План-конспект урока по родной (табасаранской) литературе для 8 класса на тему: «Жизнь и творчество Шамиля Казиева»

Гоcударственное казенное общеобразовательное учреждение Республики Дагестан

«Государственная гимназия-интернат музыкально-хореографического образования г.Каспийск»

 

 

План-конспект урока

по родной (табасаранской) литературе

для 8 класса

на тему: «Жизнь и творчество Шамиля Казиева»

 

 

 

 

 

План урока подготовила и провела:

Алиева Сабина Гюлмагомедовна,

 учитель родного языка и литературы                                                                     

  

 

 

 

 

 

 

Каспийск 2021-2022 уч. год

Дарснан кIул: Шамил Къазиев. «Дявдин зийнар».

Дарснан метлебар:

- урхурайидарин шаирихъди танишвал мюгькам апIуб. Шамил Къазиевдин яратмиш дапIнайидарин гьякьнаан баяр-шубар дюзди гъаврикк ккауб.

- тувнайи шиърарин гьякьнаан уьмуми мялумат, дюз анализ дапIну, вари классдихъди сюгьбат дапIну, лазим вуйи саб фикрихьна гьюб.

- шаирарихьна вуйи ккунивал, дугъу  яратмиш дапIнайи эсерарихьна вуйи гьюрмат артухъ апIуб.

Дарснан алатар:

- шаирин сурат;

- яратмиш дапIнайи китабарин гъварчар;

- кIул`нди вуйи ляхин кайи карточкийир;

- тестарин ляхин кайи карточкийир;

- презентация

-дарснан план. 

Дарснан план.

1. Класс дарснахьна тешкил апIуб.

2. Хулан ляхин ахтармиш апIуб.

А. Вари классдихьна вуйи суалар.

Б. Карточкйирихъди вуйи ляхин.

В. КIул`инди вуйи ляхин.

3. ЦIийи дарс тешкил апIуб. Дидин метлебар пуб.

4. Шаирикан ва яратмиш дапIнайи эсерарикан  вуйи сюгьбат.

5. Дявдин зийнар. Мялимдин урхуб ва дидин анализ.

А. Литературайиан фуж дирбаш вуш, ахтармиш апIбан ляхин.

Б. Шамил Къазиевдин шиърар ва дурарин анализ.

В. Дургъунагъар.

Г. ЦIийи гафарин зиин ляхин.

 

 

6. Аьгьювалар ахтармиш апIуб.

А. Гъаврикк ккаъбан гьякьнаан уьмуми мялумат.

Б. Абйирин гафар ва мисалар.

В. ЧIал ккатIабццуб.

Г. КIул`индии вуйи ляхин тамам апIуб.

7. Хулаз ляхин тувуб

А. Кроссворд абцIуб.

Б. Тестарин ляхин кIули гъабхуб.

8. Дарснан натижа гъадабгъуб.

 

Дарснан гьяракат:

 

Класс дарснахьна тешкил апIуб.

 Салам алейкум! Дусай баяр-шубар!

 

Хулан ляхин ахтармиш апIуб.          

а) вари классдихьна вуйи суалар.

б) кIул`инди вуйи ляхин кайи карточкийир.

в) кIул`инди вуйи дарc гьерхуб.

 

а) вари классдихьна вуйи суалар:

Фу тувнуайи ухьу хулаз ляхин вуди?

(Расул Гьямзатов ва дугъу бикIнайи «Урусатдин эскрар» ктибтуз).

Баракаллагь. Шлин, а, гъаври дарши суалар?

Швнубпи йисан гъахьир ву Р. Гьямзатов ва наан?

(1923-пи йисан, Хунзах районди ЦIада гьулаъ, шаирин хизандиъ

бабкан гъахьну)

Фицдар шиърариинди, Р. Гьямзатов вари халкьдиз аьгью гъахьну? (Кьарнийир, Вера Васильевна, ва гь. ж.)

Баракаллагь. Фу ухьу сарун тувнайи хулаз?

(Урусатдин эскрар).

Фици кIваин гъитну ккунду ухьу Ватандин Аьхю дявдин иштиракчйир гьаргандиз ихь кIваъ ва гьаз?

(Гъалибвалиинди. Чпин: хал, жил, руг, аба, баб, ватан, чу, хизан кIваъ ади, гюлдихь мухур гьиву игитар, ихь гьаргандиз кIваин гъузди).

б)  кIул`инди вуйи ляхин кайи карточкийир.

№1

«Читин имтигьян». Фуж ву дюзмиш гьапIур?

а. М. Митаров

б. Ш. Шагьмарданов

в. М. Шамхалов

г. Э. Гьяжиев.

Исихъ тувнайи шиир ккудубкI.

Окоп вуйиз дахънайи хал,

Ккайиб дариз жилиг бархал.

Фуж ву му шиърин автор: «Солтдин нивкI».

а. М. Шамхалов

б. М. Митаров

в. И. Шагьмарданов.

г. Б. Митаров

 

№ 2.

Исихъ тувнайи шаирарикан, фунур ву революцияйин улихьна вуйир?

а. Ю. Базутаев

б. М. Митаров

в. Д. Уруж.

Г. М. Шамхалов

 

Кудухнайи шаирарикан, фуж ву 1909-пи йисан гъахьир?

а. М. Шамхалов

б. А. Жяфаров.

в. Р. Гьямзатов

г. 3. Дашдемиров

Исихъ тувнайи шаирарикан фуж ву «ДарчIиди кивур» гъибикIур?

а. Н. Багьдаев

б. Г. Уьмарова

в. А. Жяфаров.

г. Э. Аьшурбекова.

№ 3

Исихъ тувнайи шаирарикан, фунур ву дявдин иштиракчи?

а. 3. Дашдемиров

б. Кь. Мирза

в. М. Митаров.

г. Ю. Базутаев.

«Устад». Фунубдик кабхъри аш улуп.

а. Поэма.

б. Повесть

в. Стихотворение

г. Роман

Гьамусдин деврин шаирарихьна фунур хуз шул?

а. Э. Аьшурбегова.

б. А. Жяфаров

в. М. Шамхалов

г. И. Багъдаев

в) КIул`индии вуйи дарc гьерхуб.

 

 

- ЦIийи дарc, ва дарснан метлебарикан пуб.

Гьюрматлу вуйи баяр-шубар ва мялимар. Гъи ухьу дарснаъ ихь вардиз таниш вуйи, бажаранлу кас, гъийин девриъ зурба кьимат айи. Учв чан, табасаран халкь бадали, халкьдин культура бадали зегьмет зигури айи ксарикан cap вуйи Шамил Къазиевдихъди таниш хьидихьа.

Шамил Къазиев, 1-пи апрели 1944-пи йисан, Табасаран райондин Гуми гъулаъ бабкан гъахьну. Мектебдиъра ужуди урхури, литературайиин юкIв али кас гъахьну. Учв чавра дугъу сабпи гамар бикIбахъди мектебдиъ имиди хъюгъюйи.

Мектеб ккудубкIбалан кьяляхъ, Ш. Къазиевди Дагьустан университетдин филологияйин курсар заан аьгъювалариинди ккудубкIну. Лениндин ччвурнахъ хъайи премияйиз, хайлин йисари Гум`арин кьялан мектебдиъ мялимвал апIури гъахьну.

Дидлан кьяляхъ литературайин институт ккудубкIну заан аьгъювалариз Максим Горькийдин ччуврнахъ хъайи.

Табасаран халкьдин машгьур шаирарин чап дапIнайидариз заан кьимат ва дурар урхури гъахьну.

1968-пи йисан, Ш. Къазиевдин шиърар, «Табасарандин сес», «Табасарандин нурар», «Аку хяд" кIуру газетариъ чап апIури гъахьну.

1972 - пи йисан, Ш. Къазиевдин шиърар ва бицIидариз вуйи ихтилатар «Дагъустан дишягьли», ва «Ппази» журналариъ чап апIури гъахьну.

1974-пи йисан ,Дагьустан халкьдин литературайин альманахариъ чап апIури гъахьну.

1976-пи йисан, писателарин союздин членарик кахъру.

1982-пи йисан, учв чан кIул`индии вуйи китаб удубчIвуру.

1983-1985 пи йисари, дугъан китабар удучIвуру:

«Ахсрарин нефес». «Ярхла рякъ». «Руг ва рюкъ». «Жилин сабур». «ТIилисим кайи сим». «Амрар ва лукIар».

1985- пи йисан, «Жилин сабур» кIуру китабдиз Ш. Къазиевдин зурба вуйи кьимат тувру. Ва Дагъустан Республикайин Сулейман СтIальскийдин ччуврнахъ хъайи премия тувну.

Ш. Къазиевди, гьам бицIидариз вуйи китабарра дидикIна: «Аку цIадлар». «Гъюран жилгьа». «Уьъйир aпlpy сул». «Хъинцамегьмер».

Хайлин шиърар Ш. Къазиевдин жара чIалариз илтIикIну а. Хъа урус чIалниинди учв чав дюзмиш aпlypa. Мицдар гьунарариз лигнуДагъустандин заслуженный шаир, поэт, переводчик кIуру ччвурар тувну а.

Табасаран халкьдин Культура ва ЧIал бадали, зурба вуйи зегьмет зигури гъахьну.

2006-пи йисан, вари Россияйин вуйи Петра Ершовайин ччвурнахъ хъайи премия тувну а.

Хайлин вахтна Ш. Къазиев, кьюб вазлик сабан удубч1вурайи «Ппази» журналин редакторди лихури гъахьну.

2014-пи йисан, апрелин сади Шамил Къазиевдин 70-йис тамам гъабхьну.

Гьяйифки зиихъ улупнайи йисан шаир ихь арайиан гъягъюру. Шаир ихь арайиъ амдаршра, юкIвариъ гьаргандиз гъузди чан яратмиш дапIнайи эсерариинди!

 

- Дявдин зийнар. Мялимдин урхуб ва дидин анализ.

Вахтарик иццру шулу дявдин зийнар,

Вахтну дурар сагъ aпlypy явашди.

Амма вахтнахьанра сагъ ап1уз шулдар

Дявдин зийнар, эскру гъахи чан кIваъди.

Гьамус эскер кьаби духьна.

Чан худлиз Махъвар aпlypa дугъу гъюркан, сулкан.

Гьаз ккебехънийкIан думу, кIул дапIну ис,

Худли гъапиган: - Кидибта дявдикан?

Деъна худлин кIул`ин каркар иливну,

Ккундайиси жара махъв кIваин апIуз.

Гьаци шул булагъ, аьхю гъарз алабхъу,

Чарйир апIури чаз жара рякъ абгуз.

ГъахьнийкIан дугьаз гьам вахтна кIваин

БицIир, дадайик аязну карснайи?

УчIру зиян дишагьлийин мухриин,

Кьаби баб дурарин кIулихъ деънайи?

Себеб аьгъдар хутлиз аба ккебехъбан,

Хабаъ аъраабайи аьзиз худул.

Телин гьалкьйирин сес дугьаз гъабхьнийкIан,

МикIлу, ккерхнайидар ришвури, aпlpy?

Сабпну булагъдиси, рякъ гъабгу гъарзккан,

Ухьт алдабхъну, дугьу чан худлиз гъапи:

- Гъарах, йиз бай! Тамшир апIуз вахт дубхьна,

Дявдин тамшир яв дустарихъди апIин.

 

Шиърин анализ кIулигъабхуб

Эсерин тема.

Мяна.

Эсер дюзмиш гъапIур.

Дюзмиш дапIнайи вахт.

Авторин гьякьнаан.

Эсерин ччвурназ.

Эсерин кIулин игит.

Шилкан ва фиткан улхураш.

Дявдин эскру кIваъ фициб зиян гъибтну?

Думу гьаз вахтну расагъ апIдар?

Абайи худлиз дявдикан гьаз ктибтундар?

Сценкайин гьякьнаан уьмуми мялумат. (дарчIиди кивур саб пай.)

Ав, мялум вуйиганси дявдин зийнар, думу гаш`вал, йитимвал, дарвал, аьжуз`вал, йигь-йишв дявдиъ адапIувал зарафат вуйи ляхин дар. Швнуд йис, аьсрар гъушишра му игитвалин, гьунарлувалин, ухьу бадали, ватан бадали, чIал, юрд, вилаят, баб, бадали гюлдихь мухур гьиву ксар ухьу саб вахтнара кIваълан гьапIну ккундар. Гъалибвалин йигъ ухьуз мубарак!.

Шиърариъ, гафариъ ухьуз дявдикан йибхьури ашра, улариинди ухьуз думу дярябкъри. Гьарган дюн`я ислягь ибшри. Ватандиъ гьарган шадвал ибшри. Жандиъ ва хизандиз гьарган сагъвал ибшри!

- Урхурайидарин шиърар ва дурарин анализ.

Литературайиан фуж дирбаш вуш тамаша гъабхуб.

 

Дургъунагъар.

Чвена чи ву кьюр,

Кайидар сюгьюр.

Сар, а ригъ кабхьри

Хъа тмунур ктIубшвури.

(йигъ ва йишв)

ГакIвлинуб ву жан,

Хъюхъ кIуруш рукьан

Йиккун ву паплар

Хъа тIибхуз шулдар.

(дуруц, мукьу ва йицар).

Жан гакIвлин

Суфат гюзгдин

Алдаршра нефес

Ипру гьарай сес.

(телевизор).

ТIубччвуз даршлу яркьу гьалав,

Дюхюз даршлу жвилли кIикIлар.

(зав ва хядар)

Муртйирин дар пеъ.

Кка чан кIанакк чIвеъ.

Дурар гьар йигьан

Аьхю шула чан.

(картфин къян)

- Ц1ийи гафарин зиин ляхин.

Аьгъювалар ахтармиш ап1уб.

ЧIал ккатIабццуб.

Кроссворд абцIуб.

Ахтармиш апIбан ляхин.

Абйирин гафар ва мисалар.

Мелзну йиччвра хуру балара.

Гафну иццру дарапIуриз, маргълира дарапIур.

Я бурж кайир я миж кайир.

Жилар балгруб ригь ву, инсан балгруб зегьмет.

Учв ужур гъашиш гьуншира ужур шул.

Уьл гъипIу йишв массу мутуван.

Намус бицIиди имиди дюбхну ккун.

Абйирин гафарин ва мисаларин анализ гъабхуб.

- Хулазляхин / табшуругъ / тувуб.

Хулариз, Ш. Къазиевдин биография ктибтуз аьгъю апIуз. Ва «Дявдин зийнар» кIваълан апIуз.

 

Дарснан натижа гъадабгъуб.

Фу гъапIну ухьу гъи дарснаъ?

Фицир шаирихъди аьгьювалар ухьу гьи давам гъапIну?

Фу кьабул гъабхьунчвуз?

Фициб шиир ухьу дугъан гъи гъудубгъну?

Фу цIийиб аьгъю гъабхьунчвуз?

Дарc кьабул гъабхьунчвуз?

Баракаллагь варидариз.

Гьамус хил за апIинай шли чав гъи хьубдиз ляхин дапIну аш. (Варидари сюгьбат гъабхидихьа). Учв узухьна суалар адарш, дарс ккудубкIну.

Гежехайрар!