ШАХС ВА ЎЗ-ЎЗИНИ БАҲОЛАШ МУАММОСИ

ШАХС ВА ЎЗ-ЎЗИНИ БАҲОЛАШ МУАММОСИ

         Мақсад: Шахснинг ўз-ўзини баҳолаш

   Зарур материал. Шахснинг айрим фазилатларини характерловчи сўзлар, саранжомлик, беғамлик, сермулоҳазалик, тажанглик, зеҳнли бўлиш, ғурурли бўлиш, қўрслик, хушчақчақлик, ғамхўрлик, ҳасадчилик, уятчанлик, самимийлик, изланувчанлик, инжиқлик, ишонувчанлик, сусткашлик, хаёлпарастлик, ваҳимачи бўлиш, қасоскорлик, матонатлик, нафислик, бемалоллик, асабийлик, журъатсизлик, ўзини тута билмаслик, жозибадорлик, жиззакилик, эҳтиёткорлик, илтифотли бўлиш, педантлилик, ҳаракатчанлик, гумонсирашлик, принципиаллилик, шоироналик, кўролмаслик, очиқ чеҳралик, шилқимлик, беъманилик, дадиллик, ишга берилиб кетиб ўзи­ни унутиб юбориш, вазминлик, ачинишлик, номуслилик, чидамлилик, қўрқоқлик, қизиқувчанлик, саботлилик, кўнгилчанлик, бепарволик, ташаббускорлик.

         Топшириқнинг бажарилиши. Ўз-ўзини баҳолаш савиясини миқдорий ифодасини топишда қуйидаги методдан фойдаланилади.

Синалувчи олдин юқорида келтирилган сўзлар ораси­дан ўзида мавжуд бўлган хислатларни ифодаловчи сўз­ларни топади. Сўнгра ўзида қандай хислатлар бўлишини хоҳловчи сўзларни топади.

Синалувчи берилган сўзларни диққат билан кўриб чиқади, сўнгра уларни икки қаторга (ҳар қаторга 10—20 гача сўз) ёзиб чиқади.        Биринчи қаторга ўзининг идеалига мос, иккинчи қаторга эса ўзида бўлмаслигини ифодалов­чи сўзларни ёзади. Иккинчи қаторни шартли равишда «анти идеал» деб аташи мумкин. Биринчи қатордаги сўз­лар «ижобий» кўпликни, иккинчи қатордаги сўз­лар «салбий» кўпликни ташкил этади. Улар мезон бўлиб ҳисобланадилар.

         Сўнгра синалувчи «ижобий» ва «салбий» кўпликлар орасидан ўзида бор хислатларга мос бўлган сўзларни топади. Бунда синалувчи мазкур хислатларнинг қандай ифодаланганлиги даражасини эмас, балки унинг ўзида бор   ёки йўқлигини   кўзда   тутмоғи   лозим    («Ҳа»   ёки «Йўқ»).

         Бажарилган топшириқ натижаларини ишлаб чиқиш. Синалувчи танлаб олган фазилатлар сони ҳар бир кўплик учун саналиб чиқилади ва тегишли мезон қаторидаги умумий сўзлар сонига тақсимланади; Агар ижобий кўплик бўйича коэффициент бирга яқин бўлса, бу синалувчи ўзини ортиқча баҳолаб юборгани ва ўзига танқидий муносабатда бўлмаганидир. Салбий кўп­лик бўйича коэффициентнинг ижобий кўплик бўйича нолга яқинлиги ўзига етарли баҳо бермаганлигидир.

         Коэффициентнинг 0,5 га яқин бўлиши синалувчининг ўзига нормал, ўрта баҳо беришини кўрсатади.

         Шу билан бирга у ўзини ортиқча баҳолаб юбормасдан, ўз-ўзига танқидий ёндашганлигини кўрса­тади.

         Топшириқнинг бажарилиши. Бу экспериментни икки қатор қилиб ёзиб қўйилган сўзлар орасида-ги боғланишнинг коэффициентини ҳисоблаб чиқиш йўли билан ўтказиш мумкин. Бунда синалувчи рўйхатда берилган сўзлар орасидан танлаб олиб икки қаторга 20 тадан сўз ёзиб чиқади. Биринчи қаторга синалувчига камроқ маълум бўлган фазилатни ифодаловчи сўзлар ёзилади. Ундан кейин синалувчининг кўнглига кўпроқ ёқадиган фазилатни ифодаловчи сўзлар ёзилади ва ҳоказо. Ниҳоят, синалувчига энг ортиқ даражада ёқадиган фазилатни ифодалайдиган сўзлар ёзилади. Шундан сўнг синалувчи иккинчи қаторни тузади. Уни синалувчи ўзида кам дара­жада мужассамлашган фазилатни ифодалайдиган сўзлардан бошлайди. Сўнг синалувчи ўзида кўпроқ мужас­самлашган фазилатни ифодалайдиган сўзларни ёзади ва ҳоказо. Охирги ўринда эса синалувчи ўзида энг кўп мужассамлашган   хислатларни    ифодаловчи    сўзларни ёзади.

         Бажарилган топшириқ натижаларини ишлаб чиқиш. Ҳар иккала қаторга ёзилган хоссаларнинг тартиб номерлари уларнинг даражалари деб қабул қилинади. У ёки бу хоссани белгилаб берувчи номерлар (даражалар) қуйидаги формула ёрдамида ҳамма вақт корреляцияни ҳисоблаб чиқиш имконини беради.                                                                                            

Бунда - кўрилаётган хоссалар сони.

                 - даража номерларининг фарқи.

Масалан, синалувчи қуйидаги икки қаторни тузади:

1. Ҳасадгўйлик.

2.  Ўзини тута билмаслик.

3.  Ишонувчанлик.

4.  Қасоскорлик.

5.  Кўролмаслик.

6.  Гумонсирашлик.

7.  Қўрқоқлик.

8.  Хушчақчақлик.

9.  Уятчанлик.

10.  Педантлилик.

11.  Одамовилик.

12.  Ачинишлик.

13.  Изланувчанлик.

14.  Нафислик.

15.  Номуслилик.

16.  Ташаббускорлик.

17.  Ғамхўрлик.

18.  Мағрурлик.

19.  Очиқ чеҳралик.

20.  Принципиаллилик.

1.  Ишонувчанлик.

2.  Ўзини тута билмаслик.

3.  Ҳасадгўйлик.

4.  Педантлилик.

5.  Гумонсирашлик.

6.  Ташаббускорлик.

7.  Уятчанлик.

8.  Хушчақчақлик.

9.  Қурқоқлик.

10.  Қасоскорлик.

11.  Нафислик.

12.  Мағрурлик.

13.  Принципиаллилик.

14.  Очиқ чеҳралик.

15.  Ғaмхўрлик.

16.  Номуслилик.

17. Изланувчанлик,

18.  Нафратлилик.

19.  Одамовилик.

20.  Ачинишлик.

Даражалар фарқини аниқлаймиз:

Ҳасадгўйлик (1—3)=2; Ўзини тута билмаслик (2—2)=0; Ишонувчанлик   (3—1)=2;   Қасоскорлик   (4—10)=6; Кўролмаслик (5—18) — 13 ва хоказо.

Бизнинг мисолга 2²+0²+2²+6²+13²+1²+0Ч5²+ +3²+8²+8²+4²+3²+1²+10²+2³+6²+5²+7=620.

Демак,