Профессия

Кіріспе: Негізгі бөлім: Қазақ газеті Қазақ газетінің мақсаты Қорытынды: Қолданылған әдебиетер:

Қазақ газеті «Қазақ» газеті ­ 1913­1918 жылдары Орынбор қаласында  жарияланып тұрған қоғамдық­саяси және әдеби­мәдени  басылым (№1 1913 жылы 2 ақпанда шыққан). 1915 жылға  дейін аптасына бір рет, одан кейін екі рет шыққан.  Бастырушысы ­ «Азамат» серіктігі. Газетке қаржылай  көмектескендердің көшбасында Мұстафа Оразайұлы бар.  Жалпы 265 нөмірі жарық көрген. Газет рәміздік­бейне  ретінде киіз үйді ұсынды. Бұл ­ қазақ ұлты деген ұғымды  берді. Оның түндігі батыстан ашылып, есігіне «Қазақ»  деп жазылды. Мұны түсіндірген ұлт зиялылары «қазақ  ішіне Еуропа ғылым­өнері таралсын, «Қазақ» газеті қазақ  жұртына әрі мәдениет есігі, әрі сырт жұрт жағынан  күзетшісі болсын» деп жазды.

 Қазақ” – қоғамдық­саяси және әдеби газет. 1913 жылдың 2  ақпанынан бастап Орынборда аптасына бір рет, 1915 жылы  аптасына екі рет шығып тұрған. Таралымы 3000, кейбір  мәліметтерде 8000­ға жеткен. Бірінші редакторы – әйгілі ғалым,  жазушы қоғам қайраткері Ахмет Байтұрсынов, екінші редакторы  қоғам қайраткері, жазушы Міржақып Дулатов, бастырушысы ­  “Азамат” серіктігі болған.   Газетте XX ғасырдың басындағы қазақ жұртының саяси­ әлеуметтік өмірінің негізгі мәселеріне, шаруашылық жайына жер  мәселелеріне, басқа елдермен қарым­қатынасына, оқу­ағарту,  бала тәрбиесіне, әдебиет пен мәдениет, әдет­ғұрып, тарихқа  арналған А.Байтұрсыновтың, М.Дулатовтың, Ә.Бөкейхановтың,  Ш.Құдайбердиевтің, М.Жұмабаев, С.Торайғыровтың т.б.  жазушы, қоғам қайраткерлерінің мақалалары жарияланып тұрған

 Кезінде басылым әскери цензураның қатаң бақылауында  болған. Газет бетінде жарияланған әрбір мақаланы, хабарды  барынша мұқият тексеріп отыруды, баспасөз заңын бұзса,  редакторларын жауапқа тартуға, соттауға бұйырған  баспасөз ісінің бас басқармасы граф Орал, Орынбор  губернаторларына жазған құпия хаттары мұрағатта  сақталған. Көптеген қиындықтарға қарамастан газет 1918  жылдың қыркүйек айына дейін үзбей шығып тұрған. Қазақ  ұлттық баспасөзінің қалыптасу дәуірінде мұндай ұзақ уақыт  жарық көрген басылым жоқ.   Қазақ газетінде де жер мәселесі үздіксіз көтеріліп отырды  1905­1907 жылдардағы көтерілістен кейін патша үкіметі  қазақтардың жерін тартып ала бастаған. Бұл туралы  А.Байтұрсынов: “Қазіргі қазақ мәселелерінің ең зары жер  мәселесі. Бұл қазақтың тірі я өлі болу мәселесі” – деген.

 «Қазақ» газеті 1907 жылы, наурыз айында Троицк қаласында  пайда болды. Газеттің басылуы, қай қалада шығаруы керектігі,  редакторы жайында көп дау болып, ақырында келісімге келді.  Шығарушысы Хаим Шумлов­Сосновский, бастырушылар­ Жетпісбай Андреев, Ешмұхамет Иманбаев. Бір саны шығып,  тоқтап қалған. 1911 жылдың 16 наурызында «Қазақ» газеті  Оралда қазақ және орыс газеттерінде басылды.  Орыс тілінде қазақ мәтіннің кейбір қысқаша аудармасы ғана  беріліп тұрыпты. Көлемі шағын, 6 беттік газеттің 5 саны 1911  ж., барлығы 14­15 саны шыққан екен. Газеттің редакторы­ Елеусін Бюрин басылымның мақсатын әр санының басында:  «Газеттің асыл мақсаты:кәсіп ету, ғылым үйрену турасында»  делінген. Газет бетіндегі мақалалар халық алдындағы  адамгершілік парызды өтеу мақсатында қазақ елін өнер­білімге  жетелеуге қызмет ететіндігі жазылған.

 Мәдени жаңалықтармен бірге, ғылым жетістіктеріне  арналған материалдар да жарияланып тұрды. Мысалы  мұнай орнының табылғаны немесе жаңа шыққан кітап,  газет туралы хабарлар. Газет мақалаларынан қазақ елінің  хал­ахуалын, тіршілігін, шаруашылығын білуімен қатар  елді өнер­білімге, мәдениетке, басқа елдің әдебитетінен  үлгі алуға шақырған прогресшіл­демократиялық ізгі ниетті  ой түйіндеуге болады.  1913 жылы жұмысын тоқтатқан газетАхмет Байтұрсынов  пен Міржақып Дулатов арқасында оқырманымен қайта  қауышады. 1913 жылы 2 ақпаннан бастап таралымы 300,  кейбір мағлұматтар бойынша 800ге жеткен газет  Орынборда жарық көрген. 1918 жылдан бастап газеттің  редакторы ЖАНҰЗАҚ ЖӘНІБЕКОВ болды.

«Қазақ» газетін ұлтшыл, буржуазияшыл, либерашыл  орган, алашордашылардың рупоры ретінде, ал оның  редакторы А.Байтұрсынов пен М.Дулатовты  алашордашылар «халық жауы» деп бағалап, газетте  басылған халықтың әдебиетінен, мәдениетінен, тарихынан,  әдет­ғұрпы мен заңынан бай мағлұматтар беретін  материалдарының бетін жылы жауып қойған. Газет оқу­ ағарту, тіл, газет­журнал ісі, сараптама, рецензияларға  көп көңіл бөлген.

«ҚАЗАҚ ГАЗЕТІ» Ол 1907 жылдын. наурыз айында жарык көрді. «Торғай  газетінін» 1907 жылғы 1 нөміріндегі «Новая киргизская  газета» деген библиографнялық мақалада (авторы «И» деп  қана көрсетілген): «Біздің қолымызға Оренбург  губерниясындағы Троицк каласында жана шыға бастаған  «Қазақ газетінің» 2 акпандағы бірінші (пробный) нөмірі  келіп түсті»,— деп жазылып, газет орыс және араб әрпімен  екі тілде, яғнн орысша, қазақша жарық көретіні, редакторы  X. Сосновский, бастырушысы Костанайдың қазағы Е.  Иманбаев екені айтылған. Мақала авторы «Қазақ газетінің» сол санында жарияланған  материалдарға талдау жасап, олардын, идеялық бағытын  анықтауға үмтылады. Ол газеттің үстан­ған бағытына  мынандай баға береді: «Шағын бас мақаласында редакция  газеттің саяси (кредо) бағытын ашып айтудан жалтарады.  Бірақ онда басылған мақала­лардың мазмүнына қарағанда  газет «солшыл бағыттағы органдардың жауынгерлік    тактикасьн   ұстау   ниетінде екендігін қателеспей­ақ айтуға  болады».

Казақ газетінің» материалдарынан байқалғанындай, ол  «солшыл бағыттағы органдардың тактикасын», яғни,  революцняшыл бағытты қолдады. Ондағы мақсаты —  самодержавиені құлату, буржуазиялық­демократиялық  өзгерістер мен бостандық үшін үгіт­насихат « жүргізу  болды. Бұдан оның прогресшілдік рөл атқаруды  көздегені байқалады. «Қазақ газеті» шыққан тұста патша үкіметі халық  наразылығын басу үшін жалған манифест жариялап,  бандылар тобын ұйымдастырды, ұлт араздығын  қоздырып, революцияны жақтаушы жұмысшыларды  соққыға жығып еврейлердІ қырғынға ұшыратты.

Қазақ газеті 1913 жылдан бастап шыға бастады, Қазақ  газеті халық айнасы ретінде көптеген сол кездегі өзекті  мәселелерді өз ішіне қамтып халықа жеткізіп отырды.  Соның бірі ең басты жер мәселелері, ғылым білім  жаңалықтар жайлы және газет оқу­ағарту, тіл, газет­ журнал ісі, сараптама, рецензияларға көп көңіл бөлген.

Пайдаланылған әдебиеттер. тарихы” Алматы 2008 1. Қазақстан тарихы 3 том Алматы 2002 2. Ж. Артықбаев Ә. Пірманов “Қазақстан 3. Х.К. Ермұханова “Қазақстан тарихы” 4. http. www. Google.ru 5. http. www. Geo. kz Алматы 2007