Конспект мероприятия "Патыр курымын мурызыжо"

«Патыр курымын мурызыжо»

(сылнымут кас)

«Певец века патриотизма»

(вечер поэзии)

         2 ведущий: Поро кече, пайремыш погынышо пагалыме ял калык, поро пошкудо, йолташ да родо-влак!. Кечыда поро, кумылда порсын гай лийже, мемнам пагален толшо шерге уна-влак!

         1 ведущий: Главное богатство и гордость любого маленького села или большого города составляют люди. Они уверены в своих силах, с оптимизмом смотрят вперед -  в будущее и верят в достойное претворение в жизнь добрых идей отцов и дедов.

         Шаранцы с любовью относятся к своему родному краю, бережно хранят традиции своих предков.

         На шаранской земле выросло немало видных людей: общественные, государственные деятели, хозяйственные руководители, специалисты, ученые, военоначальники, известные деятели культуры, литературы, искусства, спорта.

         Гордостью района являются писатели и поэты Ибрагим Абдуллин, Нурия Измайлова, Юсуф Гарей, Шадт Булат, Давлет Исламов, Акрам Шарипов, поэтессе Зарема Ахметзянова.

В нашем районе в братской семье живут русские, башкиры, татары, чуваши, марийцы и другие нации. Были и среди марийцев знатные просветители, ученые, писатели и поэты. Одним из них является наш земляк, уроженец деревни Енахметово, поэт-патриот Шадт Булат (Булатов Шаймурат Минлегалиевич), 110 – летний юбилей которого мы собрались отметить.

         2 ведущий: Кÿ лоҥга гыч йылгыжалтын

                              Шолын лекше ший памаш

                              Ош куэр ÿмбач шыжалтын

                                Йоргыктен йога тораш.

         Кö ок пале Шадт Булатын шукертак христоматийыш пурышо «Ший памаш» почеламутшым! Тудым лудат да шинча ончылнет мотор пÿчö, писе шулдыран кайыклудо, игыжым вÿдалтен толшо чоя рывыж сÿретлалтыт, пеледыш гыч шарлыше мÿй пуш кöргышкет пуйто шыҥенак пура.

 Шадт Булатын «Ший памаш» почеламутшым сылнын лудын пуат шымыше классыште тунемше йоча-влак.

«Ший памаш» почеламут, 7 класс.

         1 ведущий: Шадт Булат – один из известных поэтов. Он родился  25 декабря 1909 года в деревне Енахметово в семье крестьянина – бедняка. Родители Шаймурата (Шадт Булат – псевдоним поэта) батрачили на богачей. Отец будущего поэта -  Минлигалей Булатов, потеряв руку в империалистической войне, вернулся в деревню. В 1918 году он руководил комбедом, несколько раз богачи пытались его убить. В 1920 году отец поэта умер от тифа. Вскоре умерла и мать, оставив пятерых детей.

         2 ведущий: Башкирийын касвел ужашыштыже , кушто

«чодра лоҥга гыч талышналын,

йоҥгалт йога Сюнь эҥер,

мÿндыр верлашке корным налын,

шарлен кая – чолга, чевер,

кушто «эҥер воктенсе сылне олык ужар постым чиен», да «кумда пасушто теҥыз семын, лÿшкен модеш мотор шыдаҥ, тиде мотор, изиш курыканрак вер – шöрыштö, Янахмат лÿман марий ял верланен. Тиде ялеш 1909 ий 25 декабрьыште Шадт Булат (Шаймурат Минлигалиевич Булатов) шочын. Тудо незер марий Минлигалий да тудын ватыже Унабикан ешыштышт кумшо эрге лийын.

         Йорло Минлигалий ÿмыржö мучко поро илышым ужын огыл. Ешлан логалме чыла туткарым ватыж ден лош пайленыт. Ешыштышт вич икшыве кушкын, эрге – влак Исламгалий, Исламбурат, Шаймурат, Султанбурат да Часкабика шÿжарышт. Нуным пукшаш, йÿкташ, чикташ, туныкташ кÿлын. Коктын телыже – кеҥежше поян-влаклан пашам ыштен коштыныт.

         Импералист сар Унабикан суртышкыжо ойгым конден. Минлигалий сусырген толеш.

Ачам пурен шогале

-Ачий, тый мо, кидет кушто?

- Мыйын ик кидем – войнаште!

- Тевыс кодын весыже!

         Поэтын ачажлан илыш тöрланымым , йочаже-влак йолÿмбак шогалмым ужаш пернен огыл, тудо 1920 ийыште тиф дене черланен колен.

         Ончыклык поэт ачаж деч лу ияш кодын да кушкын шумеке, 1922 ийыште, тудын нерген «Верет мамык гае лийже» поэтический шарнымашым возен:

Ачий, тыйым кечын шарнаш

Ты муремым серенам

Кÿштыметым ыштен шукташ

Комсомолыш пуренам, - (ойлалтеш тушто).

         Тунемаш кÿлмö нерген сугыньлен каласымыже да шкенжын пÿсö ушыжо Шаймуратлан школышто ончылно мияшыже полшеныт. Акпарсыштат, Шараныштат тудо, тыршен тунемын. 1924 ий шошым ончыклык поэт Ленин комсомол радамыш шогалын.

         А ынде вашлийза, кудымшо классыште тунемше йоча-влак, Шадт Булатын почеламутышт-влакым лудын пуат.

«Маяковский пу кидетым» Мухаметшина Эдита

«Курык ÿмбалне» Гафиятуллина Ольга

«Зулика» Тимербаева Виктория

         1 ведущий: Начальную школу Шаймурат закончил в родной деревне Енахметово, затем учился в Акбарисовской школе. по направлению Башкирского облоно Шадт Булат в 1926 году едет учиться в педагогический техникум города Козьмодемьянска Марийской АССР. Он учился очень прилежно, был активистом комсомола. Шаймурат учился вместе с будущими поэтами, писателями Пет –Першутом, Константином Беляевым, Никандром Ильяковым и Владимиром Сузы.

         2 ведущий: 1925 ийыште Шадт Булат Шаран селаште классым тунем пытарен. Тудын ончылно йодыш шоналын: умбакше мом ышташ? Могай ÿмыр корным ойырен налаш? Икте раш лийын: тунемаш кÿулеш! Шаймуратын шочмо йылмым, книгам, калык мурым, йомак-туштым йöратымыже школыш коштмыж годымак палдырнаш тÿҥалын. Ялыште возен налме муро ден такмакым Москваште «У илыш» журналыш колтен. 1925 ийысе  нылымше номереш Шаран вел марий –влакын латкок Мурым савыкталтын Самырык фольклористын лÿмжö тунам «Б.Минлигалийын» манын ончыкталтын.

         Пагалыме Янахмат калыкем, тендан лÿмеш «Изи шÿдыр» йоча ансамбль «Марий лÿм» манме  мурым мурен пуа.

Песня «Марий лÿм» 3 класс.

         2 ведущий: 1926 – шо ийыште Башкирский облонон Марий секцийже Шадт Булатлан Козьмодемьянск оласе педагогический техникумыш тунемаш направленийым пуа.

Шыжын йÿран лавыран жапын,

Ялна дечын ойырлен,

Мый тунемаш лектын кайышым.

Котомкам тупеш сакен.

Ялна мучко ошкыл лектым

Мыжырем ден вудылалтын

Кугорнышко вончышым

Корно дене, куаналын

Йыдал йола ошкыльым.

         1 ведущий:  в 1930 году Шадт Булат  окончил педтехникум. Знач, что Шаймурат рос сиротой и учитывая его бойкости Горномарийский РОНО направляет его в Козьмодемьянский детский дом воспитателем. С 1931 года Шадт Булат работал в редакциях газет «Путь Ленина», «Голос комсомола», «Дорога большевика». Часто он выезжал в различные деревни, бывал на многих предприятиях, в школах, комсомольских ячейках и участвовал в организации колхозов. Марийский край стал ему второй малой родиной.

         2 ведущий: Техникумым пытарымек, Козьмодемьянскысе йоча пöртыштö воспитательлан идалыкат пеле ышта. Варажым «Йоласал» газет редакцийыште тырша, «Комсомол йÿк» газетын ответственный секретарьже, вара редакторжо лийын. «Ленин корно» редакцийыште литературный пашаеҥ семын ыштен.

         Йоласал районышто ыштыме жаплан Шадт Булат ныл книган авторжо лийын, нылытшат Москваште печатлалтын: кокытшо «Комсомолий» сборник ден «Октябрь» поэме – «Молодая Гвардия» издательствыште, вес кокытшо – «Петю» пьеса ден «Патыр Курым» сборник – ТИХЛ –ыште.

         А ынде сценашке почеламут-влакым лудаш кумшо классыште тенумше йоча –влакым ÿжына.

«Мемнан отряд» Асмеев Ерёма

«Аза рупшымо муро» Хайдарова Луиза

«Шольым» Мухаметшина Евгения.

         2 ведущий: 1937 ий шыжым Шадт Булат Курык марий кундем гыч Йошкар – Олаш илаш кÿсна. Книга издательствыште редакторлан пашам ышташ тÿҥалеш.

         Но тунемаш шонымаш тудым коден огыл. 1938 ийыште Шадт Булат учительский институтыш тунемаш пура, но тудым пытарен ок шукто.

         1940 ийыште студент аудиторий гыч «Рвезе коммунист» газет редакциыш кÿсна, тыште  ондак отдел вуйлаште, вара ответственный векретарь лиеш. Шке тыматле койышыжо, поро кумылжо дене тудо редакций пашаеҥ – влакым веле огыл,тыгак пашазе, ялласе корреспондент – влакынат кумылыштым сулен налын.

         Кеч-могай пашаште лийын гынат, Шадт Булат шке творчествыжым кудалтен огыл, утларакше у илыш, рвезе-влакын пашашт нерген возен.

         Пагалыме уна-влак, Янахмат ялын изи марий ÿдыр-влак тыланда куштымашым пöлекла.

«Марий куштымаш»

         2 ведущий: Курык марий кундемыште воза почеламутымат, критический заметкымат, творческий портретымат, ок йотышно муро шомак дечат.

         1940 ийыште газетеш Шадт Булат ден композитор Алексей Искнадровын «Эр кечыжат лектеш», «Мемнан илыш пеледеш», «Олма сад пеледме гае» мурышт печатлалтыт. Тыгак поэтын «Пиалалын у ялна» шомакшылан Яков Эшпай сеемым келыштара.

Шадт Булатын почеламутыштым лудаш сценышке ÿжына визымше классыште тунемше ÿдыр-влакым: Саишева Янам да Дианам.

«У ий годым» Саишева Яна

«Арка ÿмбалне» Саишева Диана

         1 ведущий: в 1940 году Шадт Булат окончил учительский интститут , после чего работал в Народном комитетет просвещения Марийской АССР, одновременно вел творческую работу.

         Писать он начал до 30-х годов. Поэт выпустил шесть сборников стихов. Им написана поэма «Гульбану», где он воспевает красоту реки Сюнь, богатство полей, энтузиазм колхозников и первой комбайнерки – девушки Гульбану.

         Поэму «Октябрь» он посвящает революционерам деревни Акбарисово братьям Звездиным.

         2 ведущий: Шадт Минич студент жапше годсекак кугу жанрлан шÿман лийын. 1940 ий 6 февральыште «Рвезе коммунист» газет тудын «Гулбану» поэмыж гыч ужашым савыкта. Каласымын поэмыже Гулбану шонен лукмо еҥ огыл. Тыгай лÿман  мотор, пашазе ÿдыр Шаран велнак, Янахмат ялыште кушкын. Гулбану «Памаш» колхозын тале комбайнерка. Шадт Булат тудым поэмысе тÿҥ героинялан прототипшылан ойырен налын, ÿдырлан шинчаваш каласаш шонымым, рифман корнылашке пуртен.

         Гулбану поэма икымше глава гыч ужашыштым лудын пуат: Атагуллина Эллина, Исламова Каролина да Кунакузина Диана.

«Гулбану» поэма 1 глава гыч ужаш : Эллина

«Эҥер воктене» Исламова Каролина, Кунаккузина Диана.

         1 ведущий: Приближается грозный 1941 год. В январе 1942 года Шадт Булат уходит на фронт. После тяжелого ранения он лечился в городе Мичуринск. С мая до сентября 1942 года поэт –воин находится дома в семейном кругу до окончательного выздоровления.

         С конца сентября Шадт Булат снова на фронте. В свободные минуты он пишет стихи. И посылает их в армейские газеты, Йошкар – Олу в редакции газеты «Марий Коммуна» и журнала «Марий альманах». Тема его стихов -  любовь и преданность Родине, ненависть к фашистам. В 1943 году, находясь на фронте, он издал сборник стихов «Родина ÿжеш» (Родина зовёт), где во всю мощь показал яркий образ советского человека – патриота.

         2 ведущий: Кугу Отечесвтенный сарым поэт элын чын патриотшо семын вашлийын. 1942 ийыште январь тылзыште Шадт Булат фронтыш кая. Сарын первый кечылаштыжак тудын перожо йымач кугу куатан строка – влак шочыт.

         Вашлийза, «Изи шÿдыр» ансамбльын мурызышт –влак: Ильгузин Егор, Мухаметшина Евгения да Хайдарова Луиза,  «Айда йолташ» мурым пöлеклат.

«Айда йолташ» муро.

         1 ведущий: поэт – воин с честью выполнил клятву, данную Родине – матери. 17 марта 1943 года в одном из боев при оказании медицинской помощи тяжелораненному командиру вражеская пуля оборвала жизнь нашего односельчанина, поэта – патриота Шадт Булата. Он похоронен со всеми воинскими почестями в братской могиле близ деревни Покровское Курской области. За боевые заслуги Шадт Булат посмертно награжден орденом Красной Звезды.

         2 ведущий: Кум тылзе тушман ваштареш кучедалеш, март тылзыште тудын пурла кидше сусырга. Тылзе утларак госпитальыште эмлалтын. Йошкар –Олаш портылын, «Марий комунна» газет редакцийыште  пашам ышта. По поэтын чон кумылжо фронтышто лийын. Вашке тудо уэш фронтыш каен. Поэтын ÿмыржö 1943 ий 17 мартыште кÿрылтын. Шадт Булатын боевой подвигшым Родина кÿкшын аклен – Йошкар шÿдыр орден дене наградитлен.

         Шадт Булатын творчествыже шуко шöрынан. Тудо йоча – влакланат ятыр почеламутым пöлеклен. Лермонтовын, Жуковскийын, Некрасовын почеламутыштым марлашке кÿсарен. Тудын чыла почеламутыштат пеш сылнын, чоныш витыштын йоҥгат.

         Пагалыме Янахмат калыкем, тендан лÿмеш  «Изи шÿдыр» йоча ансамбль марий такмакым пöлекла.

«Марий такмак –влак» 3 класс.

          2 ведущий: Шадт Булат шагал илен. Улыжат 33 ийым гына. Творческий кумылжо, паша мастарлыкше тудын пеледалт ыш шу, но илыш корныжо, кöргö шонымашыже тудын ару улмаш, турыснек шочмо элжылан, калыкшылан пöлеклалтыт. Поэтын возымыжо пеш тыглай,кажне строкаже лудшо еҥын шÿмышкыжö перна, вургыжтара. Шадт Булатын сылне шомакше калык шÿмыштö эре ила. Тау мутым мурызылан ынде уло марий калык ойла.

         1 ведущий: Марийский народ помнит своего земляка –поэта. О нём написаны стихи, статьи, воспоминания. Подвиг Шадт булата запечетлен в поэме Матюковского «Три сына».

         2 ведущий: Чеверласыме деч ончыч тыгерак каласынем: мый моткочак шке ялем йöратем, Янахмат калыкемым пагалем, нунын дене кугешнем. Моткоч чот куанем, кунам ялыштына у пöртым чоҥат, у самырык еш-влак шочыт, уремыштына йоча-влак юарлен модыт. Садлан тыланда, шергакан Янахмат калыкем, тыгайрак тыланымашем лиеш: ялыште икте-весе дене келшен да икте-весылна полшен илыза, ялыштына икте-весым пагалымаш да умылен моштымаш ынже йом. Веет нимынярат неле огыл икте-весылан шыргыжал, «Поро эр» але «поро кече», «салам», «кÿзе илет?» манын пелешташ. Могай сай нимогай кöранымаш деч посна, сеҥымашлан куанен, ойгым умылен, йöсö  годым полшен илаш. Тек мемнан ялна ила да илаш тÿҥалеш. Тек ик кава йымалне, ик мланде ÿмбалне чыланат таза, пиалан лийза да тек пашада эре ушнен толжо!.

         А ынде тендан дене пырля мурымаш-куштымаш да тыгак пошкудо, родо-тукым деке  унала миен коштмаш тÿҥалеш.

         Таза да пиалан лийза! Пеш кугу тауым каласена толмыланда. Чеверын!.