Научная работа на тему "Сакен Сейфуллин"

Қазақстан Республикасының білім және ғылым министрлігі Қызылорда облысы, Шиелі ауданы, №252 Г.Н.Ковтунов атындағы мектеп-гимназия Ғылыми жоба Тақырыбы: Сәкен Сейфуллин - әдебиет сыншысы Секция:Қазақ әдебиеті Орындаған: №252 Г.Н.Ковтунов атындағы мектеп­гимназиясының  8 «А» сынып оқушысы Талғатқызы Ақнұр Ғылыми жетекшілері: Абай атындағы Қазақ ұлттық Педагогикалық университеті Филологиялық пәндерді оқыту Кафедрасының доценті, п.ғ.к. Рауандина А. Қ №252 Г.Н.Ковтунов атындағы мектеп-гимназиясының Қазақ тілі мен әдебиеті пәнінің мұғалімі: Дуйсенбекова Н.К. Қорғауға жіберілді: №49 жалпы білім беретің мектептің Директоры   Мухамадиева Р.Х Алматы қаласы 2016ж 8 сынып оқушысы  Талғатқызы Ақнұрдың   «Сәкен Сейфуллин - әдебиет сыншысы» тақырыбына жазылған  ғылыми жұмысына Пікір Оқушы зерттеу жұмысында Сәкен Сейфулиннің филолог, әдебиет пен тіл зерттеушісі ретінде бағалы тұжырымдарын оның сөз мұрасына халық көркем шежіресіне, тарих пен әдебиет құпияларын ашуға бірден бір материал мен дәлелдемелерін қарастырған.Сәкен Сейфуллин тарих пен әдебиет, тіл өзара тығыз байланыста болатыны, халық даму бағытында олардың мән-мазмұны мен орны туралы бағалы дәлелді тұжырымдары оның зерттеушілік әдістерінің дұрыстығы мен өміршеңдігін байқатады. Оның еңбектерінде тарихи, әдеби материалдар көбінесе өзара араласа да жүреді, оларды бір-бірімен байланыста зерттеудің үлгілері бар. Хамза Анельдің қазақ әдебиеттану ғылымының іргетасының қалай   қаланып,   қалыптаса   бастауы   осы   Сәкен   Сейфуллин   өмір   сүрген кезеңнен   басталатындығы,   ұлт   зиялылары   жеке   тарапта   бірнеше   саяси көзқараста   болғанмен,   баршасының   діттегені   қазақтың   оянуы,   ұлттық сауаттылықтың артуы, егемендік жолы арқылы жеткендігін көрсеткен.  Ғылыми жұмыстың кіріспесінде  зерттеу тақырыбының жалпы  сипаттамасы, өзектілігі, зерттеудің дерек көздері, мақсаты мен зерттеудің  негізгі нысаны, жұмыста қолданылған әдістемелер генізі, зерттеудің ғылыми  жаңалығы, қорғауға ұсынылатын негізгі тұжырымдар,зерттеудің теориялық  және практикалық құндылығы, жұмыс нәтижелерінің дұрыс талқылануы мен  жариялау туралы мағлұматтар берілген. Негізгі бөлімінде «Сәкен мен Абай арасындағы үндестік», «Сәкен  Сейфуллиннің әдеби­сын еңбектері», «Сәкен Сейфуллин еңбектерінің қазақ  әдебиетіндегі орны» деп бөліп қарастыру,Сәкен еңбектерін жеке­жеке бөліп  талдау жасаған. «Сәкен мен Абай арасындағы үндестік» атты бірінші бөлімінде Абайға  арналған өлеңдердің, оның ішінде Сәкен жырының қай­қайсысы болмасын,  сөз маржанын қомақты ой­пікірмен әрлендіре түсіп, көркемдікті әлеуметтік  менімен ажарланғанда ғана жұрт жүрегіне жол табатынын көрсетті.  1 Абайды поэзиясының көркемдік дәрежесін арттыратын адамның ішкі  әлемі мен сыртқы дүние әдемілік, нәзіктік пен ізгілік, қатар түзіліп,  салыстырылып, осылардың толық картинасын ашу мақсатында ақын  шеберлігі мен дүние таным кеңістігі айқын көрініс беретіндігі байқалады.  «Сейфуллиннің әдеби­сын еңбектері» атты екінщі бөлімінде Сәкен  Сейфуллиннің ғылыми еңбектерінің бір саласы қазақ әдебиетіндегі сын  жанрының өркендеуімен, әсіресе, әдебиеттану ғылымының қанат қағып, даму кезеңімен тұстас келгені, әрі сол тұста кеңестік кезеңнің үстем ой­пікірінің  Сейфуллинге ықпал жасағаныны, Сәкен еңбегі  сыншы да, тарихшы да емес,  жай қатардағы оқушы есебінде көз жіберте қарастыру Анельдің зерттеу  жұмысы барысында ой иірімінің кеңдігін байқатады.  «Сәкен Сейфуллин еңбектерінің қазақ әдебиетіндегі орны» деген  үшінші бөлімде Сәкеннің өзгеде жоқ екі түрлі қасиетін басымдап  айқындап,біріншісі – жалтағы жоқ шыншылдығы, екіншісі – ақындық  тәкаппарлығы, оның шығармашылық және азаматтық тағдырында халықтың бостандығы мен жарқын болашағын социализммен байланыстыра қарастыруы,осы жолда  аянбай еңбектенген әмбебап талант барлық жанрда тамаша туындылар беріп, әдебиетке жаңа образдар, тың тақырыптар, түр мен өрнектер әкелгендігі   туралы тың деректер қарастырған. Сөйтіп, ол қазақтың кеңес дәуіріндегі  әдебиетінің негізін салушы және сол платформаға кірген қаламгерлердің  серкесі болғандығы жайлы баяндаған. Сәкен Сейфуллиннің шығармашылығының өмірі ұзақ. Өйткені, оның өмірінің қайнар ақынға жаратылыс жан­жақты дарын береді.     Ғалымның бұл еңбегі қазақ әдебиетінің тарихы, теориясы туралы тұңғыш  зерттеулердің бірі. Қазақ халқының материалдық және рухани өмірін, қазыналарын осындай  зерттеудің және ол зерттеулер орыс тілінде жазылуының тек ғылымдық қана  емес, сонымен бірге танымдық  әрі саяси маңызы болғандығы жайлы баса  айтылған.          Қорыта келгенде 9 «Ә» сынып оқушысы Хамза Анель   шығармашылықпен айналысып, ізденімпаз әрі болашақтан көп үміт күтетін  азамат боларына сенім білдіремін. Оқушының жұмысы ғылыми тұрғыда  зерттеліп, талапқа  сай орындалған.     Талғатқызы Ақнұрдың жұмысын жіберуге болады. Ғылыми жетекшілері: Абай атындағы Қазақ ұлттық Педагогикалық университеті Филологиялық пәндерді оқыту 2 Кафедрасының доценті, п.ғ.к. Рауандина А.Қ «Сәкен Сейфуллин - әдебиет сыншысы» тақырыбына жазылған 8 сынып оқушысы  Талғатқызы Ақнұр ғылыми жұмысына Аңдатпа     Сәкен   Сейфуллин   еңбектерінде   тарих   пен   әдебиет,   тіл   өзара   тығыз   байланыста болатыны, халық даму бағытында олардың мән­мазмұны мен орны туралы бағалы дәлелді тұжырымдары   оның   зерттеушілік   әдістерінің   дұрыстығы   мен   өміршеңдіг,     оның еңбектерінде тарихи, әдеби  материалдар көбінесе өзара араласа да жүреді, оларды бір­ бірімен байланыста зерттеудің үлгілері бар.           « Сәкен мен Абай арасындағы үндестік » атты бірінші бөлімде Абай поэзиясының көркемдік дәрежесін арттыратын адамның ішкі әлемі мен сыртқы дүние әдемілік, нәзіктік пен ізгілік, қатар түзіліп, салыстырылып, осылардың толық картинасын ашу мақсатында ақын   шеберлігі   мен   дүние   таным   кеңістігі   айқын   көрініс   беретіндігі   .   «Сәкен Сейфуллиннің әдеби сын еңбектері» атты  екінші бөлімде Сәкеннің өзгеде жоқ екі түрлі қасиетін басымдап айқындап, біріншісі – жалтағы жоқ шыншылдығы, екіншісі – ақындық тәкаппарлығы, оның   шығармашылық   және   азаматтық   тағдырында   халықтың   бостандығы   мен   жарқын болашағын   социализммен   байланыстыра   қарастыруы,осы   жолда   аянбай   еңбектенген әмбебап талант барлық жанрда тамаша туындылар беріп, әдебиетке жаңа образдар, тың тақырыптар, түр мен өрнектер әкелгендігі  туралы тың деректер қарастырды.          Қазақ халқының материалдық және рухани өмірін, қазыналарын осындай зерттеудің және ол зерттеулер орыс тілінде жазылуының тек ғылымдық қана емес, сонымен бірге танымдық  әрі саяси маңызы болғандығы жайлы баса айтылған. Аннотация   Выдающийся   казахский   писатель   Сакен   Сейфулин   известен   не   только   своими высокохудожественными поэтическими произведениями, но и научными исследованиями в области истории, литературы, развития языка. Правдивость Сакена пробуждало сердце и разум, окрыляло людей стремлению независимости, к пробуждению казахов как нации.            В первой части «Созвучие творчества Абая и Сакена» посвященны исследованию творчества   Абая,   было   доказано,   как   Сакен   Сейфуллин   сумел   показать   значение творчества   Абая   ,   умевшего   своими   произведениями   проникать   в   сердце   и   душу читателя , прививать любовь к казахскому слову.       Во второй части «Научные исследования Сакена в области литературы» говорится о том , как в период тоталитаризма Сакен Сейфуллин сумел положить начало правдивой 3 исследовательской   деятельности   в   области   литературы,   развивая   лучшие   традиции народной поэзии, утверждающих социалистический реализм в казахской прозе и поэзии.      Значение творчества Сакена Сейфулина очень велико.             Имеющиеся   переводы   произведений   Сакена   Сейфуллина   на   русский   язык красноречиво   говорят   о   том,   что   души   и   чаяния   казахского   народа   созвучны   с переживаниям   русского   народа   и   имеют   огромное   значение   не   только   в   области исследования творчества поэта, но и огромные политическое значение. Аnnotation Kazakh writer Saken Seyfullin is famous not only own poem. But his scientific research in history and literature. In the sure of the author’s works show his heart and mind. In the first part “ of the work of Consonance Abai and Saken Seyfullin. Study of creativity of Abai. ” In the second part of scientific research Seyfullin in the field of literature. The value of work is very high.    Жұмыстың жалпы сипаттамасы   Бүгінгідей түрлі мәдениеттер тоғысындағы жаһандану   үрдісіне бет бұрған заманда ұлтымыздың рухани мұрасына қайта үңілу оның тағылымдық  мәнін қайта зерделеу­ заман тудырып отырған қажеттілік. Өткен ғасырдың күрделі кезеңінде өмір   сүрсе де ғаламдық ой таным дәрежесіне көтерілген Сәкен Сейфуллиннің   әдеби   мұрасының   түп   қазығы   –Абайдың     поэзиялық туындылары арқылы өмірде   адал еңбек иесі түзу адамды қалыптастырып, қоғамды түзету. Өзгеше өрнек тауып ,қайталанбас қолтаңба қалдыруының өзі­ « марқұм Абай өлеңдері» деп тұжырымдауы ақынның аузынан әлдеқалай шығып   кеткен   әншейінгі   әдемі   сөз   емес.   Себебі   Сәкен     Абайға   арналған өлеңдерді сараптап ұлы Абайдың ізбасары  бола отырып негізгі өзегін  өмір игілігіне   айналдыра   білген.   Абай     жырының   қай­қайсысы   болмасын,   сөз маржанын   қомақты   ой­пікірмен   әрлендіре   түсіп,   көркемдікті   әлеуметтік мәнімен   ажарланғанда   ғана   жұрт   жүрегіне   жол   табатынын   көрсетті.   Сол кезде қолына қалам алғандардың жалпақ қазақ тілімен­ақ ел­ жұртқа керекті ой­пікір айтып, сана­сезіміне жеткізе алатыны, солай болуға тиіс екендігі эстетика, таным­біліктің сүбелі талабы болып қалыптасты. Ел қамын ойлау адастырмас   арман  жолы  екенін  ұқты.  Сол  тұста  жас   ақынды  қолтығынан демеп,   алға   бастырып   жіберген   Абайдың   азаматтық   әуені   болатын,   «Сөз патшасынан» қоғамдық мән­мағына тауып, өз пікірін сабақтауға бел буды. күрделі   болмыс     иесінің     шығармашылық   мұрасын   әр   түрлі   аспектіде тереңдей  кешенді түрде  қарастырудың қажеттілігі  де осыдан туындайды. Зерттеудің    өзектілігі.  Сәкеннің     күрделі   тақырыптарды     дүниетанымдық   тұрғыдан     көркем   бейнелеу     үлгісін   ғылыми   саралау     ­бүгінгі     қазақ поэзиясының   бастау көздерін анықтауға   негіз болады.    Соңғы ізденістер арқылы   Сәкен   өлең сөздерін жетілдіріп , рухани   әлемімізді   жаңа әдіс 4 мен   поэзиялық     көркемдіктің   ­тәсілдермен , бейнелік оралымдармен,   жаңа сөз тіркестермен   образдық үлгілермен толықтырған.           Біріншіден , ақын өлеңге  өнер ретінде қарап, оны өрелі ой айтудың құралына   айналдырған.Сондықтан   да   өлең   жолдарында     философиялық таным     тұтастыққа   жарасым   тауып нәтижесінде   қазақ поэзиясында   жаңңа мазмұндағы   өлеңдік өрнектер мен мен келісті суреттеулер тың түр  мен мазмұн  пайда болып  ұлттың рухани әлемін жаңа бір сатыға көтерген.    Екіншіден ,Әрқилы  көркемдік  тәсілдер  тоғыса  келіп,Сәкен  Сейфуллин өлеңдерінде   өмір   шындығы   өршіл   романтика   арқылы   жарқырай   көрінді. Адам   мен     табиғат   бірлігін   психологиялық   тұрғыдан     сипаттаудың     тың үлгісін  танытқан сөз шебері  шынайы болмыс  суретінен асып суреткер небір жаңа  метафаролар мен ауыстыруды  түрлендіре қолданды.Көкіректі кернеп, кең даланы күңірентіп, қатты айғайлап ән салдым. Әніме қосылды кең дала, аққулы,   қазды   шалқар   көл,   қамысты,   құрақты   көк   өзен,   ­   қосылды   бері шуласып,   қосылды   бәрі   шаттанып»   деген   асқақ   романтика   жаңа   өмірдің айбынды асаулығын аңғартқандай. Үшіншіден   ,Сәкен   шығармашылығының     жанрлық,   мазмұндық,   стильдік күрделілігіне   қарамастан   қазақ   халқының   ұғымына   сай     қазақи     ойлау жүйесіне   ұғынықты сипатта   жазылды. Мүның өзі аса талантты тұлғаның жалпы адамзаттық  құндылықтарды  творчесталықпен  игере отырып,оны өз жұртының игілігіне айналдыра білді. Төртіншіден,кейбір   өлең   шумақтары   бұрынғы   дәстүрлік   санынан   кейде артып,   кейде   жетпей   жатып­ақ   логикалық   ойды   түйіндейді.   Сәкен шығырмаларында     Қазақ   өлеңдерінің   негізгі құрылысы әндік, әуендік, саз ырғағына бейімделгендіктен екпіндік принцип көбіне тақпақтай түйіп­түйіп айтуға іш тартып тұрады. «Зырла, экспресс, ұш, зырла!  Жұлдыздай­ақ құлдырла!   Аямай жүгір бәрің де!...» ­ деген өлеңнің бар динамикасы дауыс екпініне құрылады да, өлең ұйқасы екінші қатарға көшіріліп, айтар ой ақырғы жол өзгешелігінен табылып отырады. Бесіншіден ,Ақын қазақтың силлабикалық өлең жүйесіне тоник. белгілерді молынан енгізуге болатындығын әбден дәлелдеген. Сәкен өлеңді ойға құру, ақ өлеңге іш тарту, мазмұнды түрмен ашып беру сияқты ізденістерге ерік берді. Алтыншыдан ,Абайдың «Сегіз аяғы» қазақ поэзиясында қандай жаңалық болса,   «Советстан»   да­   сондай   жаңа   өрнек.   Өлең   шумағы   алты   жолдан құрылып, ішкі буын­бунақ қатаң сақталады. Егер өлеңнің ішкі құрылысында ешбір езгеріс, жаңалық болмаса жол санында, үйқаста мән аз болар еді. Бірақ бәрі де керісінше. «Советстан» 11, 11, 4, 4, 4, 11 буынды шумақтан түрады.   екпіндік   нышан   басым.   5 Силлабиканың негізгі шарты дұрыс сақталғанымен де, тоника белгілері де бірсыдырғы байқалады. 1, 2 және 6 жолдар бунақтап айтуды қажет етсе, 3, 4, 5 жолдар міндетті түрде нәшпенен бөлшектеуді, тақпақтап айтуды талап етеді. Демек, екпіндік талап өлеңнің өн бойына емес, тек белгілі бір жолдарына (3, 4, 5)  қажет болып, екпінді ырғақты қажет етеді. ішкі ұйқастың да атқарып тұрған рөлі зор.   Бунақтар   әр   жолда   тұрақты   буынмен   беріледі   де,   дауыс   ырғағына әрқашан   екпін   түсіріп,   экспрессиясын   күшейтеді.   Сонда   бүкіл   өлең шумағына динамика еніп, қимыл­әрекет өзінен ­өзі пайда болады. Зерттеудің мақсаты  мен міндеттері:         Сәкен   Сейфуллин   шығармаларының   ерекшеліктерін   ашу   үшін   оның дүниетанымына бойлау , ақыл –ойын қалыптастырған негіздерді саралау, сол арқылы   қазықтың     өлең   өрнегіндегі     өзіндік   нақышын,   даралық   стилін сараптау міндет болып табылады.                 1.   Сөз   зегерінің   көркемдік   жүйесінің     қалыптасуындағы   ұлттық фольклор мен жыраулар поэзиясының , сондай –ақ мәдениттің әсер ықпалын талдау   арқылы     оның   шығармашылық   жолының   өсу   ,   көркемдік поэтикасының сапалық белгілерінің  қалыптасу бағыттарын сараптау.         2. Ең алдымен қаламгердің Абай шығармаларымен  тақырыптық  және поэтикалық үндестігін   сараптау арқылы   Абайдан үйрене отырып , өзгеше көркемдік   әлем   қалыптастырған     даралық   сипатын   анықтау.Екі творчествалық   тұлғаның     тақырыптық,   мазмұндық,     идеялық,ұстанымдық және   дүниетанымдық     сабақтастығынан   туындайтын     сөз   кестелері     мен көркемдік     амал­тәсілдеріне,   өлең   өрнектеріне   бедерленетін   ерекше қолтаңбаларын айқындау.        3. Сәкен поэзиясындағы  қоғам мен әлеуметтің  өзекті  тақырыптарын саралау арқылы оның поэтикасындағы  сыншылдық пен реализм  белгілерінің көрінісін   тауып,   өлең   өнерін   қоғамды   оң   бағытқа     бұру   жолындағы     аса маңызды құрал  ретінде пайдаланғанын тұжырымдау.Сәкен қалыптастырған осы үрдістің қазақ қоғамындағы қазақ әдебиеті  мен мәдениетіндегі маңызын сараптау. Зерттеу әдістері:        Ғылыми еңбектерді, мерзімді баспасөз мақалаларын пайдалана отырып, өзіндік ой­пікірлер нәтижелерін қорытындылау Зерттеудің нысаны мен деректілік негізі: Сәкен шығармаларының поэтикалық ерекшеліктерін анықтау.  Өлеңдері мен сыни еңбектерінің көркемдік әсемдігін,терең ойшылдығын, сыншылдығы мен шыншылдығының табиғатын көрсету болып табылады.                  Зерттеудің дерек көзі ретінде   Сәкеннің баспалардан жарық көрген шығармаларының жинақтары, Қазақстан Республикасының Ұлттық мұрағат қорларында   сақталған     қолжазбалаоры   ,   Сәкен   туралы     жазылан   түрлі қолжазбалар, деректер менестеліктер пайдаланылады. 6 Ғылыми  лымы    жұмыстың құры        :        Жұмыс кіріспеден, 3 тараудан, қорытындыдан, пайдаланылған  әдебиеттер тізімінен тұрады. Ғылыми жоба Тақырыбы:Сәкен Сейфуллин - әдебиет сыншысы Жоспар: 7 Кіріспе бөлім: Негізгі бөлім: 1. Сәкен мен Абай арасындағы үндестік 2.Сәкен Сейфуллиннің әдеби­сын еңбектері 3.Сәкен Сейфуллин еңбектерінің қазақ әдебиетіндегі  орны III. Қорытынды Жобаның мақсаты–Сәкен Сейфуллин еңбектеріндегі күрделі тақырыптарды дүниетанымдық тұрғыдан көркем бейнелеу үлгісін ғылыми саралау Кіріспе Сәкен (Сәдуақас) Сейфуллин (15 қазан 1894 Ақмола уезі, Ақмола облысы, Ресей империясы ­ 25   ақпан [1] 1939, Алматы, Қазақ   КСР, КСРО)   ­   қазіргі   қазақ әдебиетінің   негізін   қалаушы,   ақын   және   жазушы,қоғам,   мемлекет   қайраткері. Қазақстан   Жазушылар   одағының   негізін   қалаушы.   Алғашқылардың   бірі болып Қырғыз   АКСР Халық   Комиссарлары   Кеңесінің   Төрағасы   (1920­1925) (Премьер­Министр) қызметін атқарды. 1905 жылдан бастап 1908 жылға дейін Спасск мыс балқыту жанындағы орыс­ қазақ   мектебінде   оқыған,   содан   кейін Ақмола Ақмола   үшсыныптық   қалалық училищеде оқыды. Сонымен қатар, 1912 жылы Сәкен медресе оқушыларын орыс 8 тіліне дайындайды.   21   тамыз   1913   жылы   Сейфуллин   Омбы   педагогикалық семинариясына келді, онда ол Мағжан Жұмабаевпен оқыған. «Айқап»   журналында   қарашадағы   санында   (№   21)   Сәкен   Сейфуллин   өзінің алғашқы   мақаласын   жариялады.   Сол   уақыттан   бастап,   ол   Омбы   қаласының охранкасының назарына ілігеді. 1914 жылы   Сәкен Омбыда «Бірлік»   («Единство»)   қазақ   жастарының   тұңғыш мәдени және білім беру қоғамның көшбасшыларының бірі болды. 1914 жылы ол өзінің «Өткен күндер» атты өлеңдер жинағын жариялады. 1916   жылы   Сәкен   сырттай   мүлікті   заңдастыру   комиссиясының   Ақмола   уезі бойынша   12   елді   мекенде   жұмыс   істейді.   Сонда 1916 жылы   ол   қазақ халқының Амангелді   Иманов бастаған   көтеріліске   арналған   дастан   «Толқулар» деген өлең жазды. 1916   жылдан   1   қыркүйектен   бастап   Сейфуллин   негізі   қалануына   өзі   тікелей қатысқан, Бұғылы мектебінде оқытушы болып қызмет атқарады. 1917 жылы 9 наурызда ол Ақмола, көшіп келіп, онда Ақпан төңкерісі туралы «Біз асығыс жиналдық» атты өлең жазған. 1917 жылдың сәуір айында, Сәкен Сейфуллин, «Жас қазақ» («Жас қазақ») саяси және   әлеуметтік­мәдени   қоғамын   құрады.   1917   жылғы   шілдеде   Сәкен   газетін «Тіршілік» шығаруға қатысады. Қыркүйек айынан бастап Сейфуллин Ақмоладағы жаңа орыс­қазақ мектебінде үш айлық мұғалімдерді оқыту курстарын жүргізеді.                                 Негізгі бөлім Сәкен мен Абай арасындағы үндестік 20   ғасырдағы   қазақ   әдебиеті,   әсіресе   қазақ   поэзиясы   Абайдың   ақыңдық мектебінің әсер­ықпалымен өркендеді. Сәкен Абайды айрықша ұнатқандардың да,   мейлінше   жек   көргендердің   де   қатарында   болған   емес.   Идеология ыңғайымен   үстем   таптан   шыққанын   анда­санда   ескертіп   қойғаны   болмаса, айрықша   белсенділікке   салынған   жоқ.   Сақтана   пікір   айтты.   Омбыда   оқып 9 жүрген шәкірттік дәуірінде Абай рухына сиынып, аңқылдаған ақ көңілін жайып салған өлеңі бар:  «Сөзіңнің қарап тұрсам мағынасы мол,  Бастаушы адасқанға болғандай жол,  Өзге сөздің патшасы ­ сенің сөзің,  Я бар бол бұл дүниеде, яки жоқ бол...» ­ деп Абайдың құдіретті сөзін ардақ тұтты. «Сөзіңді үлгі қылды білген адам,  Түсінбес оқыса да бітеу надан,  Наданға құр қу ағаш құрған тезің,   Көткеншек алға қарай баспас қадам...»­ деген әлеуметтік ойларды ұлы ақыннан алғаны сөзсіз. Оның қаншалықты мәні барын «Бірлік» қоғамына басшылық жасап жүргенде   өзі   мықтап   түсінді.   Сондықтан   «Кім   басшы   ­   аға   халыққа»,   «Қазақ сабағы», «Надан бай», «Оқымаған қазақ» деген өлеңдерін жазып, ел қамын ойлау адастырмас арман жолы екенін ұқты. Сол тұста жас ақынды қолтығынан демеп, алға   бастырып   жіберген   Абайдың   азаматтық   әуені   болатын,   «Сөз   патшасынан» қоғамдық мән­мағына тауып, өз пікірін сабақтауға бел буды. «Сөзіңнің жылдан­жылға қадірі артты,  Оқуға құмар қылды талай жасты,  Құмар болған кеудесі ­ сәулелі ар,  Айтпаймын ауылдағы шыбай масты...» ­ деуінің сыры да түсінікті.«Сәулелі ары» барлар ғана Абайға серік болмақ. «Саналы көзі ашыққа сөзің алтын,  Санасызға ­ жел сөз ­ соққан салқын,  Ойында санасыздың еш нәрсе жоқ,   Ілгері   бассын   деген   қазақ   халқын...»   ­   деген   қомақты   пікірді   түйіндегенде Сәкеннің Абайды қалай түсінгені өзінен­өзі айқындала бермек. Абайдың 1909  жылы  өлеңдер  жинағы  шығып, қазақ  сахарасына  кең  таралғанда көңіл   көзі   ашықтар,   әсіресе   ақындар   мен   оқушы   шәкірттер   дүр   сілкінген болатын. Абай ақындығына  тәнті  болып,  өлең  арнағандар  некен­саяқ.  Абайды әдебиетіміздің атқан ақтаңы, жаңа беті, үлгі­өнегенің асыл арнасы деп танығандар өте  көп  болды. Абайдың  өз төңірегіндегілер ғана емес, алып ақындықтың қуатты күшін алыстан сезіп­білгендер де қосылып жатты. Сол қалың дүрмектің арасынан Мағжан «ХакімАбайға» өлең арнап, жарқ етіп көрінді. «Ай, жыл өтер, дүние көшін тартар,  Өлтіріп талай жанды жүгін артар,  Көз ашып, жұртың ояу болған сайын,  Хакім ата, тыныш бол, қадірің артар», ­ деп шын өнердің мәңгілік екенін, оны дүниеге әкелген дарынның әрқашан қадір­құрметке бөленерініз басар ақын мықтап ұғынды. Абай ақындығына ден қойып, одан медеттілегендер көбіне халық қамы жайындағы кешелі ойлардан өріс алып, үлгі шашуға талпынды. Әрине, олардың ішінде   Шәкәрімнің   орны   бөлек.  Кенбай   да   Абай   рухын   насихаттаулардың   ірісі болғаны  рас. Тайыр  Жомартбаевтың,  қазақтың  тұңғыш   публицист   қызы   Нәзипа 10 Абайға   арнаған   өлеңдерімен   сүбелі Құлжанованың   ойлары Қазақ газетінде жарияланды. «Уақ» деген бүркеншік атпен 1914 жылы жазған автор сол ойларды мәнді түйіндеп, күніне жүз оқысаң да жабықтырмайтын, бір ойынан бір пікірі асып түсетін жыр маржанын айта келіп: «Сөзі рас, сөзі таза, сөзі ақыл,  Көңілге бір жері жоқ, жабыспайтын.  Қазақта мұнан артық сөз шыққан жоқ, Бағалап мынау не деп пар ұстайтын... Есілер бұл заманда болмайды­ау деп,  Қазақта қабырға жоқ қабыспайтын...» ­ деуі Абайдың қоғам алдындағы беделімен салмағын айқын танытады. Осы ойларды Сұлтанмахмұт «пайғамбардың жүрегінен құйылған құрандай, соқыр кісіс ыбдырынан табарлыққа ашықтұрады марқұм Абай өлеңдері» деп тұжырымдауы ақынның аузынан әлдеқалай шығып кеткен әншейінгі әдемі сөз емес еді. Абайға арналған өлеңдердің, оның ішінде Сәкен жырының қай­ қайсысы   болмасын,   сөз   маржанын   қомақты   ой­пікірмен   әрлендіре   түсіп, көркемдікті әлеуметтік менімен ажарланғанда ғана жұрт жүрегіне жол табатынын көрсетті. Және сол кезде қолына қалам алғандардың жалпақ қазақ тілімен­ақел­ жұртқа керекті ой­пікір айтып, сана­сезіміне жеткізе алатыны, солай болуға тиіс екендігі эстетика, таным­біліктің сүбелі талабы болып қалыптасты. Осы жөнінде қазақтың   қоғамдық   ойының   көгінде   бола білген МіржақыпДулатұлының мына мойындауының мәні зор. Қазақ зиялыларында орыс, араб, парсы сөздерін араластырып жазу машығы күшті болған тұста, яғни «1908 жылы «Оян қазақты» жазып жүргенімде, әлгі «әдеби тілдерді» неғұрлым көбірек кіргізу жағын ескерусіз қалдырмадым. Сол жылдарда Абай кітабы Һәм «Қырық   мысал»   шықты.   «Қырық   мысалды»   оқығанымда   өзімнен­өзім   ұялдым. Өзімнің Һәм өзім секілділердің адасып жүргенін сонда байқадым» (266­6.) деген ана   тілінің   қуатын   сарқа   пайдалану   қажеттігін   ұғынғандығын   көрсетеді.   Абай қазақтың   жазба   әдебиетінің   негізін   салып,   әдеби   тілін   қалыптастырды   дегеннің нақты дәлелін осындай «мойындаудан көріп», бүкіл қазақ әдебиетінің ендігі бет алысы   таза   ана   тілінің   байлығын   игеруде   екенін   анық   аңғарамыз.   Абайды оқығандардың   да,  Абайдың   шапағаты   тиіп,  ақындық   сапарға   шыққандардың   да қазақ   тілінің   лексикалық   қорын   сарқа   пайдалануға,   әрі   бейнелі,   әрі   түсінікті шығарма   беруді   машыққа   айналдыруға   ұмтылыстары   ұлы   Абайдың   ұстаздық бейнесін танытады. Сәкен Абай үлгісімен талай шумақтар жазғаны белгілі. Әсіресе «Ғазелде»   Абайдың   өлең   өрнегін   айнытпай   қолданып,   ұлы   ақыннан   шеберлікті шыңдаудың жолын үйреніп жүргенін көрсетеді. Абайдың қазақ поэзиясына сіңірген ұлы   еңбегі   –   жарқында   ажарлы   жаңашылдығы   болса,   Сәкеннің   үлгі   алғаны   да, шама­шарқынша   ілгері   дамытқаны   да   осысаладан   анық   көрінеді.   Кейбіреулер Сәкен Абайға онша құлай қоймады дегенді сылтау қылып, Абаймен Сәкен арасына "Қытай   қорғанын"   соғып,   алшақтатып   жіберуге   тырысады   және   бұл   мәселені көбіне идеялық арнада алып шықпақ болып жүргендер де жоқ емес. Қазақ өлеңінің өрнегіжағынан болсын, әуендік мақамы, әуезді кырғағы жағынан болсын реформа   жарық   жұлдыз 11 жасауда Абай мен Сәкеннің орындары ерекше. Екеуінің рухани табысатын ұлы арнасы да осы салада. Абай қазақтық өңге бейімделген силлабикалық өлеңіне тониканың үлгі­өрнектерін білдірмей қосып отырды. Бұл ақын қуатының мықтылығынан, күштілігінен. Абай өлеңдерінің   өрнегімен   өлшемдері   былайғы   жұртқа   әлім   сақтан   бері   қазақ поэзиясының   төл   түзілісі   болып   көрінеді.   Өйткені   Абай   диірменінің   құдіреті сондай – ол қандай жаңа түр­үлгісі болсын, жаңа мақам­ырғақ болсын ұнтақтап өз ыңғайына бағындырған  уақытта шектен шыққан ұнның қайт үрі болса да қазақ диірменінен, таным­түсінігінен шыққандай, ешбір қоспасы сезілмей тұрады. Бәрі бейтаныс   болғандықтан   Абай   сөзі   айрықша   тартымды   да   қызықтырғыш.   Оның үстіне өрнек арқылы үлкен ғибрат­мағына өріліп, дестеленіп шыққан кезде Абай жасаған жаңа дүние дәстүрлік сипатқа ие бола түседі. Қазақта бұрын бар ма еді, жоқ па еді деуге шамаң келмей, тұмылдырықталған тайлақтай Абайдың соңынан ере бересің. Оқушысы мен тыңдаушысын ақындықтың ұлы құдіретімен құлатып, жақтас   етіп   алған   Абай   өлеңінің   жаңашылдығына   алғаш   назар   аударған адам АхметБайтұрсынұлы. Өзінің «Қазақтың бас ақыны» деген атақты мақаласын жазды. Абайдан басталған реформаторлық рух қазақ ақындарының ішінде Мағжан да бейнешілдік, сөз құдіретін асқақтата беру жағында айрықша көп болса, сыртқы түр арқылы, екпінді ырғақ арқылы тоникалық өлеңге іштарту машығы Сәкенде мейлінше  анық байқалады. Абай  рухының  Сәкенге  айрықша  дарыған тұсы осы. Жаңа мақаміз деген уақытта Сәкен тартынуды білмеген, осылай жасау қажет деп ұққан болатын. Бұл жолда тамаша табысқа жетіп жатқанын да көреміз, орынсыз ожарланған да омақа аса құлап, ерінен ауып қалғанын, қазақтың өлең өрнегіне зорлық жасап, төсегін жыртқанын да көреміз. Сәкен жасаған өлең ернектері Абай мен   деңгейлес   болмағанмен,   реформаторлық   ниеттері   мейлінше   рухтас болғандығынан ық аңғарамыз. Абай ағартушы­демократтық бағытқа берілген де ескі арна арқылы барамын, жетемін деген жоқ. Сондықтан ол бұрынғы дәстүрлі машықтармен   мақамдарды,  термемен   толғауларды   өзгерте,  іштей   түлете,  кейде қирата   Шашкин, Сәбит Мұқанов тұжырымдауынша,   осындай төңкерісшілдіктің   жеңісі.   Ол   идеялық   жағынан   да,   түр   жағынан   да   бірін­бірі толықтырып, Абай кемеңгерлігін аспандата беруге жағдай жасады. Осы рух көзі келгенде, уақыты туғанда кеңес әдебиетінің бастаушысы болған Сәкенге дарыды, жұқты. Замана өзгерісі, қиын өткелдер жылжылмағай болып оп­оңай өте салмайды. Ол ойға да ниетке де, өлеңге де өзінің табын салып, өз өрнегіне талай жаңалықтар әкеледі. Осы процесс Сәкен шығармаларында ала бөтен болғандықтан, ол да ұлы жаңашыл болып есептеледі. Абай мен рухтас еткен өлең өрнегіне келсек, онда Сәкеннің атақты «Советстанының» түрін алдымен ауызға алу қажет. Өйткені ол – Сәкеннің   ілгерінді­кейінді   ізденістерінің   қорытындысы,   қазақ   поэзиясындағы жаңашылдықтың   үлгісі.   Талай   ғасырдан   бері   әдебиетіміздің   қайнар   бұлағы, өркендер арнасы болып келген поэма жаңа дәуірде соны сипатала бастады. Көбіне сюжетсіз   жырланатын   өмір   шындығы,   дидактикалық   әуен   Абайдан   кейінгі көркемдік даму барысында уақыт дүмпуімен эпикалық көлемге қол созды. Осының   Абай   жасаған   16   түрдің   көбі   Ысмайылов, 3ейін   бұтарлады. Есмағамбет 12 нәтижесінде   кәсіпқой   поэзияның   бейне   жасау   бағыты   өрістей   түсті.   Әрқилы көркемдік   тәсілдер   тоғыса   келіп,   СәкенСейфуллин   өлеңдерінде   өмір   шындығы өршіл романтика арқылы жарқырай көрінді. Ақырды асау– Жаңғырды дала, Тулады,орғыды асау­ Дүбірлеп күңіренді дала... Көкіректі   кернеп,   кең   даланы   күңірентіп,   қатты   айғайлап   ән   салдым.   Әніме қосылды   кең   дала,   аққулы,   қазды   шалқар   көл,   қамысты,   құрақты   көк   өзен,   ­ қосылды   бері   шуласып,   қосылды   бәрі   шаттанып»   деген   асқақ   романтика   жаңа өмірдің   айбынды   асаулығын   аңғартқандай.   Сондықтан   Асау   тұлпар   образды төңкерістің аумалы­төкпелі заманын бейнелеуге сай болды. Бұл образда да біріне­ бірі   сабақтасып,   іштей   қабысып   жатқан   екі   жай   бар.   Бірі   ­   тұлпар,   қазақ әдебиетінде   ерекше   қастерленген   бейне.   Демек,   оның   дәстүрлік   сипаты   қалың. Сәкен Асау тұлпарды бейнелегенде қазақ халқының таным білігінен алыстамай, дәстүрді пайдалану арқылы және өмірге ұмтылғандарға әсер ету мақсатын кездеді. Сондықтан   да   халық   Асау   тұлпарды   жатсынбай   қабылдады.   Екіншіден,   Сәкен баяндауында тұлпардың тек сыртқы түрі ғана сақталып, ішкі мазмұны, көздеген мақсаты, мінез­құлығы, іс­әрекеті мүлде жаңаша суреттелді. Осы тұрғыдан алғанда қазақ   поэзиясына   Сәкен   сіңіре   бастаған   жаңалық,   жаңашылдық   әуелінде   ескі дәстүрге сыйымды болып, соның бесігінде ер жетіп, заманға лайық жаңа түр екенін анық аңғартты. Соның нәтижесінде Асаут ұлпар жаңа өмірдің апалаң­топалаңымен ізденісіне   сай   табылған   романтикалық   астары   қалың   бейне   болды.Сәкен   20­ жылдардың орта шенінде дәуір ыңғайына қарай Қара айғырға – отар баға көше бастады.  Қазақ   поэзиясының   дәстүрлі   11,  7  және   аралас   буынды   өлеңдері   ұлы Абайдан кейін құбыла молаюы Сәкен тұсында мейлінше күшейе түсті. Өйткені қазақтың   ақындық   аспанында  Мағжан   Жұмабаев, Ілияс   Жансүгіров, Бейімбет Майлин, Сәбит   Мұқанов сынды   сәйгүліктердің   бәсеке   жарысы   айқын   естіліп жатуы және жаңа заманның дауылы, толқын­ырғағы өлең өрнегіне жаңалық әкелді. Жаңалықты формалистік жаттығуларға айналдыр май, кезең идеяларын, мақсат­ мұраттарын нанымды жырлаудың амалы етті. Жаңа өлшем жаңа түрді қажетсінді. Сәкен   поэзиясында   дәстүрлі   өрнектермен   қатар   Абай   өлеңдерінің   үлгісі   жиі кездесіп отырғанына қарамастан, тоникалық белгілерге іш тарту басым болды. Ал мұның өзі, яғни буын ұйқастығынан туатын ырғақтың екінші қатарға көшіріліп, негізгі   айтар   ой   екпіндік   ырғақпен   жырлануы   қазақ   поэзиясына   сіңе   бастаған жаңалықтың нышаны еді. Абай мұны білдіртпей, сездірмей жүзеге асырса, Сәкен осы  принципті    «Советстанда»  әбден  орнықтырып, қазақ   өлең  өрнегінде  бұрын кездеспеген жаңа түр жасады. Замана бейнесін жасау мақсатына ден қойған автор көбіне жеделдікті, екпінділікті, өзгеріс­құбылысты 11 буынды қара өлеңмен беруге болмайтындығын   түсініп,   көбіне   жыр   үлгісіне   бой   ұрып   отырады.   Ойды   төгіп­ төгіп, бастырмалатып айту замана рухына сай келетінін анық ұғады. «Ақырды   асау,   жаңғырды   дала...»,   ­   деген   сияқты   әр   қимылды   тездете   түсуге мүмкіндік беретін мақалды көп қолданды. Сондықтан да кейбір өлең шумақтары 13 нышан басым         Сонда    кейдеұйқаспайойекпінінебейімделуі, бұрынғы дәстүрлік санынан кейде артып, кейде жетпей жатып­ақлогикалық ойды екпіндік түйіндейді. көрінеді. Қазақөлеңдерініңнегізгіқұрылысыәндік, әуендік, сазырғағынабейімделгендіктенекпіндікпринципкөбінетақпақтайтүйіп­ түйіпайтуғаіштартыптұрады. «Зырла, экспресс, ұш, зырла!  Жұлдыздай­ақ құлдырла!   Аямай   жүгір   бәрің   де!...»   ­   деген   өлеңнің   бар   динамикасы   дауыс   екпініне құрылады   да,   өлең   ұйқасы   екінші   қатарға   көшіріліп,   айтар   ой   ақырғы   жол өзгешелігінен табылып отырады. «Егер мінсе ­ шыдасын!  Қорқақтар мейлі жыласын,  Шыдамаса құласын!  Аямай сілте барыңды...»­ деп жігерлі түйінделеді. Аралас буынды өлеңнің ежелгі құрылысының   шет   жағасы   сақталғанымен   де   дауыс   ырғағы   алғашқы   қатарға шығып, жаңа леп пайда болады Силлабикалық өлең жүйесіне тониканың екпіндік ырғағын   енгізу   талабы   Сәкен   поэзиясында   ерте   басталған. 1915 жылы қарашадажазған «Жазғытүнде» дегенөлеңініңәршумағыжетіжолданқұрылып,  Кб)  бірұйқаспен,   3­6 оныңалғашқыекіжолыбірұйқаспен  (А,),   4­5  жолы  (­6, жолдаркейдеұйқасып,  алақырғыжолы  2­ жолдыңлогикасыменсабақтасыпжатуытегінемес. Бұлөлеңөрнегіндегіәуенменұйқас, пікіртүюгеарналғаншумақтардыңөзіәрқилыболғанымендауысүндестігіне,  Бәрідеіс­ екпіндікырғаққанегізделедіде,  ішкіұйқастарынаракідіксақтапотырады. қимылдыаңғартатынетістікпенөріледі.  әсіресе «Үлтшылдықсандырағы»,   «Біздіңұлан»,   «Ленин»  аттыөлеңдерініңөрнегіндамыта,  Абайдыңда, өркендетекеліп   алайдаАбайдың МаяковскийдіңдешығармашылықықпалыСәкенгетигенірас, «Сегізаяғы»  да­ сондайжаңаөрнек.  ішкібуын­  Егерөлеңніңішкіқұрылысындаешбірезгеріс, бунаққатаңсақталады. жаңалықболмасажолсанында,  Бірақбәрідекерісінше. «Советстан»   11,  буындышумақтантүрады. Силлабиканыңнегізгішартыдұрыссақталғаныменде, тоникабелгілерідебірсыдырғыбайқалады.   5 1, жолдарміндеттітүрденәшпененбөлшектеуді,  Демек, екпіндікталапөлеңніңөнбойынаемес, текбелгілібіржолдарына (3, 4, 5) қажетболып, екпіндіырғақтықажететеді.  ішкіұйқастыңдаатқарыптұрғанрөлізор. Бунақтарәржолдатұрақтыбуынменберіледіде,  дауысырғағынаәрқашанекпінтүсіріп, экспрессиясынкүшейтеді.  қимыл­ әрекетөзінен­өзіпайдаболады.  бунақпенырғақажырамастұтастықтапқан.  Сондабүкілөлеңшумағынадинамикаеніп,  қазақпоэзиясындақандайжаңалықболса,  Өлеңшумағыалтыжолданқұрылып,  жолдарбунақтапайтудықажететсе,   11,   4,   4,   4,   11  тақпақтапайтудыталапетеді.  Мұнанкейінгіөлеңдерінде,  үйқастамәназболареді.   «Советстан»  түрінжасады.   2  және  6 «Советстан»  Ой,   3,   4, 14 «Советстандағы»   осы   өлең   өрнегіне   дауыс   екпіні   ортақ   қазық   болып,   әрқилы лептердің   бәрін   өзіне   бағындырады,   адуынды   тірлікті   жаңа   леппен   жырлауға мүмкіндік беретін өрнекке айналады. Қазақ поэзиясының мазмұнына революция жасаған Сәкен дәл осындай революцияны оның лексикасы мен түріне де жасады. Оған   көп   мысалдың   біреуі   ­   «Советстан» поэмасы.   Октябрь   революциясының дауылы қазақтың даласында тудырған бұл тамаша тау сол әдемі қалпында мәңгілік сақталуына   сеніміміз   берік»   деген   болатын С.   Мұқанов.   Сонымен   «Советстан» қазақтың   силлабикалық   өлең   жүйесіне   тоник.   белгілерді   молынан   енгізуге болатындығын әбден дәлелдеген туынды болды. Сәкен өлеңді ойға құру, ақ өлеңге іш   тарту,   мазмұнды   түрмен   ашып   беру   сияқты   ізденістерге   ерік   берді.   Өзінің сылқым сылдыры, ойнақы өрнегімен «Сыр сандық» дүниеге келді.  «Сыр саңдықты ашып қара (8),  Ашып қара, сырласым (7)  Сым пернені басып қара (8),   Басып қара, жырласын...» (7) ­   Өлеңді дөңгеленді өрнектеу де қазақ поэзиясы үшін тың жаңалық болумен қатар, осы шырқ айналған сөздердің сазы көңіл қошын тез   тауып,   еріксіз   би   билеткендей.   Шалыс   ұйқаспен   жазылуы   да   өлеңнің инверсиясын   күшейтіп,   динамикасын   ойнақы   еткен.   Сәкеннің   мәнді   ізденістері осындай сәтті түрлерге  жеткізіп, халықтың эстетика. талғамын  қалыптастыруға жәрдемін тигізді. «Советстан» мен «Сыр сандыққа» еліктеушілер ете кеп болды. Жаңашылдығын жұрт әбден танып, мойындаған шақта Сәкен қазақ поэзиясымен «ойнай»   бастады.   Эксперимент­тәжірибені   күшейтті.   Жалаң   түр   қуушылыққа салынған кезі де болды. Жаңа өмірдің келбетін жасау қажет деген ұран белең алған шақта дыбыс қуу, қимылды күшейту, екпіндету тенденциясы өлеңнің мазмұнына да,   көркіне   де   кесірін   тигізіп,   поэзиялық   қасиеттен   жұрдай   еткен   кезі   де   бар. Бүгінгі күннің көркін ұрандата жырлау, плакатқа айналдыру, рапорттау қажет деп сырт   көрініске   табынғанда   тасырлаған   дыбыстар   қаптап,   қара   дүркінділік   етек алғаны да жоқ емес. Оның үстіндеМаяковский болу тенденциясы да көп ақынның көңіліне ұялай бастаған шақта заңдылықты қатаң сақтайтын силлабика жүйесі тас­ талқан болып, поэтик. қасиеттен жұрдай бола бастады. Абай мен Сәкенді өнер өрісінен іздеген уақытта ғана олардың бауырлас, рухтас екендігі   осы   жаңашылдық   саласында   айқындала   түседі.   Тіпті   бұған   Сәкеннің көзқарасы, Абай туралы ойлары кедергі бола алмайды, өйткені жаңашылдық рух белгілі бір көзқарастан емес, көркемдік тәжірибеден, санаға білінбей сіңген үлгі­ өрнектерден бастау алады. Сондықтан сөзі бір жақта, ішкі таным­білігі бір жақта жүретін «шығармашылық қайшылықтар» өзінің диалектика. бірлігін жоғалтпайды, қайта   осындай   ұлы   тұлғалар   арқылы   бадырайып   көрінеді.   Сәкенді   идеялық тұрғыдан   алшақтатқысы   келетіндер   Абайдың   ұлы   жаңашылдығының   бесігінде Сәкен   тербеліп  ескендігін   кере,   түсіне   бермейді.  Кейбіреулер   Абай   мен   Сәкен заманының өзгешелігін ескере қоймайды да екеуін бір уақытты кеңістіктен қарап, ой­пікір   ­ алшақтығын   қазақтыңбеломыртқасыүзіліп,  бодандыққаәбденмойынұсынғанкезі. Сондықтандаосықорлықтанқұтыларжолды Шоқан, Ыбырай, тырбанады. Абай заманы  тауып   алуға   15 соғансеңді. ­  еңбек,  оныңиесі  Абайларағартушылықидеясынаніздестірді, АлСәкенсахнағашыққандәуірдіңерекшелігімүлдембасқа. 1905жылғыреволюцияныңкүресшілрухыбара­бараазаттық, төңкерісзаманына,  азаматсоғысыныңылаңынаұласты. дүниеніңтұтқасы  кедейболмайдыдегенидеяныңел­жұртқақалыңөрттейтезжайылуы, көпшіліктіңсоғанимандайсенуіСәкенніңәрібақыты, әрісорыболғандығынендіашықайтуымызкерек. берілді, тапсырмасынбұлжытпайорындады.Жаңашаөмірбасқашаарнаменөркендейдідептүсі ңді,  жалтақтамайқызмететуеразаматтыңпарызы, міндетідепбілді­  пікіртолғады. СәкенніңАбайжайындағыой­пікірлеріайтысмақаладанбасталды.   теңдікұранына,  Кедейдіжарылқаймыз,  бай­  Сәкенбұғанешбіршүбәсізсенді,  солжолғааянбай,  алаңдамай,  Осығанылайықтыойайтты, ­  бейнетқорларболады, Сәкен Сейфуллиннің әдеби­сын еңбектері 1923 ж. Нәзір Төреқұлов «Темір қазық» журналының 1­санында Сәкеннің «Асау тұлпар»жинағына сын жазып, Абайдың ойып түсер өлеңін эпиграф етті. Нәзірге қайтарған жауабында «Абайдың бұл қағидасы ез заманында Құнанбайдың тұқымы тәрізді қара қазақты билеген жуан атаның балаларының қолынан орыс патшасының уездік әкімдері билікті алып, әр елге «болыстық» деген, «волостной старшина» деген дәрежелі қызметті орнатып, оған қазақтың «аталы», «атасызына» қарамай, әркімді «шарға түсіп», таласып болыс болатын болған соң, қара қазаққа хан болған Құнанбай тұқымының билігіне «атасыз», кешегі «тебінгісі тесік» жамандар біраз жал   біткен   соң   таласа   бастаған».   Міне,   Нәзірдің   «бісміллә»   қылып   келтіріп отырған   бүл   сөздерін   Абай   сол   Құнанбайлардың   аяғынан   ала   бастаған   «ата сыздарға», кешегі «тебінгісі тесіктерге» айтқан сөзі: «таласпа жаным­ай қолыңнан келмеске, боларсың бақадай көптессең егеске...». Әрине, Абайға айтуға ылайықты­ ақ!  Қанша  тыраштанғанмен  «Жер  астынан жік  шыққан, екі  құлағы тік  шыққан мұндайлар»   Абайға,   Құнанбайға   қайдан   жетсін!   Абайдың   бұл   мақалын   1917ж. большевиктерге қарсы адамдар айтқан. Бүл мақалға қарсы болсақ та, біз де бұл «бісмилланы»   мысал   қылып   алып   көрейік»,   ­   дегенде   Абайдың   ата­тегі   басым айтылады да, ұлы ақынның шығармашылығына сөз тигізбегендігін көреміз. Нәзірдің қазақшаға   шорқақтау   екендігін   дәлелдеу   үшін   «Түркістандағы   қазақ   жігіттері Нәзірдің қолына «қазақша үйрен» деп Абайдың өлең кітаптарын берген. Нәзірдің келтіріп   отырған   «бісмилласы»   сол   Абай   кітабынан.   «Ал   Абайдың   ғашықтық тақырыбында Һәм әйелді өлең қылған сөздерін аралап, теріп алған кісіге Абайдың өзендерінің іш індетіпті бізден аулақ, тіпті сорақы кеткен жерлері бар. Абайды да Нәзір   жақтырмауға   керек   еді   ғой»   деп,   Абайдың   бес   өлеңінен   үзінді («Салмағыңнан   жаншылып,   Қалсын   құмар   бір   қанып»)   келтіреді   де,   өзінің махаббат   лирикаларын   түсінбей   сөз   еткен   сыншыға   Абай   өлеңдерін   көлденең 16 тартады. «Абайдың езімен билікке таласа бастаған кешегі Темен атаның баласын кекетіп, мысал қылып келтірген өлеңдерін «бісмилла» орнына ала жүгірген Нәзір бұл   өлеңдердің   мағынасын   неге   сұрап   алмады   екен?»   деп   көркемдік   таным мәселесіне ойысады. Сөз арасында «бүлікшіл» Абайдың төбесі көрініп қалатыны рас. Тарттық көзқарастың ызғары алыстан сезіледі. Сәкеннің   совет   заманында   жазған   алғашқы   зерттеу   еңбегі   «Әдебиет   Һәм   оның бағыттары» деп аталып, 1922 ж. жарияланды. Әдебиеттің туып, өркендеуі жөнінде кең көлемді еңбек жазбаққа ниет еткені сез саптауынан анық байқалады, бірақ өкініштісі   ­   сол   Сәкеннің   алдына   қойған   мақсатына   жетуге   мұрсаты   болмаған сияқты. Жұмыстың соңғы тарауларын жазбаған, жаза қалса жарияламаған. Әйтеуір бізге   мәлім   емес.   Әйтпесе   бүкіл   әлемдік   әдебиеттің   даму   жолын   шолғанда қазақтың сәтті түрлерге жеткізіп, халықтың эстетика. талғамын қалыптастыруға жәрдемін тигізді. «Советстан» мен «Сыр сандыққа» еліктеушілер өте көп болды. Жаңашылдығын жұрт әбден танып, мойындаған шақта Сәкен қазақ поэзиясымен «ойнай»   бастады.   Эксперимент­тәжірибені   күшейтті.   Жалаң   түр   қуушылыққа салынған кезі де болды. Жаңа өмірдің келбетін жасау қажет деген ұран белең алған шақта дыбыс қуу, қимылды күшейту, екпіндету тенденциясы елеңнің мазмұнына да,   көркіне   де   кесірін   тигізіп,   поэзиялық   қасиеттен   жұрдай   еткен   кезі   де   бар. Бүгінгі күннің көркін ұрандата жырлау, плакатқа айналдыру, рапорттау қажет деп сырт   көрініске   табынғанда   тасырлаған   дыбыстар   қаптап,   қара   дүркінділік   етек алғаны да жоқ емес. Оның үстінде Маяковский болу тенденциясы да көп ақынның көңіліне ұялай бастаған шақта заңдылықты қатаң сақтайтын силлабика жүйесі тас­ талқан болып, поэтик. қасиеттен жұрдай бола бастады. Абай мен Сәкенді өнер ерісуінен іздеген уақытта ғана олардың бауырлас, рухтас екендігі   осы   жаңашылдық   саласында   айқындала   түседі.   Тіпті   бұған   Сәкеннің көзқарасы, Абай туралы ойлары кедергі бола алмайды, өйткені жаңашылдық рух белгілі бір көзқарастан емес, көркемдік тәжірибеден, санаға білінбей сіңген үлгі­ өрнектерден бастау алады. Сондықтан сөзі бір жақта, ішкі таным­білігі бір жақта жүретін «шығармашылық қайшылықтар» өзінің диалектика. бірлігін жоғалтпайды, қайта   осындай   ұлы   тұлғалар   арқылы   бадырайып   көрінеді.   Сәкенді   идеялық тұрғыдан   алшақтатқысы   келетіндер   Абайдың   ұлы   жаңашылдығының   бесігінде Сәкен   тербеліп   ескендігін   көре,   түсіне   бермейді.   КейбіреулерАбай   мен   Сәкен заманының өзгешелігін ескере қоймайды да екеуін бір уақытты кеңістіктен қарап, ой­пікір   алшақтығын   тауып   алуға   тырбанады.   Абай   заманы   ­   қазақтың   бел омыртқасы   үзіліп,   бодандыққа   әбден   мойын   ұсынған   кезі.   Соңдықтан   даусы қорлықтан   құтылар   жолды   Шоқан,   Ыбырай,   Абайлар   ағартушылық   идеясынан іздестірді,   соған   сенді.   Ал   Сәкен   сахнаға   шыққан   дәуірдің   ерекшелігі   мүлдем басқа.   1905жылғы   революцияның   күресшіл   рухы   бара­бара   азаттық,   теңдік ұранына,   төңкеріс   заманына,   азамат   соғысының   ылаңына   ұласты.   Кедейді жарылқаймыз, дүниенің тұтқасы ­ еңбек, оның иесі ­ бейнетқорлар болады, бай­ кедей болмайды деген идеяның ел­жұртқа қалың өрттей тез жайылуы, көпшіліктің соған   имандай   сенуі   Сәкеннің   әрі   бақыты,   әрі   соры   болғандығын   енді   ашық 17 айтуымыз   керек.   Сәкен   бұған   ешбір   шүбәсіз   сенді,   берілді,   тапсырмасын бұлжытпай ораңдады. Сәкен әдебиет тарихын әріден бастаған. «Ел қазағының арасына жазба әдебиет таратқан Түркістаннан шыққан қожалар. Ол кезде қазақтың арасына кең таралған Қожахмет Иассауидің кітабы. Біздің қазақ ақындары соның сезіне еліктеп кеткен» деген ойды айтып, соңғы кезде араб­парсы, татар, өзбек, орыс сөздерімен қазақ тілін   шұбарлап   жүргендерге   тоқталады.   Сәкеннің   ез   ойы   болсын,   не хабарлаушының   түсінігі   болсын,   әйтеуір   «Қазақ   әдебиеті   1900   жылдан   бері шыққан. 1905 жылдың жұмыскер қозғалысынан кейін ұлт сезімі туа бастап, қазақ ақындары тіл түзеу деген пікірді жарыққа шығарған. Бірақ сол әдебиеттің азған уақытында бірен­саран елеңін таза қазақ тілімен жазғандар болды. Мәселен, Абай, Абайдың ол әдебиетті туғызған екендігіне дәлел болатын жұмыс емес. Себебі Абай арғы   жағында   таза   қазақ   тілімен   сез   жазушылардың   жолын   мықтап   қалған, басталған жолдың иесі ғана. Абайдың қазақ әдебиетінің ағасы деушілік қате» деген пікір жазылған. Мұны Сәкен айтты ма, жоқ па, бірақ Төңкеріс ұлы Сәбит езіміз білетін Сәбит Мұқанов болса (бұл кезде Сәбең «Еңбекші қазаққа» қатысып, Сәкен үйінде Ғабит екеуі бірге жатып жүрген кезі), онда 1923 ж. «Қара тақтаға жазылып қалмаңдар,   шешендер»   атты   мақаласында   Абайға   қырын   қарайтыны   белгілі болатын. Сондағы ойдың салқыны бар екені даусыз. Мүмкін, ондай пікірден Сәкен де   аулақ   болмаған   шығар,   өйткені   Абайды   қазақтың   жазба   әдеби   тілін қалыптастырды дегенге дау айтпаса да, қазақ әдебиетінің атасы, негізін салушы дегендерге   қосыла   қойған   кезі   шамалы.   Оның   үстіне   Сәкенді   1922­1924   ж. сынаушылардың   қай­қайсысы   болмасын,   әсіресе   Темірбай,   Сәкеннің   таптық позициясын   тарихтан   хабарсыздар   мен   байланыстырып,   тарихи   жетесіздер қатарына қосып жібермекке жан салған болатын. Сондай қаңқу сездерді Сәкеннің «қасарысып,   принципшілдікке   салынуына»   себепші   болғанын   да   естен шығармайық.   Мәдени,   әсіресе   әдеби   мұраны   игеру   саласында   жіберген   қате­ кемшіліктер, артық­кем пікірлер 20­30 жылдарда кімде болса да кеп болғандығын санаттан   шығарып   тастауға   тағы   болмайды.   Соның   ішінде   Абай   туралы   ой­ пікірлердің кереғар болғандығы әмбеге аян. 20­жылдардағы   қалың   айтыс­тартыста   кебіртек   әңгіме   болған   бір   сала   ­   оқып­ үйрену   мәселесі.   Алаш   оқығандары   кебіне   кеп   Абай   мен   Мағжанды   ақын­ жазушыларға ұстаз, үлгі мектебі ретінде әдейі ұшындыра керсетіп келді, жазды. Идея дұрыс болғанымен, басыбайлы шәкірт болуды қаламағандар аз емес.  С. Мұқанов айтыс екпінімен «ұлтшылдардың, кейбір ұлтшылдыққа бейімдердің алдымызға үлгі ал деп тарта беретіні қазақ ұлтшылдарының шығармалары. Ұлтшыл не   еңбекшіл   деп   бөлмей   алғанда,   жалпы   қазақ   әдебиеті   езінен   езі   үлгі   алатын дәуірге   жеткен   жоқ»   (Өсу   жолдарымыз.   ­А.,   1960,   50­б.)деген   қате   тұжырым жасап, сынның астында қалған болатын. Осы әңгіменің бір шеті Сәкенге де тиіп жатты. Смағүл Садуақасов «Ұлт театры туралы» мақалаларын 1926 ж. жеке кітап етіп   шығарғанда   Сәкен   оған   пікір   айтты,   сез   арасында   «Смағүлдің   «Сәкен жазғандарын түзете берсін» деген ақылын рахмет айтып қарсы аламын. Бірақ бір 18 алмайтын жерім, Смағүлдің «сез шеберлігін Абай мен Мағжаннан үйрен» деген ақылын тұтас ала алмаймын. Үйренуден  қашпаймын. Бірақ дұрыс үйретушілерден  үйренеміз деймін. Абайды былай   қоя   тұрайын.   Әрине,   кей   ретте   Абайдан   үйрену   дұрыс»  деп   табады   да, Мағжанға   келгенде   ерін   мойнынан   алып   тулайды.   Өйткені   оның   орыс оқытушылары  Бат.  Европаға   қашып   кеткенінің  үстіне «Мағжан «шебер   сөздің» молдасы болса, Бөкейханов пен Шоқаев шебер саясаттың молдалары ғой... Осылай болған   соң,   бұлардың   медресесінен   мен   сірә   оқи   алмайтын   шығармын»   деуін психол.   жағынан   түсінуге   әбден   болады.   Жалпы   түсінігінде   оқып­үйренуден безбейтіндігі   анық   байқалып,   Мағжанға   мұрындық   болуды   ақындық   намысы қаламағандығын анық көреміз. Сәкен еш уақытта өз ойын бүркемелеп айтқан пенде емес. Бәрі де ашық, анық. Оның күштілігі де, осалдығы да осында. 1927  ж.  Сәкеннің  «Қазақтың   көркем   әдебиеті   туралы»  деген   мақаласы   шықты. Оның «Қазақ  әдебиеті  қалай  туып, қалай өсіп, кімнен  үлгі алып  келеді» деген тарауында 1924 ж. жасаған баяндамасының алыс жаңғырығы жүр. Әсіресе «1905 жылғы төңкеріс дүмпуімен қазақ әдебиеті аздап болса да ұлтшылдық рухымен өсе бастады. Үлгісі енді мүлде ноғай мен орыс әдебиеті болды» деп білді де, «Орысқа алдымен   жанасқан   қазақтың   билері,   ақсүйек   дінділері   болғандықтан,   орыс әдебиетінен, ең алдымен, Абай тәрізділер нұсқа алған. Қазіргі қазақ әдебиетінің үлгісі ­ орыстікі» деп шорт кеседі. Әрине, бүл пікірді бірден қабылдай қою қиын, алайда, әдебиетінің кәсіпкерлік жолға шығуын айтып отырса, онда бұл тұжырымға тарихи   сабақтастықты   ескеріп,   ойлана   қараудың   артықтығы   бола   қоймас.   Ал Абайдың айналып өтуге болмайтын үлкен тұлға екені осыдан да анық көрінеді. Таптық   көзқарастың   салқыны   Сәкенге   Абай   жөнінде   сақтана   айтуды, мүмкіндігінше,   онша   жанаса   бермеуді   ұсынған   сияқты.   Абайды   сөзінің бісмәлласына   айналдырар   пиғыл   Сәкенді   революцияшыл   белсенділікпен   талай сөйлеген   шығар   деп   те   қалатын   сияқты.   Сондайлардың   бірі   езім   болғанымды жасырмайын. Әуелі «Тар жол, тайғақ кешуді» сүзіп шықтым. Абайдың ақындығына байланысты   бірде­бір   ауыз   сөз   жоқ.   Абайдың   бап   апары   мен   ағайын­туыс қандарының аты аталып, «Абай» журналының бұдан әрі шығу­шықпау жайынан басқа   бөтен   ауыз   сөз   жоқ.   Сондай­ақ   «Көшпелі   дәуірдегі   қазақ   әдебиетінің күйлерінен»,   «Әдебиет   тап   құралы»,   «Қазақ   әдебиеті   туралы   хат»   деген шығармаларында   Абайдың   жалпы   рухы   сезілгенмен,   тікелей   айтылған   ой­пікір кездеспейді. «Қазақ әдебиеті» кітабында, Ақмолда, Ыбырай, Ақан сері, Шәкәрім жинақтарына жазған алғы­ сөздерінде де Абайға тікелей бағышталған ештеңе жоқ. Қазақстан   жазушыларының   1934   жылғы   съезінде   де   Абайға   сықпапты.   Осы «олқылықтарды»  толтырған   еңбек  ­1934­1935  ж.  Өтебай   Тұрманжанов   екеуі  5­ класқа арнап шығарған «Көркем әдебиет» оқу құралы десе де болғандай. Әуелі қазақ   совет   жазушыларын   орыс,   қырғыз,   езбек,   тәжік   ақын­жазушыларымен таныстырып алғаннан кейін «XIX ғасырдың ақырындағы, XX ғасырдың басындағы қазақ ақындары» деген үшінші тарауда «Классик жазушылардың  мәні», «Өткен өмірді түсіну үшін әдебиеттің мәні», «Ескі әдебиетті қалай оқу, білу керек» деген бөлімдерден   кейін   Абайға   арнайы   үлкен   тарау   берілті.   Тарихи   сабақтастықты 19 сақтау   туралы   Маркс,   Ленин   пікірлеріне   сүйене   отырып   «Өткендегі   әдебиет мастерлері,   көркем   сездің   көрнекті   шебер   ұсталары   классиктеріміз   Абай, Ақмолда,   Қарашұлы   Омар,   Мәшһүр   Жүсіп,   Торайғыр   ұлы   Сұлтанмахмұт»   деп әрқайсысына   жеке­жеке   белім   арнаулары,   әрине,   беті   оңға   бұрылған   әдебиет танудың алғашқы қарлығашы еді. Ең алдымен, тарих пен әдебиетінің ара жігін ажыратып,  бірі ­ дәлелдей түсіндірсе, екіншісі ­ суреттеп  кернететіндігін, яғни «Шортанбайдың «Зар заманын» оқысақ, билеуші таптың әкімшілігінен айырылып зарлағанын білесің. Абайдың сезін оқысаң, сары тонға оранып шолтаңдаған бай, байдың   малын   бағып,   жыртық   купенің   ішінде   бүрсеңдеген   кедей   кез   алдыңа елестеп   келеді»   деген   баяндауларда   таптық   танымның   түтінін   оңға   бұра бастағанын байқаймыз. Абайға арнаған монограф. тараудың «Ақынның балалық шағы»   белімін   Кәкітай   баяндауына   негіздей   өрбітсе,   «Абайдың   орыстың   және басқа елдің жазушыларымен танысуын» арнайы әңгімелейді. «Кей аудармаларының көркемдігі   ана   ақындардың   түп   сездеріне   кем   болмағандығын»   айта   келіп, «Абайдың қартайғандағы арманын» ­ ғылым­білім мен ұрпақ қамына тәуелдейді. «Абайдың елеңі» деген белімде «іші алтын, сырты күміс ­ сез жақсысын» талап еткенін, жаңа эстетика. норма орнатқандығын айта келіп, Абай «қазақ әдебиетінде ұлы қазына дерлік мұра қалдырды. Осы мұраны Ленинше ұғып, пайдамызға асыру біздің әдебиетіміздің міндеті» деген тұжырымға келеді, «Аттың сыны», «Аңшылық туралы», жылдың төрт мезгіліне арналған елеңдерін оқушы ерсіне лайық баяндай талдап, ақындық шеберлігіне тоқталады. «Тіл ретінен Абайдың шығармалары кеп пайда береді. Қазақ тілінің барлық байлығын, барлық тұлғасын Абай шығармалары толық көрсете алады. Сондықтан да Абай шығармаларының мәні зор. Онан қазақ тілін сұлулап, көркем нақыстап, әдемі кестелеген әсерлі жыр, сұлу, күйлі елең қылып   шығару   ретінде   де   Абай   үлгі­өрнек   болатын   үздік   шебер   ақын   екендігі белгілі» деп ой түйеді. Абайдың ақындық шеберлігіне шаң жуытпаудың үстіне сол кездегі қызыл көздердің көңілін табу үшін «Ескі тұрмыспен, ескі санамен танысу үстінде Абайдың шығармаларының мәні зор» деп те қояды. Ұлы ақынның үлгі­ өнегесінен   көз   жазбауға   шақырып,   әрқашан   қадір­құрмет   тұтуды   жас   ұрпаққа ұғындырады. Дарынды дарынның танып, мойындауы әншейінді процесс емес. Л. Н. Толстойдың И. С. Тургенев пен У. Шекспирді, Ф. М. ДостоевскийдіңТолстойды жазушы деп танымауы   сияқты   жайлар   әдебиет   тарихында   жиі   кездеседі.   Оның   шет   жағасы Абайдың Бұхар, Дулат, Шортанбайлар, Сәкеннің Мағжан жөніндегі лебіздерінен қылаң   беретіндігі   осыдан.   Бұған   дәуір   идеологиясы   араласып,   таным­біліктің ұйқы­тұйқысын шығарып жатса, артық­кемді айтылған ой­пікірлерге түсіне қарау жөн   болмақ.   Айрықша   желдете,   ажарландыра   айтпағанымен,   Сәкеннің   «қазақ ақындарының ішінде Абайдан өлеңге шебері жоқ» деген түсінігі дәуірдің ұйтқи соққан   дауылдарында   өзгерген   жоқ.   Сондықтан   Сәкеннің   Абайға   деген   ұлы махаббаты   жаңашылдық   рухтан,   реформаторлық   ізденістен   табылып,   қазақ әдебиетіне олжа сұлуы тарихи сабақтастықтың құнарлығына дәлел болары сөзсіз. 20 Сәкен   Сейфуллин   еңбектерінің   қазақ   әдебиетіндегі орны Қазақ әдебиеттану ғылымының іргетасының қалай қаланып, қалыптаса бастауы осы   Сәкен   Сейфуллин   өмір   сүрген   кезеңнен   басталады.   Ұлт   зиялылары   жеке тарапта   бірнеше   саяси   көзқараста   болғанмен,   баршасының   діттегені   қазақтың оянуы,   ұлттық   сауаттылықтың   артуы,   егемендік   жолы   еді.   Дақпырт   пен ұраншылдықтан   опық   жейтінін   түсінген   олар   бір   мезетте   білім­ғылым   базасын жетілдіруге кірісіп кеткен болатын. Сәкен Сейфуллиннің ғылыми еңбектерінің бір саласы   қазақ   әдебиетіндегі   сын   жанрының   өркендеуімен,   әсіресе,   әдебиеттану ғылымының  қанат қағып, даму кезеңімен тұстас келгенін білген абзал. Әрі сол тұста   кеңестік   кезеңнің   үстем   ой­пікірінің   Сейфуллинге   ықпал   жасағанын   да ұмытпалық. Әлдебір сөйлемдерге бола күллі еңбекке қара жабу қасаңдық.Ол 1924 жылдары Орынбор қаласында қазақ жастарының клубында арнайы дәріс оқиды. Тақырыбы:   «Қазақ   әдебиетінің   қысқаша   тарихы».   Яғни,   үнемі   ізденісте, дайындықта жүргені осы уақыт аралығынан ілгеріде басталғанын байқаймыз. 1928 жылы   да   Ташкенттегі   Қазақ­қырғыз   ағарту   институтының   студенттеріне   қазақ әдебиетінің   жай­күйі   жайында   баяндама   жасап,   білімге   сусаған   жастардың әдебиетке деген шөлін қандырып, мәдениет пен өнердің оларға мәлім емес қыр­ сырын,   құпиясын   білуге   жол   ашады.Белгілі   ғалым,   профессор   Тұрсынбек Кәкішұлы   Сәкен   Сейфуллин   көне   мұраларды,   жеке   ақындар   шығармашылығын жинағанда мынандай жолдарды пайдаланған дейді. Олар:Қазақтың біраз жерін аралап, көнекөз қариялардың аузынан өзі жазып алады. Елден естігендерін жадында сақтаған. Біржан   сал,   Ақан   сері,   Балуан   Шолақ   ұрпақтарымен   кездесіп,   біраз   деректер алған. Үкілі Ыбырайды, Жамбылды, Кененді, Иман Жүсіпті, Ғазизді көп тыңдаған. Ә.Диваевтан көптеген керекті материалдар алған. 1929 жылдан бастап студенттер арқылы жинастырған 1929   жылы   «Еңбекші   қазақ»   газетіне   ашық   хат   жазып   көпшіліктің   көмегіне сүйенген. Қорытынды:   зерттеу   жұмысының барысында   алынған ғылыми нәтижелер мен тұжырымдар   жинақталып   түйінделді.   Ең   басты   тұжырым   Сәкен   Сейфуллиннің қазақ әдебиетіндегі алатын орны мен сыни еңбектері   сиатталады.   Сәкен еңбегі өлшеусіз құнды дүние болды. Үздіксіз ізденіс үстінде жүрген ғалым сол уақыттың өзінде   табылған   дастан­жырлар,   ауыз   әдебиеті   үлгілерін   жинастырып,   арасында мерзімді баспасөздерге беріп отырған.Оның негізгі зерттеу еңбегі «Қазақ әдебиеті» деген атпен 1932 жылы жарық көрген. «Қазақтың ескі әдебиет нұсқаларын», Ақан сері   мен   Ақмола   ақынның   өлеңдер   жинағын,   Бейімбет   Майлинмен   бірігіп «Әдебиеттану оқу құралын», Өтебай Тұрманжановпен бірге 5 сыныпқа арналған «Көркем   әдебиет»   оқулығын   шығарады.   Аталған   жинақтарда   көне   жыр­ дастандармен қатар қазақтың жыр дүлдүлдерінің өлеңдері мен айтыстарына дейін 21 енгізілген. Сол кездегі батыл жаңалық болған еңбектер одан кейінгі ғылым жолы үшін   соны   серпіліс   берді.   Солақай   билік   өкілдері   кітаптар   арасынан   өкіметке қарсы   кертартпашылыққа   бой   берген   деп   айып   та   тағады.   Ат   төбеліндей   ғана Сәкендей зиялылардың бүгіні үшін емес ертеңі үшін мойымай ғұмыр кешкенінің жарқын дәлелі осы. Пайдаланған әдебиеттер: 1. Тұрысбек Р. Жүсіпбек //Зерттеу//.­ Алматы: Санат, 1997.­5 бет 2. 2.Кәкішев Т. Қазақ әдебиеті сынының тарихы. ­ Алматы: Санат, 1994.­ 223­224 беттер 3. 3.Абай. Энциклопедия. – Алматы: «Қазақ энциклопедиясының» Бас  редакциясы, «Атамұра» баспасы,   4. 4.Саяси түсіндірме сөздік. – Алматы, 2007 5. Сейфуллин М. «Қыран ұшқан ұяң Қызыл сұңқарлар А., 1970  6. Кәкішев Т. Сәкен сүйген арулар А., 1999  22 7. Ысмайлов Е. Ақын және революция А.,  8. Сейфуллин С. шығармалар V­том А., 1988  9. Тоғжанұлы Ғ. Сәкен Сейфуллин // Әдебиет майданы 1936 ж 10.Кенжебаев Б. Әдебиет белестері А., 1986 ж  11.Әдебиет майданы 1933 ж №11­13 12.Сейфуллин С. Қасиетті құс­аққу туралы // Жаңа әдебиет 1931 13.Мұқанов С. Өсу жолдарымыз А., 1960  14.Уақатов Б. Қазақтың халық өлеңдері А., 1974  15.Қаратаев М. Сәкен Сейфуллин А., 1964  16.Әуезов М. Әдебиет тарихы А., 1991  17.Дербісалин Ә. Әдебиет туралы толғаныстар А., 1960  18.Батырлар жырының жинағы. Жинап бастырған және кіріспе сөзін  жазған 19.Қазақ фольклорының типологиясы А., 1981  20.Әдеби мұра және оны зерттеу А., 1961 23