"Пулашу пелтерешле пуплев пайесем"(7 класс чувашский язык)

7­ мĕш класра чăваш чĕлхипе ирттернĕ уçă урок конспекчĕ Тема:  Пулăшу пĕлтерĕшлĕ пуплев пайĕсем Урок тĕсĕ:  пĕтĕмлетÿ урокĕ Урок форми:   экскурси урок Сапăрлăх   тĕллевĕ:  пĕр­пĕрин   шухăшне,   калаçăвне   итлеме хăнахтарасси; ачасен тавçăрулăхĕпе ăнкарулăхне аталантарасси;  ĕçе юратса тума вĕрентесси;  ачасене пĕр­пĕринпе  ăмăртса  ĕçлеме хăнăхтарасси,  çав вăхăтрах туслă пулма, пĕр­пĕрне пулăшма хăнăхтарасси. Пĕлÿ   тĕллевĕ:  «Пулăшу   пĕлтерĕшлĕ   пуплев   пайĕсем»   пайра   мĕн вĕреннине çирĕплетсе хăварасси. Аталантару   тĕллевĕ:  морфологи   правилисемпе   пуплевре,(калаçура, çырура)   тĕрĕс   усă  курма   хăнăхтарасси,   ачасен   пуплев   культурине   тата логикăллă шухăшлав ăсталăхне çирĕплетесси. Урок  мелĕсемпе меслечĕсем: учитель сăмахĕ, ачасен калаçăвĕ, ыйту­ хурав, пĕтĕмлетÿсем туни, ĕçе хаклани, таблицăсене тултарни, кластер туни. Пуплеве аталантармалли хăнăхусем: карточкăсем. Урока йĕркелесе янă тапхăр:  ачасене  çепĕç   пуплев   саманчĕпе   тата ребус шутлаттарса урок теми патне илсе çитерни. Урокра   кирлĕ   хатĕрсем:  проектор,    экран,     карточкăсем,   таблица, валеçÿ хатĕрĕсем,  çăлтăрсем. Урок юхăмĕ: 1.Учитель.     Ырă кун пултăр, ачасем! Эпĕ сирĕнпе тĕл пулма, сире курма, пĕрле   ĕçлеме  питĕ хавас. Айтăр­ха пĕр­пĕрин çине ăшшăн пăхса илер, йăл кулар – ĕçе пикенер. Ачасем, паян эпир сирĕнпе   экскурсие каятпăр. Ăçта тетĕр­и? Чăваш чĕлхи музейне. Унти тĕрлĕ кăсăклă пÿлĕмсене çитсе курăпăр. Кашни залра пире тĕрлĕ ĕçсем кĕтеççĕ. Эсир хатĕр­и?  Чăваш чĕлхи музейне кайма эпĕ сире  çул  çÿрев хутне паратăп. Кунта сирĕн паянхи числона тата урок темине палăртмалла. Анчах та пирĕн урокăн теми паллă мар­çке… Апла пулсан  сирĕнпе ăна часах тупатпăр. 2.Учитель.   Слайд çинче – ребус.  (1­мĕш слайд)   Ачасем,   экран  çинче ребус.   Тимлĕрех   пăхăр­ха,    çак   ребусăн   тупсăмĕ  мĕнле­ши?(  Ачасен хуравĕсем.) Ачасем,   мĕнле   шутлатăр,эпир   паянхи   урокра   мĕн   çинчен   калаçăпăр?   ( Ачасен хуравĕсем. ) – Çапла,   пулăшу   пĕлтерĕшлĕ   пуплев   пайĕсем   çинчен.   Паян   эпир   сирĕнпе «Пулăшу пĕлтерĕшлĕ пуплев пайĕсем» ятлă чăваш чĕлхи музейĕнче пулатпăр. – Апла   пулсан   унта   пулма   ачасем   хамăр   ума   мĕнле   тĕллев   лартатпăр­ ха? (Ачасен   хуравĕсем:   Пулăшу   пĕлтерĕшлĕ   пуплев   пайĕсене   аса илмелле,вĕсен   ушкăнĕсене   палăртма   пĕлмелле,тĕрĕс  çырмалла,пуплевре тĕрĕс усă курмалла)   Тĕрĕс ачасем, паянхи урокра эпир пулăшу пĕлтерĕшлĕ пуплев пайĕсем çинчен мĕн вĕреннине пĕтĕмлетсе хăваратпăр. 3.      Учитель.  Атьăр­ха çул çÿрев хучĕ çине паянхи  числопа тема ятне  çыратпăр. (4­мĕш слайд). Эпир паян виçĕ ушкăна пайланса ĕçлĕпĕр. Ушкăнра  ĕçлесе эсир хăвăршăн тата кашниншĕн ответ тытатăр. Ушкăнăн девизĕ: «Пĕри  пуриншĕн, пурте пĕриншĕн!» Ачасем, сирĕнпе эпир «Пулăшу пĕлтерĕшлĕ  пуплев пайĕсем» музея кĕме хатĕрленетпĕр. Унта кĕме билет илмелле, ăна  эпир ыйтусем çине хуравласа илетпĕр. 1ыйту: Чăваш чĕлхинче миçе пулăшу пĕлтерĕшлĕ пуплев пайĕ? (3) 2 ыйту: Пулăшу пĕлтерĕшлĕ пуплев пайĕсен грамматика паллисем пур­и? 3 ыйту: Пулăшу пĕлтерĕшлĕ пуплев пайĕсем чĕлхере мĕн тума пулăшаççĕ? 4.Учитель. Çапла ачасем, эпир сирĕнпе музея кĕтĕмĕр. Музейра тĕрлĕ  пÿлĕмсем. Пирĕн умра ­ пĕрремĕш пÿлĕм, анчах унăн ятне асамлă схемăпа  вăрттăнлатнă.  Айтăр­ ха пурте пĕрле тупсăмне шыраса тупар. Панă  числосенчен тухса пыракан стрелкăсем сас паллисене палăртаççĕ, вĕсенчен  пире кирлĕ сăмах пулмалла. Мĕн ятлă пÿлĕме лекетпĕр­ши  эпир? СХЕМА 1 ç 2 х 3 м 4 ы 5 с 6 х 7 ă 8 а Паллах,  ХЫÇСĂМАХ  ятлă пÿлĕм умĕнче тăратпăр эпир , унта кĕрсе  тухмашкăн пирĕн ыйтусем çине хуравламалла. Акă вĕсем:1) Мĕне хыç сăмах теççĕ?  (Пĕлтерĕшлĕ сăмахсем хушшине тăрса вĕсен  ыхăнăвне палăртакан  пулăшу сăмахĕсене хы  сăмахсем те ςς ) ĕ ς ς ς ς ς ĕ:  ςς 2)Пĕлтерĕшне кура хыç сăмахсем мĕнлисем пулаççĕ?  (Çыхăнури пĕлтерĕшне кура хы  сăмахсем акнашкаллисем пула Вырăн пĕлтерĕшне палăртаканнисем, вăхăт пĕлтерĕшне палăртаканнисем,  ви е пĕлтерĕшне палăртаканнисем,танлаштару пĕлтерĕшне  палăртаканнисем,майлăха палăртаканни, пуплев япалине  пĕлтерекеннисем,хирĕ леве пĕлтерекеннисем,кам валли тунине  пĕлтерекеннисем,сăлтав пĕлтерĕшне палăртаканнисем) 5.Учитель.  Малалла эпир сирĕнпе иккĕмĕш пÿлĕм патне  çитсе чарăнтăмăр. Мĕн ятлă­ши вăл? Унăн ятне тупса палăртмалла. Ăна пĕлме  пирĕн çакăн пек ĕç тумалла. Эсир хатĕр­и ? Апла пулсан итлĕр. ς Маттур ачасем! Тĕрĕс СОЮЗ ятлă ку пÿлĕм. Айтăр­ха маллала иртсе пăхар. ς 1)Мĕнле пуплев пайне союз теççĕ?  (Предложенин пĕр йышши членĕсене, хутлă предложенин пайĕсене пĕр­ пĕринпе  ыхăнтаракан пулăшу сăмахĕсене союз те 2)Пĕлтерĕшне кура союзсем мĕнлисем пулаççĕ? Вĕсем мĕнсене çыхăнтараççĕ?  (Пĕлтерĕшне кура союзсем сыпăнуллисем тата пăхăнуллисем  ς пула члена е хутлă предложенири пĕр тан пайсене  ыхăнтара ушкăна пайлана хутсăр предложенин пайĕсене  ыхăнтара ĕ.Сыпăнуллă союзсем предложенири икĕ е теми е пĕр йышши  ς ĕ.Вĕсем ви ĕ  ĕ:сыпăнтару,уйăру,хирĕ лев. Пăхăнуллă союзсем  ς ςς .) ĕ ςς ςς ςς ςς ĕ) ς ς Учитель.  Маттур,   6.Учитель.. Халĕ эпир сирĕнпе тепĕр пÿлĕм патне çывхаратпăр. Пирĕн умра ­ виççĕмĕш   зал.  Ăна   тупса   палăртмашкăн   ачасем   эпир   тупмалли   юмахсен тупсăмне тупăпăр. Çав сăмахсен пĕрремĕш сас паллисемпе усă курса  пÿлĕм ятне пĕлмелле. Эсир хатĕр­и ? Апла пулсан шыратпăр. Тупмалли юмахсем: 1. Ашшĕ атă тăхăниччен ывăлĕ Хусана çитнĕ. (Тĕтĕм.) Хĕрлĕ хĕрлемес хир чăххине хĕрхенмест. (Тилĕ.) 2. Çунатлă — вĕçеймест, ури çук — хуса çитмелле мар. (Арман.) Пуçĕ тура пек, хÿри çурла пек, кăшкăрать шуйттан пек. (Автан.)       3. Кукша пуç, тăватă куç. (Тўме.) 4. 5. Пиччĕшпе шăллĕ çул урлă пурнаççĕ, пĕрне­пĕри курмаççĕ. (Куçсем.)            Лăкăшти инке шыва анать. (Кăвакал.) Учитель. Маттур,   ачасем   .Татăк   ятлă   зала   кĕретпĕр.Татăксем  çинчен   аса илер­ха. 7.  Учитель. Малалла  чарăну «Кану саманч    ĕ ». (8­мĕш слайд)   Кěвěпе пулсан аван. Эпир пурте юрататпăр  Физкультура минутне. Халь вара тума пуçлатпăр  Тĕрлĕ хусканусене. 8.  Учитель.  Эпир питĕ лайăх кантăмăр, пуçсене кантартăмăр. Графика планетине  куçăпăр.        Фонетикăна  пĕлни  пире  «Графика»  планетинче    те кирлĕ пулĕ. 3­мĕш ĕç.  «Кайри мала».  3­шер ыйту пулĕ.   1­мĕш ушкăн: 1)Мĕн вăл алфавит? ( сас паллисен йĕрки) 2) Чăваш алфавитĕнче миçе сас палли? (37) 3)  Чăваш алфавитĕнче миçе уçă  сас палли? (13) 2­мĕш ушкăн 1) Чăваш алфавитĕнче миçе хупă сас сас палли? (22) 2) Чăваш алфавитĕнчи мĕнле сас паллисем икĕ сасса пĕлтереççĕ? ( е, ё, ю, я) 3) Эпир усă куракан алфавита кам тунă? ( И.Я.Яковлев) 3­мĕш ушкăн 1) Чăваш алфавитĕнче миçе ялан янăравлă хупă сас палли?  (6) 2) Алфавитри мĕнле сас паллисем нимĕнле сасса та пĕлтермеççĕ?  (ъ,ь) 3) Чăваш чĕлхинче миçе уçăс сасă? (9) Çăлтăр памалла 9.  Учитель.   4­мĕш ĕç.    «Кам тавçăруллăрах, тимлĕрех».   (9­мĕш  Экран  çинче  çак   арпаштарнă  сас   паллисенчен   сăмахсем слайд). йĕркелемелле, унтан алфавит йĕркипе вырнаçтармалла.  ЛĂХСУТ – туслăх, хут, сут, утă, усă,   (сут, туслăх, хут, усă,утă )  Учитель.   Маттур иккен, эсир ачасем.     Алфавита пирĕн лайăх пĕлмелле. Графика планетинчен те аван тухрăмăр. Пире унта пурăнакансем Орфографи планетине ăсатса ячĕç, ăнăçу сунчĕç.  Çăлтăр памалла  9.   5­мĕш ĕç.    Орфографи   диктанчĕ.  (10­мĕш слайд). Хĕ( л, лл)е,  çĕр( л,лл)е,  пукане( л,лл)е, кăнтăр(л, лл)а,   чăваш( л, лл)а,  пĕчĕк(л, лл)е, чăмăр (л, лл)а, çĕнĕ(л,лл)е, тĕттĕм( л, лл)е  10.     «Й   ă н  ă шсене тўрлет  ĕ .  ( 11­мĕш слайд). Сирĕн     йăнăшсене   тўрлетсе     тĕрĕс  çырса   илмелле.  Çырса   пĕтерсен ушкăнсем  пĕр­пĕринне тĕрĕслеççĕ. (карточка)    ĕ р» т  ĕ р  ĕ с варианч     1.   Ане   манна   лавкаран   парапан   илсе   пачĕ.     2.   Шăлăм   пĕчĕкĕн­ пĕчĕкĕн вулама­çырма вĕренчĕ. 3. Икĕ хурăн хушинче пĕчĕк чăрăш ўсеть. 4. Пултарулă та маттур çына пурте хисеплеçĕ. Учитель.   Курăр­ха, текста йăнăшлă çырса илсен ăнланма  çăмăл е йывăр? Ачасен хуравĕсем. 11.   Учитель. Орфографи планетинчен Орфоэпине  вĕçер. 6­мĕш ĕç.  ă м».  (12­мĕш   слайд).  Кунти   планетăран  çăмăллăн   тухас   тесен «Пус   сăмахсенче тĕрĕс   пусăм (ударени) лартмалла, тĕрĕс вуламалла. Ку  ĕçе капитансем пурнăçлама тухаççĕ.   Ушкăнрисем карточкăсене алла илсе вырăнта тăваççĕ.   Çырса пĕтерсен танлаштаратпăр.     Эсир капитанпа пĕр шухăшлă­и?  (  Çырса   пĕтерсен   ачасене   вулаттармалла.   Вĕсем   шухăшлă, маттур эсир питĕ тачă çыхăнура  пурăнатăр).   капитанпа   пĕр 1­мĕш ушкăн                2­мĕш ушкăн                       3­мĕш ушкăн  кăмăллă                           кĕмĕл                                  халăх телей                                  çăкăр                                    кукăль пахчаçă                               куçлăх                                 савăнăç туслăх                                пулăçсемпе                           пысăк Учитель. Шухăшлăр­ха,  енчен те сăмахсене тĕрĕс пусăм лартмасан мĕнле илтĕнет? Ачасен хуравĕсем. 12. Урока хак пани.  – Фонетика,   Графика, Орфографи, Орфоэпи планетисенченче   пулса курни сире килĕшрĕ­и, ачасем?  Ачасен хуравĕсем.  – Хăш планета çинчи ĕç  сире ытларах килĕшрĕ? Ачасен хуравĕсем. 13.  Çак йěркесене вěçлěр: (13­мĕш слайд) Рефлекси  Хама туйр м…ǎ Эпě шутлат п…ǎ Ачасен хуравĕсем. çўлелле çĕклер-ха? 10. Пирĕн вĕçев вĕçленчĕ. Çĕр чăмăрĕ çине каялла таврăнтăмăр. Пирĕн пысăк пĕлўсемшĕн пире миçе çăлтăрпа чысларĕç-ши? Ракетăсене Паллаштарар­ха   хамăрăн пултарулăхпа. Хăш ушкăнăн çăлтăрĕ нумайрах­ши?  Хăш ушкăн çĕнтерўçĕ пулать­ши?   Çак ята паян… ушкăнĕ çĕнсе илчĕ. Вĕсем чи маттуррисем – саламлатпăр! Иккĕмĕш вырăна … пултарулăхĕпе палăрчĕç. Виççĕмĕшсем …   .     Эсир   пурте   тарăн   пĕлў   илни   паянхи  ĕçре   лайăх   курăнчĕ.   Лайăх ĕçленĕшĕн   пурне   те   пĕрер   шоколад   паратăп.       Тепĕр   вĕçеве   тухма космонавтăн апачĕпе  вăй пухар.   Сывă пулăр! Тепре тĕл пуличчен! 11.  Килти ĕç (14 слайд) 1) „Ĕмĕтлĕ çын çунатлă”  ваттисен сăмахĕпе килĕшўллĕн пĕчĕк калав çырса килмелле. 2) Çăлтăр сăмаха фонетика тишкерĕвĕ тумалла. 1­мĕш ушкăн: 1)Мĕн вăл алфавит? ( сас паллисен йĕрки) 2) Чăваш алфавитĕнче миçе сас палли? (37) 3)  Чăваш алфавитĕнче миçе уçă  сас палли? (13 2­мĕш ушкăн 1) Чăваш алфавитĕнче миçе хупă сас сас палли? (22) 2) Чăваш алфавитĕнчи мĕнле сас паллисем икĕ сасса пĕлтереççĕ? ( е, ё, ю, я) 3) Эпир усă куракан алфавита кам тунă? ( И.Я.Яковлев) 3­мĕш ушкăн 1) Чăваш алфавитĕнче миçе ялан янăравлă хупă сас палли?  (6) 2) Алфавитри мĕнле сас паллисем нимĕнле сасса та пĕлтермеççĕ?  (ъ,ь) 3)   Алфавита   хăçан   усă  кураçççĕ?   (  словарьсенчи   сăмахсене,   списокри хушаматсене,   библиотекăри   кĕнекесем   алфавит   йĕркипе   вырнаçтарса тухаççĕ) 1­мĕш ушкăн                2­мĕш ушкăн                       3­мĕш ушкăн  кăмăллă                           кĕмĕл                                  халăх телей                                  çăкăр                                    кукăль кĕрен                                  чечек                                    хаçат пахчаçă                               куçлăх                                 савăнăç 1­мĕш ушкăн                2­мĕш ушкăн                       3­мĕш ушкăн  кăмăллă                           кĕмĕл                                  халăх телей                                  çăкăр                                    кукăль кĕрен                                  чечек                                    хаçат пахчаçă                               куçлăх                                 савăнăç Йăнăшсене тўрлетсе çырса илĕр. 1. Ане манна лавкаран парапан илсе пачĕ.   2. Шăлăм пĕчĕкĕн­пĕчĕкĕн   вулама­çырма   вĕренчĕ.   3.   Икĕ хурăн хушинче пĕчĕк чăрăш ўсеть. 4. Пултарулă  та маттур çына пурте хисеплеçĕ. Йăнăшсене тўрлетсе çырса илĕр. 1. Ане манна лавкаран парапан илсе пачĕ.   2. Шăлăм пĕчĕкĕн­пĕчĕкĕн   вулама­çырма   вĕренчĕ.   3.   Икĕ хурăн хушинче пĕчĕк чăрăш ўсеть. 4. Пултарулă  та маттур çына пурте хисеплеçĕ. Тĕрĕс варианчĕ Йăнăшсене тўрлетсе çырса илĕр. 1. Ане манна лавкаран парапан илсе пачĕ.   2. Шăлăм пĕчĕкĕн­пĕчĕкĕн   вулама­çырма   вĕренчĕ.   3.   Икĕ хурăн хушинче пĕчĕк чăрăш ўсеть. 4. Пултарулă  та маттур çына пурте хисеплеçĕ «Тěрěс тупса çыр».   Хытă «Тěрěс тупса çыр».   Хытă «Тěрěс тупса çыр».   Хытă Панă Курăк Палăк Кулă Хура Ватă Панă Курăк Палăк Кулă Хура Ватă Панă Курăк Палăк Çемçе Çемçе Çемçе Кулă Хура Ватă Уçă сасăсем Хупă сасăсем Ялан янăравлă хупă сасăсе