Конспект урока на тему:"Изменение имен существительных по числам" (6 класс, родной язык)

                         Л. Р. Дауытова,

башҡорт теле һәм әҙәбиәте уҡытыусыһы                                                             

Баш3орт телен9н д9рес конспекты

Тема: Исемд9р2е4 килеш, 8ан, эй9лек 89м х9б9рлек категориялары мен9н 72г9ре7е

Форма. Д9рес-3оролтай.

Ма3сат. Исемд9р2е4 килеш, 8ан, эй9лек 89м х9б9рлек категориялары мен9н 72г9ре7ен ны1ытыу, ал1ан белемд9р2е камиллаштырыу;

У3ыусылар2ы4 телм9рен, логик фекерл97ен, х9терен 76тере7;

Ту1ан телен 392ерл97се, уны4 кил9с9ген 3ай1ыртыусы, а4лы, т9рби9ле, белемле, илен, ерен, хал3ын я3лар2ай ш9хест9р т9би9л97.

Йы8азландырыу. Королтай эмблема8ы, гимн, видеопроектор, экран.

2012

Д9рес барышы

                                        Илен 85йм96 кен9 телен 85йм96,

                                        Иле ю3ты4 1ына теле ю3.

                                                                                       Р.!арипов.

I.Ойоштороу м9ле. С9л9мл97.

II.Я4ы тема

1.       Ним9 ул 3оролтай? ( Айырым бер т5б9кт9 д97л9т к7л9менд9 м58им м9сь9л9л9р2е х9л итерг9 йыйыл1ан 3ор; ил, ер, халы3 я2мышын уйлап, фекер29р туплай, 3арар2ар 3абул ит9 тор1ан изге йыйын.)

-Афарин, д5р56. (й29ге2, 72ебе22е 3оролтай йыйылышында тип хис ит9йек. Мин – 3оролтай р9йесе, 8е2 – делегаттар. Т9729 с9рк9тип 8айлайы3. Кемде т93дим ит98е2?

-Тауыш бир9йек. Кем д9 кем к7р89телг9н т93димде с9рк9тип итеп 8айлау1а риза, мандаттары1ы22ы к7т9ре72е 8орайым.

  Бер тауыштвн 3абул ителде.

2.       Х5рм9тле делегаттар, 3уна3тар, ошо урында тарих3а к72 8алыу урынлы булыр. Т97ге халы3 йыйылышы 3асан булды ик9н? Б5т9ге2 29 экран1а 3ара1ы2.

          1220             //      3ыпса3

          1553              |_|    тамъян

          1812              (       т7нг97ер

          1917               ↑      б5рй9н

          1995               Х     769рг9н

          2002               О      табын

*9р ырыу в9киле ант итеп ырыу а1асына там1а 3уя.

-Был даталар ним9 тура8ында 85йл9й?

1220 йыл – татар-монгол яуы ба6ып ал1ас, улар1а 3аршы 8у1ыш башлау 5с5н йыйылалар.

1553 йыл – халы3 Рус д97л9тен9 3ушылыу тура8ында 3арар 3абул ит9.

1812 йыл – Ватанды француздар2ан 8а3лау 5с5н йыйылалар.

1917 йыл – Баш3орт автономия8ын булдырыу, Баш3орт х5к7м9тен т5257 5с5н йыйылалар.

1995 йыл – июнд9 I Б5т9 донъя баш3орттары 3оролтайы у21арыла.

2002 йыл – июнд9 II Б5т9 донъя баш3орттары 3оролтайы у21арыла.

*ы1ымта. Тим9к, 3оролтай баш3орт хал3ыны4 тарихында 989ми9тле роль уйна1ан. Ул ябай 1ына йыйын т7гел, м58им ижтима1и-с9й9си м9сь9л9л9р2е х9л итк9н.

3.       *е22е4  алды1ы22а ( экранда) – 3оролтай эмблема8ы. Уны4 автор2ары  -Ст9рлетама3 р9ссамдары Владимир Курбатов мен9н Андрей Набойщиков. Толпар – баш3орт хал3ыны4  азатлы3 85й57се халы3 булыуын 8ынландыр8а, 3анат - флагты4, ер шары – Б5т9 донъя 3оролтайы символы. Тим9к, был эмблема баш3орт хал3ыны4 ирекк9 ынтылыусы, азатлы3 85й57се халы3 булыуын к7р89те7се  символ булып тора.

4.       Королтай2ы асыр1а р5хс9т итеге2. Б5г5нг5 к5н т9ртибе мен9н таныштырып 7т9м.

К5н т9ртибе (экранда):

1.     Баш3орт телене4 б5г5нг5 х9ле.

2.     Баш3орт хал3ыны4 кил9с9ге.

3.     Милл9т 76тере7 юлдары.

4.     Баш3а м9сь9л9л9р.

-Кем д9 кем ошо к5н т9ртибе мен9н риза, мандаттары1ы22ы к7т9ре7еге22е 8орайым.

5. *е22е4 алды1ы22а1ы 89м экранда1ы 8орау2ар1а и1тибар итеге2. Б5г5нг5 3оролтай ултырышында ошо 8орау2ар1а яуап бирербе2.

-Был нинд9й 8орау2ар?

-Нинд9й 872 т5рк5м5н9 исем тибе2?

6.     Б5г5нг5 ултырышты т5п килеште4 кем? 8орауынан башлап еб9р9бе2.

-Кем ул баш3орт? ( т5п килешт9 тора был 872. Баш3орт ерене4 т5п милл9т кеше8е; илен, телен яратыусы баш3орт халы3 в9киле.)

2002 йылда алын1ан халы3 и69бе  буйынса Баш3ортостанда:

баш3орттар – 1 221 302      29,75%

рустар –          1 490 715       36,32%

татар2ар -          990 702        24,14% й9ш9й.

7.     Д9реслекте4 97-се битенд9 бирелг9н 126-сы к7неге72е 5й29 5йр9неп килерг9 3ушыл1айны. Кем й5км9тке8ен 85йл9рг9 тел9й?

-Тема1а ярашлы кем? 8орауына яуап бирг9н исемд9р2е табып 85йл9мд9ге ролен билд9л9ге2.

Баш3орт – кем?  8орауына яуап бир9, ике 8722е 3ушыу юлы мен9н я8ал1ан 872, ял1ауы ю3. (Та3тала был 8722е составы буйынса тикшере7.)

8.     Кемде4? Ним9не4? 8орау2арына яуап бирг9н исемд9р2е 89м у1а б9йл9нг9н 87229р2е табып 85йл9мд9ге ролен билд9л97 89м та3та1а сы1ып я2ыу: Кор2о4 башында барыусылар.

-Ни 5с5н -2о4, 9 -2ы4 т7гел?

( Ка1и29: (г9р исемде4 тамырында о 5н5 бул8а, эй9лек килеш -2о4 ял1ауы 3абул ит9. Был 872б9йл9нешт9 -2о4 ял1ауы – билд9ле эй9лек килеш ял1ауы. ( билд98е2 эй9лек килешт9 3ор башында барыусылар 1ына була.)

9. Баш3орт хал3ыны4 кил9с9ген х9ст9рл9п ар2а3лы ш9хесебе2

М. %м5тбаевты4 кемг9 м5р9ж919те бар? ( «А6аба баш3орт3а 5с н9м9не беле7 мотла3: беренсе8е – 72е4де4 сы1ышы4ды, й91ни ырыуы4ды беле7; икенсе8е – йондо22ар2ы исемл9п а4латыу; 5с5нс585 – баш3орт халы3 йыр2арыны4 тарихын, ри79й9тт9р2е 89м 5л9нд9р2е беле7.»)

-А6аба 872е ним9не а4лата? – ерле халы3 тиг9нде а4лата. Ним9 ул ри79й9т? (Д5р56л5г5 б9х9с тыу2ырма1ан, халы3 , ил я2мышы мен9н б9йле х9л-ва3и1а 87р9тл9неше.) %л94 872ен нисек а4лай8ы1ы2?

%л94 – баш3орт эпосыны4 борон1о халы3сан атама8ы. М. %м5тбаев я21анса, баш3орттар2ы4 борон1о йыры 5л94 тип атала. %л94 йыр2арында батыр2ар2ы4 3а8арманлы1ы 89м хандар2ы4 улдарына 5г5т-н9сих9тт9ре йырлан1ан.

-Тим9к кил9с9кт9 бара тор1ан юлыбы22а а2ашма6 5с5н М. %м5тбаев ке7ек к7ренекле ш9хест9р2е4 к949шен тотор1а тейешбе2. Эште дауам итеп текстан кемг9? ним9г9? 8орауына яуап бирг9н ми6алдар2ы табы1ы2.

-Баш3орттар1а – т5п баш3орт 87229ренд9 ял1ау2ар2ы4 3алынлы1ы 872 тамырына б9йле. Сингармонизм законы к729тел9. *5йл9мд9 тултырыусы булып килг9н.

10. Экран1а 3ара1ы2. М939лдеге кемде? ним9не? 8орау2арына яуап бирг9н исемде табы1ы2:

1.     Илен  – б5лг9н, телен 85йм9г9н – 7лг9н.

2.     Ерен 8ат3ан  - илен  8ат3ан.

3.     Яу кил9 тип иле4де ташлама.

4.     (с9м теле – с9с9н теле.

М939лд9р2е4 м919н98ен а4латы1ы2.

-И-ле4-де-  -е4  - II эй9лек заты ял1ауы , -де – т5ш5м килеш ял1ауы.

-Текстан кемде? ним9не? 8орауына яуап бирг9н 8722е табыр1а. Баш3ортто 872ене4 85йл9мд9ге ролен билд9л9рг9.

11.  Илде 8а3лар 5с5н кеше нинд9й сифаттар1а эй9 булыр1а тейеш? Ундай сифаттар2ы кемд9 т9рби9л9рг9 к9р9к? (Батырлы3, 3ыйыулы3, ете2лек, тырышлы3, 972емлек, то1роло3, кешелеклелек, изге к74елллелек, яр2амсыллылы3 8. б.)

Ны1ытыу к7неге729ре: Урал армыттар – ы –на

-тар – к7плек ял1ауы, билд98е2 эй9лек килеш;

-ы – III эй9лек заты берлеге;

-на – урын –ва3ыт килеш ял1ауы. *5йл9мд9ге роле – х9л.

12.  Баш3орттан ( кемд9н? ) нинд9й кешел9р сы1ыуын тел9й8еге2? Ни 5с5н?      ( Алдын1ы 3араш с9й9см9нд9р, у3ымышлы 1алимдар, ат3а2ан1ан артистар, и3тисадсылар, илде ет9кл9рлек лидер2ар. С5нки мили рухлы кеше ген9 хал3ыны4 кил9с9ге тура8ында уйлана.)

13. Баш3ортом тип ян1ан к7п кен9 ар2а3лы ш9хест9ребе2 бар. Кемд9р улар?

 ( С. Юлаев, М. А3мулла, Ш.Бабич, З. В9лиди, И. Тасимов, Й. И69нбаев, М. %м5тбаев, М. Р9химов 8. б.)

-Эйе, улар2ы4 тормош 89м хе2м9т юлы бе2г9 5лг5 булып тора. А38а3алдар юлын дауам ите7 – бе22е4 т5п бурысыбы2.

14.  Тел б5т89, хал3ыбы2 б5т5р, тел й9ш989, хал3ыбы2 2а й9ш9р. Кай8ы осра3та тел ю33а сы1ыр1а м5мкин?

1. (г9р халы3 72 теленд9 аралашма8а, 72 теленд9 у3ыма8а.

2. %й29 ата-9с9 ту1ан теленд9 85йл9шм989

3. Кешел9р телг9 битараф бул8а.

Тим9к, телг9 85й57 1аил9н9н башлана. Ата-9с9 бала8ы бала8ы бишект9 ят3анда у3 баш3орт мо4он 8е4дерег9 бурыслы. Элек 39йн9л9р киленд9рен9 эст9н ген9 к5йл9п, йырлап й5р5рг9 3уш3ан. Был да ту1ан мо41а 85й57 т9рби9л9729 72енс9лекле бер алым бул1ан.

III. Йом1а3лау.

-Хал3ыны4 я2мышы 5с5н борсол1ан 89р кем илен, телен 76тере7 5с5н х9ст9рлек к7рерг9 бурыслы. Бигер9к т9 балалар а4лы, белемле булып 7689, тыу1ан ерен, телен, илен 8а3лар1а 89м я3лар1а 89р са3 92ер тор8а, хал3ыбы2 й9ш9й9с9к. Кил9с9к – 8е22е4 3улда.

  Б5г5нг5 ултырышты4 3арарын у3ыу 5с5н 872 с9рк9типк9 бирел9.

  Карар:

1.     Баш3орт телен 5йр9не7г9 и1тибар2ы к5с9йтерг9.

2.     !аил9л9 9с9 теленд9 ген9 85йл9шерг9,  берг9л9п т5рл5 саралар2а 972ем 3атнашыр1а. (с9 телен9 85й572е 1аил9н9н башлар1а.

3.     Хал3ыбы22ы4 тарихын, м929ни9тен, 929би9тен 56т9лм9 р97ешт9 72аллы 5йр9нерг9.

4.     Алдын1ы 3арашлы ш9хес булып 76е7 5с5н 72-72е4де т9рби9л9рг9.

5.     Насар 1929тт9р29н арыныр1а.

-Кем был 3арар мен9н риза, мандаттары1ы22ы к7т9ре7еге22е 8орайым.

( Т93димд9р 3арала, тауыш3а 3уйыла.) 

-Б5г5нг5 йыйылышты ябы3 тип и1лан ит9м 89м 85л9ше72е 3обайыр юлдары мен9н тамамлайым.

Ты4ла1ы2 8е2, й9м919т,

Боро41олар2ан аманат. 

Онотма1ы2 бабалар2ы4

Тарихын 89м ижадын ,

Йола8ын 89м йыр2арын.

Донъялар имен бул8ын,

Йы8андар г5л9п тор8он.

Та1ы осрашыр1а я28ын!

IV. %йг9 эш.

1.            Та3тала бирелг9н 8орау2ар1а яуап биреп, б9йл9нешле текст т525рг9, исемд9р2е табыр1а 89м 85йл9мд9ге ролен билд9л9рг9.

2.            Б5т9 донъя баш3орттары 3оролтайы тура8ында м91л7м9тт9р туплар1а.