Сабақ жоспары

Оқшау сөздер (ОбосОқшау сөздер (Обособленные слова) Оқшау сөздер түрлері: қаратпа сөз, қыстырма сөз және одағай. Виды обособленных слов: обращение, вводное слово и междометие. Біреудің назарын өзіне аударту үшін айтылатын оқшау сөздің бір түрі қаратпа сөз деп аталады. Мысалы: Дәулет, театрға барасың ба? Қыстырма сөз — сөйлемдегі ойға айтушының көзқарасын білдіретін оқшау сөздің бір түрі. ой тәртібін білдіреді қуаныш, аяушылық, өкінішті білдіреді растау, теріске шығару мағынасын білдіреді ойдың кімнен шыққанын білдіреді күмәнді ойды білдіреді біріншіден, екіншіден, алдымен, ақырында бақытына қарай, амал қанша, өкінішке орай сөз жоқ, әлбетте, шынында, бәсе меніңше, оның айтуынша сірә, мүмкін, бәлкім Мысалы: Сірә, жаңбыр жауар. Айтушының көңіл-күйін, әр түрлі сезімін, эмоциясын білдіретін оқшау сөздер одағай деп аталады. Оның түрлері:  көңіл-күй: қап, әттеген-ай, бәрекелді  шақыру: моһ, кә-кә  жекіру: тәйт, жә  таңдану: ах, апыр-ай Мысалы: Апыр-ай, не істеймін енді! Источник: http://yznaika.com/notes/30 обленные слова) Оқшау сөздер түрлері: қаратпа сөз, қыстырма сөз және одағай. Виды обособленных слов: обращение, вводное слово и междометие. Біреудің назарын өзіне аударту үшін айтылатын оқшау сөздің бір түрі қаратпа сөз деп аталады. Мысалы: Дәулет, театрға барасың ба? Қыстырма сөз — сөйлемдегі ойға айтушының көзқарасын білдіретін оқшау сөздің бір түрі. ой тәртібін білдіреді қуаныш, аяушылық, өкінішті білдіреді растау, теріске шығару мағынасын білдіреді ойдың кімнен шыққанын білдіреді күмәнді ойды білдіреді біріншіден, екіншіден, алдымен, ақырында бақытына қарай, амал қанша, өкінішке орай сөз жоқ, әлбетте, шынында, бәсе меніңше, оның айтуынша сірә, мүмкін, бәлкім Мысалы: Сірә, жаңбыр жауар. Айтушының көңіл-күйін, әр түрлі сезімін, эмоциясын білдіретін оқшау сөздер одағай деп аталады. Оның түрлері:  көңіл-күй: қап, әттеген-ай, бәрекелді  шақыру: моһ, кә-кә  жекіру: тәйт, жә  таңдану: ах, апыр-ай Мысалы: Апыр-ай, не істеймін енді! Сөйлеуші тыңдаушының назарын өзіне аудару үшін қолданылатын сөздер қаратпа сөздер деп аталады. Қаратпа сөз сөйлем ішіндегі басқа сөздерден үтір арқылы ажыратылады. Қаратпа сөз сөйлемнің басында келсе, одан кейін үтір қойылады. Мысалы, Балалар, бұл жол басы даналыққа. Аягөз, қайда барасың? Туған жер, тауыңда туып, тасыңда өстім! Қаратпа сөз сөйлемнің ортасында келсе, екі жағынан үтір қойылады. Мысалы, Атқа қонайық, жігіттер, аттанатын да уақыт болыпты. Қаратпа сөз сөйлемнің соңында келсе, алдынан үтір қойылады. Мысалы, Түнде жыламас болар, қарағым. Қаратпа сөз сөйлем басында келіп, көтеріңкі дауыспен айтылса, одан кейін леп белгісі қойылады. Мысалы, Шығыс ұлы! Өткен жылы бастан кешірген ауыр күндерді есіңе алшы. Көтеріңкі дауыс ырғағымен айтылған қаратпа сөз сөйлем соңында келсе, одан кейін леп белгісі қойылады. Мысалы, Сонау туған өлкең Арқаны есіңе түсірші, Шығыс ұлы! Сөйлеушінің түрлі көзқарасына байланысты қолданылатын сөздер не сөз тіркестері қыстырма сөздер деп аталады. Қыстырма сөздер мағынасына қарай төмендегідей топталады: 1. Сөйлемдегі ойға сендіру мақсатындағы қыстырма сөздер: әрине, әлбетте, рас, шынында, шынын айту керек, жасыратыны жоқ, турасын айтқанда, әділіне келгенде, т.б. 2. Сөйлемдегі ойға күмән келтіру мағынасындағы қыстырма сөздер: сірә, мүмкін, шамасы, меніңше, қалай екені белгісіз, т.б. 3. Алдыңғы айтылған ойға қорытынды жасау мақсатындағы қыстырма сөздер: қысқасы, тоқ етері, демек, түйіп айтқанда, сайып келгенде, жалпы алғанда, т.б. 4. Көңіл күйге байланысты қыстырма сөздер: бәсе, бақытымызға қарай, амал не, өкінішке орай, сәті түсіп, т.б. 5. Ойды санамалап айту үшін қолданылатын қыстырма сөздер: ең алдымен, екінші жағынан, біріншіден, т.б. Қыстырма сөздің тыныс белгісі – үтір. Қыстырма сөз: - сөйлем басында келсе, одан кейін; - сөйлем ортасында келсе, екі жағынан; - сөйлем соңында келсе, алдынан үтір қойылады. Мысалы, Әрине, еңбексіз ер де, жер де көгермейді. Қорыққандықтан ба, әйтеуір, екі аяғы дірілдеп кетті. Менің айтқандарымды ұмытып кеттің-ау, сірә. Айтылған ойға сөйлеушінің немесе жазушының түрлі сезімін, көңіл күйін білдіру мақсатында айтылған сөздің түрі одағай сөздер деп аталады. Одағай сөздердің тыныс белгісі – үтір. Мысалы, Па, шіркін! Керемет екен! Ертерек білмегенімді қарашы, әттеген-ай! Логикалық көтеріңкі екпінмен айтылған одағай сөз үтірмен ажыратылып, сөйлем соңына леп белгісі қойылады. Обращение – это слово (сочетание слов), которое называет того, к кому обращаются с речью. Обращение имеет форму Именительного падежа. и произносится с особой интонацией. Обращение может стоять в разных частях предложения (в начале, в середине и в конце) и выделяться запятой. Друг мой, я знаю, сколько ты для меня сделал. (друг мой - обращение) О, скоро ли, мой друг, настанет срок разлуки? (мой друг - обращение) Не нужно слов, любимая. (любимая – обращение) Восклицательный знак после обращения ставится в том случае, если обращение произносится с особым чувством. Друзья наши! Прекрасно, что мы вместе! Если обращение выражено только одним словом, то оно будет являться нераспространённым обращением. Следует отметить: - обращение не является членом предложения и не входит в грамматическую основу; - если в предложении есть обращение, то предложение часто является односоставным с глаголом-сказуемым во втором лице; - обращение произносится с особой (звательной) интонацией (пауза усиленное ударение.) - обращения чаще всего являются наименованиями лиц или названиями, кличками животных и т.д. - Не являются обращениями и не разделяются запятыми междометные выражения (господи помилуй, боже упаси, упаси господи, господи прости, слава тебе господи и т.д.) Вводные слова (қыстырма сөздер)-это слова, при помощи которых говорящий (сөйлеуші) выражает свое отношение (көзқарас) к тому, что он сообщает (хабарлайды). Вводные предложения, или вставные конструкции (қыстырма сөйлемдер)-это такая конструкция, где есть своя грамматическая основа: Полевая клубника, я уверен, уже поспела.Орловская губерния (мы говорим о восточной части Орловской губернии) расположена среди вспаханных полей. Значения вводных слов Значения (мағыналар) Примеры 1.Различная степень уверенности (әр- түрлі деңгейдегі сенімділік) (большая степень уверенности-конечно-әрине, разумеется, бесспорно-сөзсіз, несомненно-күмәнсіз, безусловно, без сомнения, действительно и др.); (меньшая степень уверенности-кажется-мүмкін, вероятно-бәлкім,очевидно, возможно, пожалуй и др.) Горный воздух, без всякого сомнения, действует благотворно на жизнь человека. Кажется, ваша история там наделала много шуму. 2.Различные чувства (сезімдер) (к счастью-бақытымызға орай, к общей радости-қуанышымызға орай, к несчастью-бақытсыздығымызға қарай, к удивлению и др.) К счастью, по причине неудачной охоты наши кони не были измучены. 3. Источник сообщения (хабардың шығуы ) (кому принадлежит сообщение-по сообщению, по словам, по мнению...) По мнению врача, больного скоро выпишут. 4.Порядок мыслей (во-первых-біріншіден,...наконец, следовательно, значит-демек, итак, напротив, наоборот, например-мысалы, так и др.) Итак, одно мое желание исполнилось. Различие (өзгешелік) вводных слов от других слов 1.Кажется, шепчут колосья друг другу.(вводное слово) Мир кажется нам бесконечной книгой (сказуемое). 2.Вы,верно, едете в Ставрополь? Задача решена верно (сказуемое). 3.Правда, с годами мои стихи делались менее нарядными. Правда в огне не горит и в воде не тонет (подлежащее). 4.Он, точно, немного странен. Работайте точно по расписанию (обстоятельство). 5.Бесспорно, огурец и с дом величиной-диковинка. Ваше право на отпуск бесспорно (сказуемое). Запомни: перевод! На русском языке На казахском языке Во-первых Біріншіден Итак Демек К счастью Бақытымызға орай Бесспорно Сөзсіз Может быть Мүмкін Без всякого сомнения Еш күмәнсіз Безусловно Сөзсіз Например Мысалы К несчастью Бақытсыздығымызға орайОқшау сөздер (ОбосОқшау сөздер (Обособленные слова) Оқшау сөздер түрлері: қаратпа сөз, қыстырма сөз және одағай. Виды обособленных слов: обращение, вводное слово и междометие. Біреудің назарын өзіне аударту үшін айтылатын оқшау сөздің бір түрі қаратпа сөз деп аталады. Мысалы: Дәулет, театрға барасың ба? Қыстырма сөз — сөйлемдегі ойға айтушының көзқарасын білдіретін оқшау сөздің бір түрі. ой тәртібін білдіреді қуаныш, аяушылық, өкінішті білдіреді растау, теріске шығару мағынасын білдіреді ойдың кімнен шыққанын білдіреді күмәнді ойды білдіреді біріншіден, екіншіден, алдымен, ақырында бақытына қарай, амал қанша, өкінішке орай сөз жоқ, әлбетте, шынында, бәсе меніңше, оның айтуынша сірә, мүмкін, бәлкім Мысалы: Сірә, жаңбыр жауар. Айтушының көңіл-күйін, әр түрлі сезімін, эмоциясын білдіретін оқшау сөздер одағай деп аталады. Оның түрлері:  көңіл-күй: қап, әттеген-ай, бәрекелді  шақыру: моһ, кә-кә  жекіру: тәйт, жә  таңдану: ах, апыр-ай Мысалы: Апыр-ай, не істеймін енді! Источник: http://yznaika.com/notes/30 обленные слова) Оқшау сөздер түрлері: қаратпа сөз, қыстырма сөз және одағай. Виды обособленных слов: обращение, вводное слово и междометие. Біреудің назарын өзіне аударту үшін айтылатын оқшау сөздің бір түрі қаратпа сөз деп аталады. Мысалы: Дәулет, театрға барасың ба? Қыстырма сөз — сөйлемдегі ойға айтушының көзқарасын білдіретін оқшау сөздің бір түрі. ой тәртібін білдіреді қуаныш, аяушылық, өкінішті білдіреді растау, теріске шығару мағынасын білдіреді ойдың кімнен шыққанын білдіреді күмәнді ойды білдіреді біріншіден, екіншіден, алдымен, ақырында бақытына қарай, амал қанша, өкінішке орай сөз жоқ, әлбетте, шынында, бәсе меніңше, оның айтуынша сірә, мүмкін, бәлкім Мысалы: Сірә, жаңбыр жауар. Айтушының көңіл-күйін, әр түрлі сезімін, эмоциясын білдіретін оқшау сөздер одағай деп аталады. Оның түрлері:  көңіл-күй: қап, әттеген-ай, бәрекелді  шақыру: моһ, кә-кә  жекіру: тәйт, жә  таңдану: ах, апыр-ай Мысалы: Апыр-ай, не істеймін енді! Сөйлеуші тыңдаушының назарын өзіне аудару үшін қолданылатын сөздер қаратпа сөздер деп аталады. Қаратпа сөз сөйлем ішіндегі басқа сөздерден үтір арқылы ажыратылады. Қаратпа сөз сөйлемнің басында келсе, одан кейін үтір қойылады. Мысалы, Балалар, бұл жол басы даналыққа. Аягөз, қайда барасың? Туған жер, тауыңда туып, тасыңда өстім! Қаратпа сөз сөйлемнің ортасында келсе, екі жағынан үтір қойылады. Мысалы, Атқа қонайық, жігіттер, аттанатын да уақыт болыпты. Қаратпа сөз сөйлемнің соңында келсе, алдынан үтір қойылады. Мысалы, Түнде жыламас болар, қарағым. Қаратпа сөз сөйлем басында келіп, көтеріңкі дауыспен айтылса, одан кейін леп белгісі қойылады. Мысалы, Шығыс ұлы! Өткен жылы бастан кешірген ауыр күндерді есіңе алшы. Көтеріңкі дауыс ырғағымен айтылған қаратпа сөз сөйлем соңында келсе, одан кейін леп белгісі қойылады. Мысалы, Сонау туған өлкең Арқаны есіңе түсірші, Шығыс ұлы! Сөйлеушінің түрлі көзқарасына байланысты қолданылатын сөздер не сөз тіркестері қыстырма сөздер деп аталады. Қыстырма сөздер мағынасына қарай төмендегідей топталады: 1. Сөйлемдегі ойға сендіру мақсатындағы қыстырма сөздер: әрине, әлбетте, рас, шынында, шынын айту керек, жасыратыны жоқ, турасын айтқанда, әділіне келгенде, т.б. 2. Сөйлемдегі ойға күмән келтіру мағынасындағы қыстырма сөздер: сірә, мүмкін, шамасы, меніңше, қалай екені белгісіз, т.б. 3. Алдыңғы айтылған ойға қорытынды жасау мақсатындағы қыстырма сөздер: қысқасы, тоқ етері, демек, түйіп айтқанда, сайып келгенде, жалпы алғанда, т.б. 4. Көңіл күйге байланысты қыстырма сөздер: бәсе, бақытымызға қарай, амал не, өкінішке орай, сәті түсіп, т.б. 5. Ойды санамалап айту үшін қолданылатын қыстырма сөздер: ең алдымен, екінші жағынан, біріншіден, т.б. Қыстырма сөздің тыныс белгісі – үтір. Қыстырма сөз: - сөйлем басында келсе, одан кейін; - сөйлем ортасында келсе, екі жағынан; - сөйлем соңында келсе, алдынан үтір қойылады. Мысалы, Әрине, еңбексіз ер де, жер де көгермейді. Қорыққандықтан ба, әйтеуір, екі аяғы дірілдеп кетті. Менің айтқандарымды ұмытып кеттің-ау, сірә. Айтылған ойға сөйлеушінің немесе жазушының түрлі сезімін, көңіл күйін білдіру мақсатында айтылған сөздің түрі одағай сөздер деп аталады. Одағай сөздердің тыныс белгісі – үтір. Мысалы, Па, шіркін! Керемет екен! Ертерек білмегенімді қарашы, әттеген-ай! Логикалық көтеріңкі екпінмен айтылған одағай сөз үтірмен ажыратылып, сөйлем соңына леп белгісі қойылады. Обращение – это слово (сочетание слов), которое называет того, к кому обращаются с речью. Обращение имеет форму Именительного падежа. и произносится с особой интонацией. Обращение может стоять в разных частях предложения (в начале, в середине и в конце) и выделяться запятой. Друг мой, я знаю, сколько ты для меня сделал. (друг мой - обращение) О, скоро ли, мой друг, настанет срок разлуки? (мой друг - обращение) Не нужно слов, любимая. (любимая – обращение) Восклицательный знак после обращения ставится в том случае, если обращение произносится с особым чувством. Друзья наши! Прекрасно, что мы вместе! Если обращение выражено только одним словом, то оно будет являться нераспространённым обращением. Следует отметить: - обращение не является членом предложения и не входит в грамматическую основу; - если в предложении есть обращение, то предложение часто является односоставным с глаголом-сказуемым во втором лице; - обращение произносится с особой (звательной) интонацией (пауза усиленное ударение.) - обращения чаще всего являются наименованиями лиц или названиями, кличками животных и т.д. - Не являются обращениями и не разделяются запятыми междометные выражения (господи помилуй, боже упаси, упаси господи, господи прости, слава тебе господи и т.д.) Вводные слова (қыстырма сөздер)-это слова, при помощи которых говорящий (сөйлеуші) выражает свое отношение (көзқарас) к тому, что он сообщает (хабарлайды). Вводные предложения, или вставные конструкции (қыстырма сөйлемдер)-это такая конструкция, где есть своя грамматическая основа: Полевая клубника, я уверен, уже поспела.Орловская губерния (мы говорим о восточной части Орловской губернии) расположена среди вспаханных полей. Значения вводных слов Значения (мағыналар) Примеры 1.Различная степень уверенности (әр- түрлі деңгейдегі сенімділік) (большая степень уверенности-конечно-әрине, разумеется, бесспорно-сөзсіз, несомненно-күмәнсіз, безусловно, без сомнения, действительно и др.); (меньшая степень уверенности-кажется-мүмкін, вероятно-бәлкім,очевидно, возможно, пожалуй и др.) Горный воздух, без всякого сомнения, действует благотворно на жизнь человека. Кажется, ваша история там наделала много шуму. 2.Различные чувства (сезімдер) (к счастью-бақытымызға орай, к общей радости-қуанышымызға орай, к несчастью-бақытсыздығымызға қарай, к удивлению и др.) К счастью, по причине неудачной охоты наши кони не были измучены. 3. Источник сообщения (хабардың шығуы ) (кому принадлежит сообщение-по сообщению, по словам, по мнению...) По мнению врача, больного скоро выпишут. 4.Порядок мыслей (во-первых-біріншіден,...наконец, следовательно, значит-демек, итак, напротив, наоборот, например-мысалы, так и др.) Итак, одно мое желание исполнилось. Различие (өзгешелік) вводных слов от других слов 1.Кажется, шепчут колосья друг другу.(вводное слово) Мир кажется нам бесконечной книгой (сказуемое). 2.Вы,верно, едете в Ставрополь? Задача решена верно (сказуемое). 3.Правда, с годами мои стихи делались менее нарядными. Правда в огне не горит и в воде не тонет (подлежащее). 4.Он, точно, немного странен. Работайте точно по расписанию (обстоятельство). 5.Бесспорно, огурец и с дом величиной-диковинка. Ваше право на отпуск бесспорно (сказуемое). Запомни: перевод! На русском языке На казахском языке Во-первых Біріншіден Итак Демек К счастью Бақытымызға орай Бесспорно Сөзсіз Может быть Мүмкін Без всякого сомнения Еш күмәнсіз Безусловно Сөзсіз Например Мысалы К несчастью Бақытсыздығымызға орай