Конспект урока по чеченскому языку.

22-г1а   урок

Урокан  ц1е: «Мукъа  аз  (О)  , элп   Оо»

1алашо: мукъа   аз(О) довзийтар  , элп Оо     довзийтар. Аьзхнех , элпех  лаьцна  болу  хаамаш  шорбар.

 

Кхочушдан лерина жам1аш:

1.Предметни: берашна девзар ду  мукъа  аз  (О) , хуур ду  аз (О)  билгалдар Оо  элпаца. Берашна девзар ду зорбанан докха а , жима а элп а. Берашна хуур ду  аз (О) схемехь билгалдаккха (дешан юьххьехь, юккъехь, чаккхенгахь).

 

2.Метапредметни:

·        Регулятивни: берашна  1емар ду  учебникаца болх бан. Берийн  аьтту хир бу  учебника  аг1она т1ехь гайтинчу  таронца  шайн болх д1анисбан. Хьалха –т1аьхьа  1амон дериг ган , шайн планаца  и билгалдаккха. Берашна 1емар ду  цу планан рог1аллица  шайн дешаран болх д1анисбан

 

·        Познавательни: берашна  хуур ду  мукъа  аз (О)  шина  тайпана  алар долуш хилар , шен  маь1не  хьаьжжина (деха а , доца а) Берашна 1емар ду  х1етал-металшна жоьпаш лаха. Берийн тидаме хилар, ойлаяр алсамдер ду.Берашна  хаьар ду  дешнийн   тайп- тайпана  маь1наш хилар. Керла  дешнаш довзарца берийн  алсамъер б дешнаш довзар. Берашан  хуур  ду  мукъачу  озо  дешдакъа  кхуллуш хилар.

·        Коммуникативни: берашна  хуур ду  хьехархочун хаттаршна  жоьпаш дала, 1емар ду  вовшашца къамеле довла. Берашна  1емар ду  тобанашкахь болх бан. Шайн накъосташка ладог1а, шайна хетарг ала.

 

3.Личностни: берийн  лаам  кхоллалур  бу  керланиг довза.Дешаре  лаам  кхоллалур  бу  берийн.

Урок д1аяхьар.

1.Маршалла хаттар.

-Де  дика хуьлда шун бераш!

-Диканца дукха ехийла!

2.Дешаре шовкъ  кхоллар.

·        Х1етал -металш

Х1етал-метал хаийла хьуна:

Шозза дуьненчу даьлларг? (Олхазар)

 

Дуьнен т1ехь уггаре а чехканиг? (Ойла)

 

Ц1ергахь ца йогу, хи буха а ца йоьду,

лаьттахь яхка а ца ло? (Ойла)

Ша лаьттах а йоьдуш,

Ирах  хьала  дег1  дохуьйтург? (Орам)

-Х1ун ю х1етал-метарш т1ехь  юьйцурш? (Ойла, орам, олхазар)

-ООЙЛА  дашехь  муьлха  аз хьеза  дешан  юьххьехь? (Аз  (О)  хеза).

-ООРАМ  дашехь  муьлха  аз хьеза  дешан  юьххьехь? (Аз  (О)  хеза).

-ООЛХАЗАР  дашехь  муьлха  аз хьеза  дешан  юьххьехь? (Аз  (О)  хеза).

-Х1ун  1амо ду  вай  тахана? (Берийн  жоьпаш)

-Вайна  тахана  девзар ду  аз (О) , элп Оо.

3. 1алашо йовзийтар.

-Д1аелла учебникан  33 -г1а  аг1о.

-Х1ара  х1ун ю? (Керла  элп ду)

-Х1ун дийр ду  вай  цунна? (Вайна  девзар  ду  керла  элп)

-Х1орш х1ун ю? (Дешнийн  схеманаш)

-Царна  х1ун дийр ду  вай? (Вай  1амор ду  дешнийн  схеманашца болх бан)

-Х1ара  х1ун ю? (Сурт ду)

-Цунна  х1ун дийр ду  вай? (Вай  1амор ду  суьртах лаьйна  дийцар х1отто)

-Х1ораммо  шех лаьцна  ала , муьлха  кхиамаш  бохар  бу  аша  тахана  урокехь?

·        Суна девзар ду керла  ….
Суна  1емар ду….

·        Суна  хуур ду…

-Нийса  боху. Вайна  тахана  девзар ду  керла  аз  (О), элп  Оо. Хуур ду  аз (О)  мукъа   я  мукъза хилар. Вай  1амор ду  суьртах лаьцна  къамел  дан, схеманашца  болх бан. Шуна хуур ду  мукъа  аз  шина  тайпана  алар долуш хилар. Шуна  девзар ду  тайп- тайпана  маь1наш долу  дешнаш.

4. Мукъа  аз (О) довзийтар. Мукъа  элп Оо  довзийтар.

·        Суьрташца  болх бар.

-Х1ун  1амор  ду  вай  хьалхара? (Вайна  девзар ду  керла элп)

-Х1ара х1ун ю?(Орам бу)

-Маса  дешдакъа ду  ОРАМ  дашехь? (Шиъ  дешдакъа ду )

-Муьлханиг ду  хьалхара  дешдакъа? (Хьалхара дешдакъа  О-  ду)

-Муьлханиг ду  шолг1а дешдакъа? (Шолг1а  дешдакъа  -РАМ  ду)

-ОООРАМ  дешан  юьххьехь  муьлха  аз  хеза? (Аз  (О)  хеза)

- Аз  (О)  Мукъа   ду   я  мукъаза ду? (Мукъа  ду)

-Х1унда ? (Иза   лакхало)

-Х1ара  ОРАМ  дешан  схема ю.  Маса   мукъа  аз  ду  ОРАМ дашехь? (Шиъ  ду)

-Х1ара  х1ун ю ? (ЧОА)

-Маса  дешдакъа  ду  ЧОА дашехь?(ШИЪ  ду)

-Муьлханиг ду хьалхара  дешдакъа? (Хьалхара  дешдакъа  ЧО-  ду)

-Муьлханиг ду  шолг1а  дешдакъа? (Шолг1а  дешдакъа  -А  ду)

Х1ара  ЧОА   дешан  схема ю.  Маса   мукъа  аз  ду  ЧОА дашехь? (Шиъ  ду)

-ЧОА    дашехь  дуй  аз (О)? (Ду)

-Мича  меттехь? (Дешан  юккъехь)

-Х1ара  х1ун ю? (Окхло)

-Маса  дешдакъа ду  ОКХЛО  дашехь?  (Шиъ  ду)

-Муьлханиг  ду  хьалхара  дешдакъа?  (Хьалхара  дешдакъа ОКХ -   ду)

-Муьлханиг ду  шолг1а  дешдакъа?  (Шолг1а  дешдакъа  -ЛО  ду)

Х1ара  ОКХЛО  дешан  схема ю.  Маса   мукъа  аз  ду  ОКХЛО дашехь? (Шиъ  ду)

·        Элп Оо  довзийтар.

-Муьлха  аз  девзира  вайна?  (Аз (О))

-Х1ун  ю  аз? (Вайна  хезаш , вай  олуш  дерг  аз ду.

-Ткъа   х1ора   аз   билгалдо  элпаца. Элп  ган  йиш  юй  вайн? (Ю)

-Х1ара  зорбанан  доккха  элп  О  ду, х1ара  зорбанан  жима  элп  о  ду.

-Стенах  тера  ду  элп У?(Берийн жоьпаш)

-Схьаэца    шайн  палочкаш . Х1оттаде   эл  И   цаьрца. (Бераша х1оттадо)

-Х1ун  кхиамаш бехира  аша ?

·        Суна  керла  аз  а , элп а  Оо  девзира.

·        Суна  хиира  аз  (О)  мукъа  хилар.

5. Сада1аран  миноташ.

Керчаш  дог1у, керчаш   дог1у,

Элп  ду дог1 уш О.

Багахь боху, г1ийла боху:

- Юадделла со.

0x1! До цо  Axl! До цо Axl!

Керчаш дог1у О.

        Массо а дешархо, хьала а г1оттий, д1ах1утту. Хьалхарчу мог1арехь хьалхха лаьтташ волчу дешархочо шегара х1оз (и элп О ду) шена т1ехьарчу дешархочуьнга д1ахохку, ткъа вукхо – шена     т1ехьарчуьнга и. д1. кх.

      Байтан xlopa мог1а мел эли, х1оз д1ахохку. Шена юххехь х1оз  сецначу дешархочо сихха аз О юкъахь долу дош ала деза. Дош  ца далалуш воьхнарг, цкъачунна гонна юкъара волу, амма

ловзар чекхдолуш кхо дош дало деза цо (шайца О дерш) дешан  юьххьехь, юккъехь, чаккхенехь.

6. Т1айп- тайпана  маь1наш долу  дешнаш довзийтар.

-Х1ун  1амор  ду  вай  х1инца?  (берийн жоьпаш)

-Х1ара  х1ун ю ? (Дог1а  ду)

-Х1ун ю  дог1а? (Дог1а  мархашкара  охьадог1у  хи ду)

-Х1ара  х1ун ю? (Дог1а)

-Х1ун  ю дог1а? (Ц1енна   тухуш  болу  г1ирс  бу)

-Х1ун ду    цу  шинан  дешан  цхьатера?  (Алар  цхьатера ду)

-Х1ун  ду  тайп- тайпана? (Маь1наш  тайп- тайпана  ду)

-Ала  ДОГ1А,   ала ДООГ1А. Муьлхачу  дог1анехь  ду  аз (О)  деха? (Ц1енна  тухучу  ДООГ1АНЕХЬ  деха  аз ду)

-Муьлхачу  ДОГ1АНЕХЬ ду  доца  аз (О)?  (Стигларчу  дог1анехь  аз (О)  доца  ду)

-Х1ун  хии шуна?

·        Мукъачу   озо дешдакъа  кхуллуш хилар  хаийтар.

-Х1ара  х1ун ю?(Стол ю)

-Маса  дешдакъа  ду  СТОЛ дашехь?  (СТОЛ  дашехь  цхьаъ  дешдакъа ду)

-Тидам бе   ,  масса  мукъа  аз ду  СТОЛ  дешан  схемехь? (Цхьаъ ду)

-Муха  хиира  шуна? (Цу  т1ехь  цхьаъ  ц1ен  к1айдарг ю)

-Х1ара  х1ун ю? (Г1омут)

-Маса дешдакъа   ду  Г1ОМУТ  дешан?  (Шиъ  ду)

-Маса  мукъа  аз  ду  Г1ОМУТ дашехь , схемица  тала. (Шиъ ду)

-Муха  хуур дара  дешан  масса  дакъа  ду? (Берийн жоьпаш)

-Дешдакъа  мукъачу  озо  кхуллуш  ду. Дашехь  мукъа  аьзнаш долчулла  хуьлу  дешдакъош. Дашехь  цхьаъ  мукъа  аз  делахь ,  цхьа дешдакъа  хуьлу, дашехь шиъ  мукъа  аз  делахь  шиъ  дешдакъа  хуьлу.

·        Суна  хии   цхьана  дешан  тайп- тайпана  маь1наш хилар.

·        Суна  хии  аз (О)  деха а , доца а  хилар.

7. О  элп  шардеш  байт  1мор.

(Хьехархочун г1оьнца  1амайо  байт)

Орга дог1у сов г1овгане,

Охкушогушбуто берд.

Ойла ейша:х1ун аз ду  те

«Орга « аьлчахьалхадерг?

-Муьлха  аз  ду   цу  т1ехь  дуьйцург?

-Х1ун  1еми  шуна х1инца?

·     Суна  1еми  О  элпах  лаьцна  байт.

6. Жам1 дар.

-Муьлха  элп  а  , аз  а девзи шуна?

-Элп (О) мукъа ду   я    мукъаза ду?

-Х1унда?

7.Рефлекси.

-Дагаяйита вайн  план.

-Х1ун кхиамаш бехи аша ? Х1ун  керланиг  1еми шуна.

Суна евзи…

Суна 1еми…

Суна хии.

 

23-г1а   урок

Урокан  ц1е: «Мукъа  аз  (О)  , элп   Оо»

1алашо: мукъа   аз(О) довзийтар  , элп Оо     довзийтар. Аьзхнех , элпех  лаьцна  болу  хаамаш  шорбар.

 

Кхочушдан лерина жам1аш:

1.Предметни: берашна девзар ду  мукъа  аз  (О) , хуур ду  аз (О)  билгалдар Оо  элпаца. Берашна девзар ду зорбанан докха а , жима а элп а. Берашна хуур ду  аз (О) схемехь билгалдаккха (дешан юьххьехь, юккъехь, чаккхенгахь).

 

2.Метапредметни:

·        Регулятивни: берашна  1емар ду  учебникаца болх бан. Берийн  аьтту хир бу  учебника  аг1она т1ехь гайтинчу  таронца  шайн болх д1анисбан. Хьалха –т1аьхьа  1амон дериг ган , шайн планаца  и билгалдаккха. Берашна 1емар ду  цу планан рог1аллица  шайн дешаран болх д1анисбан

 

·        Познавательни: берашна  хуур ду  мукъа  аз (О)  шина  тайпана  алар долуш хилар , шен  маь1не  хьаьжжина (деха а , доца а) Берашна 1емар ду  х1етал-металшна жоьпаш лаха. Берийн тидаме хилар, ойлаяр алсамдер ду.Берашна  хаьар ду  дешнийн   тайп- тайпана  маь1наш хилар. Керла  дешнаш довзарца берийн  алсамдер ду  дешнаш довзар. Берашан  хуур  ду  мукъачу  озо  дешдакъа  кхуллуш хилар. Берашна  евзар ю  керла   корматалла (лоьралла)

·        Коммуникативни: берашна  хуур ду  хьехархочун хаттаршна  жоьпаш дала, 1емар ду  вовшашца къамеле довла. Берашна  1емар ду  тобанашкахь болх бан. Шайн накъосташка ладог1а, шайна хетарг ала.

 

3.Личностни: берийн  лаам  кхоллалур  бу  керланиг довза.Дешаре  лаам  кхоллалур  бу  берийн. Берийн  таро хир ю  шайна  корматталла  харжа.

Урок д1аяхьар.

1.Маршалла хаттар.

-Де  дика хуьлда шун бераш!

-Диканца дукха ехийла!

2.Дешаре шовкъ  кхоллар.

·        Стенах тера ду элп?

Горга ду и,

Горга ду.

Са а боцуш,

Чкъург  и   ю.

Д1ахьажал   цу  чкъурге хьо:

Гур ду хьуна горга   …(О).

-Муьлха  элп ду  байт  т1ехь далийнарг?  (Элп О)

-Стенах  тера  ду  боху  элп  О? (Чкъургах)

-Х1ун  1амор  ю  вай  тахана? (Вай  тахана  а  1амор ду  элп  О)

3. 1алашо  йовзийтар.

-Д1аелла   учебникан  34-г1а   аг1о.

-Х1орш х1ун  ю ? (Суьрташ , дешнийн  схеманаш)

-Х1ун  дийр  ду  вай  царна?  (Вай  1амор ду  дешнийн  схеманашца  болх бан)

-Х1ара х1ун  ю ?  (Сурт  ду)

-Х1ун  дийр ду  вай  цунна? (Вай  суьртах  лаьцна  дийцар х1оттор ду)

-Х1отта  е  шайн  белхан план.

·        Суна  1емар ду…

·        Ас  дийр ду…

·        Суна  хуур ду..

-Тахна а  вай  болх  бийр бу  элп О о ,  аз  (О)  довзаран. Шуна  хуур ду   дешнийн  тайп-тайпана   маь1наш  хилар.  Мукъа  аьзнаш   шина  тайпана  алар  долуш хилар  гурд у  шуна.

3. Дешнийн  схеманашца  болх  бар. Мукъа   аз  схемех  канн  1амор.

·        34- г1а  аг1он  т1ехь болх  бар.

-Х1ун  дийр  ду  вай  хьалхара?  (Дешнашна .церан схеманашна  т1ехь болх  бийр бу) 

-Х1ара х1ун ю? (Кор   ду)

-Маса   мукъа  аз  ду  кор  дашехь? Схемин  тидам бе?  (Цхьаъ  ду)

-Маса  дешдакъа  хир ду  цу  дешан? (Цхьаъ)

-Х1унда  ду  КОР  дашехь  цхьаъ  дешдакъа?  (КОР дашехь  цхьаъ  бен  мукъа  аз  дац,  мукъа  аьзнаш долчул   хуьлу  дешдакъош)

-Муьлханиг ду  и  мукъа  аз?  (КОООР  , аз  (О)  ду)

(Иштта  толу  важа  дош)

-Х1ун  кхиамаш бехи аша?

·        Аса болх би дешнаш , схеманаш 1амош.

·        Деха  а , доца  а  мукъа  аьзнаш  дешнашкахь довзар. Дешнийн  тайп- тайпана  маь1наш  таллар.

-Х1ара  х1ун ю ? (Лом ду)

-Х1ун  ю ЛОМ? (Лом-  эчиган  г1ирс бу)

-Х1ара х1ун  ю?  (Лом ду)

-Х1ун   ю ЛОМ?  (Лом_-акхаро  ю) 

-Х1ун  ду   цу  шина дешан  цхьатера? (Алар  цхьатера ду)

-Х1ун  ду  тайп- тайпанара? (Тайп- тайпанара  маь1наш ду)

-Х1ун хии шуна?

·        Суна хии дешан тайп- тайпана  маь1наш хуьлуш хилар.

-Х1ара х1ун ю? (Гомаш  ю)

-Маса  мукъа  аз  ду  ГОМАШ дашехь? (Шиъ ду)

-Гайта  дешан  схеми т1ехь. (Бераша гойту  шиъ   мукъа  аз  билгалдар)

-Маса дешдакъа хир ду  ГОМАШ  дешан? (Шиъ хир ду)

-Муьлхачу  дешдекъехь  ду  аз (О)? (Хьалхарчу)

-И деха  ду  я  доца  ду? (Гоомаш  деха ду)

-Х1ара х1ун ю? (Хьоза  ду)

-Маса  мукъа  аз ду  ХЬОЗА  дашехь? (Шиъ  ду)

-Маса  дешдакъа  хир ду  ХЬОЗА  дашехь? (Шиъ ду)

-Муьлхачу дешдекъехь хир ду  аз  (О)? (ХЬалхарчу)

-Аз  (О)  ХЬОЗА  дашехь деха  ду ,  я  доца  ду? (ХЬооза  деха ду)

-Х1ун хии шуна?

·        Тхуна хии аз (О) деха а . доца  а хилар.

4. Сада1аран  миноташ.

Керчаш  дог1у, керчаш   дог1у,

Элп  ду дог1 уш О.

Багахь боху, г1ийла боху:

- Юадделла со.

0x1! До цо  Axl! До цо Axl!

Керчаш дог1у О.

        Массо а дешархо, хьала а г1оттий, д1ах1утту. Хьалхарчу мог1арехь хьалхха лаьтташ волчу дешархочо шегара х1оз (и элп О ду) шена т1ехьарчу дешархочуьнга д1ахохку, ткъа вукхо – шена     т1ехьарчуьнга и. д1. кх.

      Байтан xlopa мог1а мел эли, х1оз д1ахохку. Шена юххехь х1оз  сецначу дешархочо сихха аз О юкъахь долу дош ала деза. Дош  ца далалуш воьхнарг, цкъачунна гонна юкъара волу, амма

ловзар чекхдолуш кхо дош дало деза цо (шайца О дерш) дешан  юьххьехь, юккъехь, чаккхенехь.

5. Дозуш долу  къамел  кхиор.

·        Суьртах  лаьцна дийцар х1оттор.

-Х1ара  мила   ву? (К1ант)

-Ц1е тилла   цунна?  (Лоьми)

-Лоьма  стенга  веана? (Лоьма  веана  лоьра на  т1е)

-Х1ун хила  Лоьмина? (Лоьма  цомгаш хила)

-Лоьро х1ун до? (Лоьро  цунна  дарба леладо)

- Муха  хетта  шуна  лоьрийн говзалла? (Дика)

-Х1унда  ю иза дика? (Лоьраша  цомгаш нах табо)

-Хьанна  лаьа  лор хила? (Берийн  жоьпаш)

-Х1ун  ди аша?

·        Аса  дийцар  х1отти  суьртах лаьцна.

·        Тобанашкахь болх.

(Хьехархочо хьалххе д1ало  элп  О т1ехь долуш ,  О элпаца  д1адолалуш  долу дешнашна  , А элпана  лерина  суьрташ  т1ехь долуш  кехаташ)

 

1-ра тоба цхьана   кехата т1е  д1анисде элп   О  , цунна  лерина  суьрташ.

 

2-г1а  тоба цхьана   кехата т1е  д1анисде элп   А   , цунна  лерина  суьрташ.

6. Жам1 дар.

-Муьлха  элп  а  , аз  а девзи шуна?

-Элп (О) мукъа ду   я    мукъаза ду?

-Х1унда?

7.Рефлекси.

-Дагаяйита вайн  план.

-Х1ун кхиамаш бехи аша ? Х1ун  керланиг  1еми шуна.

Суна евзи…

Суна 1еми…

Суна хии.