Материал для учителя лезгинского языка

Лезги чlал Тарсунин кьил: «Себебдин табий предложенияр» Метлеб: аялриз себебдин табий пред-яр гьихьтинбур ятlа ва абур текстина чара ийиз чирун. Тадаракар: ктаб, тетрадь, ручка, таблица, кроссворд, карточкаяр мел, доска. ПЛАН: 1. Класс тешкил авун ( 2 мин.) 2. Кlвалин кlвалах ахтармишун ( 3 мин.) 3. Алатай тарс хабар кьун ( 10 мин.) 4. Цlийи тарсунин гъавурда тун ( 10 мин.) 5. Цlийи тарс мегькемарун паталди тапшуругъар тамамарун ( 3 мин.) 6. Тарс умумиламишун ( 3 мин.) 7. Кlв. кlвалах гун ( 2 мин.) Тарс кьиле тухун. М-м: Пакаман хийирар, аялар! У-к: Абат хийирар! М-м: Чухсагъул, ацукь! Муаллимди класс секинарда. М-м: Къе классда дежурный вуж я? Классда къе вуж авач? У-к: Классдин дежурный зун я ( Саидова). Классда Селимовни, Джинетов авач. М-м: Ацукь! Акl ятаl, чна чи тарс башламишда. Исятда чаз лезги чlалан тарс я. Вирида ктабар, тетрадар ахъайна тарсуниз гьазур хьухь. Къенин число кхьихь Къе чаз ноябрдин къанни ругуд я Классдин кlвалах. Аялри ктабар, тетрадар ахъайна, число яда, тарсуниз гьазур жеда. М-м: Вирида число кхьенани? У-к: Эхь М-м: Кlвалин кlвалахар ахъая Квез кlвализ шумуд лагьай тапшуругъ ганвай? Ни лугьуда? Лагь кван, Шихкеримова У-к: Чаз кlвализ 50-тапшуругъ ганвай М-м: Виридавай тамамариз хьанани? У-к: Эхь Муаллимди арайрай тlуз физ кlвалин кlвалах ахтармишда. М-м: Тапшуругъда вуч авуна кlанзавай? У-к: Ганвай гьар кьве предложенидикай вахтунин табий пай квай са СПП-е туькlуьрна, кхьин 1.Зун кlвализ гьахьна. 2. Кlвале гьасятда экв хкахьна. Зун кlвализ гьахьнамазди, кlвале гьасятда экв хкахьна. 3. Садбур къарагъна хъфена. 4. Абурун чка масабуру кьуна. Садбур къарагъна хъфенмазди, абурун чка масабуру кьуна. М-м: Баркалла! Дуьз кхьенва Алатай тарсуна чна вуч чирнай? У-к: Алатай тарсуна чна вахтутнин табий предложенияр чирнай М-м: Вахтунин табий предложенияр гьихьтин предложенидиз лугьуда, ада гьихьтин суалриз жавабар гуда? Тариф Юзбекова лугьуда У-к: Вахтунин табий предложениди кьилин паюна хабар гузвай кар мус жезватlа, мус хьанватlа къалурда ва ада вахтуниз талукь мус? мусалди? мусалай? гьи чlавуз? суалриз жаваб гуда. М-м: Вахтунин табий предложение кьилиндахъ галаз гьихьтин такьатрин куьмекдалди галкlурда? Лагь кван, Саидова У-к: Вахтунин табий предложение кьилиндахъ галаз мус, гьи чlавуз, гьа чlавуз-суалдин гафарин куьмекдалди галкlида Мад вахтунин табий предложение деепричастидин суффиксдини куьмекдалди галкlурда. Гьакlни вахтунин табий предложенийрихъ послелогар кхьиз кьулухъ, гуьгъуьниз, вилик, чlавуз, вахтунда, арада, гафарикай сад ишлемишда. М-м: Агъадихъ ганвай гьар кьве предложенидикай вахтунин табий пай квай СПП-яр туькlуьрна кхьихь. Жив къвазвай. Чна кlвалах акъвазарна. У-к: Жив къвайила, чна кlвалах акъвазарна. У-к: Жив къвадалди, чна кlвалах акъвазарна. У-к: Жив къвадайла, чна кlвалах акъвазарна. М-м: Баркалла, заз аквазвайвал куьн вири алатай тарсунин гъавурда хъсандиз акьунва. М-м: Исятда са аялди доскадал предложение разбор ийида. Кьве аялди алай чкайрал карточкайрай кlвалахда ва кьве аялди тестерин тапшуругъар тамамарда. Предложение разбор ийиз доскадал Казимагомедова фида, гьазур хьухь. Карточкайрихъ галаз Алимурадовани Саидовади кlвалахда. Тестерин тапшуругъар Гаджиевадини Абдурахманова тамамарарда. Карточкайра ихьтин тапшуругъар жеда: предложенидин жуьре тайинарун ва схема чlугун, гафанин маналу паяр чара авун. Эхиримжи сулдиз хуралай жаваб гун. Гъавурда акьун тавур суал хьайитlа, хабар яхъ. Казимагомедовади доскадал ихьтин предложение кхьида: Гатфар алукьайла, тlебиат гуьлуьшан жеда. Ганвай предложенида кьилин ва табий предложение къалура, схема чlугу ва жуьре тайинара. У-к: СПП-да кьилинди тlебиат гуьлуьшан жеда-пай я, табий предложениди мус? Суалдиз жаваб гузва ва ада кьилин предложенида лагьанвай кар мус жезватlа къалурда, гатфар алукьайла- табий пай я. Им вахтунин табий предложение я. М-м: баркалла, предложение дуьз разбор авунва. Класс, Казимагомедовадиз алатай тарсарай суалар це. У-к: СП-е гьихьтин предложенидиз лугьуда? У-к: Кьвед ва я са шумуд простой предложенидин къурулуш авай, вични умуми манадалди битав хьанвай чlалан уьлчмедиз СП-е лугьуда. М-м: Дуьз я, ацукь. Гаджиевади бейхабардарди гафунин маналу паяр чара ийида. У-к: Бейхабардарди. М-м: Маналу паяр дуьз чара авунва. Эхир квез лугьуда? У-к: Гафунин дегиш жезвай паюниз эхир лугьуда. М-м: Диб квез лугьуда? ( доскадал алай аялдивай жаваб гуз жедач). Класс ни лугьуда? Лагь кван, Шихкеримова. У-к: Эхир гелягъайла амукьзавай паюниз диб лугьуда. М-м: Дуьз я, кьведни ацукь. Гила чна машгъулардай кроссворд ацlурда. Кроссвордин тlалабун ихьтинди я: буш кlвалера чпин патав ганвай гафарин синонимар кхьихь. Дуьз ацlурайтlа, гафар виняй агъуз кlелайла, кlвенкlве авай гафарикай абурун умуми тlвар жеда. С И Н О Н И М т н р о р л м гь и ч е ш р гь уь г и д и е я б с х я тl в к е у и л е а е 1.Ихтилат 2. Агудун 3. Къуш 4. Яргъан 5. Чукlул 6. Гуьрчегвал 7. Кlеви Аквазвайвал чна гафар дуьз жагъурнавай хьтинди я. Карточкаяр ва тестер гвай, аялар, куьне куьтягьнани? У-к: Эхь. М-м: Зав вахце. Тарсунин эхирдай ахтармишна къиметар лугьуда. Гила, аялар, чун цlийи тарсунив эгечlда. Къенин чи тарс « Себебдин табий предложенияр» я. Тарсунин мана-метлеб себебдин табий предложенияр гьихьтинбур ятlа, абур текстина чара ийиз чир хьун я. Доскадал муаллимди себебдин табий предложенидин таблицаяр куьрсарда. Себебдин табий предложенияр чирун патал са шумуд предложение кхьида. 1. Къе зи юлдаш школадиз атанвачир, вучиз лагьайтlа ам азарлу 2. Зи ваха хъсан кlвалахзава лугьуз адаз гьуьрметдин грамота хьанвай. гана. лагьайла, лугьуз- союзвилин гафаралди галкlурда. 2. Табий предложение кьилиндахъ табийдан сказуемидин формадалди галкlурда, бязи табийбурухъ килигна, акуна (акурла, акурди) гафар жеда. 3. Гагь-гагь себебдин табий предложение кьилиндахъ галаз 3. Кlвале касни тахьуниз килигна, ам къулам патав ацукьнавай. 4. Пенжерар вине аваз кьакьан тир аиляй, адан кlвач хана. Себебдин табий предложениди, кьилин предложенида хабар гузвай кар вуч себебдалди жезватlа, гьа себеб къалурда ва вучиз? лагьай суалдиз жаваб гуда. 1. Табий предложение кьилиндахъ вучиз лагьайтlа, лагьана, прилагательнидин ва я причастидин формайрихъ вал суффикс акална арадиз атай существительнийрин къ. п. формайралди галкlурна жеда Себебдин табий предложение кьилиндавай запятойдалди чара ийида. Доскадал кхьенвай предложенийрин куьмекдалди тарсунин гъавурда твада. ТАБЛИЦА: Себебдин табий предложенияр вучиз? 1. Вучиз лагьайтlа, лагьайла, лугьуз, лагьана. 2. Килигна, акуна, (акурла, акурди) 3. Прилагательнидин ва я причастийрин формайрихъ вал существительнийрин къакъатунин падеж l Са аялдив себебдин табий предложенийрин тариф кlелиз тадада. Кlела кван, Рамалданов. Аялди тариф кlелда. М-м: Чна исятда тарс мягькемарун патал ктабда ганвай 55-тапшуругъ тамамарда. Тапшуругъда вуч тlалабзава? Кlела кван, Абдурахманов. У-к: Агъадихъ ганвай кьилин предложенийриз, себебдин табий паяр акала, СПП-яр туькlуьра, абур кхьихь. Разбор ая. Аялри доскадал ва тетрадра са-са предложенияр кхьида. ( Юзбеков, Гаджиев, Османов, Рамалданов) 1. Гьаваяр мекьи я, вучиз лагьайтlа кьуьд алукьнава. 2. Тарари цуьк авунва, вучиз лагьайтlа гатфар алукьнава. 3. Азарлу хьуниз килигна, завай накь школадиз къвез хьанач. 4. Зи юлдаш акуна, зун шад хьана. 5. Марф къуниз килигна, чавай шегьердиз физ хьанач. 6. Зи стха тарсар гьазурнавач лугьуз, тарсариз къвезвач. М-м: Заз аквазвайвал, аялар, куьн тарсунин гъавурда акьунва, предложенияр дуьз туькlуьрнава. Чи тарсни куьтягь жезва. Къе тарсунай: Доскадал жавабар гайи Казимагомедовадизни, Гаджиевадиз кьудар атана. Куьне суалриз тамам жавабар ганач. Карточкаяр гвай Алимурадовазни, Саидовадиз вадар атана. Вири дуьз тамамарнава. Гаджиевадизни, Абдурахмановаз кьудар атана, тестерин тапшуругъра гъалатlар авай. Юзбековазни Шихкеримоваз тарсуна хъсан иштирак авунай вадар атана. Дневникар гъваш къиметар эцигдайвал. Квез кlвализ кlвалах: 15-параграф. Себебдин пуд предложение туькlуьриз. Тарсунай суалар авани? У-к: Ваъ. М-м: Авачтlа чи тарс куьтягь хьана. Ялар ягъ. Сагърай! А-яр: Сагърай. 9-класс Тест 1 Ибарада гафарин арада гьихьтин алакъа хьун чарасуз я? 1 Предикативный; 2 Галкlурунин; 3 Табийвилин; 2 Манадин жигьетдай ибарайрин жуьреяр гьихьтинбур жеда? 1 Лишандин; 2 Объектдин ва субъектдин; 3 Обстоятельстводин; 3.Кьилин гаф дуьз къалурнавай ибара гьим я? 1) Дамахдивди къекъуьн; 2) Рикlин сидкьидай лугьун; 3) Гзаф багьади; 4.Сая алакъа авай ибара гьим я? 1) Физвай вацl; 2) Чун, итимар; 3) Кагъаз кхьизва; 5. Агъадихъ ганвай гьи предложенидай азад тушир ибара хкудиз жеда? 1)Люсади лагьай гафунин гъавурда Хейрудин гьасятда акьуна. 2)Раидадикай аялрин бахчадин заведующий хьана. 3)Кьежей мез я-кlани патахъ рахада. 6. Эвер гунин предложение гьим я (пунктуациядин лишанар алач)? 1) Им вуч цlай, мусибат я 2) Жуван тариф масада авурай 3) Къуй гьамиша цав хьурай 7. Вири пунктуациядин лишанар дуьз эцигнавай дуьз речь квай предложение гьим я? 1)Ефимова лагьана: «Зунни, диде, ви хва я!» 2)«Зи хиве авай кlелунар куьтягь хьана»- лугьузвай Лейлиди. 3)Юлдашди заз:«Пака югъ алахьайди жеда»,- лагьана. 8. Чара ийидай членар квай предложение гьим я (пунктуациядин лишанар алач)? 1)Тlебиатдин гьар са пипlе заз рикlик шадвал кутадай цlийи Гьалар акуна. 2)Етим Эмин лезгийрин камаллу шаир Ялцугърин хуьре Яшамиш хьана. 3)Куьлуьз-куьлуьз марф къвазвай зулун йиф тир. 9.Предложенидин членар тушир гафар квай предложение гьим я (пунктуациядин лишанар алач)? 1) Къарагъ кlвачел зи играми вах! 2) Цlи за умудзава кlерецар гзаф жеда. 3) Дербент шегьер Дагъустанда вири шегьеррилай куьгьнеди я. 10. Умумиламишдай гаф квай предложение гьим я (пунктуациядин лишанар алач)? 1)Цlийиз кутур багъда ичин чуьхверин пlинидин жумун вам маса Емишдин тарар ава. 2)Гишинвални дарвал муьгьтежвални ялгъузвал чара атlайвал Алатай куьгьне девирдин лишанар я. 3)Чи тамара ихьтин гьайванар сикlер жанавурар север къуьрер Вакlар жеда.