"Мәдениеттану"

Қазақ халқының салт­дәстүрлері. Традиции и обряды казахского  народа. Kazakh traditions and customs.

Әр ата-ана өз ұлының болашақ қалындығын ерте ойластырады, өзінің теңін іздейді. “Анасын көріп қызын ал” деген қағиданы қатаң ұстайды. Яғни болашақ құдасын орынды жерде,н, жақсы кісілерден, аталы, іргелі ауылдан қарайды. Тұқымында, тегінде ауруы бар отбасының қыздарына сөз салмайды. Лайықты деген адамдарына әдейі барып балаларының болашағы туралы әңгіме қозғайды, өздерінің құда болу ниетін білдіреді. Мұны “қыз айттыру” дейді.

Қыз айттыру      Женитьба сына всегда волновала родителей. Будущую  невесту высматривали раньше, чем сын достигнет  совершеннолетия. Искали подходящую семью хороших,  знатных, уважаемых людей. Если узнавали, что в роду  девушки были больные от плохой наследственности, то  ее не сватали. К людям достойным, на их взгляд,  специально ездили поговорить о будущем своих детей,  выражая желание стать сватами.      Родственные отношения у казахов учитывались в  основном до седьмого колена. Об этом свидетельствует  древний обычай, запрещающий браки между мужчинами  и женщинами своего рода. По правилам бракосочетания,  женщина не должна быть старше мужчины больше, чем  на 8 лет, а  мужчина – старше женщины на 25 лет. На  неравный брак разрешение не дается.

Ертеден және қазірде жалғасып келе жатқан әрі жарасты  дәстүрлердің бірі – құда түсу. Жігіттін әкесі немесе жақын  туыстары қызы бар үйге құда түседі, яғни бойжеткен  қызын сұрайды. Құдалар құрметке лайық сыйлы адам  деп саналады. Қыз әкесі келісім берген соң құдалықтың  жөн­жоралғыларын жасайды. Оның түрі өте  көп...Мысалы:құда аттанар, құда тарту, ат байлар,  құйрық­бауыр т.б. Ырымдар мен кәделер, алымдары  болады. Құдалықты басқарып барған адам “бас құда”  деп аталады. Тұрмыс құратын жігітпен қалындықтың  әкелері бір­біріне “бауыздау құда” деп аталады.      Құда түсу – қазақтың ең үлкен той­думаны мәртебелі,  жарасты әрі мән­маңызы бар салт­дәстүрлерінің бірі. Онда  түрлі ойын­сауық, әзіл­қалжындар, балуан күрес, айтыс,  өлеңдер айтылады. Екі жақта бір­бірін сынап отырады.

Сватовство. Издревле существующая, незабытая,  обязательная традиция казахского народа. Отец юноши с близкими родственниками идут сватать  девушку. Процесс сватовство был довольно не простым и  интересным. Приезд сватов носит название «куда тусер».  Отец девушки, извещенный заранее о приезде сватов,  приглашает своих родных и близких. Сватов торжественно  принимают. После того как отец девушки дает «добро», обе  стороны преподносят друг­другу презенты, полагающиеся  по традиции: құда аттанар, құда тарту, ат байлар, құйрық  бауыр и т.д. Самого главного представителя сватов  называют «бас куда», отцов жениха и невесты – бауыздау  құдак т.е. Самыми близкими.

Тәрбие дәстүрлері Тәрбие дәстүрлері О воспитании О воспитании Upbringing Upbringing

Тәрбие дәстүрі Тәрбие дәстүрі О Воспитании О Воспитании Шілдехана. Жаңа туған нәрестенің құрметіне жасалатын ойын-сауық, той. Мұнда “баламыздың бауы берік болсын”дегенде құтты болсын айтылады, жастар жиналып, ән салып, домбыра тартып, өлең, жыр айтылады. “Шілдеханаға” шақырумен де, шақырусыз да бара береді. Шілдехана - өмірге адам келгенінін және оған қуанудың бір белгісі. Бала туғаннан кейін жан- жақтағы жақындарға сүйіншіге ат шаптырылады. “Ұл туғанға-күн туады”, “қыз туғанға – ай туады” деп бала туғаннан сүйінші сұраушылар ұл туса – “атұстар”, қыз туса – “көйлек тігер” деп хабарлайды. Осы сөздің өзінде де қазақтың сыпайы сөйлейтін әдептілік мінезі, мәдениеттілік қалпы тағы аңғарылып тұрған жоқ па! Осы жерде жаңа туған сәбидің “жолдасы” туралы айтпай кетуге болмайды.Егер “жолдасы” далаға тасталса, әйел ауруға шалдығады деген сенім бар.

Шілдехана Шілдехана Шілдехана – той, устраеваемый при появлений на свет младенца. Днем знакомые и близкие приходят с пожеланиями; говорят: “кутты болсын”. Вечером собравшиеся веселяться, поют песни, играют на домбре, угашяются. Шілдехана – праздник в честь новрожденного.

Тұсаукесер Тұсаукесер • Тұсауыңды кесейін, • Құрмеуіңді шешейін • Сәбиді қаз тұрғаннан кейін тез жүріп кетсін деген тілекпен жасалатын ғұрып, ырым. Ол үшін арнайы ала жіп дайындалады. Сол жіппен баланың аяғын кәдімгедей тұсап оны аяғын жылдам басатын әйелге қидырады. Сүріншек, жай басар адамдарға кестірмейді. Тұсауы кесілген баланы қолынан ұстап тез жүгіртеді, шашу шашылады. Баланың ата-анасы тұсау кесушінің кәдесін береді. Тұсау кесердің арнаулы жыры бар. Мысалы: Қаз-қаз балам, қаз балам, Қадам бассаң мәз болам. Тағы, тағы баса ғой, Тақымыңды жаз балам. Қаз баса ғой қарағым, Құтты болсың қадамың!

Тұсаукесер Тұсаукесер Разрезание пут. Этот ритуал проводится, когда малыш делает первые шаги. Его ножки обвязывают тонким пестрым шнурком или веревкой, сплетенный из травы, разрезать которой доверяют энергичному многодетному человеку. Обряд сопровождается песнями и пожеланиями, чтобы ребенок твердо стоял на ногах, уверенно шел по жизни. Ритуал завершается тоем. В старину после «тусаукесер» ребенку дарили коня и седло. Пестрый шнурок подразумевает, что в жизни бывает не только белые, но и черные полосы – будущий джигит должен уметь преодолевать трудности. Веревка, сплетенная из травы, означает процветающую жизнь и много детей.

Отбасы, тұрмыс дәстүрлері       Дом – святое место   Home is sacred place

Айтыс-әдебиет жанры болғанымен ертеден қалыптасқан халықтық дәстүрдің үлкен түрі. Ойын,той,ас,қыз ұзату,келін түсіру сияқты қазақ тойлары жүйрік ат,білекті палуандармен бірге айтыс ақындары да қатысып,олар айтыс арқылы той қызығы мен мәртебесін көтере түскен.Әрине мұндай жерде айтыстардың өз мақсаты,талабы,шарты бар.Айтыстың түрлері көп.Айтыс-ақынның талантын шыңдайтын үлкен өнер жарысы.Өткен ғасырда Жанақ,Сабырбай,Шөже,Сүйінбай сияқты ғажайып айтыс ақындары болған.Бұл үлкен дәстүрді қазір Әсия,Әселхан,Қонызбай,Баянғали,Әлфия,Аба ш,Мұхамеджан сияқты айтыс ақындары жалғастырып келе жатыр.

Айтыс Айтыс “Айтыс”- состязание поэтов и острословов в устной стихотворной ипровизации, - считается литературным жанром, однако издревна он формировался как народный обычай. Игры, проводы, тои необходились без байги, без борьбы и без айтыса акынов. “Айтыс” способствовал проявлению и развитию талантов. В прошлом веке славились такие удивительные акыны, как Данак, Сабырбай, Шоже и другие. В наше время традицию “айтыса” продолжают современные известные акыны-Асия, Асельхан, Альфия, Конысбай, Баянгали, Абаш, Мухамеджан и другие.

БатаБата Бата -ақ тілеудің белгісі.Ол кез келген жерде айтыла бермейтін рухани ұғым.Ең жақсысын халық “ақ бата” деп қастерлейді.Батаның бірнеше түрлері бар: 1.Жас талапкерге бата- бұл ерлік, өнер, өмір жолына, ұзақ сапарға аттанар алдында әдейі барып тілейтін бата. 2. Дастарханға бата-бұл дастарханға ризашылықпен беріледі. 3.Алғыс бата-үлкен кісілер немесе кез келген адам біреудің қайырымдылығы мен жақсылығы, ізгі қызметі үшін беріледі. 4.Жаңа айдың батасы- Ай көрдім аман көрдім, Ақиреттік заман көрдім. Жаңа айда-жарылқа, Ескі айда- есірке. Жаңа туған айды көрген әр адам осылайша бата жасап ,бет сипайды.

тағылымдары Ислам тағылымдары Ислам                                    Учение ислама Учение ислама              IslamIslam

Айт Айт – исламның аса зор мерекесі.Екі айт бар. Ол  “ораза айты”, “құрбан айты” деп аталады. Айт  Арабияда ислас дініне дейін қалыптасқан.  Ораза айты 30 күн ораза біткеннен кейін  болады.Ораза айын “рамазан айы” деп те  атайды.Пітір садақасы осы айда беріледі. Құрбан айтында әр мұсылман дін  құрметіне,аруақтарға арнап мал сойып құрбан  шалады.Ол Ораза айтынан соң жетпіс күннен  кейін басталып үш күнге созылады.

Зекет     Зекет(діни ғұрып).Исламның төртінші  шарты­зекет беру. Бұл малынан алған  өнімінен құдай, дін жолына, жетім­  жесірлерге берілетін үлес.Зекет  алтын,күміс қорынан да, ақшалай  табысынан да беріледі.Жыл сайын зекет  беру ­әр адамның адамгершілік және  мұсылмандық борышы.Бұдан бас тарту,  ұмыт қалдыру және азаматтық істе де  ұят.

Зекет Зекет Четвертая заповедь ислама- давать “зекет”. Зекет-доля от прироста скота для малоимущих, служителей веры. Может даваться и от другой прибыли:золота,серебро, денег.От скота отчисляется: из 40 баранов 1 баран, из 5-ти верблюдов 1 верблюд, из 30-ти коров одна корова и т.д.

Қаза ғұрыптары Ритуалы скорби и погребeния Funeral rituals

Көңіл айту    Көңіл айту (ғұрып). Жақын адамы  қайтыс болғанда оның туысқандары  мен таныстары, іліктері қазалы үйге  әдейі барып бата жасап, көңіл  айтады.Көңіл айтудың мәні­мұңды  адамды жұбату, сергіту, “өлгеннің  артынан өлмек жоқ” деп уайымға  берілмеу жөнінде жанашырлық ақыл­ кеңестерін айтып,қайрат береді.

Көңіл айту     Көңіл айту­ соболезнование, выражение  скорби,сочувстия по поводу кончины  родственника.Знакомые, родные  специально посещают дом, в который  пришла беда, для “көңіл айту”. Цель  визита­ утешить,разделить горе.Выразить  сочувствие­ проявить уважение,  человечность.

Жоқтау    Жоқтау­ аза ғұрпын көтере түсетін,  қайғыны басатын, қазаға аса лайықты  қаралы салттың бірегей түрі.Қайтыс  болған  адамның жақсылығын, еліне  істеген қызметін, жақсы қасиеттерін паш  ететін тұрмыс­салт дәстүрі, жыры, зарлы  өлең.

Жоқтау      Жоқтау­ плач­песня об умершем.Как  известно, слезы облегчают человеческое  горе.С плачем­песней казахи провожают в  последний путь усопшего.По обычаю  женщины, которые поют “жоқтау” в  течение трех дней, не  готовят еду.Данный  обряд говорит о высокой культуре народа.