Разработка урока по родной литературе на тему: "Игит тувгъан гюн"

      МБОУ «Коркмаскалинская СОШ им. М.-Загира Баймурзаева»

дарсны темасы:

Гьазирлеген: Максудова Р.У.

2021 й.

     Дарсны темасы:

Ибрагьим Керимов «Игит тувгъан гюн»

Дарсны мурады:

1.Алдагъы дарса гечилген Абдулмежит Межитовну «Юртну ийиси» деген       шиърусуну гьакъында яшлагъа сорамакъ.

2А.Межитовну биографиясына гёре яшлагъа соравлар бермек ва олардан жаваплар алмакъ.

3. «Юртну ийиси» геле деп шаир нени гьакъында айтма сюегенни гьакъында яшлагъа сорамакъ.

4.Янгы дарс Ибрагьим Керимовну биографиясын охувчулагъа хабарламакъ.

5. «Игит тувгъан гюн»деген Хабарны  уьстюнде ишлемек,маънасын англатмакъ. 

Дарсны юрютювде къолланагъан иш къураллар.

а)И.Керимовну суратлары, китаплары.

б)Адабият китаплар ва яшланы тептерлери

 в)  Юсуп Акаевни суратлары

 г)проектор,слайдлар

     Дарсны барышы:

А)Яшланы дарсгъа къуршав.

Б)Охувчуланы китапларын,гюнлюклерин алдындагъы столгъа салмакъны талап этмек.

Алынгъан билимлени тергев.

а)Яшлар,алдагъы дарсда биз кимни гьакъында сёйлеген эдик?

Абдулмежит Межитовну гьакъында сёйледик .

Б)Абдулмежит Межитов къайда тувгъан?

Абдулмежит Межитов  Буйнакский районну Тёбен Къазаныш юртунда тувгъан.

В)Биз ону Къайсы шиърусуну уьстюнде ишледик?

Биз шаирни «Юртну ийиси « деген шиърусуну уьстюнде ишледик.

Г)Сиз гетген дарсда охугъан «юртну ийиси» деген шиъруда «юртну ийиси геле» деген сёзлени нечик англайсыз?

Дарман отланы, чечеклени, таза гьаваны ийиси геле деп англайман.

д) Шиъруну гёнгюнден ким уьйренген?

3.Янгы дарсны англатыв.

Ибрагьим Керимов «Игит тувгъан гюн»

И.Керимов 1922-нчи йылда Буйнакск районну Тёбенжюнгютей юртунда тувгъан.

ОЛ,1938-нчи йылда орта школаны битдирип ,эки йылгъа ювукъ учитель болуп ишлеген,1940-нчы

йылда буса институтгъа тюше,тек дав башланып ,гёнгюллю кюйде давгъа гете.

Яраланып  фронтдан  къайтгъан сонг,ол оьзюню бёлюнген охувун давам эте ва 1945-нчи йылда

педагогика институтну битдирген.

Ондан сонг ата юртунда муаллим болуп ,сонг да школаны директору болуп ишлей.

1947-нчи 1948-нчи йылларда  «Ленин ёлу» газетде къуллукъ эте.

Сонггъу йылларда Москвада аспирантурада охуй ва 1953-нчю йылда филилогия илмуланы кандидаты бола.

1950-нчи йылда ол поэзияны къоюп прозагъа гёче,шо йыл «Сувну шавласы»деген проза китабы чыгъа.

Ону хыйлы яшлагъа багъышлангъан китаплары бар.

«Гечеги къувун», «Мусалавну хабарлары»-деген китапларыны аслу игитлери –бажарывлу яшлар.Школалар учун язылгъан бир нече охув китапны автору да дюр.

И.Керимов Дагъыстан адабиятгъа этген къошуму учун «Гьюрметлев белгиси» деген   орден булан савгъатлангъан. Огъар  Дагъыстанны ат къазангъан муаллими». «Дагъъыстан  илмуну ат къазангъан чалышывчусу» деген  гьюрметли атлар берилген.

Ол 4 мартда  2012 йылда гечинген .

4.Яшав ёлу булан таныш эте туруп янгы дарс къайсы темагъа багъышлангъанына чыгъаман , сонг хабаргъа чыгъаман  ва хабарда кимни гьакъында айтгъанны яшлагъа англатаман.

Ким эдинг?

Разведкада яра тийип ята эдим,

Гюзню гюню сувукъ болуп къата эдим,

Тартып байлап, токътатмагъа къанымны

Тербетмеге болмай эдим санымны.

Душман ювукъ. Бийиксув тавну бети.

Ярыкъда да мундан тюшме бек четим.

Зор агъачлыкъ, кёкге тийген тёбеси,

Шогъар минсенг, булутланы оьбесен.

Ятгъанман мен душман тутгъан топракъда,

Гелип алма ёлдашларым йыракъда.

Гюн артылгъан, бола тура гече де.

Вая, тюрлю ойлар геле нече де:

Ата, ана, яшлыкъ, институтлар,

Поэзия, сююв, сонггъу умутлар,

Нече сююнч гюнлер гетген башымдан –

Барысы да гелип токътай къаршымда.

Амма шу деп къайгъырмагъа затым ёкъ,

Этип, кютюп болмай къалгъан антым ёкъ.

Ватан, эркинлик учун тёкген къанын

Унутармы оьзюню оьз уланын!

Аста тюгюл чыкъмай эди сесим де,

Осаллаша бара эди эсим де.

Уянып мен землянкада тёр якъда

Эртен гюнеш чыгъып гелеген чакъда.

Ким эдинг сен мени тавдан тюшюрген?

Яраланып ятгъан уланны гёрген?

Ким эдинг сен оьлюмден алгъан мени?

Энни нечик табар экенмен сени?

Айтгъан бусанг къулагъыма атынгны,

Салгъан бусанг кисеме суратынгны,

Бугюн сени табар эдим къайдан да,

Излер эдим дав этеген майданда.

Ибрагьим Керимов, 1942 й.

Яшлар, нечик эсигизге геле бу дарсыбыз къайсы темагъа багъышлангъан?

Дав темагъа багъышлангъан.

Тюз ойлашасыз яшлар, янгы дарсыбыз Совет Союзну игити Юсуп Акаевгъа багъышлангъан. Гьали биз  Ибрагьим Керимов язгъан  «Игит тувгъан гюн» деген хабаргъа чыгъайыкъ.

«Игит тувгъан гюн» деп бизге шаир Юсуп Акаевни гьакъында язгъан

Юсуп Акаев Абдуллабекович 1922-нчи йылда 14 августда  Тёбен Жюнгютей деген юртда тувгъан.

Етти класны битдирген. 1941-нчи йыл юрист школаны битдирген.Муаллим болуп ишлеген.Уллу ватан дав башланып,Ю.Акаев гёнгюллю  кюйде давгъа гетген.Ол лётчиклер гьазирлейген училищени бите.Бир йылдан Юсупну полкну командири этелер.

Ол давну заманында оьзюгер берилген тапшурувланы кютмей къайтмагъан.

Хыйлы немец самолётланы,пароходланы бомба ташлап яллатгъан.

1944-нчю йыл июль айгъа ол 104 асгерлик учув этип,18 душманланы гемесин,3 паровозну,11 танкны,72 машинин,ва 4 самолётну ёкъ этген

1944-нчю йылда 19 августда Совет Союзну игити  деген ат берилген

Буйнакск шагьарда педучилищени янында Ю. Акаевге эсделик( памятник)

 салынгъан,Къызылюрт шагьарда биринчи  школагъа аты къоюлгъан.

Юсуп Акаевни самолёту ил-2 къараденгизни тюбюнден 2013-нчю йылда чыгъаргъан ва дагъыстангъа Буйнакск шагьаргъа Ю.Акаевни элине гелтирген Бугюндеде  самолёт Буйнакск шагьарда тарихи краеведениени музейинде.

Юсуп Акаев булан бирче биз дагъыда  къайсы Совет Союзну игитлерин Эсгермеге болабыз?

Магьаммат Гьажиев , Эльмурза Джумагулов, Абдурахман Абдуллаев

Амет хан Султан военный лётчик,Уллу Ватан Давну Ортакъчысы. Эки керен Совет Союзну игити ва шолай башгъалары.

Гьали, яшлар китапларыгъызны ва тептерлеригизни  ачыгъыз хабарны гесеклерин охуп къарайыкъ,  сонг да, къыйын сёзлени сёзлюклеригизге язайыкъ.

Охувчулагъа гесеклерин охутаман

Къыйын сёзлени яздыртаман ва маънасын англатаман.

Эскадрилья-дав самолётланы бир нече отряды

Землянка-ерни къазып этген уьй йимик ер.

Крейсер-дав геме.

Адъютант-уллу командирни кёмекчиси

Порт-гемелер токътайгъан ер.

5.Дарсны натижасын чыгъарыв

 Гечген дарсдан соравлар. 104-нчю бетдеги соравланы уьстюнде ишлеймен

1)Юсуп Акаев нечик тюш гёрген?

Къара денгизни уьстюнден учуп барагъанда тюпде душманны крейсерин гёре.Бу шоссагьат дав гемени бомбагъа тута, башлап къап-къара булут, сон гону арасында да эки ялын гёре.

2)Игит совет лётчик душманлар булан нечик ябушгъан?

Къоччакъ кюйде ябушгъан, душманны къолуна бармай къутулду, таш яргъа тийип самолетну къанаты илинип, эки сынып агъалыкъгъа тюшген заманда да,ол пулеметдан атышып душман самолетну йыкъгъан.

  3)Дав тапшурувдан къайтгъан игит лётчикни генерал нечик къаршылагъан?

Мен сиз гелегенни биледим, гьатта излемеге гиши де йибермей токътагъан эдим,-деп иржайып къаршылагъан. Летчикге инанагъанын гёрсетген.

4)Ю.Акаев тувгъан гюнню ёлдашлары нечик белгилегенлер?

Сухарилер, консервалар, акъ тотуя, пус уруп турагъан чайы булан, кружкалар да булан.

5)Игит тувгъан гюн деп автор неге айтгъан?

Генерал гелип, Юсуп Акаевге Совет Союзуну Игити деген абурлу ат берилген деп къутлай, шо заман Петров Акаевни тувгъан гюню де дюр экенни билдирте. Генерал кепленип, «Ёкъ, олай атып къойма таманлыкъ этмей.Бугюн-игит тувгъан гюн, -деген.

6)Къыйматлав.

Дарсда ортакъчылыкъ этгенлени ва этмегенлени гьакъында айтаман. Къыйматлар гюнлюклерине саламан.

7.Уьйге иш.

бет 97-104 охуп хабарын айтмакъ.

8. Савболлашыв.

Гечегиз, гюнюгюз яхшы болсун. Савболугъуз