Поурочный план урока по физколлоидной химии на тему "Тұздарды хроматографиялық жолмен бөлу"

Физколлоидты химия және ЖМҚ алу технологиясының негіздері ЗЕРТХАНАЛЫҚ  САБАҚ ЖОСПАРЫ Топ:   Бк­42 Сабақ   № 15 Өту мерзімі: 25.11.15. Сабақтың тақырыбы: Тұздарды хроматографиялық  жолмен бөлу. Сабақтың мақсаттары: Әдістемелік: Болашақ мамандардың іс­тәжірибелік біліктіліктері мен дағдыларын  қалыптастыруда әртүрлі оқыту әдістерін кешенді қолдану.  Білімділік:  : Талдаудың хроматографиялық әдістерімен, түрлерімен таныстыру.  Катиондарды бөлудегі бағандық, қағаз хромотография тәсілдерін пайдалана отырып  хроматография жайлы түсінікті  қалыптастыру. Мыс және темір, кобальт иондарын   хроматографиялық әдіспен бөлуді үйрету.  Дамыту: Тәрбиелік: Құзыреттіліктер Базалық Кәсіптік Зертханалық жұмысты орындау арқылы әртүрлі тұздар  ерітінділерінен иондарды бөлу жолдарын көре білуге бағыттай  отырып,студенттердің  шығармашылық, танымдық, логикалық  ойлау, салыстыру қабілеттерін,пәнге деген қызығушылықтарын  арттыру. Студенттерді   ұқыптылыққа,   жинақтылыққа,   ұжымда   жұмыс істеуге, достық қарым­қатынасқа тәрбиелеу.Білім алушылардың экологиялық мәдениетін қалыптастыру. БК1­өмір бойында өз білімдері мен біліктіліктерін жаңартып  отыру; БК2­нақты нәтижеге қол жеткізу; БК3­жұмыс уақытын жоспарлау. ПК 2.5.11 –ұңғымаларды жүргізу үрдісінде жуу  сұйықтықтардың дайындалуы, химиялық өңдеу бойынша   жұмыстарды басшылық ету және олардың параметрлерін  қадағалау, жуу сұйықтықтардың параметрлерін анықтай білу  және бұрғылау кезінде сұйықтықтардың сапасын реттеу. ПК 3.7.14 ­ жуу сұйықтықтардың параметрлерін анықтау және  бұрғылау кезіндегі сұйықтықтардың сапасын реттеу. Сабақ типі: Сабақ түрі: Құрал­жабдықтар:   Білімді іс­тәжірибеде қолдану сабағы. Зертханалық жұмыс.   CuSO4,   CоSO4,   Fe2(SО4)3, қағаз   сүзгіштер,   NіSO4, K4[Fe(CN)6] тұздарының ерітінділері, cy, диметилглиоксим, шыны   түтікше;   Al2O3,   түсті қарындаштар, стакандар, өлшеуіш цилиндрлер. Мультимедиа, ноутбук, тест тапсырмалары, таратпалар,  түсті фишкалар, әдістемелік нұсқаулар.  Аналитикалық химия, жуу сұйықтықтары, металлтану.   фарфор   табақшалар, репродуктивті (тәжірибеде алған білімдерін қолдану),  зерттеу. Пәнаралық  байланыс: Оқыту әдістері:  Студенттердің оқу әрекеттерін ұйымдастыру формасы                топтық жұмыс       р/с № Сабақ  кезеңдері Кезеңдердің мазмұны Оқытушы:     Оспанова А.К.                _________________ Физколлоидты химия және ЖМҚ алу технологиясының негіздері 1. 2. 3. 3. 4. 7. 8. 9. Ұйымдастыру  кезеңі Сабақтың  тақырыбы  және  мақсатымен  таныстыру  Зертханалық  жұмысты жүргізу  үшін  студенттердің  теориялық  дайындығын  тексеру Студенттердің  білімін өзектілеу. Зертханалық  жұмыс  кезеңдерінің  мазмұны, әдісі,  әрекеттері мен  қауіпсіздік  ережесі туралы  инструктаж.  Зертханалық  жұмыстарының  орындалуы. Жасалған жұмыс  бойынша  қорытынды  жасау. Бекіту.  Үй тапсырмасы Қорытындылау Студенттермен амандасып, оларды түгендеп, сабаққа даярлығын тексеру. Техника қауіпсіздік ережесін пысықтау. Тақырып: Тұздарды хроматографиялық  жолмен бөлу. Мақсаты:   Катиондарды бөлудегі бағандық, қағаз хромотография  тәсілдерін пайдалана отырып хромотография жайлы түсінікті   қалыптастыру. Мыс және темір, кобальт иондарын  хроматографиялық  әдіспен бөлуді үйрену.  1. Ауызша, жазбаша (таратпалармен жұмыс, есеп шығару)­5минут 2. Тест тапсырмаларымен жұмыс ­10минут  Әртүрлі қоспаларды бөліп алу жолдарын қарастыру( күкірт пен темір,  күріш пен бұршақ) Жоспар: 1. Теориялық бөлім. 2. Инструктаж.Техника қауіпсіздік ережесі 3. Жұмыс орындау.  4. Жұмыс орнынын жинақтау. 5. Реакция теңдеуін құру, есептеулер жүргізу. 6. Қорытынды жасау. 1. Тест­2минут 2. Ауызша­3минут Конспект оқу,  VII тарау § 22,237 В.Е. Липатников, К.М. Казаков «Физикалық және коллоидты химия»  М., «Химия», 1981. Білімдерін бағалау I. Ұйымдастыру кезеңі Сабақтың барысы: Студенттермен амандасып, оларды түгендеп, сабаққа даярлығын, халаттардың бар екенін тексеру. II. Үй жұмысын тексеру           Бағалау әдісін түсіндіру.  Сабақ басында әр студентке конверт таратылады. Әр білім   алушы   конверт   сыртына   өзінің   аты­жөнін   жазады.   Сабақ   барысында Оқытушы:     Оспанова А.К.                _________________ Физколлоидты химия және ЖМҚ алу технологиясының негіздері сұрақтарға   жауап   берген   және   тапсырмаларды   орындаған   студенттерге   түрлі­ түсті әртүрлі формадағы фишкалар таратылады. Сабақ соңында фишкалар қосылып ортақ баға шығарылады. Ауызша  сұрау Бақылау сұрақтары: 1. Беткі құбылыстар дегеніміз не? Заттардың бетінде жүретін физико­химиялық құбылыстарды беткі құбылыстар деп атайды. 2. Адсорбция дегеніміз не? Адсорбция – сұйық немесе қатты сорбенттердің газдарды, буларды немесе еріген заттарды сұйықтықтың бетінде бөлімдердің, фазалардың шекарасында сіңіруі. 3. Сорбция дегеніміз не, сорбцияның қандай түрлері бар? Сорбция дегеніміз – қатты және суық дененің сыртқы ортаның әсерінен заттарды сініру құбылысы.  Абсорбция   –   қатты   немесе   сұйық   фазаның   бүкіл   көлемінің   газдарды, буларды, еріген заттарды сіңіруі;  Адсорбция – қатты немесе сұйық сорбент бетінің заттарды сіңіруі;  Хемосорбция   –   химиялық   қоспаларды   түзіп,   сұйық   немесе   қатты сорбенттердің заттарды сіңіруі;  Қылтүтіктік   конденсация   –   заттардың   буларын   сіңіру   кезінде   қатты сорбенттің кеуектері мен қылтүтіктеріндегі сұйық фазаның түзілуі. 4.         Жүйенің үлесті беткі қабатының формуласы қандай? Жүйенің үлесті беткі қабаты – бөлшектердің жалпы бетінің (S) бөлшектенуге ұшыраған заттың жалпы көлемінің  (V) қатынасына тең. SҮлесті= Sжалпы V 5.         Десорбция дегеніміз не? Адсорбция = Десорбция Десорбция – қыздырғанда сіңірілген газдардың қайта бөлінуі. 6.         Еркін беткі энергия дегеніміз не? Еркін беткі энергия ­  беткі қабат молекулаларының артық энергиясы.    Е=δ∙S   ­ (сигма)керу ауданы   ­ фазалар бөлігінің бет ауданы S Жазбаша – есеп шығару және таратпалармен жұмыс. Тест тапсырмалары.   Таратпа 1  Берілген ұғымдарды анықтамаларымен сәкестендір: 1 2 Қатты   немесе   сұйық   фазаның   бүкіл   көлемінің газдарды, буларды, еріген заттарды сіңіруі Химиялық   қоспаларды   түзіп,   сұйық   немесе   қатты Хемосорбция Абсорбция Оқытушы:     Оспанова А.К.                _________________ Физколлоидты химия және ЖМҚ алу технологиясының негіздері 3 4 сорбенттердің заттарды сіңіруі. Қатты және суық дененің сыртқы ортаның әсерінен заттарды сініру құбылысы. Заттардың буларын сіңіру кезінде қатты сорбенттің кеуектері   мен   қылтүтіктеріндегі   сұйық   фазаның түзілуі Сорбция Қылтүтіктік конденсация Таратпа 2 Берілген ұғымдарды анықтамаларымен сәкестендір: 1 2 3 Қыздырғанда сіңірілген газдардың қайта бөлінуі. Қатты немесе сұйық сорбент бетінің заттарды сіңіруі Адсорбция Абсорбция Қатты   немесе   сұйық   фазаның   бүкіл   көлемінің газдарды, буларды, еріген заттарды сіңіруі Заттардың бетінде жүретін физико­химиялық  құбылыстар. Десорбция 4 Беткі құбылыстар Таратпа 3 Берілген ұғымдарды анықтамаларымен сәкестендір: 1 2 3 4 Бүкіл көлемімен сіңіретін  сорбент  Сорбент бетімен сіңірілетін зат Қыздырғанда сіңірілген газдардың қайта бөлінуі. Химиялық   қоспаларды   түзіп,   сұйық   немесе   қатты сорбенттердің заттарды сіңіруі. абсорбент адсорбтив десорбция Хемосорбция Таратпа 4. Берілген ұғымдарды анықтамаларымен сәкестендір: 1 2 3 4 Бет ауданы үлкен сіңіретін зат Сорбент бетімен сіңірілетін зат Қыздырғанда сіңірілген газдардың қайта бөлінуі. Бүкіл көлемімен сіңіретін  сорбент  сорбент адсорбтив десорбция абсорбент Есеп 1 Құрамында 70% шемішкенің майы бар 100г эмульсияның үлесті және жалпы бетінің  ауданын есепте. Әрбір шардың d=2*10­4 см,  майдың тығыздығы  p=0.92 г/см3 Бер: W%= 70 % m= 100г d= 2*10­4cм ρ c S ж ­ ? S үлес ­? =0,92 г/см3 Шешуі: W%= mер.з mер.ді m ρ= 70 100 :mер.зW∗mер.ді =70 100 v = 0,92=76,08 м3 Оқытушы:     Оспанова А.К.                _________________ Физколлоидты химия және ЖМҚ алу технологиясының негіздері r=d 2=2∗10−4cм Sж =  1* r = 1*10­4 см 2 =1∗10−4cм   Sж V = 1∗10−4см S үл =  Жауабы: 1*10­4 см,    0,01  см 3 76б08 = 0,01  см 3 Есеп 2 Бөлшектерінің диаметрі 8*10­3 см болатын массасы 1 г көмір ұнтағының үлесті және жалпы бетінің ауданын анықта. Көмірдің тығыздығы 1,8 г/см3.    Бер: mc= 1 г ρc = 1,8 г/см3  = 8*10 ­3 cм d S ­ ? S1­ ? Шешуі:    r=d 2=8∗10−3cм 2 =4∗10−3cм m ρ= 1 1,8=0,55см 3 v = Sж = 1* r = 1*4*10­3 см =4*10­3 см   Sж V = 4∗10−3см 0,55 S үл =  = 7,2*10­3  см 2 4*10­3 см,  7,2*10­3  см 3 Жауабы:  «Адсорбция және беткі құбылыстар" тақырыбы бойынша тест тапсырмалары 1 нұсқа 1. Қатты   немесе   сұйық   фазаның   бүкіл   көлемінің   газдарды,   буларды,   еріген   заттарды сіңіруі        А ­ хемосорбция; Б –қылтүтіктіктік конденсация; В – абсорбция;         Г – сорбция;       Д – десорбция; 2. Химиялық қоспаларды түзіп, сұйық немесе қатты сорбенттердің заттарды сіңіруі.  А ­ хемосорбция; Б – қылтүтіктіктік конденсация В – абсорбция;           Г – сорбция;       Д – десорбция; Оқытушы:     Оспанова А.К.                _________________ Физколлоидты химия және ЖМҚ алу технологиясының негіздері 3. Бөлшектердің жалпы бетінің (S) бөлшектенуге ұшыраған заттың жалпы көлемінің  (V) қатынасына тең: А – дисперсті сатыларға; Б –коагуляция шегі; В –жүйенің үлесті беті;   Г   –   ионның   коагулярлы белсенділігі; Д – жүйенің изоэлектрлі жағдайы 4. Заттардың буларын сіңіру кезінде қатты сорбенттің кеуектері мен қылтүтіктеріндегі сұйық фазаның түзілуі: А ­ хемосорбция; Б – қылтүтіктіктік конденсация В – абсорбция;   5. Бүкіл көлемімен сіңіретін  сорбент А.Адсорбент Б.Абсорбтив         Г – сорбция;       Д – десорбция  В.Абсорбент Г.Десорбент 6. Қатты   және   сұйық   денелер   бетіндегі   фазалар   шекарасында   газ   тектес   және   еріген заттардың концентрленуі:             А­ пептизация; В – адсорбция; Д – коалесценция; А ­ энтальпия; Б –энтропия; В  – байланысқан энергия;   7. Беткі қабат молекулаларының артық энергиясы.   Б –седиментация; Г – коагуляция; Г  – еркін беткі энергия; Д –ішкі энергия;   8. Дисперсті   фазаның   кубты   бөлшектеріндегі   бөлшектің   шекті   беті   мына   формуламен анықталады: А.   S=5∙l Б.   S=6/l В .  S=2/r  Г    S=3/l Д.  S=3/r   9. Дисперсті   фазаның   шар   тектес   бөлшектеріндегі,   бөлшектің   шекті   беті   мына формуламен анықталады:  А.   S=5∙l Б.   S=6/l В .  S=2/r  10. Сорбент бетімен сіңірілетін зат А.Адсорбтив Б.Абсорбтив 1. Сорбент бетімен сіңірілетін зат А.Адсорбтив Б.Абсорбтив   Г    S=3/l Д.  S=3/r   В.Абсорбент Г.Десорбент В.Абсорбент Г.Десорбент 2нұсқа 2. Дисперсті   фазаның   шар   тектес   бөлшектеріндегі,   бөлшектің   шекті   беті   мына формуламен анықталады:  А.   S=5∙l Б.   S=6/l   Оқытушы:     Оспанова А.К.                _________________ В .  S=2/r  Г    S=3/l Физколлоидты химия және ЖМҚ алу технологиясының негіздері Д.  S=3/r 3. Дисперсті   фазаның   кубты   бөлшектеріндегі   бөлшектің   шекті   беті   мына   формуламен Г    S=3/l Д.  S=3/r         Г  – еркін беткі энергия; Д –ішкі энергия 4. Беткі қабат молекулаларының артық энергиясы.  анықталады: А.   S=5∙l Б.   S=6/l В .  S=2/r  А ­ энтальпия; Б –энтропия; В  – байланысқан энергия;     заттардың концентрленуі: 5. Қатты   және   сұйық   денелер   бетіндегі   фазалар   шекарасында   газ   тектес   және   еріген             А­ пептизация; В – адсорбция; Д – коалесценция; 6. Бүкіл көлемімен сіңіретін  сорбент Б –седиментация; Г – коагуляция; А.Адсорбент Б.Абсорбтив В.Абсорбент Г.Десорбент 7. Заттардың буларын сіңіру кезінде қатты сорбенттің кеуектері мен қылтүтіктеріндегі сұйық фазаның түзілуі: А ­ хемосорбция; Б – қылтүтіктіктік конденсация В – абсорбция;         Г – сорбция;       Д – десорбция 8. Бөлшектердің жалпы бетінің (S) бөлшектенуге ұшыраған заттың жалпы көлемінің  (V) қатынасына тең: А – дисперсті сатыларға; Б –коагуляция шегі; В –жүйенің үлесті беті;   Г – ионның коагулярлы     белсенділігі; Д – жүйенің изоэлектрлі жағдайы 9. Химиялық қоспаларды түзіп, сұйық немесе қатты сорбенттердің заттарды сіңіруі.  А ­ хемосорбция; Б – қылтүтіктіктік конденсация В – абсорбция;         Г – сорбция;       Д – десорбция; 10. Қатты   немесе   сұйық   фазаның   бүкіл   көлемінің   газдарды,   буларды,   еріген   заттарды сіңіруі        А ­ хемосорбция; Б –қылтүтіктіктік конденсация; В – абсорбция;         Г – сорбция;       Д – десорбция; Жауаптары Бағалау критерийлері: «5» ­ 10 дұрыс жауап «4» ­ 8­9 дұрыс жауап «3» ­ 6­7 дұрыс жауап «2» ­ 5  дұрыс жауап Оқытушы:     Оспанова А.К.                _________________ 2 нұсқа  1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 А Б Г Г В Б Б В А В Физколлоидты химия және ЖМҚ алу технологиясының негіздері ІІІ.Жаңа білім негіздерін игерту Жоспар: 1. Өзектілеу (видео материал) 2. Теориялық бөлім 3. Инструктаж. Техника қауіпсіздік ережесі 4. Жұмыс орындау 5. Есептеулер жүргізу, қорытынды жасау. Теориялық бөлім Жоспар 1. Талдаудың хроматографиялық әдісінің негізі 2. Хроматография әдісінің жіктелуі. 3. Хроматографияның қолданылуы Хроматографияның   талдау   негізін   салушы   орыс   физиологы   және   биохимигі   Михаил Семенович  Цвет  (14.05.1872  ж.т.)  1903  жылы   ол  өзінің  ашқан  жаңалығы  туралы   Варшава Университетінің биология бөлімінің жаратылыстанушылар қоғамының ортасында мәлімдеді. М.С.Цвет   адамдардың   назарына   белгісіз   табиғаттың   құпиясы   –   қоспалардың   сорбциялық бөлінуін   ашып,   қолданды.   М.С.Цвет   хроматография   принципін   ашып,   126   сорбенттің қасиеттерін зерттеп, сұйықтық және  адсорбциялық бағандық хромотографияны жасады.  Ол   аралас   ерітінді   адсорбент   және   әртүрлі   боялған   ғана   түрінде   қабатқа   бөлінетіндігі туралы бірінші болып дәлелдеген. Хроматография – заттар қоспасын бөлу және талдау әдісі, әдіс заттардың екі фаза қозғалмайтын   немесе   стационар   (СФ)   және   қозғалмалы   фаза   (ҚФ)   арасында   әр   түрлі таралуына   оның   ерігіштігіне   және   адсорбциялық   қабілетіне   тәуелді.   Хромотографиялық процесс кезінде стационар фаза бойымен қозғалмалы фазамен бірге жылжитын зат сорбциясы мен десорбциясы кезектеліп көп рет қайталанады.  Стационар фаза келесі төрт қасиеттердің біреуіне ие болу керек: 1. Қозғалмалы фазадағы затты физикалық сорбциялауы керек 2. Қозғалмалы фазадағы затты химиялық сорбциялауы керек 3. Бөлінетін заттарды талғамды ерітуі керек. 4. Құрылысы кеуекті болып, бір заттарды өткізіп, келесі заттарды ұстап қалуы керек. Талданатын   қоспа   компоненттері   қозғалмалы   фазамен   бірге     тұрақты   фаза   бойымен қозғалады. Стационар фазаны металл немесе шыны түтікке салып, бағана деп атайды. Оның ішкі диаметрі, ұзындығы белгілі болады. Сорбент бетімен әрекеттесу күштеріне байланысты компоненттері  бағана бойымен әр түрлі жылдамдықпен жылжиды. Бір компоненттер жоғары Оқытушы:     Оспанова А.К.                _________________ Физколлоидты химия және ЖМҚ алу технологиясының негіздері қабатта қалады, ал кейбіреулері әрекеттесу дәрежесінің төмендігіне байланысты бағананың төменгі бөлігінде қалады.  Стационар фаза алюминий оксиді. Хроматографияның жіктелуі: 1. Әрекеттесу механизмі бойынша:  таралмалы – стационар фазада бөлінетін заттардың ерігіштігіне байланысты;  адсорбциялық – қатты сорбент пен адсорбцияланатын затты бөлуге байланысты;  эксклюзионды – бөлінетін заттың молекуласының өлшемі және формаларына  байланысты бөлу; ­ афгеннді – кейбір биологиялық және биохимиялық процесстердің спецификалық  әрекеттесуіне байланысты (антитело – антиген, фермент – субстрат т.б.) 2. Орындау техникасы бойынша:   бағандық – арнайы бағанда орындалады  жазықтық – 1) қағаздық – бөлу арнайы қағазда жүргізіледі. Сүзгіш қағаз.                                  2) жұқа қабатты – бөлу сорбенттің жұқа қабатында жүргізіледі Сұйықтық   хроматография   қарастырады. Заттар СФ арқылы өтеді. Сұйық хроматографияның 3 тәсілі бар:   ­   араласпайтын   фазалар   арасында   заттарды   бөлуді 1. Қатты сұйықтық қ­с 2. Сұйық – сұйық с­с 3. Сұйық – газ с­г Қатты   –сұйық   хроматография   –   адсорбциялық   хроматография   болып   табылады. Адсорбент ретінде силикогель, белсендірілген көмір, Аl 2О3 алынады.  Хроматограмма­   дегеніміз   компоненттердің   концентрациясына   байланысты   сорбент бетінде көрсетілген нәтижесі. Хроматографиялық   талдау   әдісі   технологияда,   экологияда,   қоршаған   ортаның   ластануын бақылауда таптырмайтын, кеңінен қолданылатын әдіс. Хроматографияның жаңа тәсілдерімен молекулалық массасы 1­ден 10­6 дейінгі газтәрізді, сұйық, қатты заттарды анықтауға болады (изотоптар, металлдар, синтетикалық полимерлер, белоктар). Хроматография:   Ғылыми зерттеу зертханаларында  Биологияда, медицинада  Фармацевтикада, криминалистикада  Пестицидтердің маңызды кластарын анықтауда  Қоршаған орта мониторингінде қолданылады.  Инструктаж ТҚ                                      Зертханалық жұмыс № 13 Тақырып:  Тұздарды хроматографиялық  жолмен бөлу. Мақсаты: Катиондарды бөлудегі бағандық, қағаз хромотография тәсілдерін пайдалана  отырып хромотография жайлы түсінікті  қалыптастыру. Мыс және темір, кобальт  иондарын  хроматографиялық әдіспен бөлуді үйрену.  Оқытушы:     Оспанова А.К.                _________________ Физколлоидты химия және ЖМҚ алу технологиясының негіздері Құралдар­жабдықтар мен реактивтер: қағаз сүзгіштер, CuSO4, Fe2(SО4)3, CоSO4, NіSO4, K4[Fe(CN)6]   тұздарының   ерітінділері,   cy,   диметилглиоксим,  шыны   түтікше; Al2O3, фарфор табақшалар, түсті қарындаштар, стакандар, өлшеуіш цилиндрлер. Бақылау сұрақтары: 1. Хроматографиялық талдау әдісінің негізі неде? 2. Хроматография қайда қолданылады? 3. Хроматография әдісі қалай жіктеледі? 4. Хроматографиялық әдіспен тұздар ерітінділерін қалай бөлуге болады? 5. Қағаздық хроматография әдісімен тұздар ерітінділерін қалай бөлуге болады? Теориялық бөлім: Хроматографияның   талдау   негізін   салушы   орыс   физиологы   және   биохимигі   Михаил Семенович Цвет. 1903 жылы М.С.Цвет хроматография принципін ашып, 126 сорбенттің қасиеттерін зерттеп, сұйықтық және   адсорбциялық бағандық хроматографияны жасады. Ол   аралас   ерітінді   адсорбент   және   әртүрлі   боялған   ғана   түрінде   қабатқа   бөлінетіндігі туралы бірінші болып дәлелдеген. Хроматография – заттар қоспасын бөлу және талдау әдісі, әдіс заттардың екі фаза қозғалмайтын   немесе   стационар   (СФ)   және   қозғалмалы   фаза   (ҚФ)   арасында   әр   түрлі таралуына оның ерігіштігіне және адсорбциялық қабілетіне тәуелді.  Хроматография  хромос­грекше  түсті   жазу   деген   мағынаны   білдіреді.   Бұл   тәсілдің негізіне қоспалардың адсорбциондық қасиеті және заттың бетінде сұйыктық немесе газдық таралуы жатады.   Хроматографиялық процесс кезінде стационар фаза бойымен қозғалмалы фазамен бірге жылжитын зат сорбциясы мен десорбциясы кезектеліп көп рет қайталанады.  Стационар фаза келесі төрт қасиеттердің біреуіне ие болу керек: Қозғалмалы фазадағы затты физикалық сорбциялауы керек Қозғалмалы фазадағы затты химиялық сорбциялауы керек Бөлінетін заттарды талғамды ерітуі керек. Құрылысы кеуекті болып, бір заттарды өткізіп, келесі заттарды ұстап қалуы керек. 1. 2. 3. 4. Талданатын   қоспа   компоненттері   қозғалмалы   фазамен   бірге     тұрақты   фаза   бойымен қозғалады. Стационар фазаны металл немесе шыны түтікке салып, бағана деп атайды. Оның ішкі диаметрі, ұзындығы белгілі болады. Сорбент бетімен әрекеттесу күштеріне байланысты компоненттері  бағана бойымен әр түрлі жылдамдықпен жылжиды. Бір компоненттер жоғары қабатта қалады, ал кейбіреулері әрекеттесу дәрежесінің төмендігіне байланысты бағананың төменгі бөлігінде қалады.  Стационар фаза алюминий оксиді. Хроматографияда біркелкі адсорбцияланбайтын бөлінетін заттар қолданады. Ерігіш заттардың қоспасын қағазға тамызып, еріткішпен жуады. Алдымен еріткішпен қағазға аз  сорылатын компонетті, одан кейін қоспаның басқа компоненттерін жуады. Ақырында,  барлық бөлінетін заттар өздерінің сіңірілу дәрежесіне байланысты бір­бірінен бөлек  орналасады. Егер   ерігіш   заттардың   өздеріне   тән   түсі   болмаса,   хроматограмма   өңделеді   (өңделу бөлінетін   затпен   әрекеттесіп,   түсті   қосылыс   түзетін   реактивпен   жүргізіледі). Хроматограмма­   дегеніміз   компоненттердің   концентрациясына   байланысты   сорбент бетінде көрсетілген нәтижесі. Дөңгелек   хроматографияда,   зерттелетін   ерітінді   фильтр   қағаздан   кесілген дөңгелектің ортасына тамызылады. Ал жууға арналған еріткіш «тілше» арқылы жеткізеді. Хроматография:   Ғылыми зерттеу зертханаларында Оқытушы:     Оспанова А.К.                _________________ Физколлоидты химия және ЖМҚ алу технологиясының негіздері  Биологияда, медицинада  Фармацевтикада, криминалистикада  Пестицидтердің маңызды кластарын анықтауда  Қоршаған орта мониторингінде қолданылады.   Жұмыс барысы:  1.Бағандық хроматография әдісімен катиондарды бөлу. Адсорбент ретінде алюминий оксидін пайдаланамыз. Түтіктің   аузын   сүзгіш   қағазбен   жабамыз.   Сынауыққа   Cu2+,   Fe3+,   Co2+  тұздарының ерітінділерін бірдей мөлшерде құямыз. Ерітінділерге Al2O3 бар түтікті саламыз. Тапсырма:      1. Cu2+ , Fe 3+, Co2+  адсорбентке сіңірілген қандай түс береді ?  2. Тұз ерітінділері қандай тәртіппен адсорбцияланады? Неге ? 3. Суретті салып, қорытынды шығарындар. 2. Қағаздың хроматография әдісімен катиондарды бөлу 1.   Бір   стаканға   құрамында   Ғе3+  және   Сu  2+  иондары   бар   зерттелетін   ерітіндіні,   келесі стаканға   биіктігі   бірінші   стаканнан   1см   жоғары   болатындай   дистилденген   су,   үшінші стаканға анықтағыш – сары­қан тұзын K4[Fe(CN)6] 2.   Ені   1см   фильтр   қағазының   жолағына   2   белгі   қоямыз.   1­шісін   жолақ   шетінен   2см қашықтықта, 2­шісі 4см қашықтықта белгілейміз. 3.   Фильтр   қағазының   жолағын   зерттелетін   ерітіндісі   бар   стаканға   батырып,   вертикаль бағытта ыдыс қабырғасына тигізбей, ерітінді қағаз бойымен 1­ші белгіге жеткенше ұстау керек. Одан кейін жолақты суы бар стаканға батырып, сұйық 2­ші белгіге көтерілгенше ұстайды. 4. Соңынан қағаз жолағын судан алып, анықтағыш бар стаканға батырыңдар. 5.   Түрлі­түсті   зоналардың   қағаз   бетінде   пайда   болуын   бақылау   және     Ғе3+  пен   Сu2+ иондарының хроматограммада орналасуы бойынша қорытынды жасаңыздар. Сары қан тұзы Сu2+    тұздарымен қоңыр тұнба береді, ал Ғе3+  тұздарымен қою көк түсті тұнба түзіледі. ІІ 1) Бірінші стаканға Сu2+ және Ғе3+ бар зерттелетін ерітіндіні, 2­ші стаканға су, 3­шіге – сары­қан тұзын K4[Fe(CN)6] құямыз. 2)  Дөңгелек  фильтр  қағазының   «тілшесін»   сулы   дақ  пайда  болғанша   тұз  ерітінділеріне батырамыз, соңынан суға, соңына – анықтағышқа батырамыз. 3)   Қағаз   бетінде   түсті   зоналардың   пайда   болуын   бақылап,   хроматограмма   бойынша қорытынды жасаңыздар.       Қорытынды 1. Тәжірибеде төменгі қабатта Ғе3+    ­қоңыр, Сu2+    ­ көгілдір,  Co2+    ­қызғылт түспен бағанада бөлінеді.  Металл иондары сіңірілу дәрежесі бойынша орналасады. 2. Тәжірибеде  K4[Fe(CN6)]­сары қан тұзы   Сu2+     тұздарымен қоңыр тұнба береді, ал Ғе3+ тұздарымен қою көк түсті тұнба түзіледі. 2Fe2(SO4)3+3K4[Fe(CN6)] Fe→ 4[Fe(CN)6]3 +6K↓ 2SO4 4Fe3++3[Fe(CN)6]4­ Fe→ 4[Fe(CN)6]3     тұздарымен қою көк түсті Оқытушы:     Оспанова А.К.                _________________ Физколлоидты химия және ЖМҚ алу технологиясының негіздері 2CuSO4+K4[Fe(CN6)] Cu→ 2[Fe(CN)6] +2K↓ 2SO4 2Cu2++[Fe(CN)6]4­  Cu→ 2[Fe(CN)6]       ↓ қоңыр түсті Бекіту Ауызша 1. Хроматографияның негізін қалаған кім?        А. В.И.Вернадский          В. К. Сычев В.С М.С.Цвет                                                          Г. D.Томмейф Оқытушы:     Оспанова А.К.                _________________ 2. Сорбция дегеніміз .. A. Сұйық және қатты сіңіргіштермен (сорбенттермен) заттардың сіңірілуі. B. Бет ауданы үлкен сіңіретін зат C. Егерде сорбент өзінің бетімен сіңірсе D. Бүкіл көлемімен сіңіру 3.Хроматографияның орындау техникасы бойынша жіктелуі A. Бағандық, жазықтық. B. C. D. Таралмалы, адсорбциялық, эксклюзионды, аффгенді.   Абсорбционды, аналитикалық, жұқа қабатты;   Элюентті, салыстырмалы, абсолюттік; Хроматография дегеніміз не? Хроматография – заттар қоспасын бөлу және талдау әдісі, әдіс заттардың екі фаза  қозғалмайтын немесе стационар (СФ) және қозғалмалы фаза (ҚФ) арасында әр түрлі таралуына оның ерігіштігіне және адсорбциялық қабілетіне тәуелді.      Хроматография ..... қолданылады A. B. C. D.  Тек қана физикалық зертханаларда;      Химияда, ауыл шаруашылығында, балық шаруашылығында, физикалық зертханаларда;     Оқу өндірісінің зертханаларында, химияда.   Ғылыми зерттеу зертханаларында, биологияда, медицинада, фармацевтикада,  криминалистикада,   пестицидтердің маңызды кластарын анықтауда; Бағалау. Қорытындылау. Сабақ барысында үшбұрыш­«3», төртбұрыш­«4», бесбұрыш­«5» барлық жиналған фишкалардың баллдарын қосып, фишкалар санына бөліп, ортақ бағаны шығарады. ІV.Үйге тапсырма:  Базалық конспект бойынша сұрақтарға жауап беру. VII тарау § 22, 23.  В.Е. Липатников, К.М. Казаков «Физикалық және коллоидты химия» М., «Химия», 1981.