Ұстаз туралы эссе

Жаңа заман педагогы  (эссе]          Елбасымыз Нұрсұлтан Әбішұлы Назарбаев: «Ғасырлар мақсаты – саяси­ экономикалық және рухани дағдарыстарды жеңіп шыға алатын, ізгіленген,  ХХІ ғасырды құрушы іскер,   өмірге икемделген, жан­жақты жеке тұлғаны  тәрбиелеп қалыптастыру»,­ деген тұжырым жасады. Елбасымыз жасаған осы  бір Қазақстан Республикасының білім беру тұжырымдамасының мақсаты мен  міндеттерін жүзеге асыру және одан әрі дамыту – оқушыны бәсекеге  қабілетті, жан­жақты дамыған  жеке тұлға ретінде қалыптастыру болып  табылады. Демек, осы мақсат­міндеттерді жүзеге асырушы негізгі тұлға –  ұстаз болмақ.          Ұстаз ұғымы  – қасиетті де ұлы ұғым. Ал ұстаздық мамандық – өмірдегі  көп мамандықтардың ішінде жан­жақты білімділікті, икемділікті, шеберлікті,  ерекше шәкіртжандылықты, мейірімділікті қажет ететін  мамандық. Себебі,  мұғалім мамандығы,  біріншіден, адамзат қоғамы тарихында жинақталған  ғылым негіздерінен білім беретін  болса, екіншіден, үнемі шәкірттерімен  қарым­қатынаста болып, білсем, үйренсем деген бала арманы мен оның сырлы тағдырына басшылық етуді мойнына алған қиындығы мен қызығы мол,  қажырлылық пен ізденімпаздықты, еңбекқорлықты талап ететін мамандық  болып табылады.         Яғни, бүгінгі ұстаз шәкіртіне ғылым негіздерінен мәлімет беріп қана  қоймай, оны дүниежүзілік білім, ақпарат, экономика кеңістігіне шығуға,   қатаң бәсеке жағдайында өмір сүруге тәрбиелеуі керек. Ол нағыз ұстаздың  ғана қолынан келеді.         Ал ұстаз жайлы айтылар сырлар  да, жырлар  да көп.         Халқымыздың біртуар ұлы, каһарман перзенті Бауыржан Момышұлы  “Ұстаз – ұлық  емес, ұлы қызмет” десе, ұлы Абай атамыз «Ұстаздық еткен  жалықпас, үйретуден балаға»  деген екен. Ұлы ағартушы Ыбырай  Алтынсариннің «Мұғалім – мектептің жүрегі» деген даналық  ойлары  осы бір ұлы мамандықты игерген әрбір ұстазға арналады. Ғафу Қайырбековтың:    «Ұстаз болу –  жүректің батылдығы,  Ұстаз болу – сезімнің алтындығы,  Ұстаз болу –  мінездің күн шуағы,  Ұстаз болу –  адамның асылдығы»  деп жырлаған өлен жоларын оқығанда мен өзімді ерекше бақытты сезінемін.  Өйткені, ұстаз – мақтан тұтар мамандық.         Өмірдегі қоғам қайраткерлері, небір данышпан адамдар, ғылым иесі  ғалым да, ел қорғаған батыр да, тілінен бал тамған ақын да, бәрі­бәрі ұстаздан білім, тәлім алған. Сондықтан, ұстазсыз  өмірдің нақты тұтқасын ұстау  мүмкін емес.       Ұстаз – диқан сияқты. Адамның жанына ақыл, білім дәнін сеуіп, ұстаз  көңілі әр оқушының жан дүниесін нұрландырып, жүрегіне шапағат нұрын төгеді. Мұғалімнен үлгі­өнеге,  білім­тәрбие алып, өмір теңізіне құлаш ұрған  кез­келген шәкірт ұстазымен мақтанса, әр шәкірті өмірде өз орнын тауып,  дүниенің кетігіне  кірпіш болып қаланып, ұстазынан озып жатса, төккен тері  мен адал еңбегінің ақталғанына ұстаз мақтанады.            Елбасымыз Нұрсұлтан Әбішұлы Назарбаев қазіргі мұғалімнің  қоғамдағы  орнын бағалай отырып, «сіздер мен біздер тек болашақ буынды  ғана емес,жалпы азаматтық қадір­қасиеттердің мән­маңызын түсінетін, жаны  да тәні де таза, білімді, патриот азаматтар буынын тәрбиелеуге міндеттіміз»  деген болатын. Өйткені Қазақстанның бүгіні мен ертеңі жас ұрпақтың  еншісінде.  Ал жас ұрпақты жан­жақты, терең білімді, интеллектуалдық  деңгейін жоғпры етіп қалыптастыру, яғни, білім сапасы – мұғалімдер  қызметінің сапасымен тікелей байланысты. Демек білім сапасын көтерудің  негізгі тетігі – тағы да  ұстаз болмақ. Сондықтан да ұстаз өз алдына белгілі  бір мақсат қоя отырып, сол қойған мақсатын жүзеге асырып отырғанда ғана  мұғалім еңбегі нәтижелі болары сөзсіз.         «Мұғалім ізденіс үстінде ғана ­ мұғалім, ал ізденісті тоқтатысымен, оның  мұғалімдігі де жойылады. Тез өзгеріп, үдемелі жылдамдықпен дамып отырған дүниеде,  яғни, қазіргі  заманның аумалы­төкпелілігіне қарай   мұғалімдер де  өзгеріп, өз білімін жетілдіріп отыруы тиіс. Бір сөзбен айтатын болсақ,  оқушыларға заман талабына сай сапалы сабақ беру – мұғалімнің ең басты  міндеті. Сондықтан да ХХІ ғасырдың нағыз ұстазы – сегіз қырлы, бір сырлы,  өз кәсібінің майталманы,  шебері болуы керек.      «Сен ешбір жаңа нәрсе меңгермеген және өзіңнің біліміңе еш нәрсе  қоспаған күнді немесе сағатты бақытсыз сана» ­деп ғалым Коменский  айтқандай, мұғалімнің әрбір күні ізденіске, жетістіккке жетуге деген  талпынысқа толы болуы керек екені айтпаса да  түсінікті.        ХХІ ғасыр ­ білімді ұрпақтың ғасыры. Ал қазіргі кезді бұрынғы өзіміз  мектеп қабырғасында отырған ХХ ғасырдың соңымен  салыстырар болсақ,  тек қана көзі ашық, көкірегі ояу, ғылым мен техниканың дамуына  бейімделген оқушыларды көре аламыз. Қазір тіпті ғылым мен техниканың  дамысының өзі сол заманмен салыстырғанда, жер мен көктей. Яғни,  еңбектеген баладан еңкейген қартқа дейін қолдарына ұстағандары бір­бір  ұялы телефон, ал әр үйде телефон, компьютер, ғаламтор, т.б. ақпараттық  құралдары.  Осындай ақпарат құралдарының ішінде адамға қажетті барлық  мәліметтер  сыйысып тұрған жоқ па!?       Осылай күннен күнге қарыштап дамып келе жатқан заманның  жеткіншектерін бұрынғы дәстүрлі сабағымызбен, дәптер, қалам, тақта,  бормен ғана шектеп отырған мұғалімдеріміз де жоқ емес. Байқап қарасақ,  техниканың соғұрлым қарыштап дамыған заманында дәстүрлі әдіспен алға  жылжуымыз мүмкін емес екендігі айдан анық.       Олай болса, қазіргі білім беру саласы қызметкерлерінің алдында тұрған  басты проблема – жаңа формацияның  жаңа ұстазын қалыптастыру. ə Жаһандану дәуірі – әлемдегі елдердің бәсекелестік жағдайында халықаралық деңгейде өзара кірігу үрдістерінің жандану дәуірі де болғандықтан, білім –  пайдалы инвестиция саласы ретінде еліміздің экономикалық, әлеуметтік және саяси даму тұрақтылығын қамтамасыз етеді.        Елбасымыз: "Біз білім­ғылым саласында бәсекеге қабілетті болмасақ, өз  мақсатымызға жете алмаймыз. Барлығы мектептен, ал Қазақстан үшін ауыл  мектебінен басталады”, ­деген болатын. XXI ғасыр ұлттық бәсеке,  ақпараттық сайыс, инновациялық технологиялар, күрделі экономикалық  реформалар сияқты көріністерімен ерекшеленеді. Сол кезеңге сай  интеллектуалды, дені сау, ой­өрісі жоғары дамыған, халықаралық деңгейге  сәйкес білімі бар азаматты тәрбиелеу­ әрбір жаңа формациялық үлгіде  қалыптасқан жаңа үлгідегі мұғалімнің міндеті.         Қазіргі заманғы мұғалімдер информатор, бақылаушы, тексеруші,  жазалаушы қызметін тастап, керісінше ізденуші, зерттеуші, технолог,  өнертапқыш,шығармашылықпен жұмыс істейтін жаңашыл болу керек.  Оқушыны субъект ретінде қарастырып,оның өзін­өзі тануына жол ашу, жеке  тұлға бойындағы қасиетті дамыту, «Мен» менталитетін қалыптастыру, білім  мен т рбиені жеке тұлғаға қарай бағыттау­бүгінгі таңдағы мұғалімнің кезек  күттірмейтін қасиетті міндеті. Сондықтан да мұғалімнің өзі жеке тұлғаға  көтерілмей, мұндай зор мақсатқа жетуі мүмкін емес.        Қазіргі заман мұғалімі – рухани дамыған  рі  леуметтік тұрғыдан  есейген, педагогикалық құралдардың барлық түрлерін шебер меңгерген  білікті маман, өзін­өзі  рдайым жетілдіруге ұмтылатын шығармашыл тұлға.  Ол жоғары білімді шығармашыл тұлғаны қалыптастырып, дамыту үшін  жауапты. Мұғалімнің к сіби білігін шыңдаудың үздіксіздігі оның  шығармашылық қабілетінің дамуының кепілі ж не өзіндік жеке педагогтік  ə т жірибесінің дамуының алғы шарты болып табылады. Ұстаздың к сіби  шеберлігінің негізі, біріншіден, мұғалімнің өмірге көзқарасы, оның идеялық  нанымы. Екіншіден, п нді жетік білуі, ойын оқушыларға жеткізу үшін жан  жақты, терең дайындықпен баруы, оқуышлар бойына  деп,  дет, дағды  сияқты жақсы қасиеттерді сіңіруі, моральдық нормаларды білуі. Үшіншіден,  оқыту мен т рбиелеудің  діс т сілдерін міндетті түрде меңгеру.          Сондықтан да ұстаз алдындағы басты міндет ХХІ ғасырдың есігінен  еркін енетін, дүниежүзілік м дениетті танитын, төл м дениетін құрметтей  білетін, рухани дүниесі бай,интеллектуалдық өрісі кең, білімі жоғары,  құқықтық құжаттық м дениеті, білімді, жан жақты ақпараттандырылған  заман талабына сай белсенді ұрпақ т рбиелеу болып табылады. ХХІ ғасыр ­  білімділер ғасыры. Ендеше бізге ой өрісі жоғары дамыған, зерделі, жан­жақты дамыған, парасатты ұрпақ керек екенін бір сәтте естен шығармағанымыз жөн.            Елбасының «Қазақстан ­ 2030» бағдарламасында «ХХІ ғасырда білімсіз  өмір сүру мүмкін емес, халықты   салауатты да  сауатты, өмірге   ə ə ə ə ə ə ə ə ə ə ə ə ə ə ə ə бағыттауымыз керек» деген сөздері бүгінгі ұрпақ, ертеңгі ел азаматтарына  білім мен  тәрбие берер жандарға міндеттелген тапсырма іспетті.        Бүгінгі күні жас ұрпаққа берілер білім мен тәрбиенің өз мәнінде   сапалы болуы бірінші кезекте тұрғаны анық. Білім саласы – кез келген   қоғамның даму дәрежесінің, өркениетке жеткенін анықтайтын көрсеткіш.         Білім саласындағы басты тұлға – мұғалім. «Адамның адамшылығы –  жақсы ұстаздан болады» деп данышпан  Абай атамыз айтқандай, егемен  еліміздің ертеңін тәрбиелер – ұстаз.               Ұстаз шәкіртіне білім мен тәрбие беріп ғана қоймай,  әр шәкірттің  жүрегінен орын таба білуі керек.                                  «Ұстаз» деген ардақты, киелі, үлкен құрметпен айтылатын сөз, ол әр  адамның жастайынан сауатын ашатын, өнеге үйретіп, тәрбие беретін «Білім»  атты кемеге отырғызып, болашаққа жол көрсететін, анаңдай, әлпештеп,  маңдайыңнан сипайтын адам.  Талмай ізденіп, бойындағы бар білімі мен  мейірім шуағын, шапағатын шәкіртіне бере білу – нағыз ұстаздың қолынан  келетін іс.        Мұғалімнің міндеті­рухы мықты, жан дүниесі бай, білім бәсекесіне  қабілетті, жан­жақты  жетілген жеке тұлға қалыптастыру. Жас ұрпақтың  дарыны мен талантын ашу, шығармашылық ойлау қабілетін жетілдіру,  олардың өзіне деген сенімін нығайту, өмірде өз жолын өзі таңдауына түрткі  болу­ұстаздар қауымының басты міндеті.       Мұғалім еңбегінің бүгінгі нәтижесі қандай болса, елдің, қоғамның ертеңі,  болашағы сондай болмақ. Мемлекеттік білім саясаты  мұғалім арқылы жүзеге асады.  «Егер бір жылдығыңды ойласаң,егін ек, жүз жылдығыңды  ойласаң, ағаш ек, ал мың жылдығыңды ойласаң адам тәрбиелеп, білім бер» деген ежелгі  данышпан ғұламалардың сөзімен өз ойымды аяқтайын.