал­сайманды   қаржыландыру   көдері   болып амортизациялық аударым мен таза табыс табылады.  Амортизациялық аударым – инвертардың маңызды қаржыландыру көзі болып табылады. Олар тек қана жай ұдайы өндірісті де ұлғайтуды қамтамассыз ету ретінде пайдаланылады.  Амортизациялық аударым нақты құрал­сайманды қаржыландыру үшін пайдаланылады: ­шығып қалған жабдықтың орнынв жаңа құрал­жабдық сатып алу; ­өндірістік процессті автоматтандыру және механткаландыру; ­ғылыми – зерттеу және тәжірибелік – конструкторлық жұмыстарды жүргізу; ­бәсекеге жарамдығын қамтамасыз ету мақсатымен шығарылып жатқан өнімді жаңарту және жаңғырту; ­өңдірісті кеңейту, қайта құру және техникамен қайта жабдықтандыру; ­жаңа құрылысты қамтамасыз ету; Негізгі капиталды ұдайы өндіру тәсілі ретінде тікелей инвестициял    Барлық   шаруашылық   салаларына,   оның   ішінде,   әсіресе,   өнеркәсіпте   инвестициялық   қызметтердің активизациясынсыз,   Қазақстан   экономикасының   тұрақты   және   тез   даму   мүмкін   емес.   Өйткені   экономика жағдайында маңызды рөл атқарып, инвестициялық саладағы мемлекеттік реттеуге жатқызылады. ҚР­ ның халық шаруашылығындағы маңызды мәселерді талдай отырып, келесідегідей қорытынды жасауға болады: олар барлығы инвестициялық   салада   шоғырланады,   сондықтан   да   инвестициялық   құлдыраудың   жалғасуы   экономикадағы тенденциялардың өсуіне әкеледі.   «Инвестиция» ­ латын сөзі inwest – «салым» деген мағынаны білдіреді. Үлкен көлемді инвестициялардың трактовкасы   –   келешекте   өсу   мақсатымен   салынған   капитал   салымдары.   Келешектегі   кезеңде   инфляция шығындары бойынша өтемақы төлеу үшін инвестициялау кезінде алынған капитал өсімі жеткілікті болуы керек.   Инвестициялық   қызмет   –  табыс   алу   үшін   капиталды   салымдар   жасау.   Кәсіпорынның   активтеріне инвестициялар бухгалтерлік баланстық сол жағында, ал қаржыландыру көздері оң жағында (баланс пассивтері). Олар капиталдың, материалдық емес, айналым және қаржылық активтеріне бағытталынады.   Инвестициялық жоба – экономикалық мақсатты негіздеу, Қазақстан стандарттарына сәйкес капиталдық салымдарды көлемі мен мерзіміне қарай өткізу.  Басымдық инвестициялық жоба – ҚР­ның заңды талаптарына сәйкес капиталдық салымдардың жалпы көлемі.  Инвестициялық жобалаудың басқыншылық мерзімі­ жобаны алғашқы нақты қаржыландыру көзіндегі ықтималдық   кешігуін,   мұндай   кезде   таза   табыспен   одан   алынатын   амортизациялақ   шегерістерді   алғандағы айырмашылықтарын көрсетеді.   Салықтық   жинақтық   жүктеме   –  ақшалй   құралдардың   есеп­айырысу   қауымының   көлемі,   жобаны қаржыландырудың алғышқы құнына,кезеңдік баж түрінде бюджеттік жүйеге инвестормен төленетін төлемдер, мемлекеттік салықтар, мемлекеттік бюджеттік емес салымдар.    Инвестициялау   негізін   кәсіпорынның   негізгі   және   айналым   капиталы,   яғни   экономиканың   нақты секторындағы құралдар салымдары құрайда.  Келесілер инвестициялық тауарлар ретінде танылады: 1. жылжымалы және жылжымайтын мүлік; 2. ақшалай құралдар, мақсатты баніктік салымдар, бағалы қағаздар және басқа да қаржылық активтер; 3. мүліктік құқықтар, лицензиялар, патенттер, Ноу­Хау, бағдарламалық өнімдер, жеке құндылықтар; 4. табиғи ресурстар мен жерді пайдалану мерзімі, басқа да мүліктік құқықтар;  Капиталдық салымдар түрінде іске асатын инвестициялық қызметтердің субъектісі болып, инвесторлар, тапсырушылар   және   т.б.   ҚР­   ның   аймақтардың   тартылған   және   жеке   меншік   құралдары   қолдана   отырып, инвесторлар капиталдық салымдарын іске асыра алады.   Тапсырыс беруші – инвестициялық жобалауды өткізуге заңды тұлғалар мен азаматтар, тапсырыс беруші ретінде инвесторлардың өздері де қатыса алады.   Мердігерлер – мердігермен отырған мемлекеттік контракт бойынша қызмет атқаратын жеке және заңды тұлғалар. Қаржылық жұмыстарды жүргізу үшін лицензиялары болу керек.   Инвестицияның   қызмет   субъектісі   болып,   субъектілер   арасында   мемлекеттік   контракт   немесе бекітілмеген   тәртіп   болмаса,   ол   субъект   функцияларын   екеу   немесе   одан   да   көп   түрлерін   қоса   алады. Инвестициялаудың негізгі топтары келесілер: 1. Капиталдық   шығындарға   ресурстарды   қайта   жаңғырту,   яғни   инвестициялық   қызметтің   нақты объектілеріне инвестициялаудың трансформация үрдісі. 2. Салынған құралдардың капиталдық құн өсіміне ауысып, жаңа тұтынушылық құнның пайда болуына әкеледі СМЖ 3 деңгейлі құжаты Пәннің оқу­әдістемелік кешені ПОӘК 2/5/1.11­2016 1­басылымы 3. Табыс түрінде капиталдық құнның өсімі, инвестициялаудың соңғы мақсатымен өткізіледі. Сонымен, алдыңғы және соңғы алқалар тобына жататын, жаңа қатынас құрайды: табыс – ресурстар – соңғы нәтиже, яғни қорлану үрдісі қалыптасады.   4 Корпорациялардың айналым капиталы Айналым   капиталыныңэкономикалық   мазмұны   және   жіктелуі.Айналым   капиталын   ұйымдастыру принциптері,   олардың   құрамы   мен   құрылымы.   Компанияның   өндірістік   запастары:   запастағы   қаражаттар, өндірістегі   қаражаттар.Дебиторлық   қарыз:   оның   көлемінің   деңгейі   және   басқару.   Компанияның   қаражаттары, олардың түсі мен жүмсалу арналары. Ақша қаражаттары ағымын болжамдау. Қолма­қол ақшаны басқару моделі. Қысқа мерзімдібағалы қағаздардың портфелінің тез өтімді бағалы портфелініңерекшілігі мен құралу принциптері.  Компанияның   айналым   капиталындағы   тиімді   қажеттілікті   анықтау   және   осы   қажеттілікті   анықтайтын факторлар.   Айналым   қаражаттарының   құрылу   әдістері.   Айналым   капиталының   құрылу   көздері,   кредиторлық қарыз, оның айналым капиталының құрылуындағы қажеттілігі. Меншікті айналым капиталы. Айналым капиталының өсімі, оны қаржыландыру қөздері. Меншікті айналым қаражаттарының жетіспеушілігі, оның пайда болу себебі. Толысу көздері. Ағымдағы қаржылық қажеттіліктерді үлгілеу. Айналым капиталын қолданудың экономикалық тиімділігі, оның компанияның қаржылық жағдайына әсері және жоғарылату жолдары. Айналым капиталының мәні және жіктелуі. Корпорацияның қысқа мерзімді стратегиясының ішіндегі ең маңызды мәселелердің бірі – сол клорпорациядағы айналым активтерінің жеткілікті болуы, оларды толтыру, жоспарлау механизмдері, оларды тиімді пайдалануды талдау болып табылады.  Корпорациядағыайналым активтерін қаоржыландыру үшін келесі шарттар қалыптасуы қажет: ­оларға капитал салымы алдын­ала, яғни кіріс алғанға дейін авансылануы қажет; ­кез­келген   корпорацияда   айналым   капиталына   абсолютті   қажеттілік   сол   корпорацияның   шаруашылық қызметінің көлеміне, қажеттілігіне байланысты болады; Айналым   активтері   жетіспеген   жағдайда   немесе   тиімсіз   болса,   корпорацияның   қаржылық   жағдайы төмендейді немесе оның төлемқабілеттілігі нашарлайды. Сонымен қатар, бұл процесске келесі себептер әсер етеді: 1/ болашақ кірістерді құнсыздандыратын жоғарғы деңгейлі инфляция; 2/ айналым құралдарын толықтырудың тиімді механизмінің болмауы; 3/ тауар өндірушілерге жоғарғы салық деңгейінің болуы және тағы басқалары. Корпорациядағы   айналым   активтерінің   толық   айналым   циклі   құралдарының   қозғалыс   уақытын сипаттайды және ол циклдің ұзақтығы өнім өндіру немесе өндіріс жылдамдығына байланысты болып табылады. Корпорациядағы айналым активтерінің қозғалыс формуласы келесідегідей: А – МӨБ – АӨ ­ ДӨ ­ АІ Мұндағы: А – айналым активтерін авансылайтын ақша қаражаттары; МӨБ – материалдық өндірістік босалқылар; АӨ ­аяталмаған өндіріс; Аі – тауарды сатудан түскен түсім түріндегі ақша құралдары; Аі = А + А  МұндағыА – айналым активтерінің көлемінің өзгерісі  ЕгерА 0 –көп зиянды болып табылады. ЕгерА  0 – айналым активтер пайдалы болып табылады. Корпорациядағы   айналым   активтерінің   жалпы   жағдайына   және   оның   жеке   элементтеріне/шикізат, материалдар,   аяқталмаған   өндіріс,   дайын   өнім,   дебиторлоық   қарыздар/   срондай­ақ,   олардың   айналымдылық көрсеткіштерін зерттеу және аналитиктер арқылы талдау келесілерге мүмкіндік береді: 1.  ағымды қызметтегі ақша ресурстварын қолданудың тиімділігін жоғарлатуға; 2.  оның баланс ликвидтілігін анықтауға, яғни уақытылы қысқа мерзімді қарыздарды өтеуге мүмкіндік береді; қаржылық   цикл   мерзімінде   таза   айналым   капиталының   неге   салынуын   анықтайды   /меншікті   айналым капиталы/. Корпорациядағы айналым капиталының құрамы келесідегідей көрінеді: ­өндіріс саласындағы айналым құралы /босалқыларға салынған құралдар/; ­айналымдылық саласындағы айналым құралы; Өндіріс саласындағы айналым құралдарына келесілер кіреді: СМЖ 3 деңгейлі құжаты Пәннің оқу­әдістемелік кешені ПОӘК 2/5/1.11­2016 1­басылымы ­ материалдық өндірістік босалқылар; ­ аяқталмаған өндіріс; ­ болашақ кезең шығындары; Айналымдылық саласындағы айналым құралдарына келесілер кіреді: ­ дайын өнім, тиелген және қайта сатуға арналған тауарлар ­ дебиторлармен есеп айырысу ­ қаржылық салымдар ­ ақша құралдары Жалпы айналым құралдарының құрылымы салалық және тағы басқа факторларға байланысты болады. Мысалы: 1 өндірістік ­ өндірістегі шығындардың құрамы мен құрылымы, өндіріс типі, өндірілетін өнімнің сипаты, технологиялық процесстің ұзақтығы және т.б. 2. материалдық ресурстарды сату ерекшеліктері – кезектілігі, тиеу, жүргізу іс­әрекеттері, көлік түрлері және т.б. 3 тауарды сатып алушылар мен жабдықтаушылармен есеп айырысу түрлері. 4 сол корпорация немесе кәсіпорынның өніміне сұраныс деңгейі; Нарықтық   жағдайда   кез­келген   корпорация   тиімді   қызмет   ету   үшін   айналым   құралдарының айналымдылығының жылдамдығын тездету керек және әрбір корпорация оларды тиімді қолдануды қамтамасыз етуі қажет. Корпорациядағы   айналым   активтер   мен   қысқа   мерзімді   міндеттемелерді   оперативті   басқару келесіжағдайлардың орындалуына әсер етеді: ­ ағымды қаржылық қажеттіліктің көлемін және оған әсер етуші факторларды модельдеу/жоспарлау/; ­ айналым активтеріне жоспарлы қажеттіліктерді анықтау; ­ олардың қаржылық стратегиясын анықтау; ­ айналым   активтері   мен   қысқа   мерзімді   міндеттерді   оперативті   басқарудың   комплекстік   саясатын анықтау; ­ айналым активтерінің айналымдылық жылдамдығын тездету жолдарын анықтау; Корпорациялар   өздерінің   ағымды   шаруашылық   қызметтерінде   шикізат,материалдар   сатып   алады, транспорт және тағы басқа қызметтерді төлейді, яғни ол үшін корпорацияның өз ликвидті ақшақорлары немесе меншікті айналым құралдарыныңболуы қажет.  Меншікті айналым құралдары дегеніміз – корпорацияның айналымында үнемі болуға тиісті еркін ақша құралдары. Меншікті айналым құралдарын басқаша таза айналым капиталы деп атауға болады. Таза   айналым   капиталының   көлемі   бухгалтерлік   баланс   бойынша   екі   әдіспен   жоғарғы   және   төменгі әдістермен анықталады. Жоғарғы   әдіс   бойынша   меншікті   капиталдың,   ұзақ   мерзімді   міндеттемелердің,   айналымнан   тыс активтердің жалпы сомасымен анықталады. Төменгі әдіс бойынша айналым активтері мен қысқа мерзімді активтердің сомасымен анықталады. Егер корпорацияда таза айналым капиталы жеткіліксіз болса, онда корпорациядағы қысқа мерзімді банк несиелері мен кредиторлық қарыздар есебінен жабылып отырады. Корпорациядағы ағымды қаржылық қажеттілік келесі түрде анықталады: АҚҚ = АА – АҚ – КҚ АА – айналым активтері АҚ – айналым құрал­жабдығы КҚ – кредиторлық қарыздар Корпорациядағы ағымдағы қаржылық қажеттіліктің көлеміне келесі негізгі факторлар әсер етеді: ­ инфляция темпі; ­ өндірістік цикл ұзақтығы; ­ тауарды сату және және өндіріс көлемінің өсу темпі; ­ өнімді сату және өндірістің мерзімділігі; ­ нарықтық конъюктура жағдайлары; ­ маржиналды кіріс көлемі; Маржиналды табыс көлемі корпорациялардасатудан түскен түсімнен мерзімдік шығындарды алып тастау арқылы анықталады. Дебиторлық қарыздардың қалыптасуы.Дебиторлық қарыздар дегеніміз – белгілі бір қарым­қатынасқа байланысты   заңды   және   жеке   тұлғалардың   шаруашылық   субъектісінің   алдындағы   сатып   алған   тауарлары субъектінің оларға көрсеткен қызметтері үшін, сондай­ақ, жұмысшылар мен қызметкерлердің субъектіден аванс ретінде алған немесе несиеге, қарызға алған тауарлары мен материалдары үшін қайтаруға тиісті борыштарын СМЖ 3 деңгейлі құжаты Пәннің оқу­әдістемелік кешені ПОӘК 2/5/1.11­2016 1­басылымы айтады.   Осы   субъектіге   берешек   борышы   бар   кәсіпорындар   мен   корпорациялар,   сондай­ақ,   жеке   тұлғалар дебиторлар болып табылады. Есеп беретін уақыттан кейінгі бір жыл ішінде алынатын /өтелінетін/ дебиторлық борыштар ағымдағы активтер қатарында есептелінеді. Олардың қатаврына жататындар: ­ ағымдағы активтерді сатып алуға төленген аванстық /алдын­ала төленген/; ­ тапсырылған /берілген/ шоттар бойынша алынуға тиісті борыштар; ­ вексельдер бойынша алынуға тиісті борыштар; ­ негізгі шаруашылық серіктестігі мен оның еншілес серіктестігі арасындағы түрлі операциялар негізінде туындаған дебиторлық борыштар; ­ акционерлік қоғамның лдауазымды адамдардың борышы; ­ басқа да дебиторлық корпорация борыштары; Сонымен, дебиторлыққарыз дегеніміз – бұл иелік ету құқын қосқандағы заңды құқықтармен байланысты активте қамтылған болашақтағы экономикалық тиімділік болып табылады.  Айналым   капиталын   пайдалану   жағдайының   компания   қаржылық   жағдайына   әсері.Сонымен, айналым   капиталы   дегеніміз   ­   өндіріс   процесі   кезінде   немесе   өнімді   өткізу   кезіндебір   ақ   рет қатынасады.Айналым қорлары өндіріс процесіне қатыса отырып, өзінің құнын өндірілген өнімге толық аударады. Корпорацияда жекеменшік айналым капиталының болуы, оның құрамы мен құрылымы, айналым жылдамдығы және   айналым   капиталын   қолдану   тиімділігі   көбінесе   корпорацияның   қаржылық   жағдайынжәне   қаржылық нарықтық жағдайдағы қаржы тұрақтылығын сипаттайды. Атап айтқанда: ­ төлемқабілеттілік көрсеткіштері, яғни міндеттемелерін уақытында төлей алу мүмкіндігі; ­ ликвидтілік көрсеткіштері, яғни кез­келген уақытта қажетті шығындарды көтере алу мүмкіншілігі; ­ қаржы ресурстарын ары қарай мобилизациялау мүмкіншілігі; Айналым капиталын тиімді қолдану үшін оларды тиімді басқару қажет. Оларды тиімді қолдану өндірістік рентабельділік деңгейдің жоғарлауына, корпорация жұмысының дұрысталуына үлкен әсер етеді. Қазіргі кезде айналым құралдарын тиімсіз басқару экономикалық жағдайдың дағдарыстық факторларының пайда болуына әсер етеді: ­ өндірістік көлемнің төмендеуі және тұтынушы сұранымының төмендеуі; ­ инфляцияның жоғарғы темпі; ­ шаруашылық байланыстарының үзілуі және тағы басқа. 5. Корпорация өнімін өндіруге және өткізуге шығындар және олардықаржыландыру Корпорацияшығындардарының экономикалық жіктелуі. Баптарымен элементтер бойынша өніс,, жұмыс, қызмет   қөрсетулердің   өз   құынының   құрылымы.   Өзіндік   құнның   құрамы   мен   құрылымының   салалық ерекшеліктері. Шығындар деңгейінің қөрсеткіштері, олардың төмендетужолдары мен резертері. Өнімді өндіру мен өткізуге шығындары  сметасы.  Өнімді  өндіру  мен  өткізуге шығындарады  жоспарлау.  Өнімді  өндіру  мен өткізуге шығындарды бағылау бюджеттеу. Өнімді өндіру мен өткізуге шығындарды қаржыландырушығындар құрылымын ың компанияқызметінің түпкі нәтижелеріне әсері. Шығындар және олардың жіктелуінің жалпы түсінігі Шығандарды жіктеудің осы немесе басқа жүйелерін таңдауда,  алдымен „шығын" деген ұғымның өзін жете түсіну кажет, яғни оның терминологиялық мәнін, шығындарды топтастырудың қағидаларын кәне есебін түсіндіру керек. „Шығындар, деп жазады Лисович Г. М., Ткаченко И.Ю ­ бұл қолдағы бардын сатып алуға жүмсалғанын және­ оны шаруашылық  субъекгінің балансында актив ретінде көрсетілетін, келешекте табыс әкелуге кабілетгі қаражатгтар" . Бірақта, кәсіби әдебиеттерде осы үғымның баскалай да трактовкасы (немесе түсіндірулері) кездеседі. Мәселен,   проф.   Хорнгрен   Ч.   Т.,   Фостер   Дж.   оны   келесідей   түрде  тұжырымдайды: „Әдетте, шығындар — тауарларға немесе қызметтерге төленуі қажет болатын, тұтынатын ресурстар (ақшалар) деп түсіндіреді". Тура осындай мазмұндағы анықгаманы сәл кейінірек проф. Шеремет А. Д. және басқа да авторлар берді . Осы   ұғымдардан   „шығындар"   тұжырымдамасының   абстрактілі  деңгейде   екегіі   көрініп   тұр.   Дәл сондықган, осы күнге дейін экономи­калық әдебиетгерде осы мәселе бойынша көзкарастардың біртүтастығы жоқ. Отандық тәжірибеде, „шығындар", „шығыстар", „жұмсалған кара­жат" үғымдары бірдей деп тендестіріледі немесе ұқсас болып келеді және „өндіріс шығындары", не „өндіріске жұмсалған шығын" термин­дері қолданылады. Біздің пікірімізше, „шығын" деген сөздің табиғаты, әр қилы ахуалға байланысты әр түрлі мәндерге ие болып келетін сияқгы. Басқару есебінде (БЕ) шығындар әр түрлі мақсаттар үшін әр  түрлі әдістермен жіктеледі, яғни ол бір мағыналы емес. Шығың факторы  ­ бұл шығындардың пайда болуына әкелетін кез келген оқиғалар  немесе жағдайлар. СМЖ 3 деңгейлі құжаты Пәннің оқу­әдістемелік кешені ПОӘК 2/5/1.11­2016 1­басылымы Сондықтан,  мұндағы   шығындардын   ой  өзегі,   „әр   түрлі   мақсаттағы  шығындар әр түрлі топтастырылуы" мүмкін. Шығындар"   үғымына   өндіріс   шығындарының   пайда   болуымен  байланысты   активтердің   азаюы (материалдар,   ақшалай   қаражаттар)  немесе   міндеттемелердің   артуы   (әсіресе,   кредиторлық   қарыз)   енеді. Бухгалтерлік есептің стандарттары бойынша „актив" келешекте одан табыс әкелінеді деп күтілетін және өткен оқиғалар   нәтижесі   ретінде,  субъект   бақылайтын   ресурстар   тұрғысынан   карастырылады.   „Шығын­дар"   мен „шығыстар"   үғымдарын   толық   деңгейде   ұқсас   деуге   болмайды.   „Шығыстар"   —   бұл   ағымдағы   есептік   кезеңге жатқызылатын   шығындар  баптары.   Шығыстар   ағымдағы   кезең   бойында   табыс   табу   үшін  пайдаланылған ресурстарды көрсетеді. Бухгалтерік   есептің   стандарттары   бойынша   „Шығыстар"   есепті  кезеңде   активтерді   пайдалану   немесе есептен   шығару   жағдайында  табыстын   азаюын,   сондай­ақ   капиталдың   азаюына   әкелетін   және   соған  сәйкес міндеттемелердің пайда болуы мүмкін. Енді  біз  «шығындардың»  мәнін   түсіну  үшін,  оны  үш  жақты  қарастыру  керек.   Біріншіден,   шығындар ресурстарды пайдаланумен анықталады. Екіншіден, шығындар ақшалай өлшеммен көрсетілген пайдаланылған ресурстардың санын көрсетеді. Үшіншіден, шығындар кез келген бөлімшенің қызметі, өнімді өндіруді, яғни олардың іскеасырылу жайын салыстырады.  Осыдан   келіп,   шығындар   өзіндік   құнға   қарағанда   едәуір   кең   және   бір   мезгілде   белгілі   мақсаттарға ақшалай көріністе ресурстарды пайдалану деңгейін көрсетеді.  Осыдан   барып,  есептің   мақаты,   атқаратын   қыметі   және   мазмұндарды  згерді.   Осыдан   «шығындарды» өздігінше есепте көрсету, оның соңғы өнім болыптабылады, ал ол мақсатқа жетудің құралы ретінде көрінеді. Икемді шығындар әр түрлі өндіріс көлемінде әр түрлі «өздерін алып жүреді», ал жекелеген тұрғысынан қарасақ, ол:   «Шығынның»   мұндай   әрекетін   көре   тұра,   шетелдік   әдебиеттерде,   әсіресе   бухгалтерлік   есеп   бойынша теориялық еңбектерінде «шығындардың әрекетті» деген терминді өте жиі қолданады. Қазақстандық тәжірибеде шығындар   динамикасы   туралы   айту   қабылданғанмен,   бірақта   «шығындардың   әрекетті»   термині,   біздің пікірімізше, тек қарқынды ғана емес, сондай­ақ осы немесе бақса шығыстардың мүмкін болатын статистикалық жағдайын   көрсететін,   өте   ауқымды   ұғым   болып   көрінеді.   Шешім   қаьылдау   үшін   іскерлік   белсенділік   пен өндірітік қызметтің деңгейлерінен тәуелді «шығындардың әрекетті» қалай өзгеретінін көрсету өте маңызды роль атқарады. Сондықтан осыдан мынадай мәселелер туады: ­келесі жылға өндірістік қызметтің қандай көлемін жоспарлау қажет? ­сатылатын тауарлардыңкөлемі өсуіне байланысты сату бағасын азайту керек пе? ­өнімді   атумен   айналысатн   қызметкерлердің   еңбегіне   ақы   төлеу   қандай   нысанда   болу   керек:   тек комиссиондық сыйақы, тек жалақы немесе олардың комбинациялары? ­өнім шығарудың мөлшерін арттыру үшін қосымша құрал­жабдықтар сатып алу керек пе? Бұндай құбылыстарды ұғыну үшін осы немесе басқа белгілері бойнша шығындарды топтастыру жүргізіледі. Объектілерді жіктеу белгілері көп болған сайын, оның зерттеліну деңгейі де жоғары болады,. Бұл, з кезегінде объектінің бақарушылық деңгейін арттырады.  Одан бақа, бақылау және реттеу функцияларын жүзеге асыру үшін басқарушы есебінде реттелетін және реттелмейтін шығындар тобы да ажыратылып көрсетіледі.  Демек,   бідің   пікірімізше,   шығындардың   жітемісі   басқару   мәселелерінің   шешу   үшін   құал   ретінде,   яғни шешімді қабылдайтын және оның зардаптарын анықтайтын процесіне қатысды. Дұрыс шешім қабылдау үшін оның қандай   шығындар   мен   олжаға   жетелейтінін   білуі   керек.   Релевантты  шығындар   деп   тек   шешімді   қабылдау барысында ғана өзгеретін, болашақ шығындарды еептеуге болады. Шығындарды жіктеудің негізгі бағыттары. Шыпындарды жіктеудің мақсаты ­ ждипы массадан тек релевантгы  шығындарды бөліп көрсету (оның өзгеруіне ықпал етуге болатын бөлігіне қатысты).  Сондықтан, жіктеудің әдістері (немесе жіктеу багаттары) басшьшың алдыңда турған нақгы мәселелерден  тәуелді болып кёледі. Басқарушы есебінің осындай негізгі мәселелеріне (неіііесе баіъптарына) мыналар жатады: 1) Бірінші бағыт ­ жай өндірістік есеп, оньвд негізгі міндеті: өнімді сатудан күтілетін табыс (қызметгерден, тасымалдаудан, сатудан) және өнімнің (жұмыс, қызмет) өзіндік құнын анықтау үшін жұмсалған шығындар (тікелей және жанама) туралы есептік, мәліметтерді алу болып табылады; 2) Екінші   бағыт   ­   өзіндік   күн   туралы   есеп   берулер   мен   нақгы  шығындар   туралы   алынған ақпараттарды болашақ өндірістік шығындар  мақсатында пайдалану және дұрыс шешімдер кабылдау үшін барлық деңгейдегі басшыларды (цехтардың, өндірістің; ШС) осы ақпараттармен қамтамасыз ету; 3) Үшінші бағыт — шығу орындары бойынша шығындарды бақылау  мен   реттеу   мақсатында   шығындар орталықтары бойынша да, жауапкершілік орталықтары бойынша да есепті ұйымдастыру. СМЖ 3 деңгейлі құжаты Пәннің оқу­әдістемелік кешені ПОӘК 2/5/1.11­2016 1­басылымы Карастырылып  отырған жіктемемен  сәйкес  есепті  жұргізу —  отандық  өндірістік   шығындар   есебінде   жаңа құбылыс. Нарықгық катынатарды  жоспарлауда, нормалауда, болжауда және жалпы өндірісті басқару  жүйесінде басқарушы есебінің (оның, ішінде өндірістік есепте) ролі күшейіп отыр. Баптар (статьялар) бойынша щығындарды топтау „Негізгі өндіріс"  шотында аяқталған  көрінісі бойынша бейкеленеді, бірақта осы  мәліметтер бойынша ШС әрбір өнім (қызмет пен жұмыс) турлерінін  өтелуі жөнінде, оларда қабылданған шешімнің тиімділігі және қабылданатын шешімнің табыспен шығыс йёңгейіне әсері туралы қорытынды жасауға болмайды. Осы келтірілген мәселенің әрқайсысын шешуде шығындардың өзіңдік жіктелуі жасалады  Кесте. Басқару есебінің мақсатына сай жасалған шығындардың жіктемесі (мүмкін болатын варианттар Міндеттері Шығындардың жіктелуі. Өндірілген өнімнің өзіндік кұнын есептеу, корлардың  құнын   жене   алынган  табыстарды бағалау Шешім кабылдау және жоспарлау Бақылау жөне реттеу Қіретін және шығатын; ткелей және жанама; негізгі және үстеме; өзіндік кұнға кіретін (өндірістік) және есепті  ■ кезең   щығындары;   бір   элементік  және   кешенді; ағымдағы және бір жолғы­ Түракты (шартгы­тұрақты) және айнымалы; бағалау кезінде   есепке   ;   Бағалау   кезінде   есепке   алынатын   және алынбайтын;   қайтарымы   жоқ   шығындар;  ескёрілмеген ситуациялық   шығындар;  шекті   және   өсімді;   жоспарлы және жоспарланбаған Реттелетін және реттелмейтін Қөп жағдайдаіосы мәселелерді шешу  қолданылатын шығындар  топтастырылумен  анықталады.  Басқару мақсаттарын қанаттавдыратан щығындардың жіктемесі, өндірістік  шығындар туралы ақпараттарды таддау және өндеу әдісі, өндірістік қызметінде басқарушы есепті үйымдастырудың басты қағидасы болып табылады. Басқарушы есептің аясында шығындарды жіктеудің көптеген белгілері туралы қызу пікірталастың арқасында, шығындарды анықтаумен қатар, оның болашақтағы тенденцияларын да анықтайды.  Осыдан   келіп,   ееп   тәжірибесінде   ШС­нің   шығындарын   тиімді   басқаруға   жаңа   тәсілдерді   дайындау   және пайдлану мәселелері отандық және шетелдік экономикалық әдебиеттерде кеңінен талқыланып жатыр. Шығындар еебінің жалпықабылданған мәнін анықтау деп, бұл “шығындар еебі – белгілі бір уақытта кезеңде оларды сандық өлшеу арқылы жабдықтау, өндіру, олардың еңбегінің өнімін сату, дайын өнімдердің өзіндік құндарын қалыптастыру, тіркеу, топтастыру және жіктеп талдау бойынша ШС­гі өтіп жатқан процестерді көрсетуге бағытталған саналы іс­әрекеттердің жиынтығы”. Мұндай көрініс ШС басқару қажеттолық ақпаратты алуды және қаржылық нәтижелерді шығару арқылы оның қызметін бағалауды қаматамасыз етеді. Бірақта, дамыған өндірістік есеп теориясы мен бақару еебінің бастапқы даму жағдайында мұндай тәсілдің пайдалану бағыттары бойнша шектелген. Біздің пікіріміше, техникалық жағынан басқаөндірісшығындарының еептік мәнін   анықтау,   өндірістік   қызметтің   бақарушы   есебін   ұйымдастыруға   немесе   өндіріс   шығындары   есебін трансформациялауға әдістің әр түрлі тәсілдерін қамтуы қажет. Сайып келгенде, шығындар есебінің мазмұнын анықтау, ШС­де оны ұйымдастыру моделдерінің нақты алғы шарттарын жасайды. Дәл, басқару процесіне кері ақапараттық ағын ретінде, есеп тек шындықты ғана көрсетіп қоймай, сондай­ақ ШС­тісінің болашақтағы экономикасын модельдеу үшін ақпаратты дайындайды, демек мұндай есеп жүйесі зіндік құнды бақарудың жоғарыда аталған негізгі мәселелеріне сәйкес келеді.  6 Корпорациялар табысының құралуы, бөлінуі және қолдану тиімділігі. Корпорация   қызметін   қаржылық   ресурстарымен   қамтамасыз   ету   дамытудағы   табыстардың   рөлі. Табыстардың жіктелуі және қызметі. Табыс корпорацияның негізгі бағалаушы көрсеткіші ретінде. Корпорациның жиынтық жалпы табысы, оның құрамы мен құрылымы. Өнім, жұмыс және қызмет қөрсетуді сатудан түсетін табыс­ корпорацияны қаржыландырудың негізгі көзі. Қосылған құн түсінігі және оның құрамы. Нарықтық қосылған құн және экономикалық қосылған құн. Мүліктісатудан түсетін табыс: оның пайда болу және қолданылуының себептері. Компанияныңсатудан тыс қызметіне түсетін табыстардың с ипаты. Компанияның қаржылық және инвестициялық қызметінің түсетін табыстар. Өнімді сатудан түсетін табысты жоспарлау әдістері мен оның қөлеміне әсер ететін факторлар.   Өнімді   сатудан   түсетін   табысты,   жиынтық   табысты   болу   және   қолдану   механизмі.   Маржиналдық табыс.   Несиеге   пайыздарды   және   корпорациялық   табыс   салығын   төлегенгше   дейнгі   табыс.   Рентабельділік табалдырығы   және   тқаржылық   беріктілік   запасы.   Таза   табыс   компанияныңқаржылық   нәтижесі,   негізгі СМЖ 3 деңгейлі құжаты Пәннің оқу­әдістемелік кешені ПОӘК 2/5/1.11­2016 1­басылымы экономикалық қөрсеткіші ретінде. Таза табысты жоспарлау мен оның өсуінің факторлары. Таза табыстыбөлу мен пайдаланудың казіргі жүйесі. Корпорация рентабельділігі­пайдалылығы. Корпорацияның даму жағдайындағы табыстың ролі Корпорацияның   нарықтық   экономикажағдайында   қызмет   етуінің   экономикалық   пайдалылығы   табыс табумен   анықталады.   Корпорацияның   табыстылығы   абсолютті   және   салыстырмалы   көрсеткіштермен сипатталады. Табыстылықтың абсолютті көрсеткіші – бұл табыстар мен пайдалардың сомасы. Шетелдік арнаулы әдебиеттерде табыстар ұғымы келесідегідей түрде анықталады: Табыстар  –  дегеніміз  қаржының  келуі  немесе  активтер  құнының өсуі  не болмаса  пассивтердің  азаюы түріндегі есепті кезеңдегі экономикалық пайданың ұлғаюы болып табылады, бұл акционерлер салымдарының есебінен өсуден басқа жағдайдағы капиталдың өсуіне әкеледі. Табыстылықтың   көрсеткіштер  жүйесі  ең  алдыменқаржылық  нәтижелердің  абсолютті   көрсеткіштерінен тұрады, олар өнімді /жұмысты, қызметті/ өткізуден алынатын табыс, жалпы табыс, негізгі қызметтен алынған табыс, салық салынғанға дейінгі дағдылы қызметтен алынатын табыс, салық салынғаннан кейінгі табыс, төтенше жағдайлардан алынған табыс, корпорация қызметінің соңғы қаржылық нәтижесі болып табылатын таза табыс. Табыс   жинақталған   түрде   шаруашылық   жүргізудің   нәтижесін,   заңды   және   затқа   айналған еңбектіңөнімділігін   көрсетеді.   Оны   кейбір   экономистер   экономикалық   тиімділік   көрсеткіштері   қатарына жатқызса, енді біреулері оны корпорация жұмысының тиімділігіне жатқызады.  Нарықтық   жағдайда   табыстың   ролі   айтарлықтай   артты.  Жоспарлы­директивті   экономика   жағдайында оның   ролі   төмендетілген   болатын.   Табыс   табу   кез­келген   корпорацияныңмақсатты   функциясы   ретінде төмендетілді. Нарықтық экономикаға көшументабыс, оның яғни корпорацияның қозғаушы күшінеайналды. Тек табыс қана өзара байланысқанүш мәселенің шешімін анықтайды: нені, қалай және кім үшін өндіру қажет. Табыс табу   кез­келген   корпорацияның   қызмет   етуінің   мақсаты   болып   қалыптасты,   ал   нарықтық   экономика корпорацияның   негізгі   өндірістік   және   әлеументтікдамуының   көзі   болып   табылады.   Бұл   принцип   өнімді өндірудегі   шығындардың   толық   ақталуынжәне   корпорацияның   өндірістік­техникалық   базасының   кеңеюіне негізделеді.   Бұл   әр   корпорация   ағымдағы   және   күрделі   шығындарын   өзінің   меншікті   қаржы көздеріненжабатындығын   білдіреді.   Уақытша   қаржы   тапшылығы   кезінде   оларға   деген   қажеттілік   егер   бұл ағымдағы   шығындар   болса,   олар   банктің   қысқа   мерзімді   ссудаларыменжәне   коммерциялық   несиелерімен, сонымен қатар капитал салымдары банктің ұзақ мерзімдік несиелерімен жабылуы мүмкін. Табыс   есебінен   сондай­ақ   корпорацияның   бюджет   алдындағы,   банктер   мен   басқа   да   кәсіпорындар, ұйымдар алдындағы міндеттемелері орындалады. Сонымен, табыс корпорацияның өндірістік және қаржылық қызметін бағалаудағы негізгі көрсеткіші болып табылады. Ол  оның  іскерлік белсенділігі  мен қаржылық тұрақтылығын  сипаттайды. Табыс  бойынша авансталған қаржылық қайтарымдылық деңгейі мен осы корпорацияның активтеріне саплынған салымдардың табыстылығы анықталады. Нарықтық  экономика  кезеңінде  табыстың  ролі  оның  атқаратын  функциясымен  тығыз байланысты. Ол келесі қызметтерді атқарады: ­ Мемлекеттік бюджет табысының көзі; ­ Корпорациялардың өндірістік және әлеументтік даму көзі; Табыс өз қызметтерін тиімді орындай алуы үшін келесідегідей негізгі шарттарды орындауы қажет: 1. жуықтаудың белгілі бір дәрежесінде, өнім бағасы, еңбектің қоғамдық қажетті шығындарын көрсетуі тиіс және ол сондай­ақ еңбек өнімділігінің үздіксіз өсуі мен өзіндік құнның төмендеуін ескеруі қажет; 2. бұйымдарды калькуляциялау және өнімнің өзіндік құнын анықтау жүйесі ғылыми негізделген болуы қажет. 3. Табысты бөлу механизмі белсенді роль атқаруы керек және өндірістің дамуы мен оның тиімділігін арттыруда ынталандырушы фактор болуы тиіс; 4. Табысты тиімді пайдалану тек қалған барлық қаржы тұтқаларының жүйесіндеғана мүмкін. Соныменкорпорация табыстарына есепті кезеңдегіактивтердің көбеюі /ақша қаражаттарының, басқа да мүліктердің   келіп   түсуін,   кіріске   алынуын/   және   міндеттемелердің   азаюы   /өтелінуі/негізінде   капиталдың көбеюін /үлес қосушылардың жарналарынан басқа/ яғни экономикалық пайда табуды айтамыз.  Мұндай табыстарға:  ­ дайын бұйымдар мен тауарларды сатудан алынатын табыстар; ­ қызмет көрсетуден алынатын табыстар; ­ дивиденттер, роялтилер және пайыз түрінде алынатын және т.б. табыстар жатады. Бұл   жоғарыда   аталған   табыстар   қатарына   шаруашылық   субъектісіне   келіп   түскен   кіріс   етілген   және субъектінің төлеген сомалары мына жағдайларда жатқызылмайды: ­ алдын­ала аванс ретінде алынған табыстар; ­ алынған несиелердің және қарыздардың қайтарылуы; СМЖ 3 деңгейлі құжаты Пәннің оқу­әдістемелік кешені ПОӘК 2/5/1.11­2016 1­басылымы Сондай­ақ, қызметтер көрсету жөніндегі мәміленің /келісімнің/ нәтижесін барынша дұрыс бағалау мүмкін болмаған уақытта табыс жұмсалған шығындар мөлшерінде ғана танылады. Алынған табыстар шаруашылық субъектісі қызметі түріне және бағытына байланысты мынадай түрлерге бөлінеді: ­ негізгі қызметтен алынған табыстар; ­ негізгі емес қызметтен /жанама қызметтен/ алынған табыстар; Субъектінің негізгі қызметтен алынған табыстары мен негізгі емес қызметтен /жанама қызметтен/ алынған табыстарының   қосындысы   оның   жиынтық   табысын   құрайды.   Ал   бұл   табыс   сатылған   өнімнен,   көрсетілген қызметтен алынған немесе алынуға тиісті өткізу құны бойынша бағаланады.Өткізу құныкорпорациямен активті сатып алушының немесе пайдаланушының арасындағы келісім шарт бойынша анықталады.  Корпорацияның табыстары мынадай шарттар қанағаттандырылған кезде танылады: ­ табыс сомасы дұрыс бағаланған жағдайда; ­ корпорацияның экономикалық пайдалары алу ықтималдылығы болған жағдайда; ­ субъекті сатып алушыға меншік құқығын берген жағдайда; ­ мәміле бойынша нақтылы жұмсалған немесе күтіліп отырған шығындар дұрыс бағаланған жағдайда; Ұқсас тауарлар мен қызметтерді айырбастау кезінде мәміле бойыгнша табыс танылмайды.Ұқсас тауарлар мен қызметтерді айырбастау кезінде табыс алынған тауарлар мен қызметтердің өткізу құны бойынша танылады және  бағаланады.   Егер  алынған  тауарлар  мен  қызметтердің  өткізу  құны   дұрыс  бағаланбайтын   болса,   табыс берілген тауарлардың немесе көрсетілген қызметтердің өткізу құны мөлшерінде танылады. Қаржы   есеп   беру   кезінде   шаруашылық   субъектісі   түсініктеме   жазба   хатында   мыналарды   ашып көрсетулері тиіс: ­ табысты тану үшін қабылданған есеп жүргізу саясатын, соның ішінде қызметтер көрсету жөнінлдегі келісімдердің аяқталу кезеңдерін айқындау тәсілін; ­ есепті кезең үшін танылған табыстарды әрбір маңызды түрінің сомасын, соның ішінде: 1/ тауарлар өткізу; 2/ қызметтер көрсету; 3/ пайыздар; 4/ роялти; 5/ дивиденттер нәтижесінде туындайтын табыстарды, олардың ішіде тауарлар немесе қызметтер алмасу нәтижесінде туындайтын табыстардың әрбір маңызды түріне енгізілген табыстар сомасын; Корпорация табысының жіктелуі.Корпорация табыстары негізгі қызметтен түскен және негізгі емес қызметтен түскен табыстар болып бөлінеді. Корпорацияның   негізгі   қызметтен   алынатын   табыстары­   олардың   негізгі   өндірісі   шығарғантауарларды сатудан, көрсеткен қызметтерден, сондай­ақ орындалған жұмыстардың барысында тапқан табыстары саналады. Негізгі қызметтен алынған табыстарға корпорация жүйесінде келесілер жатады: ­ дайын өнімді /жұмысты, қызметті/ сатудан түскен табыстар; ­ сатылып алынған тауарларды сатудан түскен табыстар; ­ құрылыс­монтаж, ғылыми­іздестіру, геологиялық барлау және т.б. болған табыстар; ­ көлік ұйымдарының жүктер мен жолаушыларды тасымалдау жөніндегіқызметтен түскен табыстар; ­ жалға байланысты алынған табыстар; ­ байланыс ұйымдарының қызметінен түскен табыстар; ­ сақтандыру компанияларының қызметінен түскен табыстар; ­ инвестициялық қызметтен түскен табыстар; Бұл табыстардың барлық түрлері үшінкорпорацияның бухгалтериясында жекеленген бухгалтерлік шоттар ашылады. Ал корпорацияның негізгі емес қызметінен түскен табыстары дегеніміз – субъектінің нақтылы негізгі қызметтерінен басқа жұмыстардыорындауы барысындатапқан табыстарын айтады.  Оларға: ­ корпорацияның материалдық емес активтерін сатудан түскен табыстар; ­ негізгі құралдарды сатудан түскен табыстар; ­ құнды қағаздарды сатудан түскен табыстар; ­ акциялар бойынша дивиденттер мен пайыздардан түскен табыстар; ­ курстық айырмашылықтан түскен табыстар және т.б. Сонымен   қатар,   корпорацияның   мұндай   табыстарынабасқа   заңды   және   жеке   тұлғалардан   тегін   келіп түскен материалдық емес активтер, негізгі құралдавр, материалдар, ақша қаражаттары, айыппұлдар, өсімақылар және т.б. төлемдер жатады. Жалпы кез­келген корпорацияда пайда көрсеткіштері экономикалық мазмұнына қарай, функционалдық СМЖ 3 деңгейлі құжаты Пәннің оқу­әдістемелік кешені ПОӘК 2/5/1.11­2016 1­басылымы мағынасына қарай келесі  көрсеткіштерге  бөлінеді: барлық есептеулердің  негізгі базасы ретінде – баланстық пайда табылады, яғни корпорацияның өндірістік­шаруашылық қызметінің негізгі қаржылық көрсеткіші.  Жалпы пайда ­ өнімді өткізуден түскен пайда сомасы, негізгі құралдар және тағы басқа корпорацияның сатудан тыс операцияларынан түскен кіріс болып табылады. Бірақ жалпы пайда корпорацияның бухгалтерлік есеп беруінде көрініс таппайтын болғандықтан, корпорацияның қаржы­шаруашылық қызметінің нәтижесі туралы есеп   беруде   көрсетіледі.   Ол   нормативті   құжаттарға   сәйкес,   яғни   стандарт   бойынша   баланстық   пайда   деп аталады. Салық салу мақсатына байланысты арналған көрсеткіш – жалпы пайда, ал оның негізінде салық салынатын және салынбайтын пайда болып бөлінеді. Салық салудан кейінгі және басқа да бюджет төлемдерінен кейінгі корпорацияның өзінде қалатын пайда таза пайда болып табылады. Бұл корпорация қызметінің соңғы қаржылық нәтижесі болып табылады. Корпорация пайдасын жоғарылату.Нарықтық экономика жағдайында кез­келген өндірістің мақсаты пайда табу болып табылады. Пайда корпорацияның ары қарай дамуының негізгі көзі болып табылады. Пайда нарықтық қатынастар категориясы ретінде келесі функцияларды орындайды: ­ корпорацияның шаруашылық нәтижесінен алынған экономикалық тиімділікті сипаттайды; ­ корпорацияның қаржылық ресурстарының негізгі элементтері болып табылады; ­ әр түрлі деңгейдегі бюджетті өңдеудің қайнар көздері болып табылады. Жалпы   барлық   корпорацияда   пайда   алдын­ала   жоспарланады.   Жоспарлау   процесі   кезіндеқаржылық нәитижеге   әсер   ететін   барлық   факторлар   есепке   алынады.   Жоспарлаудың   объектісі   баланстық   пайданың элементтері болады. Максималды пайда алу мақсатында менеджер пайданы алдын­ала жоспарлап отырады. Осы жоспарлау мақсатында корпорацияда менеджер қаржылық жоспар құрайды. Қаржылық жоспар корпорацияның экономикалық   және   әлеументтік   дамуындағы   жоспардың   басқа   да   бөлімшелерінің   негізінде   өңделеді.   Өз кезегінде   қаржылық   жоспарды   өңдеу   өнімнің   өзіндік   құны,   материалдарды   қолдану   және   басқа   да ресурстардықолдану жоспарына әсерін тигізеді.Қаржылық жоспарды құру кезінде өндірістегі барлық резервтер есепке алынады, яғни алдын­ала жоспарлау өндірісрентабелділігіне әсер етеді. Корпорация пайдасын жоғарылату үшін оны алдын­ала жоспарлау қажет. Пайданы жоспарлау – қаржылық жоспарлаудың белгілі бір бөлігі болып табылады. Ол корпорация қызметінің барлық түрлері бойыншажеке­жеке жүргізіледі. Негізгі істі қаржы менеджері атқарады. Мұның барлығы арнайы әдістерді қажет етеді. Қаржылық жоспарды өңдеу процесікезінде пайда көлеміне әсер ететін барлықфакторлар ескеріледі және әр түрлі басқару шешімдерін қабылдауға байланысты қаржылық нәтижелер қарастырылады. Жалпы   экономикасы   дамып   келе   жатқан   елдердің   корпорацияларында   пайданы   3   жылдан   5   жылға дейіналдын­ала   жоспарлап   алады.   Ал   экономикасы   тұрақтанбаған   елдерде   аз   уақытқа,   яғни   жарты   жылға жоспарланып отырады. Пайда жоспары корпорацияның қаржылық моделі ретінде көрінеді. Осы жоспарлаулдың жобасы бойынша әр түрлі басқару шешімдердің тиімділігі қарастыорылады. Мұнда еңбек шығынын азайту ретінде компьютерлік технологияны пайдалану қолданылады. Пайда   көлемін   реттеу   үшін   пайданы   жоғарылату   қажет.   Ол   үшін   пайданың   өндірістік   жоспарында қарастырғандай,   шығындарды  азайту  қажет.Ол  басқару  есебіне байланыстышығындарды басқару  әдістерімен өңделеді.Сонымен   қатар,   өнім   тиімділігін,   корпорацияның   рентабелділігін   анықтап,   соларды   есептеу   қажет. Рентабелділік   –   шығарылған   өнімнің   табыстылық   дәрежесін   сипаттайтын   өндіріс   тиімділігіне   қатысты көрсеткіш. Рентабелділік көрсеткіші сауда­өндірістік процесстің табыстылығын, пайдалылығын көрсетеді. Оны келесі формуласымен көрсетуге болады: Р = Пайда / Өнімнің өзіндік құны * 100 Осыған байланысты әр түрлі дәрежелердің рентабелділігі анықталады: Капитал рентабелділігі = таза пайда / таза активтер *100 Бұл   көрсеткіш   корпорацияның   барлық   салаларындағы   жеке   және   заемддық   капиталдарды,   яғни   ұзақ мерзімді негіздегі жұмылдырылған капиталдардың табыстылығын бағалауға арналған. Сату рентабелділігі = сатудан түскен пайда / сатудан түскен түсім *100 Сату   рентабелділігі   корпорация   қызметінің   негізгі   табыстылығын   сипаттайды.   Менеджерлер   бұл көрсеткіштердібаға   арасындағы,   өткізілген   тауар   саныжәне   көлемі   арасындағы   байланысты   бақылау   үшін қолданылады. Рентабелділік көрсеткіштері корпорацияның қаржы­шаруашылық қызметін талдау процесінде, қаржылық жоспарлауда, басқару шешімдерін таңдауда және т.с.с. маңызды орын алады. 7.  Корпорацияның меншікті капиталы СМЖ 3 деңгейлі құжаты Пәннің оқу­әдістемелік кешені ПОӘК 2/5/1.11­2016 1­басылымы Корпорация қызметіндегі меншікші капиталдың ролі: корпорацияның меншікті капиталы, оныңқұрамы мен құрылымы нәтижесі ретінде.  Жарғылық капитал­ корпорациның меншікті қаражаттарының негізгі алғашқы қөзі.  Қосымша капитал негізгі қорларды, компанияның эмиссиялық қызметін және тағы басқаны қайта бағалау Шығарылған капитал.  Корпорацияның   қаржылық   қорлары   /жинақ   қоры,   тұтыну   қоры,   компанияның   резервтік   қоры/,   құрылу коздері мен пайдалану бағыттары.  Бөлінген таза табыс/зиян/  Корпорацияның меншікті капиталының құрамы мен құрылымы. Корпорация қорларының, яғни ақша қорларының пайда болуы шаруашылық субъектісі пайда болғаннан бастап іске асады.Осыған сәйкес кәсіпорын өзінің жарғылық капиталын қалыптастырады.  Жарғылық   капитал   дегеніміз   –   корпорацияның   жекеменшік   қорларының   негізгі   алғашқы   қайнар   көзі, негізгі және айналым капиталдарының ақшалай көрінісі. Корпорация қорларының қайнар көзінің біріне қосымша капиталдар кіреді. Бұл қор негізгі қорларды қайта бағалау Нәтижесінде мүліктің құнының өсуінің есебінен, эмиссиялық кіріс /акцияның номиналды бағасынан сату бағасының жоғарылауы/ және тағы басқалар есебінен құрылады. Корпорация қорлары жалпы ішкі және сыртқы көздерден құрылуы мүмкін. Корпорация қорларының ішкі көздерден   құрылуы   корпорация   түсіміне,   яғни   пайдасына   байланысты   болады.  Ал   түсім   корпорацияның кәсіпкерлік қызметінің нәтижесінде пайда болады: ­ өндірілген өнімді өткізуден түскен кіріс; ­ қызметтер көрсету мен жұмыстарды орындаудан түскен кірістер; ­ мүліктерді қолданудан түскен кірістер; Бұл   кірістер   корпорацияның   есеп   айырысу   шотында   көрсетіледі.   Түсім   бұл   ең   алдымен   өндірістегі шығындарды жабудың қайнар көзі болып табылады. Түсімнің пайдадан айырмашылығы ол салық және басқа да шығындарды шегермеген кездегі жалпы пайда. Ал пайда корпорацияның шаруашылық қызметініңсоңғы мақсаты және нәтижесі болып табылады. Пайдадан   барлық   салықтар   ұсталынған   соң,   ол   корпорацияның   өзінің   игілігіне   жұмсалады.   Пайдадан резервтік капитал және тағы басқа резервтер мен тұтыну және жинақ қорлары қалыптасады. Резервтік капитал – бұл кәсіпорынның кейбір жағдайларына байланысты құрылған ақша қорлары. Бұл кәсіпорын   банкроттық   жағдайға   душар   болса,   немесе   төтенше   жағдайлар   және   т.б.   жағдайларға   арналған капитал.   Корпорацияда   резервтік   капиталдың   болуы   корпорация   қаржылық   жағдайының   тұрақтылығын қамтудың маңызды шарты болып табылады. Жинақ қоры ­ өндірісті дамытуға бағытталған ақша қорлары. Бұл қорларды пайдалану кәсіпорындаму саясатымен тікелей байланысты. Тұтыну қоры ­ әлеументтік қажеттілік, өндірістік саладағы емес объектілерді қаржыландыру және т.с.с. бағытталған ақша құралдары. Валюталық   қор   –   бұл   корпорацияның   даму   саясатыүшін   өнімдерді   экспортқа   шығару   нәтижесінде валюталық түсім алу мақсатында корпорацияларда қалыптасады. Осындай жоғарыда аталған қорлардың нәтижесінде корпорацияның даму саясаты қалыптасады. Корпорация қорларының, яғни ақша қорларының пайда болуы шаруашылық субъектісі пайда болғаннан бастап іске асады.Осыған сәйкес кәсіпорын өзінің жарғылық капиталын қалыптастырады.  Жарғылық   капитал   дегеніміз   –   корпорацияның   жекеменшік   қорларының   негізгі   алғашқы   қайнар   көзі, негізгі және айналым капиталдарының ақшалай көрінісі. Корпорация қорларының қайнар көзінің біріне қосымша капиталдар кіреді. Бұл қор негізгі қорларды қайта бағалау Нәтижесінде мүліктің құнының өсуінің есебінен, эмиссиялық кіріс /акцияның номиналды бағасынан сату бағасының жоғарылауы/ және тағы басқалар есебінен құрылады. Корпорация қорлары жалпы ішкі және сыртқы көздерден құрылуы мүмкін. Корпорация қорларының ішкі көздерден   құрылуы   корпорация   түсіміне,   яғни   пайдасына   байланысты   болады.   Ал   түсім   корпорацияның кәсіпкерлік қызметінің нәтижесінде пайда болады: ­ өндірілген өнімді өткізуден түскен кіріс; ­ қызметтер көрсету мен жұмыстарды орындаудан түскен кірістер; ­ мүліктерді қолданудан түскен кірістер; Бұл   кірістер   корпорацияның   есеп   айырысу   шотында   көрсетіледі.   Түсім   бұл   ең   алдымен   өндірістегі шығындарды жабудың қайнар көзі болып табылады. Түсімнің пайдадан айырмашылығы ол салық және басқа да СМЖ 3 деңгейлі құжаты Пәннің оқу­әдістемелік кешені ПОӘК 2/5/1.11­2016 1­басылымы шығындарды шегермеген кездегі жалпы пайда. Ал пайда корпорацияның шаруашылық қызметініңсоңғы мақсаты және нәтижесі болып табылады. Пайдадан   барлық   салықтар   ұсталынған   соң,   ол   корпорацияның   өзінің   игілігіне   жұмсалады.   Пайдадан резервтік капитал және тағы басқа резервтер мен тұтыну және жинақ қорлары қалыптасады. Резервтік капитал – бұл кәсіпорынның кейбір жағдайларына байланысты құрылған ақша қорлары. Бұл кәсіпорын   банкроттық   жағдайға   душар   болса,   немесе   төтенше   жағдайлар   және   т.б.   жағдайларға   арналған капитал.   Корпорацияда   резервтік   капиталдың   болуы   корпорация   қаржылық   жағдайының   тұрақтылығын қамтудың маңызды шарты болып табылады. Жинақ қоры ­ өндірісті дамытуға бағытталған ақша қорлары. Бұл қорларды пайдалану кәсіпорындаму саясатымен тікелей байланысты. Тұтыну қоры ­ әлеументтік қажеттілік, өндірістік саладағы емес объектілерді қаржыландыру және т.с.с. бағытталған ақша құралдары. Валюталық   қор   –   бұл   корпорацияның   даму   саясатыүшін   өнімдерді   экспортқа   шығару   нәтижесінде валюталық түсім алу мақсатында корпорацияларда қалыптасады. Осындай жоғарыда аталған қорлардың нәтижесінде корпорацияның даму саясаты қалыптасады.  Корпорация қызметінің тиімділігі және іскерлік белсенділігі. Корпорацияның қызмет белсенділігі мен қызмет тиімділігін бағалау сол корпорацияның жалпы қаржылық жағдайын бағалаудың қорытынды этапы болып табылады. Корпорацияның   іскерлік   белсенділігі   қаржылық   жағдайда   ең   алдыменоның   қаражат   айналымының жылдамдығымен   көрінеді.   Іскерлік   белсенділікті   талдау   корпорацияның   өз   қаражатын   қаншалықтытиімді пайдаланғанығын анықтауға мүмкіндік береді. Корпорациядағықаражаттарының айналым жылдамдығының өсуі оның өндірістік­техникалық күшінің артқандығын көрсетеді. Корпорацияның іскерлік белсенділігінің көрсеткіштеріне келесі коэффициенттер жатады: 1. Капиталдың жалпы айналымдылықкоэффициенті. Ол жылынақанша рет айналу мен өндірудің толық циклі болатындығын корсетеді. Ол өнімді сатудан түскен табысты авансталған капиталға, яғни есепті кезеңдегі орташа баланес валютасына бөлгенге тең болады.  2. Негізгі   құралдардың   айналымдылығы   –   бұл   көрсеткіш   қор   қайтарымдылығын   көрсетеді, яғникорпорацияның есепті кезеңдегі негізгі өндірістік қорларын пайдаланудың тиімділігін сипаттайды. Ол келесі негізде анықталады, яғни сатудан түскен түсімді негізгі құралдардың орташа құнына бөлеміз. Бұл коффициент жоғары болған сайын азая түседі, керісінше төмен болған сайын өнімді сатудан түскен түсімнің жеткіліксіздігін немесе осы активтер түрлерінекөп қаржы бөлінгендігін көрсетеді. 3.   Меншікті   капиталдың   айналымдылық   коэффициенті   –   ол   өнімді   сатудан   түскен   табысты   баланс бойынша меншікті капиталдың есепті кезеңдегі орташа шамасынабөлгенге тең болады. Бұл коэффициент корпорациядағы сатудың артықшылығын немесе жетіспеушілігін анықтайды, салынған меншікті капиталдың айналым жылдамдығын, корпорацияның меншік иелері тәуекелділік етіпотырғаен ақша қаражаттарының белсенділігін көрсетеді. 4.Ағымдағы активтер /мобильдік қаржылар/немесе айналым капиталының айналымдылық көэффициенті. Ол сатудан түскен түсімді ағымдағы активтердің орташа шамасына бөлу арқылы анықталады. Ал ағымдағы активтердің орташа шамасы жыл басы мен жыл соңы мәліметтерін қосып, екіге бөлетіндігі белгілі. Кез­келген   корпорациядағы   айналымдылық   процесін   жылдамдатуға   тырысу   қажет.   Айналым   уақытын қысқартуғамамандандыру  мен  бірлесудіңдамуы,   тікелей  шаруашылық  аралық  байланыстардыңжақсаруы,   жүк тасу, өзара есеп айырысу мен құжат айналымын тездетумен қол жеткізуге болады. 5.   Материалдық   айналым   құралдарының   айналымдылық   коэффициенті   –   ол   сатылған   өнімнің   толық өзіндік   құнынөндірістік   қорлардың   орташа   өзіндік   құнына   бөлу   арқылы   анықтаймыз   Мұнда   неғұрлым айналымдылық көрсеткіші жоғары болған сайын, соғұрлым қорлар тезірекақшалай қаражатқа айналады. Оның төмендеуі өндірістік қорлар мен аяқталмағанөндірістің ұлғайғандығын көрсетеді немесе дайын өнімге деген сұраныстың төмендегенін көрсетеді. 6. Дайын  өнімнің айналымдылық коэффициенті –  ол өнімді сатудан түскен  табысты баланс бойынша есепті   кезеңдегі   дайын   өнімнің   орташа   шамасына   бөлу   арқылы   анықталадлы.   Бұл   дайын   өнімнің   айналым жылдамдығын көрсетеді. 7.   Дебиторлық   қарыздардың   айналымдылық   коэффициенті   –   ол   сатудан   түскен   түсімдідебиторлық қарыздардың   есепті   кезеңдегі   орташа   шамасына   бөлгенге   тең   Бұл   көрсеткіш   компанияныңқойған   шоттарын клиенттердің төлеуге қажет уақытын сипаттайды. Ол көрсеткіштің төмендеуі – оң, ал артуы – теріс бағаланады. 8. Кредиторлық қарыздардың айналымдылық коэффициенті – ол сатудан түскен түсімді кредиторлық қарыздардың орташа шамасына бөлу арқылы анықталады. Бұл коэффициенттің өсуі – корпорацияның борышты төлеу жылдамдығының артқандығын, ал төмендеуі­ несиеге тәуелді екендігін көрсетеді. СМЖ 3 деңгейлі құжаты Пәннің оқу­әдістемелік кешені ПОӘК 2/5/1.11­2016 1­басылымы Корпорацияның нарықтық белсенділігін келесі негізгі көрсеткіштер сипаттайды: ­ бір акцияға түскен табыс; ­ акция құндылығы; ­ дивидентті төлеу көэффициенті; Бір акцияға түскен табыс – инвестор акция сатып алғанда әрқашан дивиденд түрінде алатынболашақ табысты   қарастырып   отырады.   Себебі,   компанияның   табысы   дивиденттер   төлеудің   негізгі   көзі   болып табылатындықтан,   және   келешекте   акцияның   нарықтық   құнын   көтеругебизнес   болғандықтан,   инвесторлар әрқашан акцияға табыстылық коэффициенттеріне қызығушылық білдіреді.  Тақырып 8. Корпорайияны қаржыландырудың қарыздық қөздері Компанияқаржыландыруды   ұзақ   мерзімді   қарыздық   көздерін   тарту   мен   қолдану   мақсаты. Қаржыландырудың   ұзақ   мерзімді   қарыздық   қөздерінің   түрлері:   ұзақ   мерзімді   банкттікссудалар,   лизинг, ипотекалық   несие,   мемлекеттік   және   жеке   инвестициялар,   акционерлік   капитал.   Компанияның   эмиссиялық қызметі, қраздық міндеттемелер мен акциялардын түрлі нысандары. Франчайзинг және қаражаттарды тартудың басқа көздері. Қысқа және ұзақ мерзімді қаржыландыру банктікжәне коммерциялық несие. Несиені беру мен жабу тәртібі.   Несиелей   әдістері.   Несиелік   қабілеттілікті   бағалау.   Қаржыландырудың   жаңа   құралдары:   факторинг, форфейтинг, форвардық және фьючерстік келісімшарттар және т.б. Ұзақ   мерзімді   міндеттемелерді   қаржыландыру.Қандай   да   болмасын   шаруашылық   субъектілерін олардың қандай салада қызмет атқаратындығына қарамастан алып қарайтын болсақ, олардың бапрлығының да міндеттемелері болады. Кез­келген өндіріспен айналысатын субъекті сол өнімдіөндіру үшін қажетті шикізаттар мен материалдар үшінжабдықтаушының алдында міндетті болса, саудамен айналысатын корпорация сол сататын тауарларын жеткізіп беруші, яғни жабдықтаушы субъектінің алдында міндетті болуы мүмкін.Тіпті өндіріспен де, саудамен   де   айналыспайтын   корпорациялардыңөз   қарамағында   жұмыс   істейтін   жұмысшы   қызметкерлерге олардың істеген еңбектері үшін, сонымен қатар бюджетке әр түрлі салықтар үшін қарыз немесе оның алдында міндеттемесі   болуы   мүмкін.   Қазіргікезде   қаржының   жетіспеушілігіне   байланысты   банктер,   банктен   тыс мекемелерден,   шетелдерден   қарыз,   несие   алып   өздерінің   жұмысын   жандандырып   жатқан,   сондай­ақ міндеттемелерін шектен тыс көбейтіп алып, онықайтаруға мүмкіндіктері болмай жабылып, аукционға салынып, сатыолып жатқан корпорациялар көптеп кездесетіні белгілі.  Корпорациядағыміндеттемелержүйесіне келесілер кіреді: ­ несиелер; ­ алдағы кезең кірістері; ­ дивиденттер бойынша есеп айырысулар; ­ бюджетпен есеп айырысулар; ­ бюджеттен тыс төлемдер бойынша есеп айырысулар; ­ жабдықтаушылар мен мердігерлермен есеп айырысулар; ­ алынған аванстар; Несие – бір заңды тұлғаның екінші бір заңды тұлғаға әдетте келісілген мөлшерде процент алу үшін белгілі бір уақытқазаттай немесе ақшалай уақытша қаржы беруге байланысты пайда болатын экономикалық қарым­ қатынас жүйесі болып табылады. Нарықтық экономика жағдайында несие коммерциялық және банктік болып бөлігнеді. Коммерциялық несие – бір субъектінің екінші субъектіге сатқан тауарының құнынан алынатын төлемнің кейінге қалдыруына байланысты туындайды. Банк несиесі – субъектіге ақша қаражаты түріндегі кірісін ұлғайтуға,ғ ағымдағы қызметтеріне байланысты қарыздарын төлеу үшін беріледі. Несие беру және оны қайтарутәртібі тиісті заңдарға сәйкес және субъектінің банкпен немесе басқа да несие берушілермен жасалған келісім шарттарының негізінде реттеліп жүргізіледі. Онда несие берілетін объекті, несие беру шарты мен тәртібі, оның өтелетін мерзімі, міндеттемесі, өзара қамтамасыз ету түрі, проценттік өсім ставкалары мен оның төлем тәртібі екі жақтыңжауапкершілігі мен құқығы, толтырылатын және бір­бірінеберетін құжаттарының тізімі және тағы басқалары көрсетіледі. Корпорациябанк   мекемесінен   несие   сұрамастан   бұрын   несие   алудың   қажеттілігін,   оның   уақытында қайтарудың мүмкіншілігін, әрбір коммерциялық банктің несие беру, өтеу, өсім проценті ставкаларымен және басқадайталаптарымен танысып және басқа да талаптарды алдын­ала шешіп алуы қажет. Банк мекемелері әдетте несие сұраушы субъектінің өтем қабілеттілігіменөтемпаздығын мұқият тексереді. Ол үшін корпорациядан тиісті бухгалтерлік   есепматериалдарын   алып   танысады.   Берілген   уақыт   аралыға   байланыстыбанк   несиесі   қысқа мерзімді /бір жылға дейін/ және ұзақ мерзімді /бір жылдан астам уақытқа/ болып бөлінеді. Несиенің   объективті   қажеттілігі­   бұл   корпорацияның   өндірістік   және   сауда   айналымы   капиталының