Статью на тему ,,Имя существительные в английском языке,,

Muloqot madaniyati qoidalariga rioya qilish muhim ahamiyat kasb etadi. Chunki texnika va rsatish, birbirini qo‘llabquvvatlash va birbirini tushunishga asoslanuvchi alo qa; – ijtimoiy munosabatlar, ularga nisbatan yondashuv; – boshqa shaxs yoki shaxslar guruhi bilan bevosita, bilvosita ta’sirlanish taqozo etiladi. Demak, yuqorida bildirilgan fikrlarga tayangan holda “muloqot” tushunchasini nazariy jihatdan quyidagicha talqin etish mumkin: muloqot – ehtiyojlar, qadriyatlar aso sida yuzaga kelib, ko‘p qirrali, qayta aloqa xususiyatiga ega ijtimoiy hamkorlik hamda aloqalarning umumiy mohiyatini yorituvchi ijtimoiy faoliyat shakllaridan biri. “Pedagogik texnologiya” nomli izohli lug‘atda esa mualliflar “muloqot” tushun chasini jarayon hamda shaxslar o‘rtasidagi axborot almashinuvi sifatida quyidagicha yoritganlar: muloqot – kishilarning o‘zaro aloqasi, birbirlariga ta’sir ko‘rsatishlari, kishilar o‘rtasidagi aloqani tiklash va rivojlantirish jarayoni;– kishilarning birbirlariga ta’sir ko‘rsatishi asosida ular o‘rtasida ro‘y beradigan axborot almashinuvi. Darhaqiqat, muloqot muayyan maqsadga yo‘naltirilgan (yoki aniq maqsadga tayanilgan holda tashkil etiladigan) jarayon bo‘lib, unda shaxslarning birbiriga ta’sir ko‘rsatishi, o‘zaro axborot almashishi ta’minlanadi. Xuddi shu manbada mualliflar ja moasi pedagogning faoliyati misolida “muloqot madaniyati” tushunchasini ham yo ritishga e’tibor qaratishgan. Ularning yondashuvlariga ko‘ra, pedagogning muloqot madaniyati – pedagogning o‘quvchilar jamoasi, otaonalar, hamkasblar, rahbariyat bilan pedagogik odob va muloqot talablariga muvofiq holda uyushtiradigan suhbati. Keltirilgan ta’rifdan anglanadiki, muloqot madaniyati asosini kasbiy odob va muloqot talablariga qat’iy rioya qilish asosida tashkil etilgan amaliy harakat (faoliyat) tashkil etadi. “Muloqot” va “muloqot madaniyati” tushunchalarining nazariy jihatdan yoritilishi borasidagi qarashlarga tayangan holda aytish mumkinki, talabalar ingliz tilini o‘rganish jarayonida til xususiyatini ifodalovchi qoidalar hamda muloqot talablaridan xabardor bo‘lishlari, ularga rioya etish ko‘nikma va malakalarini o‘zlashtira olishlari hamda ingliz tilida tashkil etilayotgan muloqot jarayonida ularga qat’iy rioya etish asosida muloqot madaniyatini o‘zlashtirib borishlari zarur. Talabalar ingliz tilida muloqotni tashkil etishda muloqot madaniyatining ustuvor tamoyillariga rioya qilish kerakligini unutmasliklari kerak. Muloqot madaniyatining ustu vor tamoyillari quyidagilardan iborat:– nutqning mavjud ijtimoiyaxloqiy me’yorlarga asoslanishi (nutqiy aloqa jarayoni da ijtimoiy talablar, odob, axloq qoidalariga rioya etish);– nutqning aniqligi (fikrni aniq, lo‘nda bayon qila olish);– nutqning tushunarliligi (fikrning tushunarli, oddiy bo‘lishi);– nutqning tozaligi (nutqning, g‘aliz so‘z va iboralardan xoli bo‘lishi);– nutqning ifodaviyligi (nutqning jonli, ma’nodor bo‘lishi);– nutqning o‘rinli bo‘lishi (nutqning mavjud vaziyat hamda shaxslarning ruhiy ho latiga mos, muvofiq bo‘lishi). Ingliz tilida muloqotni tashkil etishda ham yuqorida qayd etilgan tamoyillarga rioya qilinishi uning samarali kechishini ta’minlash bilan birga shaxs (ishtirokchi) lar o‘rtasida o‘zaro ijobiy ta’sirlanish ro‘y berishini kafolatlaydi. O‘zaro ijobiy ta’sirla nish esa har qanday muloqotni tashkil etishga bo‘lgan ehtiyoj asosi hisoblanadi. Shu rsatish, birbirini qo‘llabquvvatlash va birbirini tushunishga asoslanuvchi alo qa; – ijtimoiy munosabatlar, ularga nisbatan yondashuv; – boshqa shaxs yoki shaxslar guruhi bilan bevosita, bilvosita ta’sirlanish taqozo etiladi. Demak, yuqorida bildirilgan fikrlarga tayangan holda “muloqot” tushunchasini nazariy jihatdan quyidagicha talqin etish mumkin: muloqot – ehtiyojlar, qadriyatlar aso sida yuzaga kelib, ko‘p qirrali, qayta aloqa xususiyatiga ega ijtimoiy hamkorlik hamda aloqalarning umumiy mohiyatini yorituvchi ijtimoiy faoliyat shakllaridan biri. “Pedagogik texnologiya” nomli izohli lug‘atda esa mualliflar “muloqot” tushun chasini jarayon hamda shaxslar o‘rtasidagi axborot almashinuvi sifatida quyidagicha yoritganlar: muloqot – kishilarning o‘zaro aloqasi, birbirlariga ta’sir ko‘rsatishlari, kishilar o‘rtasidagi aloqani tiklash va rivojlantirish jarayoni;– kishilarning birbirlariga ta’sir ko‘rsatishi asosida ular o‘rtasida ro‘y beradigan axborot almashinuvi. Darhaqiqat, muloqot muayyan maqsadga yo‘naltirilgan (yoki aniq maqsadga tayanilgan holda tashkil etiladigan) jarayon bo‘lib, unda shaxslarning birbiriga ta’sir ko‘rsatishi, o‘zaro axborot almashishi ta’minlanadi. Xuddi shu manbada mualliflar ja moasi pedagogning faoliyati misolida “muloqot madaniyati” tushunchasini ham yo ritishga e’tibor qaratishgan. Ularning yondashuvlariga ko‘ra, pedagogning muloqot madaniyati – pedagogning o‘quvchilar jamoasi, otaonalar, hamkasblar, rahbariyat bilan pedagogik odob va muloqot talablariga muvofiq holda uyushtiradigan suhbati. Keltirilgan ta’rifdan anglanadiki, muloqot madaniyati asosini kasbiy odob va muloqot talablariga qat’iy rioya qilish asosida tashkil etilgan amaliy harakat (faoliyat) tashkil etadi. “Muloqot” va “muloqot madaniyati” tushunchalarining nazariy jihatdan yoritilishi borasidagi qarashlarga tayangan holda aytish mumkinki, talabalar ingliz tilini o‘rganish jarayonida til xususiyatini ifodalovchi qoidalar hamda muloqot talablaridan xabardor bo‘lishlari, ularga rioya etish ko‘nikma va malakalarini o‘zlashtira olishlari hamda ingliz tilida tashkil etilayotgan muloqot jarayonida ularga qat’iy rioya etish asosida muloqot madaniyatini o‘zlashtirib borishlari zarur. Talabalar ingliz tilida muloqotni tashkil etishda muloqot madaniyatining ustuvor tamoyillariga rioya qilish kerakligini unutmasliklari kerak. Muloqot madaniyatining ustu vor tamoyillari quyidagilardan iborat:– nutqning mavjud ijtimoiyaxloqiy me’yorlarga asoslanishi (nutqiy aloqa jarayoni da ijtimoiy talablar, odob, axloq qoidalariga rioya etish);– nutqning aniqligi (fikrni aniq, lo‘nda bayon qila olish);– nutqning tushunarliligi (fikrning tushunarli, oddiy bo‘lishi);– nutqning tozaligi (nutqning, g‘aliz so‘z va iboralardan xoli bo‘lishi);– nutqning ifodaviyligi (nutqning jonli, ma’nodor bo‘lishi);– nutqning o‘rinli bo‘lishi (nutqning mavjud vaziyat hamda shaxslarning ruhiy ho latiga mos, muvofiq bo‘lishi). Ingliz tilida muloqotni tashkil etishda ham yuqorida qayd etilgan tamoyillarga rioya qilinishi uning samarali kechishini ta’minlash bilan birga shaxs (ishtirokchi) lar o‘rtasida o‘zaro ijobiy ta’sirlanish ro‘y berishini kafolatlaydi. O‘zaro ijobiy ta’sirla nish esa har qanday muloqotni tashkil etishga bo‘lgan ehtiyoj asosi hisoblanadi. Shu texnologiyalarning jadal rivojlanishi o‘zo‘zidan insoniyatni jonli muloqotdan “uzoqlashtirmoqda”. Shaxslararo muloqotni tashkil etish imkoniyati yuza ga kelganda esa dialogda ishtirok etayotgan subyektlar tomonidan birbirlarini yetarli cha anglay olmaslik, suhbatdoshning fikrini to‘g‘ri tushunmaslik, buning natijasida esa turli ziddiyatlarning kelib chiqishi ko‘p kuzatilmoqda. Shu sababli respublika uzluksiz ta’lim tizimining barcha bosqichlarida shaxsni muloqot jarayoniga samarali tayyorlash, unda muloqot madaniyatini shakllantirish hamda rivojlantirish masalasi dolzarbdir. Mazkur masalaning ijobiy hal qilinishida ta’lim muassasalarida o‘qitilayotgan barcha o‘quv fanlarining imkoniyatlaridan o‘rinli, maqsadli va izchil foydalanishga erishish o‘ziga xos ahamiyat kasb etadi. Bu jarayonda, ayniqsa, til o‘rganish imkoniyatini yaratuv chi – o‘zbek, rus hamda boshqa xorijiy tillar (ingliz, nemis, fransuz, xitoy, arab tili va h.k.) asoslarini o‘rgatuvchi fanlar muhim o‘rin tutadi. Binobarin, shaxs milliy va xorijiy tillarni o‘rganish jarayonida tabiiy ravishda tegishli til yordamida muloqotning tashkil etilishida rioya etilishi zarur bo‘lgan qoida, ko‘rsatma, tavsiya va yo‘lyo‘riqlar bilan ham tanishtiriladi. Bu esa unda nafaqat u yoki bu tilda so‘zlashish, balki suhbatdoshga ijobiy ta’sir ko‘rsata olish ko‘nikma va malakalarini shakllantirishga imkon beradi. Ingliz tilini o‘rganish jarayonida talabalarda muloqot madaniyatini rivojlantirishga qanday erishish mumkin? Ushbu savolga to‘g‘ri javob topa olish uchun dastlab “mulo qot”, “muloqot madaniyati” tushunchasining mohiyatini anglab olish talab etiladi. N.Alauddinova tomonidan tayyorlangan “Muomala san’ati” nomli metodikbiblio grafik qo‘llanmada “muloqot” tushunchasi shunday ta’riflanadi: inson bilan atrofmuhit o‘rtasidagi qayta aloqali munosabatni ifodalovchi ijtimoiy faoliyatning muhim shakl laridan biri, ushbu munosabat, avvalambor, maqsadlar va qadriyatlarga hamda ular yo‘naltirilgan narsalarga bog‘liq”. Muallifning yondashuvi mantiqan to‘g‘ri, biroq, ayrim tushunchalar terminologiya nuqtayi nazardan biroz g‘aliz qo‘llanilgan. Masalan: “inson” hamda “qayta aloqa”. Birinchidan, muloqot ikki va undan ortiq shaxslar o‘rtasida tashkil etiladi. Ijtimoiy mavjudot sifatida muloqot jarayonining ishtirokchilari bo‘lgan – subyektlar “shaxs” deya talqin etiladi. Shu sababli ta’rifda qo‘llanilgan “inson” atamasi “shaxs” sifatida e’tirof etilsa, maqsadga muvofiq bo‘lardi. Ikkinchidan, muloqot jarayonida uning ishtirokchilari bo‘lgan shaxslar birbirlari ning fikrlarini tinglash, ularga nisbatan munosabat bildirish, o‘z munosabatlarini verbal (nutqli) va noverbal (nutqsiz) ifodalash kabi harakatlarni amalga oshiradi. Demak, ular o‘rtasidagi o‘zaro munosabat qayta aloqaga ega. Ayni o‘rinda shuni qayd etib o‘tish lozimki, o‘zbek tili iste’molida “qaytarma aloqa” tushunchasi qo‘llanilmaydi. Tushuncha “qaytar aloqa” (rus tilida “обратная связь”) tarzida qo‘llaniladi. X.G‘.Sharafutdinova tomonidan tayyorlangan “Muloqot psixologiyasi” nomli ma’ruzalar matnida esa “muloqot” tushunchasi negizida “odamlar o‘rtasida birgalik dagi faoliyat ehtiyojlaridan kelib chiqadigan bog‘lanishlar rivojlanishining ko‘p qirrali jarayoni” aks etishi ko‘rsatiladi. Ta’rifda keltirilgan “odam” tushunchasiga nisbatan ham yuqoridagi kabi munosabat bildirish lozim. “Odam” tushunchasi biologik mavjudotni ifodalashga xizmat qilsa, “shaxs” atamasi orqali ijtimoiy mavjudot tushuniladi. Qolaver sa, “bog‘lanishlar rivojlanishining ko‘p qirrali jarayoni” jumlasida ham g‘alizliklar mav jud. Ya’ni, grammatik va mantiqiy jihatdan mazkur atamani “bog‘lanishlar rivojini ifodalovchi jarayon” deya qo‘llash o‘rinli sanaladi. Aytish mumkinki, har ikki ta’rifda ham muloqot ijtimoiy faoliyatning muhim shakllaridan bir sifatida e’tirof etilgan. Boshqa bir manbada muloqotning yanada keng qamrovga ega ekanligiga e’tibor qaratiladi. Xususan, muloqot: – kishilarning o‘zaro hamkorligi, ularning birbirlariga ta’siri, kishilar o‘rtasida aloBoshqa bir manbada muloqotning yanada keng qamrovga ega ekanligiga e’tibor qaratiladi. Xususan, muloqot: – kishilarning o‘zaro hamkorligi, ularning birbirlariga ta’siri, kishilar o‘rtasida alo qalarni o‘rnatish va rivojlantirish jarayoni; – birbirlari bilan o‘zaro harakatdagi kishilar o‘rtasida ro‘y beradigan axborot al mashinuvi. Qolaversa, shaxslar o‘rtasida o‘zaro axborot almashish, munosabatlar jarayonida o‘zaro ta’sir ko‘rsatish, o‘zaro birbirini qo‘llabquvvatlash, o‘zaro birbirini tushunish, psixologik aloqa kabi holatlar ham muloqotga xos muhim jihatlar sanaladi. Bildirilgan fikrdan shaxslararo muloqotning mavjud bo‘lishi uchun: – muayyan xarakterdagi ishlab chiqarish jarayoni; rsatish, birbirini qo‘llabquvvatlash va birbirini tushunishga asoslanuvchi alo qa; – ijtimoiy munosabatlar, ularga nisbatan yondashuv; – boshqa shaxs yoki shaxslar guruhi bilan bevosita, bilvosita ta’sirlanish taqozo etiladi. Demak, yuqorida bildirilgan fikrlarga tayangan holda “muloqot” tushunchasini nazariy jihatdan quyidagicha talqin etish mumkin: muloqot – ehtiyojlar, qadriyatlar aso sida yuzaga kelib, ko‘p qirrali, qayta aloqa xususiyatiga ega ijtimoiy hamkorlik hamda aloqalarning umumiy mohiyatini yorituvchi ijtimoiy faoliyat shakllaridan biri. “Pedagogik texnologiya” nomli izohli lug‘atda esa mualliflar “muloqot” tushun chasini jarayon hamda shaxslar o‘rtasidagi axborot almashinuvi sifatida quyidagicha yoritganlar: muloqot – kishilarning o‘zaro aloqasi, birbirlariga ta’sir ko‘rsatishlari, kishilar o‘rtasidagi aloqani tiklash va rivojlantirish jarayoni;– kishilarning birbirlariga ta’sir ko‘rsatishi asosida ular o‘rtasida ro‘y beradigan axborot almashinuvi. Darhaqiqat, muloqot muayyan maqsadga yo‘naltirilgan (yoki aniq maqsadga tayanilgan holda tashkil etiladigan) jarayon bo‘lib, unda shaxslarning birbiriga ta’sir ko‘rsatishi, o‘zaro axborot almashishi ta’minlanadi. Xuddi shu manbada mualliflar ja moasi pedagogning faoliyati misolida “muloqot madaniyati” tushunchasini ham yo ritishga e’tibor qaratishgan. Ularning yondashuvlariga ko‘ra, pedagogning muloqot madaniyati – pedagogning o‘quvchilar jamoasi, otaonalar, hamkasblar, rahbariyat bilan pedagogik odob va muloqot talablariga muvofiq holda uyushtiradigan suhbati. Keltirilgan ta’rifdan anglanadiki, muloqot madaniyati asosini kasbiy odob va muloqot talablariga qat’iy rioya qilish asosida tashkil etilgan amaliy harakat (faoliyat) tashkil etadi. “Muloqot” va “muloqot madaniyati” tushunchalarining nazariy jihatdan yoritilishi borasidagi qarashlarga tayangan holda aytish mumkinki, talabalar ingliz tilini o‘rganish jarayonida til xususiyatini ifodalovchi qoidalar hamda muloqot talablaridan xabardor bo‘lishlari, ularga rioya etish ko‘nikma va malakalarini o‘zlashtira olishlari hamda ingliz tilida tashkil etilayotgan muloqot jarayonida ularga qat’iy rioya etish asosida muloqot madaniyatini o‘zlashtirib borishlari zarur. Talabalar ingliz tilida muloqotni tashkil etishda muloqot madaniyatining ustuvor tamoyillariga rioya qilish kerakligini unutmasliklari kerak. Muloqot madaniyatining ustu vor tamoyillari quyidagilardan iborat:– nutqning mavjud ijtimoiyaxloqiy me’yorlarga asoslanishi (nutqiy aloqa jarayoni da ijtimoiy talablar, odob, axloq qoidalariga rioya etish);– nutqning aniqligi (fikrni aniq, lo‘nda bayon qila olish);– nutqning tushunarliligi (fikrning tushunarli, oddiy bo‘lishi);– nutqning tozaligi (nutqning, g‘aliz so‘z va iboralardan xoli bo‘lishi);– nutqning ifodaviyligi (nutqning jonli, ma’nodor bo‘lishi);– nutqning o‘rinli bo‘lishi (nutqning mavjud vaziyat hamda shaxslarning ruhiy ho latiga mos, muvofiq bo‘lishi). Ingliz tilida muloqotni tashkil etishda ham yuqorida qayd etilgan tamoyillarga rioya qilinishi uning samarali kechishini ta’minlash bilan birga shaxs (ishtirokchi) lar o‘rtasida o‘zaro ijobiy ta’sirlanish ro‘y berishini kafolatlaydi. O‘zaro ijobiy ta’sirla nish esa har qanday muloqotni tashkil etishga bo‘lgan ehtiyoj asosi hisoblanadi. Shu