МАМЛАКАТИМИЗДА ФУҚАРОЛИК ЖАМИЯТИНИ ШАКЛЛАНТИРИШДА ЁШЛАР ТАРБИЯСИНИНГ АЙРИМ ДОЛЗАРБ МАСАЛАЛАРИ
Оценка 5

МАМЛАКАТИМИЗДА ФУҚАРОЛИК ЖАМИЯТИНИ ШАКЛЛАНТИРИШДА ЁШЛАР ТАРБИЯСИНИНГ АЙРИМ ДОЛЗАРБ МАСАЛАЛАРИ

Оценка 5
Исследовательские работы
pdf
технология
Взрослым
27.06.2022
МАМЛАКАТИМИЗДА ФУҚАРОЛИК ЖАМИЯТИНИ ШАКЛЛАНТИРИШДА  ЁШЛАР ТАРБИЯСИНИНГ АЙРИМ ДОЛЗАРБ МАСАЛАЛАРИ
The article provides a scientific analysis of the problem of youth education, which is relevant for our time from the point of view of the requirements of civil society.
9_Олтмишева_Насибахон_Гуламжоновна_,_Абдурахмонов_Гайратжон_Зокирович.pdf

 

                                                                                 ISSN  2181-7200

 

   ЎЗБЕКИСТОН РЕСПУБЛИКАСИ ОЛИЙ ВА ЎРТА 

   МАХСУС ТАЪЛИМ ВАЗИРЛИГИ

   ___________________________________________________ 

 

 

       ФАРҒОНА ПОЛИТЕХНИКА ИНСТИТУТИ

          

 

И Л М И Й – Т Е Х Н И К А

ЖУРНАЛИ

  

НАУЧНО–ТЕХНИЧЕСКИЙ           SCIENTIFIC –TECHNICAL

          ЖУРНАЛ  ФерПИ                            JOURNAL of  FerPI

 

 

 

 

 

ФАРҒОНА – 2020

                                                                                                   НТЖ ФерПИ, 2020, T.24,                    №3)                               1

 

ФарПИ  ИЛМИЙ-ТЕХНИКА ЖУРНАЛИ

 

1997 йилдан буён нашр этилади.          ЎзР  Олий аттестация комиссияси  Йилига 4 марта чоп қилинади.         Раёсатининг 2013 йил 30 декабрдаги           №201/3 қарори билан журнал ОАК нинг                 илмий нашрлари рўйхатига киритилган

 

                                                                    Бош муҳаррир                        О.Х. ОТАҚУЛОВ

 

                         Т а ҳ р и р  ҳ а й ъ а т и:

 

    Физика-математика фанлари:

                      Механика:

1. Мўминов Р.А., академик, ф.-м.ф.д., проф. - Ўз ФА ФТИ                  

1. Алиматов Б.А., т.ф.д., проф.      – Белгород ДТУ, Россия   

2. Нуритдинов И., ф.-м.ф.д., проф.                  - Ўз ФА ЯФИ                 

2. Бойбобоев Н., т.ф.д., проф.          – Нам МПИ   

3. Расулов Р.Я., ф.-м.ф.д., проф.                     - Фар ДУ                         

3. Мамаджанов А.М., т.ф.д., проф. – Тош ДТУ

4. Сиддиқов Б.М., Prof. of Mathem. - Ferris State University, USA        

4. Тожиев Р.Ж., т.ф.д., проф.           – Фар ПИ

5. Ўринов А.Қ.,  ф.-м.ф.д., проф.                    - Фар ДУ                         

5. Тўхтақўзиев А., т.ф.д., проф.       – Ўз ФА МЭИ

6. Юлдашев Н.Х., ф.-м.ф.д., проф.                 - Фар ПИ   

 

 

 

                     Қурилиш:

Энергетика, электротехника, электрон

 

қурилмалар ва ахборот  технологиялар

1. Аббасов Ё.С., т.ф.д.                           – Фар ПИ                                        

1. Арипов Н.М., т.ф.д.                         – Тош ТЙИ

2. Одилхажаев А.Э., т.ф.д., проф.         – Тош ТЙМИ

2. Касымахунова А.М., т.ф.д., проф. – Фар ПИ

3. Акромов Х.А.,   т.ф.д., проф.             – Тош АҚИ

3. Муҳитдинов Ж.Н., т.ф.д., проф.    – Тош ДТУ

4.  Асқаров Ш.Ж., арх.ф.д.проф.            – Тош АҚИ

4. Расулов А.М., т.ф.д.                        – Фар ПИ

5. Раззаков С.Ж., т.ф.д.проф.                  – НамМҚИ

5. Рахимов Н.Р., т.ф.д. – Новосиб. ГУ., Россия

6. Сатторов З.М., т.ф.д.проф.                  – Тош АҚИ

6. Эргашев С.Ф., т.ф.д.                       – Фар ПИ

 

7. Хайриддинов Б.Э., т.ф.д., проф.    – Қарши ДУ                   

 

 

   Кимёвий технология ва экология

     Ижтимоий-иқтисодий фанлар

1. Абдурахимов С.А., т.ф.д., проф.    – Тош ДТУ                                  

1. Икромов М.А., и.ф.д., проф.              – Тош ИУ

2. Ибрагимов А.А., к.ф.д., проф.        – Фар ДУ                                    

2. Искандарова Ш.М., фил.ф.д., проф. – Фар ДУ   

3. Ибрагимов О.О., қ.х.ф.д.                – Фар ПИ                                    

3. Исманов И.Н., и.ф.д.                          – Фар ПИ

4. Хамдамова Ш.Ш., к.ф.д.                – Фар ПИ                                   

4. Кудбиев Д., и.ф.д., проф.                  – Фар ПИ

 

 

 

 

НАУЧНО-ТЕХНИЧЕСКИЙ ЖУРНАЛ ФерПИ

 

Издаётся с 1997 года.            Постановлением Президиума Высшей Выходит 4 раза в год. аттестационной комиссии РУз №201/3                 от 30 декабря 2013 г. журнал включен в  список научных изданий ВАК.

 

                                                                 Главный редактор                   О.Х. ОТАКУЛОВ

 

Р е д а к ц и о н н а я  к о л л е г и я:

Ё.С. Аббасов, С.А. Абдурахимов,  Б.А. Алиматов, Х.А. Акромов,  Н.М. Арипов, Ш.Ж. Асқаров, Н. Бойбобоев,

А.А. Ибрагимов, О.О. Ибрагимов, М.А. Икрамов, Ш.М. Искандарова, И.Н. Исманов, А.М. Касымахунова, Д. Кудбиев,

А.М. Мамаджанов, Ж. Муҳитдинов, Р.А. Муминов, И. Нуритдинов, А.Э. Одилхажаев, А.М. Расулов, Р.Я. Расулов,

Н.Р. Рахимов, С.Ж. Раззаков, Б. Сиддиқов, З.М. Сатторов, Р.Ж. Тожиев,  А А. Тухтакузиев, А.К. Уринов,

  Б.Э. Хайриддинов, Ш.Ш. Хамдамова,  С.Ф. Эргашев,

Н.Х. Юлдашев (ответственный редактор)

 

 

 

SCIENTIFIC – TECHNICAL JOURNAL of FerPI

 

 

   It has been published since 1997.                                                                              The decision of Presidium of the Supreme  

   It  is printed 4 times a year.                                                                                      Attestation Committee of the RUz №201/3                    

             from December, 30th, 2013 Journal is included           in the list of scientific editions of the SAC.

 

                                                                    Editor-in-chief                        O.H. OTAKULOV

 

E d i t o r i a l   b o a r d   m e m b e r s:

Yo.S. Аbbasov, S.А. Аbdurahimov, B.А. Alimatov, Х.A. Akromov, N.M. Aripov,  Sh.J. Аskarov, N. Boyboboev, A.A. Ibragimov, О.О.

Ibragimov, M.A. Ikramov, Sh.M. Iskandarova, I.N. Ismanov, A.М. Kasimahunova,  D. Кudbiev,  A.M. Mamadjanov, J.N. Muhitdinov,

R.A. Muminov, I. Nuritdinov, A.O. Odilxajaev, A.M. Rasulov,  R.Ya. Rasulov, N.R. Raximov, S.J. Razzakov, B. Siddikov,  Z.M. Sattorov,       

R.J. Tojiev, A.A. Tuxtakuziev,  A.K. Urinov,  B.E. Hayriddinov, SH.SH. Xamdamova, S.F. Ergashev,

N.Kh.Yuldashev (Executive Editor)

 

2                               Scientific-technical journal (STJ FerPI, ФарПИ ИТЖ, НТЖ ФерПИ, 2020, T.24, спец.вып. №3)                        

МУНДАРИЖА

 

ФУНДАМЕНТАЛ  ФАНЛАР

 

Насиров М Х. Насирова Л. Г.  Мирзаев В. Т. Квантлашган ўраларда ўлчамли квантлашган ҳолатлар  ..............................

9

МЕХАНИКА

 

Хакимов А.А., Салиханова Д.С., Вохидова Н.Х. Кўмир брикетининг  боғловчи ҳамда унинг донадорлик хусусиятига таъсири  ...........................................................................................................................................................................................

 

13

Мамажанова И.Р., Хусанова Н.С. Пахта чигитини қайта ишлаш жараёнида ҳосил бўладиган чанглар таркибини ўрганиш  .........................................................................................................................................................................................

 

18

Зокирова З.Т.  Маҳсулотларни ишлаб чиқаришда  қисқлаш  ишларини ишлаб  чиқариш   ..................................................

21

ҚУРИЛИШ

 

Рашидов Ю.К., Исмоилов М.М. Иссиқлик таъминоти тизимларида ясси қуёш коллекторларининг иссиқлик самарадорлигини уларнинг иш параметрларини оптималлаштириш орқали ошириш  .........................................................

 

25

Усмонов А.А., Усмонова Н.А. , С.Худайкулов,  Бўтабоев А.А.  Каркидон сув омборининг икки ёқлама эгри тубли сув чиқариш қисмидаги тезкор оқимнинг эркин сатҳини моделлаштириш  .................................................................................

 

29

Аббосов Ё.С., Абдукаримов Б.А., Ўтбосаров Ш.Р. Ботиқ қувурли самарадор қуёший ҳаво иситгичидаги ҳаво қувурларида ҳаво оқим ҳаракати ва иссиқликни бўйлама тарқалишининг математик моделини сонли усулда ечиш  .....

 

33

Арифжанов А.М., Жураев Ш.Ш., Хошимов С.Н., Акрамов А.А.. Сув сақлаш объектлари  фойдали ҳажмига лойқаланиш жараёнларининг таъсирини баҳолаш  ...................................................................................................................

 

38

Абдулхаев З.Э., Мадрахимов М.М., Сатторов А.М. Магнитогидродинамик насосларнинг самарадорлигини ҳисоблаш  

42

ЭНЕРГЕТИКА, ЭЛЕКТРОТЕХНИКА, ЭЛЕКТРОН ҚУРИЛМАЛАР ВА АХБОРОТ  ТЕХНОЛОГИЯЛАР

 

Жабборов Т.К. Электр тармоқлари ишини сиғимли токларни компенсация қилиш бўйича таҳлили  .................................

48

Мамасадиков Ю., Мамасадикова З.Ю. Хаводаги углеводородлар концентрациясини назорат қилувчи экспоненциал ёлмали оптоэлектрон қурилма   ...................................................................................................................................................

 

54

Рахматшоев И., Ощепкова Э.  Қуёш автоматик кузатиш тизими учун гибрид алгоритмини ишлаб чиқиш    ....................

59

Алиев Р., Бозаров О.О., Эгамбердиев Х.А. Соплоли реактив гидротурбинали МИКРО-ГЭСни  лойиҳалаш ва асосий энергетик параметрлари   ..............................................................................................................................................................

 

63

Мамасадиков Ю., Алихонов Э.Ж. Пахта тасмаси чизиқли зичлигини автоматик назорат қилувчи фотоэлектрик усуллар  ...........................................................................................................................................................................................

 

68

Эргашев К.Р.   Нур диоди таъминот манбаларида кечадиган ўтиш жараёнлари ва уларни бартараф қилиш  ....................

73

Мамажонов А.А. , Хакимов Д.В., Жарқинбоев Б.Ш. Ўлчаш тизимини таҳлиллаш  ..............................................................

77

КИМЁВИЙ ТЕХНОЛОГИЯ ВА ЭКОЛОГИЯ

 

Зокирова С.Х., Акбаров Р.Ф., Кадирова Н.Б. Фарғона водийсининг эрозияланган, адирли тош-шағалли оч тусли бўз тупроқларида суғориш тизимини ўрганиш  ................................................................................................................................

 

88

Медатов Р.Х., Хасанов А.Х., Хасанов Х.Т. Иммобилланган липаза ёрдамида пахта ёғи таркибидаги эркин ёғ кислоталарни камайтириш  ..........................................................................................................................................................

 

92

Мирзақулов Ғ.Р., Юсупов Ф.М., Мирзақулова Г.М.Ишлатилган  тарнспорт шиналаридан фойдаланиш  ҳолати ва истиқболли ечимлар  .....................................................................................................................................................................

 

96

ИЖТИМОИЙ-ИҚТИСОДИЙ ФАНЛАР

 

Қосимов.М.А., Ўзбекистоннинг ташқи иқтисодий алоқалари тизимида транспорт-экспедиторлик ва логистика хизматлари кўрсатишни рақамлаштириш   .................................................................................................................................

 

102

Ўтамуродов А., Раҳимов И.  Маҳаллани инстутционал тузилма сифатида ўрганишнинг назарий ва амалий методологик сиёсий-ҳуқуқий   асослари  ....................................................................................................................................

 

106

Ашуров М. С., Шакирова Ю.С. Ўзбекистон корхоналари меҳнат жамоаларида низо ва низоли вазиятларни бошқариш стратегияси  ....................................................................................................................................................................................

 

111

ҚИСҚА ХАБАРЛАР

 

Набиев Т.С., Маҳмудов И.Р. Квадрат уялаб пахта экиш усулининг аҳамияти  ......................................................................

118

Эргашев Н.А., Алиматов  Б.А. Ҳўл усулда чанг  ушловчи ва газ тозаловчи аппаратда гидравлик қаршиликларни тажрибавий аниқлаш  ....................................................................................................................................................................

 

120

Набиев Т.С., Абдуллаев Ш.,  Маҳмудов И.Р. Пахтани экиш усуллари ҳақида   ................

123

Тожибоев Б.Т.  Иситиш тармоқларининг сурилмалари ва қулфлаш арматураларини иссиқликни ўтказмайдиган суюқ қоплама билан қоплаш  .................................................................................................................................................................

 

126

Қосимов М.Ғ., Мадалиев Т.А., Абролов А.А.  Асфальтит – товар битуми билан компонент аралашмаси  ........................

128

Қузибоев Ш., Хамидов А. Бинолар энергосамарадорлигини таъминловчи иссиқликни сақловчи материаллар  ...............

131

Тешабаева Н.Д. Гидротехник иншоотлар учун бетонга қўйиладиган талаблар  ....................................................................

135

Гончарова Н.И., Абобакирова З.А., Мухамедзянов А.Р. Полимер қўшимчаларнинг бетоннинг ёрилишга чидамлилигини таъсири  ...............................................................................................................................................................

 

137

Мирзааҳмедова Ў.А. Конструкцияларида учрайдиган деформациялар ва шикастланишларни бартараф этиш усуллари

141

Набиев М., Насриддинов Х.Ш. Энерготежамкор деворлар  .....................................................................................................

144

Мамажонов А.У., Мирзаахмедова У.А., Мирзабобоева С.М., Умурзаков З.А. Бархан қуми ва нефтни қайта ишлашдаги олинган  енгил  тўлдирувчининг ғоваклигини  текшириш   ...............................................................................

 

146

Ахмедов Б.М.,   Қосимов М.,  Абдурахмонов А.А. Йирик масштабда планга олиш учун геодезик асос яратиш  ...........

150

Мамасодиков Ю., Обидов Ж.Г. Импульсларни қайта ишлаб чиқарадиган потенциал қабул қилувчилар учун тенгламалар  ..................................................................................................................................................................................

 

153

Умурзакова Г.Р., Насретдинова Ф.Н. Саноат корхоналарининг энергетик тадқиқотлари методологияси  .......................

156

Эралиев А.Х., Халилова Ф.А. Суюқ изоляцион материалларнинг электр мустаҳкамлигини аниқлашда такомиллаштирилган усуллардан фойдаланиш   ......................................................................................................................

 

159

 

                                                                                                   НТЖ ФерПИ, 2020, T.24,                     №3)                               3


МУНДАРИЖА

 

 Турсунов А.Ш.,  Урмонов   С.Р.Юқори самарали частота ўзгартгич коеффициентининг схематик диаграммасини 

ишлаб чиқиш   ............................................................................................................................................................................... 162

Камолов С.К., Жабборов Б.Т. Ноль кетма–кетлик контури параметрларини ўлчаш усулларини ишлаб чиқиш ва 

уларни тавсифларини тадқиқ қилиш  ......................................................................................................................................... 166 Боймирзаев А. Р. Пилла намлигини назорат қилиш мосламаси  ............................................................................................. 169

Кучкарова Д.Т, Султонов Р.А  Интелектуал электр юритмалар ёрдамида ипак ўраш муаммоларини ҳал қилиш  ........... 171

Фозилов И.Р., Фозилов Ж.И. Бошланғич синф ўқувчиларнинг когнитив қобилиятларига компьютерлар таъсири  ........ 174

Саидов Э.Б., Аҳмедов У.М., Орипов А. Шахсий хўжаликлар электр таъминоти тизимларида энергия тежамкор 

усуллар, воситалар, муқобил манбалардан фойдаланиш имкониятлари   .............................................................................. 176

Рахмонов О.К., Аноров Р.А., Абдурахимов С.А. Парафинларни ишлаб чиқилган танловчи адсорбентлардан 

фойдаланиб, тозалаш жараёнида ультратовуш таъсир механизмини ўрганиш  .................................................................... 180

Аноров Р.А., Рахмонов О.К. Абдурахимов С.А. Махаллий адсорбентлар композицияларининг мойлар ва 

парафинларни ютиш сиғими   ..................................................................................................................................................... 183

Отажонова Бахтигул Узумни сақлаш даврида сифатини назорат қилиш  .............................................................................    186

Ҳусанова Н.С., Мамажонова И.Р. Вино маҳсулотларини таркибидаги моддаларни аниқлаш  ........................................... 189

Полвонов Х.М.  Суюқ кальций хлорат дефолианти олиш жараёнини тадқиқ қилиш ........................................................... 192

Бояринова В.Г.  Шаҳарни ташкил этишнинг экологик жиҳатлари   ....................................................................................... 198

Отажонова Бахтигул Кузги ёки кўк қурт тунлами  ................................................................................................................... 202

Шодмонов Х.М., Акрамов Ш.Ш., Нематова Ф.Ж. Қанд лавлаги сақлаш ва қайта ишлашнинг саноат ва қишлоқ 

хўжалиги соҳасида долзарблиги  ................................................................................................................................................ 206 Najmitdinova G.K., Shodiyev D.A. Tabiiy quruq sutning foydali xususiyatlari   ......................................................................... 209

Базаров А. А., Ҳамроқулов З. А., Ибрагимов Л. А., Иброхимов Б. Ю. Ўзбекистондаги  маҳаллий карбонатли жинслар   хусусиятлари ва улардан  халқ истеъмоли эҳтиёжлари сифатида инновацион  фойдаланишни ташкил этиш  ................. 212 Рахматов У.,  Абдисаматов Э.Д. Наманган вилот тупроқларида азот, фосфор ва калий миқдорларининг тадқиқоти  ... 215

Aзимoв У.A., Aбдурaхмoнoв Ғ.З. Мaънaвият вa миллий қaдриятлaр  .................................................................................... 220

Олтмишева Н.Ғ., Абдурахмонов Ғ.З. Мамлакатимизда фуқаролик жамиятини шакллантиришда ёшлар тарбиясининг 

айрим долзарб масалалари  ......................................................................................................................................................... 223 Содиқов У.Х., Полвонов Х.М.. Ўқитишнинг замонавий усулларини қўллаш  ...................................................................... 225

Сайдалиев Б.Я., Полвонов Х.М. Янги педагогик технологияларни мутахассислик фанларидаги аҳамияти  .................... 227

Олтмишева Н., Рафиқoва Д. Халқ педагогикасининг миллий қадриятлар тизимидаги ахамияти  ...................................... 230

Атамухамедова М., Саидова А., Нажмитдинова Г. Адаптив жисмоний тарбиянинг аҳамияти  .......................................... 232

Рафиқoва Д.К., Азимoв У.А. Таълимни модернизациялаш ва таълим сифатини ошириш   ................................................. 236

Ўринбоева. М. С, Расулова.Ш.А. Табиатга экологик муносабатларнинг маънавий-ахлоқий тамойиллари ва мезонлари   238

Рафиқoва Д., Азимoв У. Глoбал муаммoлар ва соғлом турмуш тарзини шакллантириш   ................................................... 243

Хонқулов                   Ш.Х. Ҳамза ижодида баъзи муаммолар   ................................................................................................... 244

Камилов А.А., Раҳимов И.А. Мустақиллик - бу тарихий ҳақиқатни намоён этишдаги янги босқич  ................................. 248

Ўринбоева М."Табиат-жамият-инсон" муносабатларини ахлоқий жихатлари  ҳақидаги қарашларнинг ривожланиш 

босқичлари   ..................................................................................................................................................................................

251

Тожибоев У., Абдухамидов И. Шахснинг ижтимоий тарбиясини шакллантиришда маънавий меросимизнинг аҳамияти  .......................................................................................................................................................................................

 

253

Эргашов У.О. Ахлоқий тарбияни ташкил этишнинг маънавий асослари  ...............................................................................

256

Холмирзаев Н.Н. Урбанизациянинг ўзига хос хусусиятлари  .................................................................................................

260

Азимов У.А., Рафиқова Д.Қ. Қадрият тушунчасига фалсафий ёндашувлар  .........................................................................

262

Холмирзаев Н.Н. Урбанизация  тарихи, мазмун-моҳияти ва намоён бўлиш шакллари  ......................................................

264

Азимов У.А.  Ёшларда аксиологик онгни шакллантиришда қадриятлар назарияси   ...........................................................

266

Нуриддинов М.А. Қўқон хонлигида таълим муассасалари фаолияти  ...................................................................................

268

Салимов О.М., Абдурахманов У.А., Ғуломиддинов С.Ғ., Ибрагимов    И.И. “Бароқхон мадрасаси” монументал меморчиликнинг ҳозиргача сақланиб қолган ажойиб ёдгорликларидан  ...............................................................................

 

271

Тожибоев У.У., Абдухамидов И. Фарғона водийсида туризмнинг шаклланиш жараёнлари 1920-1936 йиллар  ..............

276

Юсупов А.А., Содиқов С.С. Марказий Осиёда фуқаролик жамияти ҳақидаги қарашлар тарихидан  ................................ 279

Ҳакимов А.М.,  Умрзақов А.М. Амир Темур даврида дипломатик алоқалар ривожи   ........................................................ 282

Хосилов М.Ш., Абдурахмонов Ғ.З. Ўсмирларда экологик онгни шакллантиришнинг психологик хусусиятлари  .......... 284

Мадаминов А.А. Коррупцияга            қарши          кураш–фуқаролик жамиятини ривожлантиришнинг устувор шарти     287

Xosilov M.Sh., Abduraxmonov G’.Z. Talaba -yoshlarda xulq-atvor madaniyatni shakllantirish  ................................................... 289

Исақов С.С., Турсунова Д.Р.  Фарғона водийси меъморчилик мактаби нақшу-нигорлари  ................................................. 292

Максумова С.Р. Гидротехник иншоотлари лессимон грунтларни зичланишининг долзарблиги  ....................................... 295

Бурхонов И.M. Асомиддин Ўринбоев Наршахийнинг “Бухоро тарихи” китобининг муҳаррири сифатида  ..................... 298

Хатамова З.Н. Қўқон ва Хива хонлиги солиқ тизимида ўзига хос анъаналар   ..................................................................... 302

Shamshetdinova G.A., Muminova N.Z.  Arxitekturada   bionika   usuli   ..................................................................................... 306

Мамасиддиков А.А. Улуғбек замонида мадрасалар бошқаруви  ............................................................................................ 309

Ўзбеков М.О., Бойназаров Б.Б. Қуёш ҳаво иситгич коллекторларини иқтисодиёт тармоқларида қўлланиш 

самарадорлигини аниқлаш  ......................................................................................................................................................... 312 Муаллифлар диққатига !   ............................................................................................................................................................ 316

4                               Scientific-technical journal (STJ FerPI, ФарПИ ИТЖ, НТЖ ФерПИ, 2020, T.24, спец.вып. №3)                         

Aгaр биз тaрихдaн сaбoқ oлмaсaк, мустaқиллик йўлини тўғри белгилaй oлмaймиз. Улуғбек вa унинг мaктaбидaн сўнг XX aсрнинг ўртaсигaчa биринчи хaлқимиз дунёвий фaн дaҳoлaрини бермaгaн. Нимa учун шундaй бўлгaн? Aхир, хaлқнинг мерoси бир лaҳзaгa ҳaм ўзгaрмaгaн-ку! Ҳaммa гaп шундaки, XV aсрнинг ўртaлaрдaн бoшлaб Мoвaрoуннaҳр, Хурoсoн вa Эрoннинг бутун ҳудудидa диний мистикa (тaсaввуф) илмий рaциoнaлизмдaн устунлик қилди. Бу илм-фaн, мaдaният вa oхир oқибaтдa ижтимoий ишлaб чиқaришдaги тaнгликнинг сaбaблaридaн бири сифaтидa мaйдoнгa чиқди. Ўшa дaврдa ижтимoий ишлaб чиқaриш вa фaн тaрaққиёти учун зaрур бўлгaн шaрт-шaрoитлaр ҳaм Еврoпaникидaн кaм эмaс эди. Пoзитивизм aсoсчилaридaн бири, XIX aсрнинг мaшҳур oлими Герберт Спенсер шундaй тaъкидлaгaн эди. «Ҳaр қaндaй турдaги oлий сaнъaт фaнгa aсoслaнгaн, фaнсиз етук aсaр, етук бaҳoнинг бўлиши мумкин эмaс» [1]. Спенсернинг ушбу мулoҳaзaси кaсбий тaдқиқoт вa ижoд, жумлaдaн,  диний ижoдгa ҳaм тегишлидир.

Aл-Беруний, Aл-Термизий, Яссaвий, Нaжмиддин Кубрo, Ғиждувoний вa Нaқшбaнд, Хўжa Aхрoр, aл-Фaрғoний, aл-Хoрaзмий, aл-Фoрoбий, Ибн Синo, Юсуф Хoс Ҳoжиб, Мaҳмуд Қoшғaрий, Улуғбек вa Aли Қушчи дaврлaридa, яъни дунёвийлигимиз гуллaб-яшнaгaн дaврдa шaкллaндилaр вa ижoд қилдилaр. Бу aлoқaдoрлигини эътирoф этмaслик илмий жиҳaтдaн нoхoлислик бўлaр эди.

Aдoлaт юзaсидaн шуни тaъкидлaш жoизки, тaсaввуф XVI aсрнинг ўртaлaригaчa бaдиий aдaбиётнинг ривoжигa муaйян ҳиссa қўшди. Aдaбиётгa хoс бўлгaн oбрaзлилик, шaрoитгa, aллегoриялaргa мoслaнувчaнлик тaсaввуфининг тaбиaтигa мoскелaр эди. Лекин, юқoридa тaъкидлaб ўтилгaнидек, жaмиятнинг интеллектуaл, мaънaвий тaрaққиёти биртoмoнлaмa кечиши мумкин эмaс. Шунинг учун ҳaм ХVI aсрнинг иккинчи чoрaгидaн ўртa шaрқ aдaбиётидa ҳaм тушкунлик кузaтилди. Бу дaвргa келиб aдaбиёт Жoмий вa Нaвoий, (XVaср) бирoз вaқт ўтгaч эсa, Фузулий ижoди oрқaли тaсaввуф имкoниятлaрини ўзлaштирди.

Ҳoзирги зaмoн мaфкурaлaри вaкиллaридaн бири Aльберт Гивейцер шундaй ёзaди: «Ўтгaн дaврлaр мистикaси ҳaқидa гaпирaтуриб, унинг aхлoқий мaзмуни aҳaмиятгa эгa эмaс, деб бўлмaйди. У инсoнни жoнли aхлoқ эмaс, бaлки мaънaвият йўлигa oлиб чиқaди. Дунёқaрaшнинг ҳaқиқийлиги шу билaн исбoтлaниши керaкки, ҳaёт вa кoинoт билaн мaънaвий aлoқaдoрлик бизни бoтиний тoмoндaн тaкoмиллaштирaди вa бизгa ҳaрaкaтгa ундoвчи aҳлoқий эътиқoдлaрни берaди». Энг aввaлo, шуни тaъкидлaш жoизки, Гивейцер ғaрб aнъaнaсигa мувoфиқ мaънaвиятни диний мaънoдa тушунaди вa кўрсaтaдики, у инсoнни ярaтувчилик aмaлиёти йўлигa эмaс, бaлки динийлик йўлигa oлиб чиқди.

Ижтимoий тaрaққиётнинг зaмoнaвий суръaтлaрини тaъминлaши керaк бўлгaн янги дунёқaрaш эклектик бўлиши мумкин эмaс, унинг мaзмунини дунёвий вa рaциoнaл билимлaр тaшкил этиши керaк. Иррaциoнaлизм вa диний қaрaшлaр индивудиaл вa гуруҳий oнгнинг яккa вa aлoҳидa хусусиятлaри бўлиб қoлиши керaк.

Бу фикр Эркин Юсупoв тoмoнидaн ёрқин ифoдaлaнгaн: «Бизнинг aсoсий мaқсaдимиз, диний қaдриятлaрни ҳурмaт қилгaн ҳoлдa ўзининг туб мoҳиятигa кўрa дунёвий мaфкурaни ярaтишдир» [2]. Мaктaблaр, бoшқa ўқув юртлaри, дaвлaт мaдaниий-мaърифий муaссaсaлaри ўқув-тaрбиявий вa мaърифий ишлaри aсoсигa янги дунёқaрaшини шaкллaнтириш вaзифaси қўйилиши зaрур. Виждoн эркинлиги тaмoйили дaвлaтнинг ҳaм дaҳрийлик, ҳaм диний тaрғибoтни oлиб бoриш ёки улaр, учун тенг имкoниятлaр ярaтиб беришдaн вoз кечишни aнглaтaди. Бу ҳoлaтдa дaҳрийлик ёки диний тaрбияни нoдaвлaт муaссaсaлaри вa oтa-oнaлaр oлиб бoрaдилaр.

Мустaқиллик вa мaънaвий дунёқaрaшнинг илмий рaциoнaлистик хaрaктери у фaқaт «кўр-кўрoнa рaциoнaлизм»гa aсoслaнгaн технoкрaтик қaрaшлaрдaн ибoрaтлиги, ҳaр қaндaй ҳис-туйғулaрни, эмoциялaрни инкoр этишни билдирмaйди. Бундaй дунёқaрaшнинг элтувчиси рoбoтгa ўхшaш зoмби - oдaм бўлиши мумкин эмaс.

 

Адaбиётлaр

[1]. Спекир Г. Oпытa. III СПБ, 1866. 50 стр. Aкaдемические шкoлы в русскoм литерoтурoведений. –М.: 1975. -С. 101.

                                                                                                   НТЖ ФерПИ, 2020, T.24,                    №3)                             223

[2]. Юсупoв Э.Ю. Мaънaвият кaмoлoт aсoси. // «Ўзбекистoннинг миллий истиқлoл мaфкурaси» тўплaмидa. Тoшкент:     1993,-Б. 65.

 

 

МАМЛАКАТИМИЗДА ФУҚАРОЛИК ЖАМИЯТИНИ ШАКЛЛАНТИРИШДА ЁШЛАР ТАРБИЯСИНИНГ АЙРИМ ДОЛЗАРБ МАСАЛАЛАРИ

 

 Н.Ғ. Олтмишева, Ғ.З. Абдурахмонов

 

 Фарғона политехника институти (Қабул қилинди 5.12.2020 й.)

 

The article provides a scientific analysis of the problem of youth education, which is relevant for our time from the point of view of the requirements of civil society.

Key words: civil society, NGOs, destructive organizations, action strategy.

В статье дается научный анализ проблемы воспитания молодежи, актуальной для нашего времени с точки зрения требований гражданского общества.

Ключевые слова: гражданское общество, НПО, деструктивные организации, стратегия действий.

Ушбу мақолада замонамизнинг долзарб муаммоси хисобланган ёшлар тарбияси масаласига фуқаролик жамияти талаблари нуқтаи назаридан ёндашиб, илмий таҳлил қилинган. 

Таянч сўзлар: Фуқаролик жамияти, нодавлат ташкилотлар, десструктив ташкилотлар, Харакатлар стратегияси. 

 

 Кейинги ўн йилликлар мобайнида жаҳон тараққиётида, хусусан, собиқ иттифоқ таркибига кирган республикалар жойлашган ҳудудларда  содир бўлган туб ўзгаришлар жамият ҳаётини ташкил қилиш, хусусан, ёшлар тарбиясини йўлга қўйиш борасида бир қатор муҳим муаммоларни ҳал қилиш билан боғлиқлигини кўрсатди. Жумладан, давлат бошқарувини амалга оширишда демократик тамойилларга таяниш, қонун устуворлигини таъминлаш, бозор иқтисодиётига хос бўлган ижтимоий-иқтисодий укладларни қарор топтириш, давлат ва нодавлат ташкилотлари ўртасидаги муносабатларни мустаҳкамлаш, уларнинг фаоллигини ошириш, ёшларнинг онги ва маданиятини ўстириш, давлат ва жамият олдидаги масъулиятини кўтариш каби масалаларни ҳал қилишга эътиборни қаратмасдан туриб янги типдаги фуқаролик жамиятини ўрнатиш мумкин эмаслигини даврнинг ўзи яққол кўрсатди. Шунинг учун мустақилликнинг дастлабки йилларидан бошлаб мамлакатимизда мазкур муаммоларни тезкор равишда ҳал қилишга жиддий эътибор қаратила бошланди.  Бироқ ўтган қисқа давр жамиятимиз тараққиётини янги босқичга кўтариш жараёни эскилик билан янгилик ўртасида мавжуд бўладиган зиддият ва қарама-қаршиликларни ҳал қилиш билан боғлиқ бўлган бир қатор жиддий муаммоларга дуч келиш мумкинлигини ҳам кўрсатди. Гап шундаки,  собиқ иттифоқнинг парчаланиб кетиши оқибатида унинг ўрнида пайдо бўлган  мустақил давлатлар, қолаверса, социалистик лагернинг емирилиши туфайли Европа ва бошқа қитъаларда рўй берган чуқур ўзгаришлар дунё халқлари ривожига сезиларли таъсир кўрсатди. Ушбу таъсир, бир томондан, демократиянинг авж олиши, икки қутбли дунёнинг барҳам топганлиги, халқлар ва давлатлар ўртасида ўзаро ишонч ва ҳамкорлик муносабатларини янада кенгайтириш имкониятларининг авж олишида ўз аксини топган бўлса, иккинчи томондан, мазкур ўзгаришлар туфайли юз бера бошлаган маънавий муҳитдаги ўзига хос ҳолатлардан айрим мафкуравий кучлар ўз мақсадлари йўлида унумли фойдаланиш учун астойдил ҳаракат қила бошлаганликларида ҳам яққол кўзга ташлана бошлади. Натижада диний ақидапарастлик ва экстремистик кайфиятдаги айрим деструктив кучлар ўзларининг ёвуз ниятларига эришиб, кўплаб ёшларимизни йўлдан уриш, амалдаги конституцион тузумни ноқонуний  ўзгартириш ниятида қўпорувчилик ҳаракатларини содир этганликларининг ҳам гувоҳи бўлдик. Шуни таъкидлаш зарурки, бугунги кунда ҳам ягона ислом давлатини ўрнатиш ва халифалик тузумини қайта тиклаш ёки турли миссионерлик ва прозелитизм каби ғояларни сингдириш орқали ёшларимизнинг онги ва қалбини эгаллаб

224                             Scientific-technical journal (STJ FerPI, ФарПИ ИТЖ, НТЖ ФерПИ, 2020, T.24, спец.вып. №3)   

олиш мақсадидаги мафкуравий курашнинг авж олдирилаётганлиги, табиийки, бутун жамоатчиликни ташвишга солмоқда. 

 Айниқса, мустақилликнинг дастлабки йилларида эски қадриятлардан воз кечилган, янги қадриятлар ва ижтимоий муносабатлар ҳали шаклланиб улгурмаганлиги оқибатида жамиятнинг маънавий ҳаётида рўй берган ғоявий бўшлиқни ўзларининг тор мақсадларини акс эттирувчи агрессив ғоялар билан тўлдириш ниятидаги ваҳҳобийлик, ҳизбут-таҳрир сингари деструктив  оқим ва уюшмалар фаолиятининг жонланиши мамлакатимизда фуқаролик жамиятини шакллантиришда жиддий тўсиқ бўлди. Уларнинг кўзлаган асосий мақсадлари халқимизнинг хоҳиш ва иродасига зид равишда юртимизда ислом давлатини барпо қилиш, жамият ва давлат бошқарувини шариат қонунлари ва талаблари асосида амалга ошириш, демократик тараққиёт томон юз тутган юрт равнақи ва ривожини орқага буриш, кишиларнинг ҳуқуқ ва эркинликларини поймол қилиш кабилардан иборат бўлди.  

 Шуни ҳам алоҳида айтиш лозимки, бугунги кунда дунёнинг ҳеч бир минтақаси ёки ҳеч бир давлати деструктив кучлар таҳдидидан холи эмас. Ушбу кучларнинг ҳаракати ва фаолияти кўплаб мамлакатларда қўпорувчилик ва терроризм билан бевосита боғланиб кетаётганлиги ўта хавфлидир. Шу маънода XX аср одамзот тарихида деструктив кучлар томонидан турли хил йўллар билан  ўз таъсир доираларини кенгайтириш учун олиб борилган астойдил курашлар даври бўлди, десак ҳам тўғри бўлади. Бунда Осиё ва Африка мамлакатларининг асосий кураш майдонига айланиб қолганлиги ҳам характерлидир.

 Деструктив кучлар томонидан ўзларининг кўзланган мақсадларига эришиш йўлида пухта ўйланган режа ва дастурлар ишлаб чиқилаётганлиги, уларда белгиланган вазифаларни бажариш учун жуда таъсирчан усул ва воситалардан фойдаланилаётганлиги ҳам фуқаролик жамиятини шакллантиришга салбий таъсир кўрсатишини алоҳида таъкидлаш лозим.  Биргина миссионерлик ҳаракати тарафдорлари бутун дунёни христианлаштиришни мақсад қилиб олганликлари ва жуда узоқни кўзлаб иш тутаётганликлари улар томонидан чоп этилаётган  “Бутундунё христиан энциклопедияси” (2001 й.), “Бутунжаҳон христианлиги тенденцияси” (2002 й.) каби китобларнинг номларидан ҳам яққол кўриниб турибди. АҚШ да чоп этилган ушбу китобларнинг кейингисида эса ер юзи аҳолисини 2025 йилга қадар христианлаштириш мақсадида амалга ошириладиган муайян вазифалар режалаштирилган.   Мафкуравий муддаолар учун кураш олиб бораётган деструктив кучлар томонидан  ҳаракат фаолиятининг асосий объекти сифатида талаба-ёшларга жиддий эътибор қаратилаётганлигини ҳам эътибордан четда қолдириб бўлмайди. Бунда талаба ва ёшларга катта аҳамият беришаётганликларидан кўзланган мақсад эса яқин келажакда давлат бошқарув органларида турли даражадаги лавозимларни эгаллаш имкониятига эга бўлган потенциал кучлар бўлган ушбу аҳоли қатламини ўз таъсир доираларига тушириб олишдан иборатдир. Ваҳоланки, турли деструктив кучлар таъсирига тушиб қолган бундай ёшлар жамият бошқаруви бўғинларида масъул лавозимларга кўтарилиш эҳтимоллиги юқори. Бу билан, айтайлик, христианликни қабул қилган прозелит шахсларнинг, яъни деструктив кучлар вакилларининг  миқдори ва таъсир доирасини янада кенгайтириш учун замин яратилади.

 Деструктив кучларнинг жамият тараққиётига салбий таъсири, мавжуд ижтимоийсиёсий вазиятни издан чиқариш ва беқарорлаштириш борасидаги уринишлари айрим мамлакатларда рўй бераётган ғайриқонуний воқеа-ҳодисалар, айрим кишилар томонидан амалга оширилган хунрезликлар, ҳукумат учун талашаётган гуруҳлар томонидан содир этилаётган сиёсий бошбошдоқликлар, сиёсий-ҳуқуқий ваколатга эга бўлган ҳокимиятнинг ўзини йўқлиги, омонат ҳукуматнинг заифлиги туфайли аҳолининг кўпчилик қатламлари томонидан жиддий тан олинмаётганлиги кабиларда кўзга яққол ташланмоқда. Буларнинг барчаси эса деструктив кучларнинг  кўзлаётган мақсадларига тўлиқ мос келади, десак муболаға бўлмайди. Зеро, фуқароларнинг тинчлигини бузиш, осойишта турмуш кечиришига ҳалақит бериш, халқнинг  бирдамлигига путур етказиш,  ички низоларни келтириб чиқариш орқали жамият ва давлат бошқарувини издан чиқариш ва пировард оқибатда юзага келган

                                                                                                   НТЖ ФерПИ, 2020, T.24,                    №3)                             225

ISSN 2181-7200 ЎЗБЕКИСТОН

ISSN 2181-7200 ЎЗБЕКИСТОН

НТЖ ФерПИ, 2020, T.24, №3) 1

НТЖ ФерПИ, 2020, T.24, №3) 1

It is printed 4 times a year

It is printed 4 times a year

А., Раҳимов И. Маҳаллани инстутционал тузилма сифатида ўрганишнинг назарий ва амалий методологик сиёсий-ҳуқуқий асослари

А., Раҳимов И. Маҳаллани инстутционал тузилма сифатида ўрганишнинг назарий ва амалий методологик сиёсий-ҳуқуқий асослари

МУНДАРИЖА Турсунов А.Ш

МУНДАРИЖА Турсунов А.Ш

Бурхонов И.M. Асомиддин Ўринбоев

Бурхонов И.M. Асомиддин Ўринбоев

Бу фикр Эркин Юсупoв тoмoнидaн ёрқин ифoдaлaнгaн: «Бизнинг aсoсий мaқсaдимиз, диний қaдриятлaрни ҳурмaт қилгaн ҳoлдa ўзининг туб мoҳиятигa кўрa дунёвий мaфкурaни ярaтишдир» [2]

Бу фикр Эркин Юсупoв тoмoнидaн ёрқин ифoдaлaнгaн: «Бизнинг aсoсий мaқсaдимиз, диний қaдриятлaрни ҳурмaт қилгaн ҳoлдa ўзининг туб мoҳиятигa кўрa дунёвий мaфкурaни ярaтишдир» [2]

Шунинг учун мустақилликнинг дастлабки йилларидан бошлаб мамлакатимизда мазкур муаммоларни тезкор равишда ҳал қилишга жиддий эътибор қаратила бошланди

Шунинг учун мустақилликнинг дастлабки йилларидан бошлаб мамлакатимизда мазкур муаммоларни тезкор равишда ҳал қилишга жиддий эътибор қаратила бошланди

Биргина миссионерлик ҳаракати тарафдорлари бутун дунёни христианлаштиришни мақсад қилиб олганликлари ва жуда узоқни кўзлаб иш тутаётганликлари улар томонидан чоп этилаётган “Бутундунё христиан энциклопедияси” (2001 й

Биргина миссионерлик ҳаракати тарафдорлари бутун дунёни христианлаштиришни мақсад қилиб олганликлари ва жуда узоқни кўзлаб иш тутаётганликлари улар томонидан чоп этилаётган “Бутундунё христиан энциклопедияси” (2001 й
Материалы на данной страницы взяты из открытых истончиков либо размещены пользователем в соответствии с договором-офертой сайта. Вы можете сообщить о нарушении.
27.06.2022