Мактабгача таълимда экология

1

2

Atrof-muhitga inson ta’sirining kuchayishi va uning ekologik oqibatlari.
2. Kartalarning xususiyatlari va ularning tasnifi
3. Ekologik xaritalashtirishning mazmuni
4. Ekologik xaritalashtirishning tasniflanishi
5. Ekologik xaritalarni tuzishning metodologik asoslari
6. Amaliy ekologik xaritalashtirish

3

4

5

Yer yuzida ekologik tang vaziyatli hududlarning keskin ko’payishi ekologik inqiroz xavfining real ekanligini ko’rsatadi. Agar keyingi 30-40 yil ichida ekologik muammolarni hal qilish uchun barcha zarur chora tadbirlar ko'rilmasa, ekologik inqiroz muqarrar bo"lib qolishi mumkin. Tabiat va jamiyatning o'zaro mutanosib rivojlanishi koevolyutsiya deb ataladi. Bu rivojlanish suratlari o'zaro mos kelmasa inqirozga olib keladi. Jamiyatning tabiatga ta'sirini meyorga solib turish lozimdir. Ekologiya deganda organizmlarning o'zaro va muhit bilan aloqadorligini o'rganadigan biologik fan tushuniladi.

6

7

Kartalar shartli ravishda umumgeografik va mavzuli kartalarni o`z ichiga oladi. So’nggi yillarda maxsus kartalar ham mavzuli kartalar deb yuritilmoqda. CHunki maxsus kartalar deyilganda buyurtma asosida tuzilgan kartalargina tushuniladi. Bundan tashqari chet mamlakatlarda to’g’ridan-to’g’ri mavzuli karta deb aytiladi. Bu kartada birorta mavzuga oid, mazmunini asosan bir soxa tashkil qilgan kartalarni ko`z oldimizga keltirishimiz kerak. Unda umumgeografik kartalar­ni birorta elementa yoki birorta soxasi tiliq tasvirlanadi (masalan, aholisi). Undan tashqari umumgeografik kartalarning elementlaridan boshqa bo’lgan voqea va hodisalarning tabiiy yoki sotsial-iqtisodiy ko’rsatkichlari ko’rsatilishi mumkin. Mavzuli kartalarda boshqa elementlar hamtasvirlanib, undan orientir sifatida foydalaniladi. Bu geografik asos vazifasini bajaradi.

8

9

10

11

Atrof muxit xolatini xaritada tasvirlash muxim masala, uning ilmiy axamiyati barchaga ma’lum. Ekologik xaritalashtirish deganda faqat birgina «Ekologik xarita» ni tuzishni nazarda tutmaslik kerak. «Ekologiya» tushunchasiga kura tirik organizmlarning bir-birlari va atrof muxit bilan bo’lgan o’zaro munosabatlarini o’rganish deb qaralsa, u xolda bu yo’nalishda bir necha bir-birlari bilan bog’liq bo’lgan mavzuli xaritalar yaratish mumkinligi ravshan bo’ladi. Tabiat muxofazasi, tabiatdan foydalanish, ekologik vaziyatlar, inson bilan tabiat munosabatlarining geografik va ekologik aspektlarini kamrab olganliklari tufayli bu borada ko’plab turli mavzuli analitik va sintetik xaritalar tuzish taqozo etiladi.

12

13

14

Ekologik monitoring natijalari asosida xaritalashtirish. Atrof muxitni, xususan suv va xavo xavzalari, tuproqni ifloslanishi, yaylov, o’rmonzorlarni buzilishi, yer resurslarini muomaladan chiqib ketayotganligi muntazam faoliyat ko’rsatuvchi ekologik monitoringni joylarda amalga oshirishni talab qiladi. Bu borada mamlakatimizda ma’lum darajada ekologik kuzatish va nazorat ishlari olib borilmoqda.
Ekologik monitoring natijasida jonli va jonsiz tabiat bo’yicha xar yili ko’plab kuzatish va nazorat ma’lumotlarini yig’iladi. Ayniqsa, suv va xavo xavzalarini ifloslanishi, tuproqlarni qashshoqlanishi, sug’oriladigan yerlarni sho’rlanishi, eroziya va b. jarayonlarni xarakati bo’yicha ko’plab ma’lumotlar yig’iladi.

15

16

17

18

Geoekologik xaritalashtirish usullari. Geografik ekologiya tadqiqotlari natijalarini xarita asosida ko’rsatish muxim axamiyatga ega. Geoekologik xarita asosida landshaft turi beriladi, chunki u xar bir xudud bo’yicha ma’lum axborot beradi, shuningdek landshaft konturlari asosiy tabiiy chegaralar xisoblanadi, ular asosida boshqa ko’rsatkichlarning xam bir-birlaridan farqi aniqlanadi. Ranglar spektri ekologik vaziyatlar darajalarini bildiradi, shuning uchun xam ranglarni tanlashda vaziyat darajasiga axamiyat berish lozim.(masalan, qulay vaziyat xavorang, falokatli vaziyat qizil rang bo’lishi mumkin). Ranglar chegaralari landshaft konturlari bo’yicha o’tkaziladi.

19

20