БЕКІТЕМІН

директордың оқу-әдістемелік

жұмысы жөніндегі орынбасары

Заместитель директора

             по учебно-методической  работе                                                                ____________________  Г.С. Чалгинбаева

«29» Наурыз 2023 г.

               ШЖҚ «Жоғары көлік және коммуникация колледжі» МКК

Курс:

1

Топ:

1С-222

Сабақ нөмірі:

57-58

Мамандығы: 07320800 - Темір жол құрылысы, жол және жол шаруашылығы

Пәні/ Дисциплина: КМ 01 «Стандарттау талаптары негізінде техникалық құжаттарды рәсімдеу»/ «Қолданбалы ақпараттық технологияны қолдана отырып сызу»

Тақырып:

I - Электрлік схемалар.

Мерзімі:

«31» наурыз 2023  ж.

Ұзақтығы:

40 (мин)

Аудитория

216 «А»

I-Сабақ  9³⁰-10¹⁰

Сабақтың мақсаты:

Студенттерді электр тізбектерін дұрыс орындауға және оқуға үйрету. Электр тізбектерінің шартты графикалық белгілерін қолдана білу. Алынған дағдыларды іс жүзінде қолдану.

Күтілетін нәтиже:

Студенттерді жаңа материалды қабылдауға көмектесу. Кеңістіктік бейнелеу мен ойлауды дамыту. Студенттерде сұлулық сезімін, эстетиканы тәрбиелеу, сондай-ақ іздеу мен жұмыста жауапкершілік, дәлдік және тәуелсіздік қасиеттерін сіңіру

Сабақ түрі:

Зертханалық тәжірибелік жұмыс.

Сабақ әдісі:

Түсіндіру, сызбасын орындау, қызығушылықты орындау.

Пәнаралық  байланыс:

Геометрия

Керекті  құралдар:

А-3 формат, сызғыш, қалам, циркуль, кесте, оқулық, дәптер, өшіргіш, карточкалар

Пайдаланылған әдебиеттер:

Ф.И. Пуйческу  «Инженерлік графика», 290-292 бет

Оқытушы: Турсунбаев Самат Кенжибекович

I.Ұйымдастыру  кезеңі. 2 мин

- Студенттермен амандасу;

- Сабаққа қатынасын тексеру;

- Сабаққа дайындығын тексеру;

II.Үй тапсырмасын сұрау. Схемалардың түрлері. 5-мин

III.Жаңа  тақырып. Электр схемасы-бұл шартты кескіндер немесе электр энергиясының көмегімен жұмыс істейтін өнімнің құрамдас бөліктерінің белгілері және олардың өзара байланысы түрінде жасалған құжат. Электр тізбектері өнімнің схемаларының бір түрі болып табылады және негізгі жазудың шифрында Е әрпімен белгіленеді.

Электр схемаларының барлық түрлерін орындау ережелері МЕСТ 2.702-75 (жарамсыз, 2.702-2011 ауыстырылды), цифрлық есептеу техникасының схемаларын орындау кезінде МЕСТ 2.708-81 басшылыққа алынады.

Электрлік схемалар. Электр қондырғылары схемаларының ерекшеліктері және оларды орындауға қойылатын жалпы талаптар. Электр энергиясын алу, түрлендіру, беру және тұтыну процестері электр қондырғылары мен электр құрылғыларының электр тізбектерінде жүретіні белгілі. Сондықтан электр қондырғылары мен құрылғыларын бейнелеудің негізгі құралы-тиісті тізбектер көрсетілген электр тізбектері.

Ең бастысы-электр қондырғыларының барлық элементтерінің өзара әрекеттесуін түсінуге мүмкіндік беретін схемалар. Бір немесе бірнеше электр тізбектері бар күрделі емес электр схемаларымен және элементтердің аз санымен (мысалы, бірнеше шамдармен жарықтандыру схемасы, электр қозғалтқыштарын басқару схемасы) қатар көптеген жағдайларда ондаған тізбектер мен тиісті көптеген элементтерден тұратын схемалар (қашықтықтан басқару, телемеханика, релелік қорғаныс және автоматика) орындалады. Әртүрлі мақсаттағы электр аппараттары.

 Қарапайым схемаларда жеке элементтердің шартты графикалық белгілерінің мағынасын және олардың арасындағы байланыстарды білу оңай. Күрделі схемаларды оқу үшін бұл жеткіліксіз, өйткені оларға әр элементтің түрі мен сериялық нөмірін көрсететін әріптік-сандық белгілер, сондай-ақ тізбектер мен олардың өлімдерінің әртүрлі белгілері (әріптер, сандар, әріптер мен сандар) қосымша қойылады.

Электр қондырғыларының схемаларының ерекшелігі - оларда басқа
схемаларда қолданылатын шартты графикалық белгілерді пайдалану. Бұл,
мысалы, элементтердің кинематикалық немесе гидропневматикалық
байланыстары бар электр құрылғыларының электр қондырғыларына
байланысты. Сонымен қатар, электр тізбектерін орындау кезінде бір құрылғының жеке элементтері (мысалы, реле орамалары мен контактілері, ваттметрлер мен есептегіштердің, магниттік күшейткіштердің ток және кернеу орамалары) әртүрлі тізбектерге тасымалданады, кейде әртүрлі сызбаларда болады.

Бұл сызбаларды екі түрлі жолмен орындау қажеттілігіне байланысты: біріктірілген және аралық. Екінші әдіс негізінен электр жабдықтарын басқару және бақылау кезінде қолданылады. Электр схемаларына қойылатын жалпы талаптар ЕСКД стандартымен белгіленеді, онда схемалардың әр түрлі түрлері мен типтері анықталады,
оларды орындау ережелері, электрлік құрылғылар мен олардың
элементтерінің графикалық, әріптік-сандық белгілері, сондай-ақ электр
тізбектерінің белгіленуі келтірілген.

Олардың негізгілері мыналар.

Ажыратқыштар. Сақтандырғыштар (МЕСТ 27-68).
Резисторлар. Конденсаторлар (МЕСТ 2.728-74).
Жартылай өткізгіш құрылғылар (МЕСТ 2.730-73).
Коммутациялық құрылғылар және байланыс қосылыстары (МЕСТ 2.755-74
бойынша).
Электромеханикалық құрылғылардың қабылдау бөлігі (МЕСТ 2.756-76).
МЕСТ 2.748-68. Электр тізбектері үшін шартты графикалық белгілер.
МЕСТ 2.710-81 (СТ СЭВ 2182-80). Схемалардағы әріптік-сандық белгілер.

Әріптік белгілер

Схемаларда элементтердің шартты графикалық атаулары бар, оларда әріптік белгілер бар, сонымен қатар стандартталған (МЕСТ 7624-55). Электр тізбегі элементінің атауы әріптік белгілеу

Ажыратқыш, контроллер, қосқыш

В

         2.         

Электр генераторы

Г

         3.         

Диод

Д

         4.         

Түзеткіш

Вп

         5.         

Дыбыстық дабыл (қоңырау, сирена)

Зв

         6.         

Түйме

Кн

         7.         

Қыздыру шамы

Л

         8.         

Электр қозғалтқышы

М

         9.         

Сақтандырғыш

Пр

      10.       

Контактор, магниттік стартер

К

      11.       

Реле

Р

      12.       

Трансформатор (автотрансформатор)

Тр

      13.       

Штепсель қосқышы

Ш

      14.       

Электромагнит

Эм

      15.       

Резистор

R

      16.       

Конденсатор

С

      17.       

Индуктор

L

      18.       

Басқару түймесі

Ку

      19.       

Соңғы қосқыш

Кв

      20.       

Дроссель

Др

      21.       

Телефон

Т

      22.       

Микрофон

Мк

      23.       

Дауыс зорайтқыш

Гр

      24.       

Батарея (гальваникалық элемент)

Б

      25.       

Негізгі қозғалтқыш

Дг

      26.       

Салқындатқыш сорғы қозғалтқышы

До

Терминдер, анықтамалар, ұғымдар

Электр тізбектері мен МЕСТ келесі терминдер мен ұғымдарды қолданады.

Схема элементі - тәуелсіз графикалық белгісі бар, өнімде белгілі бір функцияны орындайтын және тәуелсіз функционалды мақсаты бар бөліктерге бөлуге болмайтын схеманың құрамдас бөлігі.

Құрылғы - бұл біртұтас құрылым болып табылатын элементтер жиынтығы. Құрылғыда схемада қатаң анықталған функционалдық мақсат болмауы мүмкін.

Функционалды топ - өнімде белгілі бір функцияны орындайтын және біртұтас құрылым болып табылмайтын элементтер жиынтығы.

Функционалды бөлік - өнімде қатаң белгіленген функционалдық мақсаты бар элемент, жабдық, функционалдық топ немесе құрылғы.

Өнім - бұл қосылыстардың өзіндік схемасы бар (басқару панелі, қашықтан басқару пульті және т.б.) жеке дайын дизайн болып табылатын құрылғылар жиынтығы.

Объект - жалпы ұғым ретінде қолданылатын бұйымның, құрылғының, қондырғының, құрылыстың шартты атауы.

Байланыс сызығы - элементтер арасындағы байланыстың графикалық символы болып табылатын сызық.

Функционалды тізбек - белгілі бір мақсаттағы сызықтар, канал, тракт.

Электр схемасы - графикалық дизайн құжаты, онда графикалық белгілердің көмегімен объектінің құрамдас бөліктері және олардың арасындағы байланыс бейнеленген. Байланыс схемаларының кейбір түрлері бейнеленбеуі мүмкін.

Схемалардың түрлері

Өзара байланысты электротехникалық және механикалық (кинематикалық) құрылғылар кешенін қамтитын электромеханикалық жүйе болып табылатын автоматтандырылған электр жетегі сызбаларда схемалар түрінде бейнеленген. МЕСТ 2.701-84 сәйкес схемалар әртүрлі  түрлерінде болады.

Қолданылатын құрылғыларға байланысты схемалар орыс әріптерімен белгіленген келесі түрлерге бөлінеді: электрлік-Е, кинематикалық-К, гидравликалық-Г, пневматикалық - П, оптикалық - Л және т. б.

Электр тізбектері электр машиналарын, аппараттарды, трансформаторларды, реакторларды, ажыратқыштарды, датчиктерді және электр энергиясын түрлендіретін, тарататын және тұтынатын басқа құрылғыларды қамтитын электр байланыстарымен өзара байланысты электр құрылғыларының қосылыстарын көрсетеді.

Кинематикалық схемалар қозғалтқыш білігі, тахогенератор білігі, беріліс қорабы (редукторлар, жылдамдық қораптары) және механикалық байланыстармен байланысқан технологиялық қондырғының жұмыс жабдықтары сияқты механикалық элементтердің байланысын көрсетеді. Әдетте күрделі өнеркәсіптік қондырғыларда әртүрлі құрылғылар мен өзара байланысты электр, гидравликалық, пневматикалық жетектер болады. Бұл әртүрлі құрылғыларды, элементтерді және олардың арасындағы байланыстарды қамтитын біріктірілген схемалардың болуын анықтайды. Автоматтандырылған электр жетектері мен олардың басқару жүйелеріне арналған осы оқу құралында гидравликалық, пневматикалық, оптикалық, вакуумдық және газ құрылғылары және олардың байланыстары қарастырылмайды.

Негізгі мақсатына байланысты схемалар араб цифрларымен белгіленген келесі түрлерге бөлінеді:

құрылымдық-1,

функционалды-2,

негізгі-3,

қосылыстар-4,

байланыстар-5,

жалпы-6,

орналасқан жері-7,

басқалары-8,

бірікірілген-0.

Егер қондырғының ерекшеліктеріне байланысты қажетті мәліметтер көлемін белгіленген схема түрлерінің көмегімен құжаттама жиынтығында беру мүмкін болмаса, басқа схемаларды әзірлеуге жол беріледі. 15-мин.

IV. Сергіту сәті. 1-мин.

“Армандар орындалады”

Сыныпқа тақырыптан тыс студенттер өздерінің армандарын бір-біріне айту және де өздеріне тілек айту.

V. Практикалық бөлім: 216 «А» аудиториясының электрлік схемасын эскиздік түрде сызу. 10-мин.

VI. Үй тапсырмасын беру.  Ф.И. Пуйческу  «Инженерлік графика» 295-298 бет 2-мин.

VII. Рефлексия. (3мин)

Студенттерден кері байланыс алу үшін негізгі үш сұрақ қойылады.

-         Бүгінгі сабақтан не үйрендім?

-         Сабақ өте қызықты болды, себебі...

-         Менде бірнеше сұрақтар бар....

-         Сабақ маған түсініксіз болды...

VIII. Сабақты қорытындылау. 1-мин.

Студенттерге бағалау парағын беру және өзара бағалау түрін қолдану;

Баршасына комменттер арқылы бағаларын жариялау;

Тақырып бойынша сызба жұмыстарын А-3 өлшемді қағазға орындау.

IХ. Негізгі әдебиеттер:

1.    А.Н. Феофоанов  «Машина құрлыс сызу негіздері» Баспа орталығы «Академия», 2009.

2.    Г.В. Конышева «Техникалық сызу» Мәскеу, 2004. Техникалық және кәсіби білім беру оқу орындары оқушыларына арналған оқулық .

3.    А.М. Бродский «Инженерлік графика пәнінен практикум» 2009.

Қосымша әдебиеттер:

1.      Ю.О. Полежаева «Құрылыс сызу », Баспа орталығы «Академия» 2011.

2.      Г.И. Попова,  С.Ю.  Алексеев «Машина құрлыс сызуы». Анықтама. Бас. 3. М.: Политехника, 2006.

3.      В.И.  Тарлыков «Инженерлік графика». Құрылыс сызбаларын құрастыру және оқу. Оқу құралы. РГОТУПС. Воронеж, 2006.