Әлеуметтік-экономикалық жоспарлау

. «Әлеуметтік­экономикалық жоспарлау»  пәні бойынша дәрістік кешен Дәріс №1. Жобалау мен жоспарлаудың мәні, әдістері мен түрлері. 1. Жобалау мен жоспарлауды ұйымдастыру негізі 2. Жобалау мен жоспарлаудың әдістері мен негізгі түрлері 3. Экономикалық­ әлеуметтік дамудың бағыттары бойынша жобалау мен жоспарлау. 1. Жобалау мен жоспарлауды ұйымдастыру. Жобалау   мен   жоспарлау­   қоғамдық   өндірістің     дамуы   мен   оның   нәтижелерін   ғылыми тұрғыдан   көре   білу   қажет.   Жобалау   (прогноз­грекше   алдын   ала   білу   деген   сөз)­   алынған мәліметтер   негізінде   оқиға,   құбылыс,   процестердің   өзгеруін   алдын   ала   көре   білу   болып табылады.Ал, жоспар болса, зерттеліп отырған нысанның жағдайын алдын ала нақты көре білу, сол арқылы көздеген мақсатқа жету жолы болып табылады. Онда қойылған мақсатқа сәйкес дамудың   жолдары   мен   тәсілдері   көрсетіледі,   сондай­ақ     оны   шешудің   басқару   жолдары анықталады.Сонымен, жоспарда алдын ала көре білу дәлірек   және айқынырақ көрініс табады. Жобалау сияқты жоспар да нақты, қолданбалы ғылымдардың нәтижелеріне негізделеді. Жоспарлау   мен   жобалау   ғылыми   тұрғыдан   қоғамдық   дамудың   қарқыны   мен   өзара   тепе­ теңдігіне байланысты процестер мен экономикалық заңдардың ерекше көріністерін зерттейді. Бұл   ғылымның   мақсаты­   экономикалық   заңдарға   сүйене   отырып,   халық   шаруашылығын дамытудың   жоспарына жобалау жасау және оны жүзеге асыру жолдарын көрсету.Осы міндет орындалғанда, бір жағынан, экономикалық заңдылықтардың дұрыс ескерілуі, екінші жағынан, олардың іс­тәжірибеде қолданылуы қадағаланады. Теория жүзінде және өмірлік тәжірибеде мазмұнына, мерзіміне және басқа да ерекшеліктеріне қарай жоспардың бірнеше түрі кездеседі: 1. Мазмұнына   қарай,   экономикалық     саясат   пен   кәсіпкерлік   қарекетіне   байланысты жоспарлар мынандай түрлерге бөлінеді:  Стратегиялық жоспарлау, мұнда елдің әлеуметтік­экономикалық дамуын жүзеге асыру бағыттары мен әдістері, қожалық етуші субъектілердің мақсаты мен міндеттері көрсетіледі. Олардың   даму   жолдары,   модификациялау   мен   қайта   құру   әрекеттері   ұзақ   мерзімдерге есептеледі. Ол жаңа шешімдер мен мүмкіндіктер іздестіруге итермелейді;  Тактикалық жоспарлау, бұл нарықтың өзгеру жағдайын ескере отырып, орта мерзімді стратегиялық мақсаттардың шешілуін көздейді;  Қауырт (оперативті) жоспарлау, мұнда қолда бар мүмкіндіктер өте қысқа мерзімде (жыл,маусым,ай,10 күн) жүзеге асырылады. Жоспарлар қамту көлеміне қарай төмендегідей болып бөлінеді:  Қойылған мәселеге қатыстылардың бәрін қамтитын жоспарлау (кешен немесе халық шаруашылығы бойынша);  Тек   белгілі   бір   мәселені   не   мөлшерді,   жеке   территорияны   қамтитын   бөлшектік жоспарлау;  Кәсіпорын (фирма) дәрежесіндегі жоспарлау. Жоспарлау  орындалу мерзіміне байланысты:  Қысқа мерзімді (оперативті) жоспарлау (жыл, жарты жыл, тоқсан, маусым, ай, апта);  Орта мерзімді (тактикалық) жоспарлау (2 жылдан 5 жылға дейін);  Ұзақ мерзімді (стратегиялық) жоспарлау (5 жылдан аса); 1 Дәріс   №   2.   Индикативтік   жоспарлау   –экономиканы   дамытудың   стратегиялық құралы 1. Индикативтік (нұсқаулы реттеуші) жоспарлаудың мәні 2. Дамудың индикативтік жоспарының негізгі принциптері 3. Стратегиялық жоспарлау 1. Қатаң, дерективтік жоспарлаудан бас итартып , нарықтық қатынастарға өту халық шаруашылығының бүкіл механизмінің әрекеттерін үйлестірудің жаңа нысандарын талоап етеді . Мұнда   мемлекетттік   экономиканы   басқарудағы   шаралар   жеке   бизнемпен,   қожалық   етуші субъектілермен   өзара   қарым­қатынас   демократиялық   принциптер   негізінде   индуктивтік, ұсыным түріндегі жоспарлау арқылы құрылады.  Индикативтік жоспарлаудың негізгі мақсаттары :  ішкі және әлемдік нарық коньюктурасы, инвестиция не басқа шарларды қожалық етуші субъектілердің экономикалық тегіне әсер етуі, бюджеттік ассигнованиенің мемлкет ұсынған бағыттары тураыл ақпарат жүйесін қалыптастыру;  мемлкеттік   бағдарламалар   негізін     құрайтын   көрсеткіштерді   нарық   субъектілеріне ұсыну.   Бұл   көрсеткіштер   субъектілерге   өз   шаруашылық   әрекеттерін   іске   асырғанда   қажет облуы мүмкін.   Тауар   өндірушілерді   жаңа   техникамен   технологияны   дамытрру,   басқа   да   ҒТП табыстарын пайдалану мәселелеріне бейімдеу  Индикативтік жоспарды қалыптастыру кері байланыс принципімен жүзеге асады: үкімет   экономикалық   саясаттың   бас   стратегиясы   мен   негізгі   бағыттарын   жасайды, сакроэконмикамлық   көрсеткіштер   түрінде   индикаторлар   құрамын   нақтылайды,   олар келешекте   субъектілердің шаруашылық әрекеттерін дамытуда есепке алынады; өз кезегінде шаруашылық субъектілердің талап­тілектері мен көрсаеткіштері республиканың , әлеуметтік – экконмикалық дамуының индикативтік жоспарын жасауда ескеріледі.  Индикативтік   жоспардың   макроэкономикалық   көрсеткіштері   бұрынғыдаай,   орталықтн жіберілген   директивтік   жоспардағыдай   «орындаушыларға»   «үлестіре   салынбайды,   алайды қожалық етуші субъектілердің өздері бұл жоспарды іске асыруға қатысуға ынталы , өйткені ол шаруашылықтардың мақсаттары үшін жауап береді, болашақта дамудың жолын көрсетеді. Әлеуметтік экономикалық дамудың әртүрлі бағыттары бойынша стратегиялық мәні бар және мемлекеттің қаутты әсеріне талап ететін жоспарлар жасағанда оны қалыптастыруда және орындауда   қатаң   талаптар   жолққа   гшығарылмайды.   Олар   әсіресе   ұлттық   бағдарламалар арқылы   жүзхег   асырылады.   Осыған   байланысты   кез­келген   иедикативтік   жоспар   мына өрісдерден қамтиды: тұжырымдылық бөлім, болжау, және жоспарлы реттеуші бөлім. Мұнда алғашқы екеуі ұсыныс сипатында , ал 3­сі міндетті талап болып табылады.  Индикативтік жоспарлар жүйесінде стратегиялық тактикалық және ағымдық жоспарлар кіреді. Ұзақ мерзімді  стратегиялық  жоспар бойынша  елімізде  бәсекелестігі  зор экономика құру, соның негізінде Қазақстандық үлгі (модель) қалыптастыру көзделеді. Онда мемлекет экономикалық дамуға белсенді араласып, оның «локомотиві» ролін атқаруы тиіс. Соның нәтижесінде:   ірі­ірі жүйелі           құрлымды компаниялар, өнеркәсіптік – қаржылық топтар құрылып, олар аимақтық, мүмкін болса, дүниежүзілік деңгеиге көтеріледі;  орталық   және   жергілікті   басқару   органдарының   функциялары   толық   бөлініп анықталады;  отандық кәсіпорындар бәсекелестік мүмкіндігін арттырып, шетел компаниялармен ішкі және   сыртқы   рыноктарға   еркін   араласады.   Әсіресе   импорт       алмастыру   мен   экспорттық жағдайларда белсенділік көрсету маңызды. 2 Дәріс   №   3.   Қазақстан   Республикасының   әлеуметтік­экономикалық  дамуы индикативкік жоспарының негізгі бағыттары мен көрсеткіштерінің сипаттамасы. 1. Ақша­несие саясатының негізгі мақсаты 2. Монополияға қарсы  саясаттың негізгі мақсаты ­бәсекелестік пен кәсіпкерлікті дамыту 1.Ақша­несие саясатының негізгі мақсаты­ инфляцияны төмен денгейде ұстап тұру, банк жүйесін дамыту және жетілдіру.  Қаржы   рыногының     тұрақтылығын   сақтау     халықтың   сенімін   арттырудың   және   оның жинақтарын  қаржы секторына   тартуды жанжақтырудың ажырамас  шарты болып саналады. Салық­бюджет саясатының мақсаты мемлекеттің  өзіне жүктелген функциялары  мен қойған міндеттерінің іске асырылуын қаржылық тұрғыда  қамтамасыз ету болып табылады. 2009 жылы салық   түсімдерінің   деңгейін   ЖІӨ­нің   25   пайызына   дейін   өзгерту   көзделеді.   2009   жылы мемлекеттік бюджеттің тапшылығын ЖІӨ­нің 2004 жылғы 2,8 пайызынан 1,3 пайызға дейін қысқарту   болжамдалуда.   Алдағы   кезеңдегі   инвестициялық   саясаттың   негізгі   бағыттары экономиканың   басым   секторларына     тікелей   отандық   және   шетелдік   инвестициялар құйылымын   ынталандыру,   мемлекеттік   инвестицияларды   пайдалануды   оңтайландыру   және оның   тиімділігін   арттыру,   ішкі   жинақтарды   жұмылдыру   болып   табылады.   Сыртқы экономикалық   саясаттың   негізгі     мақсаты   –   экономиканың   тұрақты   жұмыс   істеуінің   және болашақта   дамуының   аса   маңызды   шарты   ретіндегі   ұзақ   мерзімді   сыртқы   экономикалық басымдықтарға     сәйкес,   Қазақстанның   дүниежүзілік   экономикаға   одан   әрі   тиімді интеграциялануы. 2005­2009 жылдары экспорт жылына орташа есеппен 9 пайызға өседі деп болжамдалуда. Экономиканың жедел даму қарқынына байланысты импорттың жылдық орташа жылдық өсу көрсеткіші 10 пайызды құрайды.  2.   2009­2013   жылдары   баға     және   монополияға   қарсы     саясаттың   негізгі   мақсаты бәсекелестік   пен   кәсіпкерлікті   дамыту   үшін   қолайлы   жағдайлар   туғызып,   ынталандыру шараларын   қамтамасыз   ету,   бәсекелестік   жолындағы   кедергілерді     құқықтық   негізде   жою, монополиялық іс­әрекет және бәсекелестік ережелерін бұзғаны үшін құқықтық режим белгілеу, табиғи монополияларын субъектілерінің экономикалық қызметінің ашықтығын қамтамасыз ету болып табылады. Тарифтер мен өзгеруінің шеткі индикаторлары ретінде жоспарлы кезеңге арналған тұтыну бағалары  индекстерінің өзгерістері пайдаланылатын болады. Монополиялық қызметтерді реттеу саласында көбінесе экономикалық тәсілдер қолданылады, яғни бағалар мен тарифтерді белгілегенде, энергия үнемдейтін технологиялардың және тиімді менеджменттің негізінде  өндірушінің, тұтынушының және мемлекеттің мүдделерін сақтау көзделеді.  Мемлекеттің әлеуметтік қорғау саласының негізгі бағыты кедейлікпен күрес, әлеуметтік көмек, әлеуметтік қорғау және сақтандыру болып табылады. 3 Дәріс №4 Индикативтік жоспардың негізгі бөлімдерін жасаудың кейбір әдістемелік нұсқаулары 1. Өнеркәсіп дамуының болжамы  2. Ауыл шаруашылығының даму болжамы 3. Инфрақұрылымды дамыту болжамы 4. Инвестициялар болжамы Өнеркәсіп   дамуының   болжамы   министрлік   және   компаниялар   (акционерлік   қоғамдар) бойынша есептеледі. Оның негізгі көрсеткіштері: ­ өнеркәсіп өнімдерін өндірудің көлемі және оларды шетелге шығару мөлшері (нақты өлшеммен); потенциалдық деңгейі; ­ негізгі (мақсатты) даму көрсеткіштері; ­   өнеркәсіп   салаларындағы   ғылыми­техникалық   және   өндірістік   мүмкіндіктердің ­ жаңа  техникалық  шешім  негізінде жаңа  өнімдер мен технологияларды  шығару  және игеру; ­ өнеркәсіптің қаржылық көрсеткіштері; Өнеркәсіп өнімдерінің болжамдық көрсеткіштерінде экономиканың басқа салаларының және   тұрғын   халықтың   әр   түрлі   өнеркәсіп   бұйымдарына,   сол   сияқты   сыртқы   рыноктың конъюнктураларына негізделіп жасалған сұраныстары ескерілуі қажет. Олардың динамикасы өнеркәсіптің даму барысын, барлық ресурстарды тиімді пайдалануды және өнеркәсіп өнімдерін шетке шығару (экспорт) мен сатып алуды (импорт) толық есептеу арқылы анықталады. Аса маңызды отын­энергетикалық ресурстардың көрсеткіштері сыртқы және ішкі рыноктрдағы баға өзгерістерін талдау негізінде жоспарланады. 2.   Ауыл   шаруашылығының   даму   болжамы   өмірдегі   жағымсыз   тенденциялардың жойылуын   және   агроөнеркәсіп   кешенінің   (АӨК)   барлық   салаларының   тұрақты   дамуын қамтамасыз етуі тиіс. Оны жасағанда мынандай негізгі факторлар мен жағдайларды ескеру қажет: ­ ауыл шаруашылығы өндірісін аймақ бойынша мамандандыру; ­     ауыл   шаруашылығы   өнімдеріне,   шикізат   пен   азық­түлікке   сұранысты,   мемлекеттік тапсырманы орындау; өзгерістері; ­ экологиялық таза өнімдер өндіруге жарамды ауыл шаруашылық жерлердің көлемі; ­ АӨК салаларындағы өндірістік қорлардың жағдайы және олардың жоспарлау кезеңдегі ­   АӨК­де   өндірістік   қатынастарды   жетілдіру   және   жұмыскерлердің   еңбекке ынталылығын арттыру шаралары; ­ салалар арасындағы тауар айналымында бағалардың сәйкестігін жетілдіру; ­   өнім   өндірудегі   бағадан   тыс   экономикалық   жағдайларды   жақсарту,   әсіресе   АӨК­ні мемлекеттік қолдаудың тиімділігін арттыру; ­ өндірістің ресурстық және энергетикалық сыйымдылығын азайту; ­ өндірілген өнімнің бәсекелестігін көтеру; ­ АӨК­дегі нарықтық инфрақұрылымды дамыту; ­ сыртқы экономикалық қызметтерді жетілдіру; ­ еліміздегі азық­түлікпен қамтамасыз етуді одан ары ұлғайту. АӨК даму болжамы оның барлық салалары мен элементтерінің тепе­теңдігін және өзара байланысын   қамтамасыз   ететіндей   және   өнім   өндіруді   ұлғайтудағы   әрбір   аймақтың   табиғи ерекшеліктері мен экономикалық жағдайлары жан­жақты ескеріліп жасалуы керек. 4 Дәріс №5 Бизнес­жоспар және оны жасау әдістемесі 1.Бизнес – адамдардың іскерлік қатынастарының жүйесі. 2. Бизнес­жоспардың атқаратын  функциялары. 3. Бизнес­жоспарға қойылатан негізгі талаптар және оны жасаудың принциптері. 1. Бизнес – істі жүргізу мен адамдардың іскерлік қатынастарының жүйесі. Субъектісіне және меншік нысанына қарай оның мынандай түрлері болады: 1. Кәсіпкерлік бизнес, ол жеке меншік өндіріс құрал­жабдықтарына негізделген. Одан қазіргі   таңдағы   мемлекеттік   емес   жаңа   меншік   түрлері   (топтық,   ұжымдық,   кооперативтік, акционерлік,   пайлык)   өсіп   шықты.   Кәсітпсерлік   бизнестің   негізгі   бағыттары:   өнім   шығару, коммерция (сауда) және коммерциялық делдалдық. 2. Тұтынушы бизнес, ол жеке меншікті тұтыну және қызмет көрсету саласына негізделеді. Тұтынушы   бизнеске   қатысушылар   ­   барлық   азаматтар,   сонымен   қатар   басқа   фирмалардың өнімдерін тұтынушы ретіндегі кәсіпкерлер. 3. Еңбек бизнесі, ол жеке меншіктік жұмыс күшіне негізделеді. Бұл бизнестің субъектісі ­ жұмысшылар, олар өз еңбегін жалға сатады, шарт бойынша еңбек етеді. 4. Мемлекеттік бизнес, ол мемлекет меншігіндегі өндіріс құрал­жабдықтары, ақпарат, интеллектуалды   еңбек   өнімі,   құнды   қағаздар,   ақша   ресурстары,   т.   б.   негізделеді.   Мұнда мемлекетгік  органдар басқа  қатысушылармен  іскерлік  қатынастар арқылы  тепе­тең әріптес ретінде қызмет етеді. Нарықтық   экономикада   кез   келген   бизнестің   стратегиясы   және   тактикасы   болады. Бизнестің   стратегиялық   мақсаты   ­   өндірісті,   жұмысты   (қызметті)   жүзеге   асыру   процесінде пайданы   (табысты,   байлықты)   молайту   (максимилизациялау).   Тактикалық   мақсаты   ­   осы стратегиялық нұсқаманы әр әріптеспен және клиентпен нақты жұмыс істеу барысында белгілі мәмлені жүзеге асыруда  қолдану. Бизнестің бір­бірімен байланысты,  бірін­бірі толықтырып отыратын шаралар және операциялар жолы арқылы бірте­бірте ойлаған мақсатқа жеткізетін әрекет жоспарлары  (жобалары)  немесе  бағдарламалары  шетел  тәжірибесінде  бизнес­жоспар деп аталады. 2.   Қазіргі   экономикалық   теория   мен   тәжірибеде   бизнес­жоспар   төрт   түрлі   функция атқарады. Бірінші   функция   бизнестің   концепциясы   (тұжырымдамасы)   мен   стратегиясын   дамыту мүмкіндігімен   байланысты.   Бұл   функцияның   міндеті   кәсіпорынды   құру   кезеңінде   жаңа   іс­ әрекет   қажеттілігін   дәлелдеуге   салды.   Жаңа   жобалар   тек   инвестициялық   болып,   ғылыми­ техникалық жаңалықтармен анықталып қана қоймай, толығымен ойластарылып жасалған болуы керек, онда стратегияның экономикалық және қаржылық жағдайы барынша сипатталып, нақты шаралардың техникалық­экономикалық негіздемесі берілуі шарт. Екіншісі ­ жоспарлау функциясы. Ол фирманың (кәсіпорынның, кәсіпкердің) мақсаты мен міндетін   дұрыс   анықтауға,   дамудың   ағымдағы,   орташа   және   ұзақ   мерзімді   бағыттарын белгілеуге,   іс­әрекеттің   жаңа   бағыттарының   даму   мүмкіндіктерін   бағалауға,   даму   процесін бақылауға,   қауіп­қатер   дәрежесін   төмендетуге   және   қажетті   түзетулер   енгізуге   мүмкіндік береді.  Үшінші функция өндіріс қуаттарын жасақтауға, ұлғайтута және жаңартуға қажетті ақша қаражаттарын   (ішкі   және   сыртқы   инвестициялар)   тартуға,   жаңа   технологияны   енгізуге, шығарылатын өнімдердің түрін көбейтуге не өзгертуге және оның сапасын жақсартуға қызмет етеді.   Бұл   арқылы   жобалардың   жаңалануы   және   тәуекелділік   дәрежесіне   қарай   капиталды жұмылдыру тәсілдері (несие қарыздар, үлестік қатынастар, т.б.) анықталады. Дәріс № 6. Жоспардың негізгі бөлімдері 5 1.Инвестордың шығынын кайтару жағдайлары. 2.Сенімділікті талдау 3. Стратегиялық жоспардың  бағыттары 1. Жоспардың негізгі бөлімдерінің бірі ­ инвестордың шығынын кайтару жағдайлары. Ол әр   түрлі   әдістермен   жүргізіледі.   Көбінесе   инвестиция   қайтарымы   ақшалай   беріледі.   Осы жағдайда инвестицияны пайдаланғаны үшін телейтін пайыздық ставкалар, төлемнің алғашқы және соңғы мезгілдері ескеріледі. Екінші әдіс бойынша инвесторларга инвестициялық жоба жүзеге асқан кезде алынатын өнімнің   белгілі   бір   бөлігі   меншікке   беріледі.   Ол   үшін   жоспар   жасағанда   инвесторға қайтарылатын өнімнің мөлшері мен бағасы анықталуы қажет. Үшінші әдіс бойынша инвесторға пайдалануга берілетін объектіні бірге иемдеңу, жұмсау және   пайдалану   құқығы   беріледі.   Оның   мөлшері   инвестордың   акционерлік   капиталдан алынатын   табыстағы   және   пайдадағы   үлестеріне   сәйкес   көрсетілуі   керек.   Сонымен   қатар инвестициялық жобаны жүзеге асыру үшін қаржының мезгілімен қайтарылуына кепілдік берілуі қажет.   Оған   жергілікті   басқару   органдары,   әр   түрлі   банктер,   инвестицияны   сақтандыру компаниялары   қатысады.   Сонымен   қатар   жер   және   мүліктер   де   ипотекалық   кепілдікке беріледі. Сақтандыру   және   тәуекелділікті   бағалау   тарауында   бизнес­жоспар   жүзеге   асырылған кезде болуы мүмкін қауіп­қатер және олардан қорғану әдістері көрсетіледі. Қауіп­қатердін (тәуекелділіктің)   түрлері   өте   көп:   табиғи   апаттар   (жер   сілкіну,   өрт,   т.б.),   экономикалық (дағдарыстар, валютаның өзгеруі) және саяси (ұлтаралық араздық, митингілер) өзгерістер және т.б.   Осылардын   бәрін   белгілі   бір   топтарга:   техникалық   қаржылық,   экологиялық   және әлеуметтік қауіп­қатерлерге жатқызуға болады. Олардың әрқайсысы ресурстардың жойылуы, табыстын азаюы, қосымша шығындардың кобеюі, т.б. тәрізді қолайсыз жағдайларға соқтыруы мүмкін. Сондықтан бизнес­жоспар жасау нарық жағдайында мүмкін болатын қауіп­қатерлердің сандық және сапалық таңдауларын жүргізуді қажет етеді. Сапалы   таңдаудың   міндеті   ­   тәуекелділіктің   факторын   анықтау.   Мөлшерлік   (сандық) тандау, яғни төуекелділік мөлшерін анықтау ­әр түрлі тәсіл қолданып шешетін күрделі меселе. Бұның ең бастысы мьналар: ­   статистикалық   тәсіл   (шығын   шығу   мүмкіндігін   есептеу   үшін   әр   түрлі   шаралар тиімділігінің статистикалық деректері талданады, теуекелділік ауытқымасы сызылады); ­   шыққан   шығынның   тиімділігін   талдау   (тәуекелділіктің   ауытқымасы   бойынша   және қаржының   тұрақтылық   деңгейі   мен   мүмкін   болатын   шығындарға   байланысты   өнеркөсілтің қаржы жағдайы және әлуетті тәуекелділік аймағы анықталады); ­ сарапшылық (эксперттік) баға тәсілі; ­ ұқсастықты қолдану әдісі. Тауар өндірушілердің негізгі сыни (тікелей) факторлары болып мыналар есептеледі: ­ өнім өткізудің қөлемі; ­ өнімнің бағасы (құны); ­ өндірістің шығыны; ­ өткізілген өнім төлемінің кешігу уақыты; ­ капиталдың қалыптасу жағдайы; ­ қордың қалыптасу жағдайы (шикізат, материалдар мең жиынтықтау бұйымдары және дайын өнімдер); ­ инфляция көрсеткіштері, т. б. Дәріс № 7. Ауыл шаруашылығын жоспарлаудың ерекшеліктері. 6 1. Ауыл шаруашылығын жоспарлау және өндірісін ұйымдастыру 2. Ауыл шаруашылығы кәсіпорындарындағы  жоспарлардың түрлері 1. Солтүстік Қазақстан аймағында топырақтың түрліше болуы ауа­райының қаталдығы және   қалыптасқан   әлеуметтік­экономикалық   жағдай   ауыл   шаруашылығы   өндірісіне   өзіндік әсерін тигізеді. 1. Жердің көп жыртылуы, оның ұлан байтақ көлемі (әсіресе астық өсірудің) және мал шаруашылығының   дамуына   жол   ашады.Қазірде   республиканың   солтүстіктегі   4   облысында жыртылған   жер   көлемі   43%   ­ды   құрайды,   ал   республика   бойынша   бұл   көрсеткіш   орташа алғанда   15%   шамасында.   Аймақтың   әр   тұрғынына   жан   басына   шаққанда   5   га   жыртылған жерден келеді, ал республика бойынша бұл көрсеткіш 2,1 га көлемінде. 2.   Аймақтың   табиғи   ерекшелігі   астық   дақылдарын,   әсіресе   астықтың   жоғары   сортты күшті және қатты түрлерін өсіруге қолайлы жағдай туғызады. Осыған байланысты аймақта ауыл   шаруашылығы   кәсіпорындарын   жоғары   деңгейде   шоғырландыру,   оларды   тереңінен мамандандыру және тұрақты түрде астық өндіру үрдісі қалыптасқан. 3.   Ауа   райының   жиі   өзгеріп   тұруы,су   көздерінің   тапшылығы,жер   эрозиясы   мен құрғақшылықтың жиі болуы (соңғы 50 жыл ішіндн 30 жылдан астам уақыт бойы құрғақшылық болуы   ауыл   шаруаашылық   дақылдарынан   тұрақты   өнім   ала   алмауға   әсер   етті;   ең   жоғары көрсеткіш пен ең төменгі көрсеткіштің айырмашылығы 2­3 және одан да жоғары.) Астықтың және ауыл  шаруашылығының  басқа өнімдерінің  жалпы өсімі мен өткізу көлемінің ауытқуы оларға   қызмет   етуші   салалар   жұмысының   қарқынын   бұзады,жалпы   агроөнеркәсіп   кешені табысының   төмендеуіне   әкеп   соғады.   Осыған   байланысты   аймақта   жер   өңдеу   мен   мал шаруашылығының аймақтық жүйесін құру қажеттігі туады. 4.   Тұрғындардың   салыстырмалы   түрде   орналасу   тығыздығы   мен   жұмыспен   қамтылу дәрежесінің   төмендігі   (60­70пайыз),   кадрлар   біліктілігінің   шектеулігі   және   селода демографиялық жағдайдың қатты құлдырап кетуі де ауыл шаруашылығының өркендеуіне өз әсерін тигізбей қоймайды. 5.   Өндірістік   және   әлеуметтік   инфроқұрылым   нысандарының   орталықтандырылған жоғары өндіріс учаскелерінің аймақтық  бытыраңқылығы ауыл шаруашылығының дамуына кері әсер   етуде.   Мысалы,   Ақмола   облысында   150   ірі   шаруашылықтың   21­і   14   пайызы   бір   елді мекенде, 47­і 13 пайызы­екі, 35­і­үш,33­і –төрт, тек 7 шаруашылыө қана 5 және 6 елді мекенде орналасқан. 6.   Шаруашылықтардың   материалдық­техникалық   қамтамасыз   ету   орталықтарынан, дайындау   және   қайта   өндіру   кәсіпорындарынан   алшақтығы,   тағы   бар.   Мысалы,   Ақмола облысында астық сақтайтын орындарының жалпы көлемінің тек 18,8 пайызы тауар өндірушінің қолында.   Элеваторлармен   астық   қабылдау   кәсіпорындарының   сатып   алатын   астығының жартысына жуығы 50­ден 200 шақырымға дейінгі қашықтықтан тасылады. 7.   Ауыл   шаруашылығының   айқындық   мезгіл   сипаты   материалдық­техникалық жабдықтарды   толық   пайдалануды   әсіресе   техниканы,   тыңайтқыштарды,   жанар­жағармайды, тағы   басқа   өндіріс   жабдықтарын   сақтауды   қамтамасыз   етуге   елеулі   әсерін   тигізеді. Агроөнеркәсіп   кешенінің   жаңа   шаруашылық   механизмін   кәсіпорындарда   жүзеге   асыру материалдық­технакалық   қамтамасыз   ету   жоспарын   дамытуды   талап   етеді,ол   айиақтардың табиғи ерекшеліктерін ескеруді, тұтынушылар мен тауар өндірушілердің тікелей байланысын дамытуды   көздейді.   Әр   шаруашылық   өндіріс   жабдықтарының   қажеттігін   өзі   айқындап, тұтынудың   мерзімі   мен   нақты   қаржылық   мүмкіндіктерін   ескере   отырып,   өндірушілермен шартқа отыруы тиіс. Дәріс № 8. Өнеркәсіптің дамуын болжау және жоспарлау. 7 1. Жоспарлау методологиясын дамытудың негізгі бағыттары. 2. Өнеркәсіптің даму жоспарының бөлімдері. 3. Өнеркәсіп құрылымын дамыту жолдары 1.   Нарықтық   экономикада   өнеркәсіптің   тиімді   еңбек   етуі   кәсіпорын   жұмысын   тиімді еңбек етуі   өнеркәсіп жұмысын дұрыс жоспарлауға байланысты болып келеді. Кәсіпорынның негізгі   жоспарларына   кәсіпорынның   даму   жоспары,   өндірістік   бағдарлама,   кәсіпорынның әлеуметтік­экономикалық даму жоспары жатады.  Қазіргі   уақытта   кәсіпорынның   даму   жоспарын   жасау   барысында,   жоспарлау методологиясын әрі қарай жетілдіруге көп назар аударылады.  Өнеркәсіптің даму жоспарын прогрессивті техникалық –экономикалық    нормалар мен нормативтерді қолдану арқылы негіздейді.  Норма дегеніміз­ қандай да бір өнімді шығаруға кететін қажетті шикізат, материал, отын энергияның ең көп кететін шығыны, ол абсолюттік шама болып есептеледі. Норматив   дегеніміз­   салыстырмалы   шама,   еңбек   құрал   жабдықтарының   қолданылуын қөрсететін көрсеткіш. Нормалар мен нормативтерді жасаған кезде, ғылым мен техниканың жаңа жетістіктерін, технологияның,   өндірісті   және   еңбекті   ұйымдастырудың   жетістіктерін,   кәсіпорынның өндірістік қуатын кеңінен қолдануды және алғы өнеркәсіптік тәжірибені есепке алып отыру керек. Сандық   көрсеткіштерге­жалпы   өнім   мен   тауар   өнімінің   көлемі;   сатудың   көлемі; жұмысшылардың   саны;   жалақының   қоры;   пайда   көлемі,   әртүрлі   өндірістік   шығындардың мөлшері жатады. Сапалық көрсеткіштерге­ өндірістің  экономикалық  тиімділігі, өңбек өнімділігінің өсу; өзіндік құнды азайту, өндіріс тұрақтылығы, қор сыйымдылығы; өнімнің сапасы жатады. Сандық және сапалық көрсеткіштер бір­бірімен тығыз байланысты. Көлемдік көрсеткіштерге­ өндірістің жалпы көлемі, жеке процестер мен факторлардың көлемі жатады. Үлестік көрсеткіштерге­ бір­бірімен байланысты бірнеше көрсеткіштердің арақатынасы жатады; мысалы: бір өнімді шығаруға кеткен металл шығыны. Өнеркәсіптің   жоспарлық   көрсеткіштерін   есептеу   үшін   табиғи,   еңбек     және   құндық өлшемдер қолданылды. Табиғи   өлшемдер­   өндірістің   көлемін,   материалды   ресурстарды   жоспарлағанда қолданылады. Олар сапалық және сандық көрсеткіштерді қамтиды.  Еңбек өлшемдері­ еңбек өнімділігін есептегенде, жалақының мөлшерін, өнім нормасын есептегенде қолданылады. Әдетте норма сағат пен белгіленеді. Құн   өлшемдері­   көрсеткіштердің   құнын   көрсетеді.   Құн   өлшемі   арқылы   өнімді   сату көлемі, тауар және жалпы өнім жоспарланады. 2. Өнеркәсіптің даму жоспары мынадай бөлімдерден тұрады:  Өнеркәсіп өнімін шығару жоспары­ негізгі бөлім болып саналады. Бұл бөлімде өнім сапасын   арттыру   қарастырылады.   Сонымен   қатар   кәсіпорындарды   мамандандыру, шоғырландыру, жинақтау, құрамдастыру жоспарланады.  Ғылым   мен   техниканы   дамыту   жоспары.   Бұл   бөлімнің   негізгі   маңызы­   ғылыми­ техникалық прогресті жылдамдату.  Өндірістің   экономикалық   тиімділігін   арттыру   жоспары.   Бұл   жоспарда­өндірістің экономикалық   тиімділігін   арттырудың   жалпы   көрсеткіштері­   нақты   еңбекті,   айналым қорларын, күрделі қаржыны, материалдық ресурстарды қолдану көрсеткіштері беріледі. Дәріс   №9.  Еңбек   ресурстары   мен   халықтың   жұмысбастылығын   болжау   мен жоспарлау. 8 1. Еңбек ресурстары, оның құрамы мен ұлғаймалы өндірілуі. 2. Еңбек ресурстарын болжау және оны тиімді пайдалану. 3. Жұмысбастылықты жоспарлау. Еңбек ресурстарының жиынтық балансы Қазіргі таңда бәсекелесетін басымдыққа қол жеткізуде, экономикалық өсудің сапалық көрсеткіштерін  қмтамасыз етуде еңбек ресурстары маңызды ролъ атқарады. Экономиканың олашақта дамуы нақты осы ресурстарға байланысты болады. Сондықтан ел экономикасының еңбек   ресурстарымен   қамтамасыз   етілуін,   олардың   қалыптасу   көэдерін   қарастыру   өзекті мәселе. Еңбек ресурстарының негізгі қалыптасу көзі халық. Жалпыға   бірдей   еңбек   ету   міндеттеменің   орнына   пайдалы   қоғамдық   ерікті   еңбекке шақырулар, еңбек етуге қабілеті бар азаматтардың еңбек ету міндеттемелері, жұмыссыздық қарастырылуда.  Экономикалық   белсенділік   деңгейі   экономикалық   белсенді   тұрғындардың   санына пайыздың   қатынасымен   анықталады.   Әлеуметтік   қорғау   қатарына   еңбекке   жарамсыз, мүгедектер,   жалғыз   басты   аналар   т.б   жатады.   Жергілікті   үкімет   жұмысқа   орналастыру шатттарын белгілеп, заң жүзімен орналастыруды бақылауға алады.  Жұмыс   істеу   барысына   байланысты   бөлу   халықаралық   жіктеу   стандарты   бойынша жүргізіледі. Жалпы жұмыс істейтін қауым үлкен екі топқа бөлінеді­жалданушы жұмысшылар және  жалданбайтын жұмысшылар. Жалданушы жұмыскерлер саны ең көп, олар ­ жалдау келісім­шарты, ұжымдық келісім­ шарты, бірлесіп қызмет істейтін жұмыскерлер. Әскери және діни қызметкерлері жалданбалы жұмыскерлерге жатады.  Жалданбайтын   жұмыскерлер­өз   кәсіпорындары   бар   өндірістік   шешімдерді   өзі қабылдайтын, өндірістің өркендеуіне жауапты адамдар.   Экономикалық   көп   укладты   өркендеуге   өтуі   жұмыс   күші   қозғалысының   көтерілуіне себеп   болады.   Қазақстанда   өтпелі   кезең   жұмыспен   қамтылған   тұрғындардың   орын ауыстыруына үлкен әсерін тигізеді.   *жекеменшіктің әр түрі мен экономикалық секторлар арасында; *кәсіпорындар мен өндіріс арасында; *әр түрлі жұмыс орындары арасында; *аймақ, облыс, аудан арасында;   Еңбек   рыногының   өркендеуіне   жұмыс   күшінің   қозғалысы   әсер   етеді.   Сондықтан статистикалық  ақпаратты  әр уақытта дер кезінде алып тұру қажет.   Бұл   процесс­өндірістің   төмендеуі,   тұрғындарды   қаржыландыру   мәселелерінде қиыншылыққа қарамастан, объективті қажеттілік.  Сонымен қатар, жұмыс күші қозғалысы­техникалық прогестің дамуына, кіші өндірістің бірігуіне,   жаңа   кәсіпорындардың   ашылуына,   экономикалық   құрылымның   өзгеруіне   себеп болады. Халықаралық Еңбек Ұйымының  анықтамасы бойынша жұмыс күші қозғалысының негізгі белгілері: *жұмысшы қауымының жұмысынан босатылуы; *жұмыс іздеген жұмыссыз тұлғалар;  *оқуға,   кезекті   демалысқа,   денсаулығы   байланысты,   мүгедек   себебімен   жұмыстан кетушілер; *еңбек рыногының алғашқы келгендері (кәсіби білім алғандар, баланы күтуге берілетін демалыстан қайтқандар, қосымша табысты керек ететін зейнеткерлер);                            Дәріс № 10. Жобалау мен жоспарлаудың мәні, әдістері мен түрлері 9 Нарықтық   қатынастар   дамыған   шетелдерде   әлеуметтік­экономикалық   процестер (үрдістер)   барысында   әкімшілік   басқару   тұрғысындағы   директивтік   (міндетті)   жоспарлар қолданылмайды. Оларда мемлекеттік экономикалық реттеу негізінен демократиялық тәсілмен өр түрлі индикативтік (ұсынымдық), стратегиялық жоспарлар құру арқылы жүзеге асырылады. Осындай   болжамдар   мен  жоспарларда   мемлекет   пен  жеке   меншік   кәсіпкерлер   арасындағы экономикалық қатынастар өзара байланысып, өз мүдделерін жүзеге асыруға бейімделеді. Оның бірден­бір   себебі:   нарықтық   экономика   жағдайында   жеке   меншік   негіздегі   кәсіпорындар көптеген   қоғамдық   мәселелерді   шеше   алмайды.   Сондықтан   инфрақұрылымды   дамыту, өнеркәсіп салаларын жаңарту және қайта құру, халық шаруашылығын қажетті арзан шикізат және   электр   энергиясымен   қамтамасыз   ету,   ұлттық   деңгейде   ғылыми­техникалық, эксперименттік және конструкциялық­тәжірибелік зерттеу жұмыстарын жүргізу, тағы басқа да проблемаларды шешуді мемлекет өз мойнына алуы керек. Бұл бағыт әсіресе өткен ғасырдың отызыншы жылдарындағы «ұлы тоқыраудан» (1929­1933 жылдардағы экономикалық дағдарыс) кейін, экономиканы қалпына келтіру және нарықтық қатынастарды дамыту үшін қажет болды. Капиталистік елдер дағдарыстан шығудың бірден­бір жолы ретінде, экономикалық реттеуші құрал   негізінде   ұлттық   жоспарлар   мен   бағдарламалар,   салықтық   және   банктік,   тағы   басқа қосымша тұтқаларды қолдануға мәжбүр болды. Оның негізгі бір себебі: нарықтық экономикада әрбір   кәсіпорын,   фирма,   кәсіпкер   өз   пайдасын   көздеп   жұмыс   істейді,   ал   жалпы   халық шаруашылығының  дамуы,  өндіріс  және әлеуметтік  инфрақұрылымдар,  ғалыми­зерттеу және тәжірибелік жұмыстар, халықтың әлеуметтік жағдайлары мемлекет тұрғысынан қамқорлыққа алуды   қажет   етеді.   Осыған   байланысты   елдің   жағдайы   мен   болашағын   ойлаған   мемлекет әлеуметтік­экономикалық   дамуды   қадағалап   отырады   және   оның   басым   бағыттарын анықтайда.   Индикативтік   мемлекеттік   жоспарлар   бірнеше   басты   тұғырларды   қамтиды,   әрі негізінен ұсынымдық сипатқа ине. Оның негізгі мазмұны қоғамдағы әлеуметтік тепе­теңдікті қамтамасыз   ету,   жұмыссыздық   пен   инфляция   деңгейін,   жалақының   өсу   қарқынын   реттеу, мамандардың кәсіби деңгейін көтеру, сұраныс пен ұсыныстың өзара сәйкестігіне қол жеткізу, жоғары   және   сапалы   өндіріс   технологияларымен   қамтамасыз   ету,   ұлттық   экономикада жекелеген басымдықтарды анықтау, т. б. Мәселелерді қамтиды. Бұл жоспардың орындалуы үшін мемлекет оны жүзеге асыруға қатысушыларға тікелей мемлекеттік тапсырыстар, сонымен қатар   тиісті   салықтық   және   несиелік   жеңілдіктер   береді.   Жоспарлар   сонымен   бірге аймақтардағы шаруашылық процестерін реттеу үшін де пайдаланылады. Ол жергілікті өзін­өзі қаржыландыратын аймақтардың материалдық және қаржылық дамуын қамтитын органдармен шарт жасасуда бағдарлық қызмет атқарады; бұған орталық бюджеттен бөлінетін жәрдемақы мен   дотация   (көмек)   да   кіреді.   Ұлттық   экономика   мен   дүниежүзілік   шаруашылық топтастығының   ұлғаюына   байланысты   дамушы   елдердің   көпшілігі   стратегиялық   жоспар жасауға   кірісті,   ол   арқылы   ұлттық   валютаны   нығайту,   білім   деңгейін   көтеру,   аймақты абаттандыру, тұрғындарды әлеуметтік қорғау, т. б. мәселелер шешіледі. Өзекті мәселелердің бірі   ­   жоспарлау   процесіңде   «жоғарыдан   төмен»   немесе   «төменнен   жоғары»   деп   аталатын тәсілдерді   дұрыс   қолдану.   «Төменнен   жоғары»   тәсілі   бойынша   жоспарлау   ұсақталған деңгейден   бөліктердің   макроэкономикалық   тұтастығына   дейін   жүреді.   Ол   үшін   ең   әуелі жергілікті және аймақтық өткізу бөлімдері әрбір жеке тұтыну аудандары бойынша сұраныс болжамдарын жасайды. Солардың жиынтығы арқылы қажет ресурстардың мөлшері анықталып, жалпы болжам жасалады. Ал «жоғарыдан төмен» тәсілі бойынша, әуелі ірі жиынтық болжамы (жалпы сату көлемі) есептеледі, ол өндіріс салаларына, сату аудандарына, жеке тауарларға бөлінеді, содан кейін өндіріс негіздеріне сәйкес қажетті ресурстар анықталады. 6 Практикалық (семинарлық) сабақтар жоспары Семинар сабағының  жоспарлары және СОӨЖ тапсырмалары 10 СОӨЖ   тақырыптары Тақырыптардың негізгі мазмұны Экономикада мемлекеттің рөлі  ҚР мемлекеттік жоспарлау жүйесінің принциптері  № 1 2 3 Жоспарлау деңгейлері, жоспарлау пәні  4 Жоспарлаудың объектілері мен субъекілері  5 Қазақстан Республикасында әлеуметтік экономикалық жоспарлардың  жүйесі, олардың сипаттамасы  Әлеуметтік экономикалық болжау мен жоспарлаудың логикасы, оның  мазмұны  ҚР­да мемлекеттік жоспарлау туралы түсінік  ӘЭЖ­дағы көрсеткіш туралы түсінік және классификациясы  Болжамдар мен жоспарларды әзірлеу әдістері туралы түсінік Болжамдау  және жоспарлау әдістерінің жүйесі  6 7 8 9 10 Жоспарлаудың әдістемелік принциптері  11 12 Мемлекеттің әлеуметтік саясаты қоғамның әлеуметтік проблемаларын  Стратегиялық жоспарлаудың мәні және негізгі мақсаты  реттеудің құралы ретінде  13 Қазақстан экономикасының құрылымдық ерекшеліктері және елдің  индустриалды­инновациялық дамуын жеделдетудің объективті қажеттілігі  14 Қызмет нәтижелері көрсеткіштерін іске асырудың сыртқы бағалауының  шетелдік тәжірибесі  15 Қазақстанның қазіргі мемлекеттік индустриалды­инновациялық саясаты  және негізгі приоритеттері  Барлығы Сағаттар саны 1 1 1 1 1 1 1 1 1 1 1 1 1 1 1 15 11 7. Пәнді игеру бойынша әдістемелік нұсқаулар ПРАКТИКАЛЫҚ САБАҚТАРДЫ ОРЫНДАУҒА АРНАЛҒАН  ӘДІСТЕМЕЛІК НҰСҚАУЛАР Пәнді оқытудың әдістемелік нұсқаулығы Әдістемелік  ұсынымдардың  негізгі мақсаты  – компания қазметін  қаржылық  бақылау мазмұнын және мақсатын және қажеттілігін, оның түрлері мен нысандарын толық та терең түсіну және ол бойынша өзіндік тұжырымдар мен пікірлер қалыптасыруға деген мүдделердің қалыптасуына жағдай жасау. Сонымен бірге, теориялық білімді өндірістік практикадан өту кезінде және диплом жазу барысында толық қолдана алу және одан әрі мамандық бойынша жұмсы жасау кезінде пайдалана білуге жетелеу болып табылады.     Әдістемелік ұсынымның міндеті ­ студенттердің оқу материалын жете меңгеруіне көмек жасау.                    Аталған пәнді оқып­білу пән бойынша силлабуспен танысудан басталады. Студент бағдарламаның мәтінімен мұқият танысып, ұсынылған әдебиеттер тізімін қарап шығуы қажет. Әдебиеттер ішінен таңдау жасау студенттердің өз еркімен жүзеге асырылады және студент өзі бастама көтеріп, каталог, библиографиялық анықтама және басқа да көздермен жұмыс жасай білуі   қажет.   Жаңа   тақырыпты   меңгеру   алдында   студент   дәрістік   сабақ   кезінде   уақытын жоғалтпайтындай етіп әдебиет таңдай алуы қажет. Оқытушы әрбір жаңа тақырыпты терген кезде негізгі жағдайларға тоқталуға тырысады, ал тақырып бойынша білімін тереңдету үшін студент қосымша әдебиеттерді өздігінен пайдаланады.  Студенттер СОӨЖ жүргізу кезінде аталған пән бойынша силлабустағы берілген тапсырманың тізімдері бойынша жұмыс жасайды. СОӨЖ және СӨЖ тапсырмалары тексеруге уақытында және толықтай тапсырылуы қажет. Студенттер   силлабуста   көрсетілген   білімді   бағалау   критериилерімен   және   курс саясатымен және білімді бағалау шкаласымен толық танысуы шарт.     1. Эссе – белгілі бір тақырып бойынша еркін түрдегі пікір келтіру.  Негізгі мақсаты ­ өзінің көзқарасын аргументтер келтіріп, дәлелдей білу. Эссенің құрылымы, әдетте, кіріспеден, негізгі   бөліктен   және   қорытындыдан   тұрады.   Кіріспеде   тақырыптың   өзектілігі,   тақырыпқа байланысты   пікірлердің   айырмашылықтары     қарастырылады.   Негізгі   бөлімде   автор аргументтер келтіріп,  өз пікірін  (пайымдауын)  білдіруге  пайдаланылатын  негізгі ұғымдарға анықтама береді; кейбір жағдайда қарама – қайшы келетін пайымдаулар да келтірілуі мүмкін (мұнда, басқалардың пікірі неге әлсіз, автордың пікірі неге өз күшінде қалатындығына дәлел болуы керек). Қорытындыда резюме (пікір) ретінде бір – екі сөйлем келтіріледі. 1­тақырыпты оқып   –   үйрену   барысында   «Салықтардың   мән   мен   мазмұны   бойынша   пікірталастар» тақырыбында эссе жазу қарастырылған. 1 не 2 беттен тұрады (А 4).  2. Аннотация –  қандай   да   бір  мақалаға     (сынап   –мінеу,   түсіндіру)   бақылау   жасау. Жұмыс  мерзімді  басылымдарға  шолу жасаумен  түсіндіріледі.  «Қазақстан  Республикасының салық жүйесі: құрылу кезеңдері мен бүгіңгі жағдайына сипаттама» (тақырып 2) деген тақырып шегінде аталған тапсырманы орындау қарастырылған. Сізге аталған тақырыпқа қатысты мақала таңдап алу керек (көлемді болса, онда 1; егер көлемі аз болса 2 немесе 3 мақала) және оны талқылау керек. Аннотация тақырыбы «ҚР­да қазіргі кездегі салық жүйесінің проблемалары мен   міндеттері».   Түсіндіру   немесе   бақылау   (комментарий)   аталған   мақаланың   таңдалуына негіздеме жасаудан және сіздің пікіріңізден (мақала авторының пікірімен келісесіз бе, жоқ па) тұрады.   Мақаланы  пайдалана   отырып,  автордың  аты   –  жөнін,  алыну  көзі  мен  айы  –  күнін көрсетуді ұмытпаңыз. Алыну көзіне деген міндетті талап – басылым ресми түрде болуы шарт. Тапсырма көлемі:  А 4 беті­ бір жағында жапсырылған мақала, екінші жағында сіздің аннотацияңыз (ең аз дегенде 5 сөйлем). 12 3.Шағын топтардағы жұмыс.  Шағын топтардағы жұмыстың ерекшелігі   (4­6 адам) жалпыға   ортақ   максималды   тиімділікке   жету   үшін   топтардың   мүшелерінің   арасында міндеттемені нақты түрде олардың мүмкіндіктері мен ерекшеліктерін  ескере отырып бөліп беру маңызды мәселе болып табылады.  4.Презентация –  бұл ауқымды  да көлемді  жұмысты  қысқа  да  түсінікті  түрде және қызықты етіп көрсету. Жақсы презентация жасау үшін нақты бір тақырыпты таңдап алу керек, оны   өңдеп   (немесе   түрлі   көздерден   бір   құрылымдағы   компазиция   жасау,   яғни   бір   жүйеге келтіру)   және     ауызша   нысанда   көпшілік   алдына   шығару   керек.   Презентацияның   сценариі ретінде   барлық   көздерден   алынатын   ақпараттарды   пайдалану   қажет;   олардың   негізінде жинақталған материалдар жазбаша түрде форматқа түсірілуі керек (түрлі кестелер ретінде, қабылдауға ыңғайлы сызба түрінде болуы мүмкін). Жұмыстың соңғы нәтижесі ауызша айтып берумен қорытындыланады. Семестрдегі үшінші тапсырма – «Салық саясаты: типтері, мақсаттары, бағыт­бағдары» және   «Салық   механизмі:     құрылымы   мен   элементтеріне   сипаттама»   тақырыбындағы презентацияны   жасау   кезінде   сіздерге   шағын   топ   құру   ұсынылады   және   топ   мүшелерінің арасында міндеттемелерді бөліп беру керек: біреулер материал жинаумен, екіншісі – оларды өңдей   отырып,   сценарий   жазады,   үшіншісі   –   сызбаны   құрастырады   немесе   презентацияға таратпалы материалдар дайындайды, тағы біреулері – ауызша айтуға, сұраққа жауап беруге дайындалады. Тапсырма көлемі:  жазбаша – сценарий А4 бетке, кем дегенде 3 беттен тұруы тиіс: ауызша 7 минуттан аспауы керек. Сценарийде ақпарат көздерін жазуды ұмытпау қажет және шағын топтың мүшелері мен олардың арасында бөлінген міндеттерді қосып жазу керек.  5.Ситуациялық есептер құрастыру – белгілі бір салықтың түрі бойынша (бар ставка мен   жеңілдіктердің   түрлерін   пайдалана   отырып)   белгілі   бір   жағдайларға   байланысты   есеп құрастыру. Жеке салықтар бойынша бір студент құрастыруға болады, ал, кешенді түрде есеп құрастыру шағын топ құруды талап етеді. Кешенді түрдегі есептер бір ғана салық субъектісінің бірнеше   салықты   төлеуіне   негізделген.   Сондықтан,   топ   мүшелері   салықтың   түрлерін   өзара бөліп алады және келесі біреулері олардың бәрін біріктіріп, бір жүйеге келтіреді.  Тапсырма   көлемі:  жазбаша       А4   бетке,    көлемі   берілген   тапсырмаға   байланысты, сонымен бірге,  ақпарат көздерін жазуды ұмытпау қажет және шағын топтың мүшелері мен олардың арасында бөлінген міндеттерді қосып жазу керек.  6.Слайдтар  немесе  блок – сызба  құрастыру  –  нақты   бір   салықтың   түрі   бойынша графикалық сызба түрінде қысқаша ақпарат беруді білдіреді.  Кейбір бағыттары:  салықтың қалыптасу   және   даму   кезеңдері   (реформа   жүргізілген   кезеңдер)   объекісі   мен   төлеушісі, жеңілдіктерінің түрі (бар болса), ставкасы, төлеу мерзімдері, есептеу механизмі  және т.б. Тапсырма көлемі:  жазбаша     А4 бетке,    көлемі 2 беттен кем болмауы тиіс, сонымен бірге, ақпарат көздерін жазуды ұмытпау қажет. 7.Экономикалық бақылау жасау – сіздерге  ұсынылатын сандық мәліметтер негізінде салықтық   түсімдердің   өсу   қарқынын,   үлес   салмағын,   өткен   жылдармен   салыстыра   отырып бақылау   жасау   керек.   Тапсырманы   орындау   аналитикалық   кесте   тұрғызу,   график, диаграммалар   жасауға   негізделеді.   Және   олар   республикада   болып   жатқан   басқа   да экономикалық жағдайлармен байланыстырыла отырып талданады.  8. Типтік есептеулер, есептемеграфикалық, зартханалық жұмыстарды, курстық жұмыстарды (жобаларды) орындау бойынша әдістемелік нұсқаулар мен ұсыныстар 13 Пән:   «Әлеуметтік­экономикалық жоспарлау» Мамандық  5В051000  «Мемлекеттік және жергілікті басқару» Практикалық  тапсырмалары   оқытушының   қатысуынсыз   және   аудиториядан   тыс орындалады.  Практикалық  сабақтын  негізгі   міндеті   семинарлық   сабақтар   мен   дәрістерге дайындау. Семинарлық сабақтарда тақырыптың негізгі сұрақтары қарастырылады. Семинарлық сабақтың тақырыптық жоспары, негізгі және  қосымша әдебиеттер тізімі, семинарлық сабақ тақырыптарына  қатысты әдістемелік  кеңестер не  және қалай істеу  керек деген сұрақтарға жауап   береді.  Семинарлық   сабақ   тақырыптарына   қатысты   әдістемелік   кеңестерді   мұқият талдап,   семинарлық   сабақтың   тақырыптық   жоспарының   сұрақтарына   жауаптардық   өздерің дайындаңдар. Әрбір сұрақты дайындау барысында қысқаша әрі сызба жүзінде негізгі ережелер мен   жауап   тезистерін   дайындап,   формулалар   мен   символдарды  Практикалық  сабақтарды дәптеріне   жазыңдар.   Дайындалып   болғаннан   кейін   өзін­өзі   тексеріге   арналған   сұрақтар көмегімен   өз   білімдеріңді   тексеріңдер.   Өздерің   талдай   алмаған   сұрақтарды   жазып   алып, дәрісте немесе Практикалық сабақ процесінде оқытушыға қойыңдар.  Практикалық сабақтардың тапсырмалары дәріске дейін орындалу керек. Ал дәрісте  дербес алынған білімдер тереңдетіліп, кеңейтілуі керек.  Алайда   семинарлық   сабақта   қарастырылатын   сұрақтар   көлемі   тақырыптың   толық мазмұнын қамтымайды. Сондықтан студент өз білімін одан әрі тереңдету мен кеңейту бойынша жұмыс жасауы қажет. Бұл  практикалық  сабақтар  процесінде жүзеге асырылады. Сондықтан практикалық  сабақтарда  тақырып мазмұнын толық ашатын қосымша сұрақтар мен есептер, жаттығулар қарастырылып, талдау жасалады.  Практикалық сабақтардың формалары мен мазмұнын өңдеу.  «Әлеуметтік­экономикалық жоспарлау» курсының ерекшеліктері практикалық  сабақтардың формаларының кең жиынымен байланысты. Бұл мынадай формалар:  ­ оқытушы берген дәріс конспектілерін талдау;  ­ семинарлық сабаққа негізгі оқулық бойынша дәріс конспектісін дайындау;  ­ белгілі тақырып бойынша реферат дайындау;  ­ реферат, эссе, баяндамаларды өзара рецензиялау; ­ курс терминдері бойынша сөздіктер мен сөзжұмбақтар құру;  ­ аса жоғары есептерді шығару; ­ статистика мәліметтерін талдау; ­ кәсіпоын іс ­ әрекетін модельдеу; ­ топтық жобаға қатысу;  ­ таңдалған тақырып бойынша презентация жасау;  ­ глоссарий жасау;  ­ тақырып бойынша шолу жасау. Жоғарыдағылардың кейбіреулерінің мазмұны мынаған байланысты:  Тақырып   бойынша   шолу   жасау  –  бұл   дегеніміз   басылым   мен   Интернеттің   ақпарат ресурстарын тартумен ұсынылатын тақырып бойынша жазбаша 1­2 бет қысқаша шолу жазу дегенді білдіреді.  Глоссарий  –  қазақ және орыс тілдерінде, мүмкін болса шет тілдеріне аудару арқылы терминдер мен түсініктердің қысқаша түсіндірмесі; ол берілген тақырып бойынша орындалады. Глоссарийді құру макроэкономиканың түсініктілік аппараты білімінің қалыптасуына және оны пайдалану дағдыларының өңделуіне ықпал етеді.  Реферат,  Практикалық  сабақтардың  неғұрлым   кеңейтілген   формасы   бола   отырып, әдебиетке міндетті түрде шолу жасау арқылы белгілі тақырыпқа баяндама жасауды немесе ғылыми   жұмыс,   кітап   мазмұнын   баяндауды   білдіреді.   Рефератты   оппонирлеу   неғұрлым 14 қызықты да ғылыми жұмыс болып табылады. Осының нәтижесінде жұмысқа талдау жасау, пікір – талас жүргізу дағдысына ие болады.  Коллоквиум  білімді,   әңгімелесу   формасында   нақты   оқытылатын   пәннің   түрлі тақырыптары бойынша дайындық деңгейін айқындауға мүмкіндік береді.  Өзін   ­   өзі   бақылауға   арналған   сұрақтар,  тәртіп   бойынша,   ерекше   құрылымға   ие, сондықтан жауаптар жиналған материалды талдау негізінде ғана берілуі керек.  Эссе  –   бұл   сын   мен   публицистиканың   түрлі   жанрларында   өзекті   әлеуметтік   – экономикалық мәселелерге деген өз ойларын білдіру, баяндау.  Дәріс конспектілеріне талдау жасау, өткен материалды қайталау  бағдарламалық материалды игеруге, теориялық білімдерді нығайтуға мүмкіндік береді.  Есептер   мен   сандық   тапсырмаларды   шығару.  Оларды   орындаудың   мақсаты тәжірибелік сұрақтарды шешуде теориялық білімдерді пайдалану дағдысы мен ептілігіне ие болу болып табылады.    Мақсаттар   бұтағын  құру   –   ол   үшін   тыңдаушыларға   тақырыпты   таңдап,   деңгейлер бойынша мақсаттарды белгілеу, барлық деңгейлердегі тапсырмалар мен жоспарларды анықтау, осы мақсаттарға қол жеткізуде кәсіпорындардың ұйымдастырушылық құрылымдарын анықтау, жұмыс сапасының өлшеуіштері мен тапсырманы бақылау формаларын таңдау ұсынылады.  Презентация  – тыңдаушы өзінің презентациясы үшін кез – келген тақырыпты таңдап, презентацияда қарастырылатын кез – келген аспектіні түсінуін не түсінбеуін білдіре алады; презентация тақырыптың неғұрлым ашылғаны және сырт көздерден қаншалықтықызығушылық тудырғаны, сондай – ақ тыңдаушының қарастырылып  отырған мәселені қаншалықты кәсіби деңгейде қарастыруы тұрғысынан бағаланады.  Оқытушылық нақты жағдайлар (кейстер)  – тыңдаушыларға сұрақтарға жауап беру немесе   мәселеге   қатысты   өз   көзқарасын   білдіру   бойынша   көптеген   қарапайым   да   күрделі жағдайлар ұсынылады; неғұрлым дайындалған тыңдаушыларға өз кейсін жазуға болады.  Іскерлік ойындар тыңдаушыда болашақ кәсіби іс ­ әрекеті үшін қажетті дағдыны өңдеуге көмектеседі; кейбір ойындар бойынша үйде дайындалып немесе кітапхана мен өндірісте аяқтау қажет.   Топтық жоба (мысалы, кейстік жағдайды құру немесе шешу бойынша)– топта 3­5 адамнан артық болмауы керек, әрбір топ өз жобасын өңдеуі керек.  Жеке   жоба  –   неғұрлым   дайындалған   тыңдаушылар   өз   қалауы   бойынша   орындайды; жұмыс   тақырыптың   әмбебаптылығымен,   зерттеушілік   сипатымен   ерекшеленуі   керек;   жоба нәтижелері ғылыми конференцияда ұсынылуы мүмкін.   Практикалық сабақтарды тиімді ұйымдастыруға қатысты тыңдаушыға ұсыныстар  Өткен   материалды   қайталау.  Өткен   дәріс   материалын  қайталау   өзіндік   жұмыстың неғұрлым маңызды түрі болып табылады. Материал неғұрлым терең де толығырақ өңделсе, соғұрлым  өзіндік  жұмыстың  басқа  түрлерін  орындауда  оңайырақ  болады.  Бірінші сабақтан бастап, өткен дәріс материалымен  жүйелі  де үнемі жұмыс жасау кейінгі дәріс материалын түсіну   мен  тәжірибелік   және   лабораториялық   сабақтар   материалдарын   игеру   үшін   қажетті жағдай болып табылады. Материалды өңдеуге кірісе отырып, мыналарды жүзеге асыру керек:  жұмыс орнын анықтау;  егер   үйде   жұмыс   жасау   үшін   қажетті   жағдайлар   болмаса,   университет   пен қалалық кітапхана қызметтеріне жүгіну;  ­ ­ ­ ­ ­ дәріс конспектісіне ие болу;  курс бағдарламасына ие болу;  ұсынылатын   әдебиетке   ие   болу   (оқулық,   есеп   кітапшалары),   қажет   болған жағдайда материалдар мен құрал – жабдықтарға ие болу.          Жұмыс әдісі:  15 ­ ­ ­ ­ дәріс   материалын   дереу   қайталау   (кейінге   қалдыруға   болмайды,   себебі   дәріс мазмұнын ұмытып кетуге болады);  конспектімен   жұмыс   жасай   отырып,   әдебиетке   сілтеме   жасап   (бұл   емтиханға дайындалу барысында қажет), қажетті толықтырулар мен түзетулерді енгізу;   тақырыппен   жұмыс   жасау   материалды   толық   түсіну   мен   есте   сақтауға   дейін жалғасуы керек; мысалдарды талдаумен аяқталады;  тақырыппен жұмыс жасау оқулықтар мен пособияларда келтірілген есептер мен ­ егер тақырыппен жұмыс жасаудан кейін түсініксіз сұрақтар қалса, онда оларды оқытушыға кезекті дәріс барысында қою керек.  Есептер мен сандық тапсырмаларды шығару. Тапсырманы орындау әдістемесі:  ­ аталмыш   тапсырмаларды   орындауды   аталмыш   тақырып   бойынша   дәріс материалын қайталаудан кейін ғана бастауға болады;    есептерді шығаруға кірісе отырып, оның шартын мұқият оқу; ­ ­ шығару жоспарын ойластыру;  ­ ­ формулаға кіретін шамалардың мағынасына тағы бір рет үңілу;  ­ шығаруды алдымен жалпы түрде жүзеге асырып, содан кейін әріптік шамалардың есепті шығару барысында қолданылатын формулаларды анықтау;   сандық мәндерін қою керек;   аралық және соңғы шешім нәтижелерінің өлшем бірліктерін көрсету;   дұрыс шешімге талдау жасау.  ­ ­ Коллоквиумдарға дайындық. Кейбір пәндер бойынша курс тарауының теориялық бөлімін меңгеру дәрежесін бағалау үшін колоквиум өткізіледі.         Осыдан шығатыны:  ­ коллоквиумда қарастырылатын сұрақтар бойынша теориялық материал тағы бір рет қайталануы керек;         Бақылау жұмыстарына дайындық. Бақылау жұмыстарын өткізудің мақсаты:  бакалавриаттың ағымдық үлгерімін тексеру;  топ бакалавриаттарының дайындығын анықтау;  үлгерімділігі нашар тыңдаушылармен жұмыс әдістемесін ұйымдастыру;  ­ ­ ­ Тыңдаушылар   бақылау   жұмысына   дайындала   отырып,   мыналарды   жүзеге   асыруы қажет:  ­ ­ бақылау жұмысының тақырыбын білу;  теориялық   материалды,   аталмыш   тақырыптағы   негізгі   формулалар   мен   есепті шығару әдістерін ойға түсіру; ­ оқулықта   талданған   есептер   мен   мысалдарды,   және   тәжірибелік   сабақтарда қарастырылған есептерді қайта қарастыру, Егер  студент  бірінші   дәрістен   бастап,   өткен   материалмен   жүйелі   түрде   жұмыс жасаса, онда бақылау жұмысына дайындалу еш қиындық тудырмайды және ол көп уақытты алмайды.  Жобаны   орындау.  Жобалар   мен   жұмыстарды   орындау   барысында   кафедраларда тапсырмалармен бірге берілетін әдістемелік нұсқамаларды басшылыққа алу керек.  Тапсырманы орындау тәртібі: тапсырманы   орындауға   өзіндік   жұмыс   графигімен   бекітілген   мерзімнен   кеш егер   тапсырманы   орындау   барысында   қиындықтар   туындаса,   онда   курстың сәйкес тақырыбына оралып, толықтырып, тапсырманы орындауға қайта кірісу керек;  кіріспеу керек;  ­ ­ 16 ­ керек;  ­ ­ осыдан кейін де қиындықтар болса, онда оқытушыға қосымша сабақтарға келу алынған шешімге талдау жасау,  тапсырманы қорғауға дайындала отырып, теорияның сәйкес ережелерін тексеріп, кейбір мәліметтердің өзгеруі жағдайындағы шешімді ойластыру;  ­ ­ тапсырманы орындау барысында қолданылған әдісті түсінгенге көз жеткізу;  тапсырма   графикпен   бекітілген   мерзімнен   кеш   қорғалмауы   керек,   өйткені   ол академиялық берешек болып саналады.             Өзіндік жұмысқа берілетін уақыт айтарлықтай шектелген болғандықтан, өзіндік жұмысты   тиімді   жоспарлауға   үйреніп,   өзіндік   жұмыс   дағдыларын   меңгеруге   ұмтылып, тәжірибе алып, тиімді түрде жұмыс істеп және жұмысқабілеттілігін сақтау үшін саналы түрде демалу керек.   Сондықтан әрбір оқытушы мен кафедраның тыңдаушылардың өзіндік жұмыс әдістемесіне үйрету жауапкершілігі артуда.  9. Студенттің өзіндік жұмыстарына арналған материалдар «Әлеуметтік­экономикалық жоспарлау»  пәні бойынша СӨЖ тақырыптары Тақырыптардың негізгі мазмұны Экономикада мемлекеттің рөлі  № 1 Сағаттар саны 1 17 ҚР мемлекеттік жоспарлау жүйесінің принциптері  2 3 Жоспарлау деңгейлері, жоспарлау пәні  4 Жоспарлаудың объектілері мен субъекілері  5 Қазақстан Республикасында әлеуметтік экономикалық жоспарлардың  жүйесі, олардың сипаттамасы  Әлеуметтік экономикалық болжау мен жоспарлаудың логикасы, оның  мазмұны  ҚР­да мемлекеттік жоспарлау туралы түсінік  ӘЭЖ­дағы көрсеткіш туралы түсінік және классификациясы  Болжамдар мен жоспарларды әзірлеу әдістері туралы түсінік Болжамдау  және жоспарлау әдістерінің жүйесі  6 7 8 9 10 Жоспарлаудың әдістемелік принциптері  11 12 Мемлекеттің әлеуметтік саясаты қоғамның әлеуметтік проблемаларын  Стратегиялық жоспарлаудың мәні және негізгі мақсаты  реттеудің құралы ретінде  13 Қазақстан экономикасының құрылымдық ерекшеліктері және елдің  индустриалды­инновациялық дамуын жеделдетудің объективті қажеттілігі  14 Қызмет нәтижелері көрсеткіштерін іске асырудың сыртқы бағалауының  шетелдік тәжірибесі  15 Қазақстанның қазіргі мемлекеттік индустриалды­инновациялық саясаты  және негізгі приоритеттері  16 Жоспарлау туралы түсінік, белгісіздік, уақытқа бағытталу жоспарлаудың  көкжиегі, жоспарлаудың  түрлері дәрежелері бойынша жоспарлау типтері  17 ҚР экономикалық даму мен  сауда министрлігі, оның құрылымы мен негізгі қызметтері  18 ҚР да мемлекеттік жоспарлау жүйесінің қағидалары  19 ҚР мемлекеттік жоспарлау жүйесінің құжаттары  20 ҚР мемлекеттік жоспарлау жүйесінің процесі және процесінің  21 22 23 24 25 қатысушылары  Стратегиялық және бағдарламалық құжаттарды, мемлекеттік органдардың  стратегиялық жоспарларын әзірлеудің негізгі ережелері  Стратегиялық және бағдарламалық құжаттарды, мемлекеттік органдардың  стратегиялық жоспарларын  жүзеге асырудың негізгі ережелері  Стратегиялық және бағдарламалық құжаттарды, мемлекеттік органдардың  стратегиялық жоспарларын  мониторигтің негізгі ережелері  Стратегиялық және бағдарламалық құжаттарды, мемлекеттік органдардың  стратегиялық жоспарларын  бағалаудың негізгі ережелері  Стратегиялық және бағдарламалық құжаттарды, мемлекеттік органдардың  стратегиялық жоспарларын  бақылаудың негізгі ережелері  26 ҚР дамуының стратегиялық жоспары туралы түсінік және әзірлеудің негізгі кезеңдері  27 ҚР дамуының стратегиялық жоспарын әзірлеу барысында ішкі және сыртқы факторларды талдаудың әдістемесі 28 ҚР дамуының стратегиялық жоспарын әзірлеу барысында проблемаларды  талдаудың әдістемесі 29 ҚР дамуының стратегиялық жоспарын әзірлеу барысында стратегиялық  мақсаттарды анықтау 30 ҚР дамуының стратегиялық жоспарының нысаналы индикаторларға  қойылатын негізгі талаптары  1 1 2 1 1 1 2 2 2 2 2 1 2 2 1 2 1 1 1 1 2 2 1 2 1 2 2 1 2 18 Барлығы СОӨЖ тақырыптары Тақырыптардың негізгі мазмұны Стратегиялық және бағдарламалық құжаттарды, мемлекеттік органдардың стратегиялық жоспарларын әзірлеудің негізгі ережелері  Стратегиялық және бағдарламалық құжаттарды, мемлекеттік органдардың стратегиялық жоспарларын  жүзеге асырудың негізгі ережелері  Стратегиялық және бағдарламалық құжаттарды, мемлекеттік органдардың стратегиялық жоспарларын  мониторигтің негізгі ережелері  Стратегиялық және бағдарламалық құжаттарды, мемлекеттік органдардың стратегиялық жоспарларын  бағалаудың негізгі ережелері  Стратегиялық және бағдарламалық құжаттарды, мемлекеттік органдардың стратегиялық жоспарларын  бақылаудың негізгі ережелері  ҚР дамуының стратегиялық жоспары туралы түсінік және әзірлеудің негізгі кезеңдері  ҚР дамуының стратегиялық жоспарын әзірлеу барысында ішкі және сыртқы факторларды талдаудың әдістемесі ҚР дамуының стратегиялық жоспарын әзірлеу барысында проблемаларды талдаудың әдістемесі ҚР   дамуының   стратегиялық   жоспарын   әзірлеу   барысында   стратегиялық мақсаттарды анықтау № 1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 ҚР   дамуының   стратегиялық   жоспарының   нысаналы   индикаторларға 11 12 қойылатын негізгі талаптары  Елдің   аумақтық,   кеңістік   дамуының   Болжамдық   схемасын   әзірлеудің әдістемесі  Салалық   бағдарламалар   туралы   түсінік   және   оларға   қойылатын     негізгі талаптар  Салалық бағдарламаларды әзірлеудің және мониторинг жүргізудің тәртібі  Салалық бағдарламаларлдың құрылымы  13 14 15 Мемлекеттік бағдарламалардың мақсаттары  Барлығы 75 Сағаттар саны 1 1 1 1 1 1 1 1 1 1 1 1 1 1 1 15 19 10.  Студенттердің оқу үлгерімін қадағалау және бағалау бойынша материалдар  (жазбаша бақылау жұмыстары, тесттік тапсырмалар; өзін өзі тексеруге арналған  сұрақтар тізімі, емтихан билеттері және т.б.) Аралық бақылау өткізуге арналған сұрақтар 1­ші аралық бақылау өткізуге арналған сұрақтар: 1.   Объектің   келешектегі   жағдайы,   оның   дамуының   баламалы   жолдары   туралы   ғылыми негізделген көріністері .........көрінеді (түсіндіріледі). 2. Болжамды өңдеу процесі қалай аталады. 3. Ғылыми негізделген мақсаттарды, басымдылықтарды, анықтау жолдары мен мақсатқа жету құралдары процесі: 4. Болжам бұл­ 5. Жоспар бұл­ 6. Жоспарды өңдеу кезінде қандай қажеттіліктер қажет 7. Шара бұл­ 8. Бағдарлама бұл­ 9.Концепция бұл­ 10. Директивті жоспарлау бұл­ 11. Стратегиялық жоспарлау бұл­ 12. Индикативті жоспарлау­........ болып табылады: 13. Стратегиялық жоспарлау дегеніміз не? 14) Мемлекеттің дамуының жоспарлау мен болжау әдіснамасын не анықтайды? 15. Қағидалар дегеніміз не? 16. Жоспарлаудың әдісі дегеніміз не? 17. Логика дегеніміз не? 18. Қағидалар бұл­... 19. Болжау әдісі бұл­... 20. Логика бұл­... 21.   Жоспарлау   мен   болжаудың   негізгі   ережелері   ,   яғни   болжау   мен   жоспарлауды   оның бағыттылығының құрылуының негізгі ережелері: 22. Жоспарлауды, бағдарламаларды, болжамдарды өңдеуде қолданылытын тәсілдер: 23. Жоспарлық шешімдердің құрылуы мен болжамдық есептердің өткізілуінде қолданылатын қызметтің ұқыптылығы бұл­... 24. Әдіснама нені қарастырады: 25. Диалектикалық әдіс нені зенртейді. 26.   Нақты   жоспарлық   есептер   мен   болжамның   өткізілуінде   қолданылатын   нақты   әдіс­ тәсілдердің анықталуы бұл­... 27. Тарихи әдіс нені тұжырымдайды: 28. Комплекстік тәсілде не қарастырылады: 29. Жүйелік­ құрылымдық әдіс нені болжайды: 30. Генетикалық тіл табысу бұл ­ ... 31. Мақсаттық тіл табысу бұл­... 32. Кейнсиандық тепе­теңдік­ 33. Монеторлық теорияның өкілі­ 34. Айырбастық тепе­теңдігі: 35. макроэкономикалық құрал негізі бұл­...   ақша­несие   жүйесінің   қабілеттілігіне   сүйенетін   Ақшалай   сөйлемге   әсерлі 20 36. Баламалық қағидасы бұл­... 37. Жүйелілік қағидасы..... болжайды(пайымдайды) 38. Жоспарлаудың үздіксіздік қағидасы бұл­. 39. Мақсатқа бағыттылық пен басымдылық қағидасы бұл­... 40. Жинақтылық қағидасы бұл­... 41. Хабардар ету қағидасы бұл­... 42. Үйлесімділік қағидасы бұл­... 43. Барабарлық қағидасы бұл­... 44. Пропорционалдық және тепе –теңділік қағидасы бұл­... 45. Жоспарлар мен болжамдар көрсеткіштері нені қарастырады? 46. Мөлшер дегеніміз не? 47. Қоғамдық өндірістің әсерінің көрсеткіштері 48. Қатысты айтылулар көрсеткіштері бұл ­... 49.   Экономикалық   категориялар   ,   процесстер   мен   құбылыстарының   сандық   айтылулар формасы: 50. Бекітілген соңғы нәтижелерге жетудің ең көп шығын ресурстарын көрсететін ресурстық көрсеткіштер бұл­... 2­ші аралық бақылау өткізуге арналған сұрақтар 1. Сұраныс дегеніміз не? 2. Халық табысының негізгі көзі 3. Мемлекеттің әлеуметтік саясаты …. бағытталған 4. Экономиканың аграрлық секторына жұмыссыздықтың қай түрі ұқсас 5. Инфляцияның әлеуметтік – экономикалық нәтижелері 6. Болжаудың математикалық әдісіне төмендегілердің қайсысы қатысты 7. Инфляция негізінде …. жатыр 8. Антиинфляциялық реттеу үшін экономикалық саясаттың қандай типтерін қолданады   9. Статистикалық  бақылаудың  жинақтаудың,  топтастырудың нәтижесін  көрнекті көрсететін құрал: 10. ЖҰӨ әрбір қоғамның экономикалық молшылығының көрсеткіші ретінде, өндіріс сатысында қарастырады 11. Нарықтың экономикада мемлекет қандай тәсілдерді қолданады 12. Терапиялық естен тану әдісіне негізінен қандай қырлар тән 13. Статистикалық кестеде зерттелетін объект топқа бөлініп көрсетілсе, онда ол қандай кесте: 14. Егер статисткиалық кестеде бірліктің жиынтығы бір немесе екі нышанмен топталса, онда ол: 15. Экономикалық құбылыстардың, процестердің сандық мөлшерін көрсететін көрсеткіш: 16. Абсолюттік шаманың бірліктері: 17. Екі салыстырмалы абсолюттік шаманың қатынасын көрсететін көрсеткіш: 18. Белгілі бір құбылыстың деңгейінің уақытқа байланысты өзгеруін сипаттайтын көрсеткіш салыстырмалы шаманың қй түрі: 19. Қоғамның өсіп­дамуы неге байланысты? 20. Алғаш экономикалық ойлар ұрпақтан ­ұрпаққа қалай жеткізіледі? 21. 1998 жылы ғалымдардың саны 1997 жылға ќарағанда 102% өсті. Салыстырмалы шаманың қай түрі қолданылған: 22. Егер есеп беру кезеңіндегі көрсеткіштің жоспарлы көлемін базисті кезеңнің нақты көлеміне бөлсек, салыстырмалы шаманың қай түрін анықтаймыз:  23. Жекеленген бірліктердің жиынтықтың жалпы көлеміндегі үлесін көрсететін көрсеткіш:  24. Зерттейтін жиынтықтың бір белгісі бойынша нақты деңгейінің орта жинақталған шамасын 21 қандай көрсеткіш көрсетеді: 25. Орта шаманың түрлері: 26.   Егер   10   студент   жасына   қарай   көрсетілсе,   олардың   орта   жасын   есептеу   үшін арифметикалық орта шаманың қай түрі қолданады: 27. Екінші дүние жүзілік соғыстан кейін  өсім теориясы басқаша дами бастады. 1950ж. бастап бұл теорияның екінші этабы басталды, яғни 1970ж. ортасына дейін.Осы жерде басты маңызды орынды кімнің моделіне беруге болады. 28. Экономикалық өсімнің дамуындағы ерен еңбегі үшін Р. Солоуға қай жылы Нобелл силығы берілді 29. Құрылымдық орта шамалардың қандай түрлері бар: 30. Жиынтық бірлігінің ең көп қайталанатын шаманы: 31. Ретімен бір жүйедегі бірліктің сан бойынша екіге бөлетін шаманы: 32. Факультет бойынша әр топтың үлгерімінің дәрежесінің орташа деңгейін анықтау үшін орта шаманың қай түрі қолданылады: 33.   Экономика   ғылымындағы   жаңа   бағыт,   яғни   бұл   жерде   экономикалық   процесстер   аяқ астынан   ашық   және   қайталанбайтын   жағдайда,   ішкі   және   сыртқы   факторлардың   араласып кетуімен экономикалық құрылым өзгереді. Бұл қандай  экономика? 34. Р. Солоудың «Жинақтау нормасы жоғары болған сайын, жұмыскердің капиталқарулығы да соғырлұм   жоғары   болады,   сол   себептен   баланстық   өсім   қарқыны   да   жоғары   болады»   ­  деп айтқаны 35.   Құбылыстарды   зерттеу   барысындағы   көрсеткіштің   мәндерін   уақыттық   жүйемен орналастыру: 36. Белгілі бір уақыт аралығында қосылған немесе жаңадан шыққан пайда болған құбылыстың нәтижесін динамикалық қатардың қай түрі:  37.   Егер   зерттелетін   құбылыс   нақты   көлемінің   белгілі   бір   уақыт   кезеңіне   көрсетілсе,   бұл динамикалық қатардың қай түрі:  38. Динамикалық қатардың көрсеткіштері  39.   Керекті   мәліметтерді   сұраушы   адамдардың   айтқандары   бойынша   сұрақ   немесе   санақ қағаздарына жазып алу арқылы жинауды бақылаудың қай әдісі дейміз; 40.   Зерттеу   кезінде   бастапқы   мәліметтерді   жинау   үшін   ұғымды,   жинақы,   ойға   қонымды бақылау бірліктеріне берілген сұрақтар тізімінің жиынтығы статистикалық бақылаудың: 41. Зерттелетін құбылыстардың деңгейінің өзгеруін көрсететін салыстырмалы шама: 42. Индекстің түрлері: 43. Зерттелетін құбылыстың бір элементінің деңгейінің өзгеруін сипаттайтын көрсеткіш:  44. Еркін көтерме баға қай формуламен анықталады:  45. Нарықтық баға қай формуламен анықталады:  46. Құрал жабдықтардың пайдалану көрсеткіштері қайсысы:  47. А. Смиттың ілімінде еңбек ақы қалай  пайда болады? 48. Т. Мальтус тұрғын халық теориясы бойынша халықтың тұрмыс жағдайының   төмендеу себебі: 49. Өнімнің жоспары қай формуламен анықтайды:  50. Саяси экономиканың әлеуметтік мектебі қай жерде пайда болды? 22 11.МАМАНДАНДЫРЫЛҒАН  АУДИТОРИЛАР, КАБИНЕТТЕР ЖӘНЕ ЗЕРТХАНАЛАР №     Кабинет аты Қолда бар құрал Мамандықтар Оқу пәндері аудитория 517 Экономика және басқару 1. Карталар мен  стендтер Мемлекеттік және жергілікті басқару Экономика  пәндері 23