"Үш бәйтерек" разработка урока по казахской литературе (10 класс, казахская литература)

Үш бәйтерек­үш дана. Сабақтың мақсаты:1.Білімділік:ұлағатты адамдардың өмірі мен шығармашылық жолын  оқушыларға таныстыру.Көркем туындының мәнін ,мағынасын, негізгі идеясын ашып  көрсету. 2.Дамытушылық:Ауызша сөйлеу,есте сақтау қабілеттерін дамыту.Шығармашылық  жұмыс істеуге,мәнерлеп оқуға,өздігінен қорытынды шығаруға,ізденімпаздыққа үйрету. 3.Тәрбиелік:Ақын­жазушылардың шығармаларындағы жеке адам және табиғат  мәселелерінің арасындағы байланысты түсіндіріп,табиғатты қорғауға тәрбиелеу. Сабақтың түрі:кіріккен сабақ. Сабақтың әдісі: түсіндіру,әңгімелеу,сұрақ­жауап,көрнекілік. Көрнекілігі: Ілияс Жансүгіров,Сәкен Сейфуллин,Бейімбет Майлин,Мұқағали  Мақатаевтың суреті­портреті, «Үш бәйтерек» рефераттары, ақын­жазушылардың  шығармалар жинағы,техникалық құралдар,викториналық сұрақтар,табиғат көріністері  бейнеленген суреттер. Сабақтың барысы: І .Ұйымдастыру бөлімі: «Бүгін» деген кластерді қолдану: Қазір мен бәріне қалтаны берем, сол қалтаның ішіне ұпай жинайсыңдар, кім  сұраққа  дұрыс  жауап берсе,  соған ұпай беріледі, сабақтың соңында кім білгір екенін  анықтаймыз. ІІ. Білімді жан­жақты тексеру. Мұғалім арнайы дайындалған сұрақтар арқылы оқушылардың білімін тексереді: 1. Үш бәйтерек туралы не білесіңдер? а/Жиырмасыншы­отызыншы жылдардағы  әдебиет даму жолдарын бастап  кешірген,халқымыздың көркем шежіресі болған әдебиетімізге ХХ ғасырдағы  әлеуметтік қозғалыстар,төңкірестер қолма­қол әсер етті.Жаңа дәурде қазақ  әдебиеті көп қуғын,зорлыққақарамастан, өркендеп,қанат жайды:Сәкен  Сейфуллин,Бейімбет Майлин, Ілияс Жансүгіров... 2. Олардың қандай шығармаларын оқыдыңдар? а/Сәкен Сефуллинің: «Өткен күндер», «Асау тұлпар», «Домбыра»,«Қызыл ат»,  «Бақыт жолында»өлеңдер, «Жер қуғандар»драма, «Көкшетау», «Аққудың  айырылуы»поэма ... ә/Бейімбет Майлин: «Кедейге», «Мырқымбай», «Шұға», «Жамбырдан»өлеңдер,  «Майдан»драма, «Раушан­коммунист», «Азамат Азаматыч»роман... б/Ілияс Жансүгіров: «Жсатар», «Саналы жастрға», «Оқимын»өлеңдер, «Дала»,  «Күйші», «Құлагер»поэма, «Жолдастар»роман...    ІІІ. Сабақтың мақсатын айтып,оны саналы түрде қабылдауға дайындау. Мұғалім:­Бүгінгі біздің сабағымыздың тақырыбы «Үш бәйтерек». Сабақта біз Бейімбет  Майлин, Сәкен Сейфуллин, Ілияс Жансүгіровтың өмірі мен шығармашылығы туралы  мәліметтермен танысамыз. Олардың бір заманның өкілі екені анық. Шығармаларында  көтерілген негізгі мәселе: табиғат,қоғам,өнер,ең бастысы адам. Осы ақын­жазушылардың өмірі мен шығармашылық жолына арналған «Үш бәйтерек» рефераттарымен танысайық. Мұғалім арнайы әзірленген реферат,қаламгерлердің шығармалар жинағы негізінде  жасалған шағын көрмені оқушыларға таныстырады. Үш бәйтерек туралы  әңгімелейді.Әрмен қарай оқушылар өздері жаттаған өлеңдерін мәнерлеп оқиды. 1­оқушы: Заман қалай .адам қалай өзгерді Өзгергенді шүкір қазір көз көрді. Арың менен ақиқаттыңалдында Шындықты айтып шыңғыратын кез келді. Айтса нанар сенгіш халық едік қой. Халқымыздың қамын жеген ұлдарын О,ғаламат,халық жауы дедік қой. Мұғалім аталған қаламгерлердің неліктен жауы айыбы тағылғанын түсіндіреді.Бейімбет  Майлиннің  «Мырқымбай» өлеңінен мұғалім үзінді оқып,көркем туындының негізгі мәнін түсіндіреді.Әрмен қарай, Ілияс жансүгіровтың шығармаларына тоқталып өтіп,оқушылар  «Жетісу» өлеңін мәнерлеп оқиды: 2­оқушы: Жертаппан жерде жетер Жетісуым. Күкідек,Көксу,Лепсі,Іле,Шуым Асқардың аспан сүйген сілекейін, Жан барма таппайтұғын,айтпайтұғын. Тарбиған Тарбағатай жердің құты, Барлық­ол «қыдыр түннен көшкен жұрты». Оранған ақ кебенк аруақты Алтай Төгіліп бізге таман жатыр мұрты. Оқушылар өлең бойынша түсініктерін орысжәне қазақ тілінде баяндап, өздері салған  суреттері туралы әңгімелейді. Оқушылар Сәкен Сейфуллиннің «Аққудың айырылуы»  өлеңі бойынша үзідіні жатқа оқиды. 3­оқушы: Арқада бір жер бар еді, Жібек самал саясы: Сонда бір көл бар еді, Сырлы кесе аясы. Айна көлдің суыкүміс, Жұбайаққу көркі еді, Көрсе көзің алар тыныс Екі сәулем ерке еді. Аққу көрді ойда жоқта Бір пәленің келгенін. Ғашығының оққа ұшып, Жау қалында өлгенін. Шырқ айналды зәлімді, Сұр мергенге төсін ашып Мені де ат деп жалынды. ІҮ.Оқушылардан өлең бойынша түсініктерін орыс және қазақ тілінде сұрайды.  Тақтаға табиғат туралы суреттер ілінеді. Оқушылар осы байланысты арнайы салынған сурет бойынша әңгімелеп, «Табиғатты  қорғау» тақырыбында пікірталас өткізеді.  Мұғалім оқушылардан  «аққу» тақырыбында қандай өзге көрем шығармалар  оқығандығын сұрап тексереді. Мұқағалидың портретін көрсетіп, ақын жөнінде сұрақтар  қойып,Мұқағали туралы мәліметтер өтеді. «Аққулар ұйықтағанда» өлеңінің мазмұн­ мәні, идеясы туралы баяндайды, осы өлеңді Мұқали Мұқатаев жазғанын айтады. Екі  шығарма жөнінде, халық танымындағы түсініктер,ырымдар бойынша ой түйіндейді. Мұғалім оқушыларға викториналық сұрақтарға жауап беру арқылы кеспелерден  домбыраның суретін құрастырп шағарады.Дайндап әкелген домбыраның суреті шығады.  Викториналық сұрақтар төмендегідей: 1.Үш бәйтерек деген тіркесті қалай түсінесің? 2.Неліктен ақын­жазушыларды халық жауы деп айыптады? 3.Осы ақын­жазушылардың қандай шығкармаларын білісің? 4.Неліктен аққу құсын атуға болмайды? 5.Табиғатты қарғау дегеніміз не? 6.Ілияс Жансүгіровтің өмір жолы туралы әңгімеле. 7. Сәкен Сейфуллин мен Мұқағали Мақатаев арасындағы шығармашылық байланысты  түсіндір. 8. Бейімбет Майлиннің өмрі мен шығармалары туралы не білісің? 9. Сәкен Сейфуллиннің бір өлеңінен үзінді оқы. 10. Төменгі сыныптарда осы қаламгердің қандай шығармаларын оқыдындар. Қазақ халқыныңұлттық аспабы домбыра туралы оқушылардын сұрап біліп,онда қандай  музыкалық шығармалар орындалатындығы жөнінде айтып өтеді. Мұғалім Мұқағалидың  «Домбыра», немесе «Үш бақытым» өлеңін жатқа оқып, оқушыларға Нұрғиса  Тілендиевтің «Аққу» күйін , немесе «Адай», «Сары жайлау» күйлерін оқушыларға  тыңдатады. Ү.Қорытынды. Мұғалім бүгінгі сабақты қорытындылап,жүйелейді. Сабаққа белсенді қатысқан  оқушыларды бағалайды. Аққу – махаббаттың рәмізі. Аққулар бір – бірінен айырылмайды. Біреуі өлсе, екіншісі де  өледі. Жастардың махаббатын осы аққулардың махаббатына  теңегені  ғой. «Мырқымбай» жиынтық кейіпкер.  «Мырқымбай» есімнің өзінде әжуамен пернеленген  астар бар,қылығы,атына­заты­болмысы мінезі,қимылы,қауқары терен сыйып тұр,сөз бен  сурет,ой мен образ осылай жылдасқан.Майлин поэзиясында өзіне тән мәнер мен  шансыз,өзгеден ерекше өрім мен өрнек бар десек,оны дәл осы арадан іздеген жөн. 1-оқушы: Заман қалай .адам қалай өзгерді  Өзгергенді шүкір қазір көз көрді. Арың менен ақиқаттыңалдында Шындықты айтып шыңғыратын кез келді. Айтса нанар сенгіш халық едік қой. Халқымыздың қамын жеген ұлдарын О,ғаламат,халық жауы дедік қой. 2­оқушы: Жертаппан жерде жетер Жетісуым. Күкідек,Көксу,Лепсі,Іле,Шуым Асқардың аспан сүйген сілекейін, Жан барма таппайтұғын,айтпайтұғын. Тарбиған Тарбағатай жердің құты, Барлық­ол «қыдыр түннен көшкен жұрты». Оранған ақ кебенк аруақты Алтай Төгіліп бізге таман жатыр мұрты. 3­оқушы: Арқада бір жер бар еді,Жібек самал саясы: Сонда бір көл бар еді,Сырлы кесе аясы. Айна көлдің суыкүміс,Жұбайаққу көркі еді, Көрсе көзің алар тыныс Екі сәулем ерке еді. Аққу көрді ойда жоқта Бір пәленің келгенін. Ғашығының оққа ұшып,Жау қалында өлгенін. Шырқ айналды зәлімді,Сұр мергенге төсін ашып Мені де ат деп жалынды.