TOLI’Q ISHKI SHAG’I’LI’SI’W

  • doc
  • 09.02.2020
Публикация на сайте для учителей

Публикация педагогических разработок

Бесплатное участие. Свидетельство автора сразу.
Мгновенные 10 документов в портфолио.

Иконка файла материала № 24-TEMA TOLI’Q ISHKI SHAG’I’LI’SI’W.doc

 

 

 

 

 

 

 

 

 

No’kis rayoni’ XBMXMThSHBne qarasli

№ - 22- sanli' uluwma worta bilim beriw mektebinin'

Fizika pa'ni mug'allimi

 

Ag’i’lash   Saylauovti’n’

 

TOLI’Q ISHKI SHAG’I’LI’SI’W

 

atli’ temasi’ boyi’nsha

sabaqli’q is jobasi’

 

 

 

2015-2016 ji’l

 

No’kis Rayoni’                                                                                                          22-mektep  Saylauov Ag’i’lash

№ 24-TEMA     TOLI’Q ISHKI SHAG’I’LI’SI’W

Sabaqti’n’ maqseti

a)Bilimlendiriw maqseti

Woqi’wshi’larg’a Toli’q ishki shag’i’li’si’w haqqi’nda uluwma tusinikler beriw ha’m bul temani’n’ basqa temalardan wo’zgesheligin ayti’p wo’tip temani’ baslaw.

b) Tarbiyali’q maqseti.

Woqi’wshi’larg’a temadan kelip shi’qqan halda wo’mirde jaqsi’ menen jamanni’n’ birdey juriwin biraq jaqsi’li’qti’n’ jen’ip shi’g’i’wi’n tusindirip, woqi’wshi’lardi’ jaqsi’li’q ruwxi’nda ta’rbiyalaw.

c)Rawajlandi’ri’w maqseti’

Woqi’wshi’lardi’n’ pa’nge degen qi’zi’g’i’wshi’li’g’i’n artti’ri’w na’tiyjesinde wolardi’n’ woqi’w ha’m jazi’w ko’nlikpelerin artti’ri’p bari’w

Sabaqti’ qurallandi’ri’w

Sabaqli’q kitap,tarqatpa materiallar, ha’m korgizbeli qurallar.

Sabaqta paydalani’lg’an metodlar: «Modifikaciyalang’an bayanat» interaktiv metodi’ «Mashqalali’ jag’day» interaktiv metodi’

Sabaq jobasi

1

Sholkemlestiriw bolimi

2-minut

2

Uyge tapsi’rmalardi soraw

10- minut

3

Taza temani tusindiriw

15-minut

4

Taza temani bekkemlew

16-minut

5

Uyge tapsi’rma beriw

2-minut

Sabaqti’n’ bari’si’

Sholkemlestiriw

Woqi’wshilardi’n’ nawbettegi sabaqqa tayarli’g’i’n tekseriw

Uyge tapsi’rma soraw

Jaqti’li’qti’n’ shag’i’li’si’wi’ ha’m si’ni’w ni’zami’ temasi’n soraw

TEMA

Jaqti’li’q nuri’ si’ndi’ri’w ko’rsetkishi u’lken bolg’an wortali’qtan nur si’ndi’ri’w ko’rsetkishi kishi bolg’an wortali’qqa tu’skende qi’zi’q qubi’li’sti’ baqlaw mu’mkin. Mi’sali’: jaqti’li’q nuri’ da’stesin suw arqali’ hawag’a alatug’i’n yetip  mu’yeshi asti’nda bag’darlayi’q. Nurdi’n’ bir bo’legi wortali’qlardi’n’ shegarasi’nan shag’i’li’sadi’ qalg’an bo’legi  mu’yeshi asti’nda yekinshi wortali’q – hawag’a wo’tedi (51-a suwret).

Suwdi’n’ nur si’ndi’ri’w ko’rsetkishi (n1=1,5) hawanikinen (n2=1) u’lken bolg’ani’ ushi’n nurdi’n’ si’ni’w mu’yeshi  tu’siw mu’yeshi  dan u’lken boladi’.

 

 

 

51- suwret

Nurdi’n’ tu’siw mu’yeshi u’lkeytirilip bari’lsa, si’ni’w mu’yeshi 90o qa jaqi’nlasi’p baradi’. Si’ni’w mu’yeshin to’mendegi ko’rsetpe arqali’ ani’qlaw mu’mkin.

Mi’sali’  ta  (51-a suwret).  ta bolsa  (51-b suwret) boladi’. Nurdi’n’ tu’siw mu’yeshin joqari’lata berip, belgili  shegarali’q ma’niske jetkende si’ni’w mu’yeshi  boli’p qaladi’ (51-d suwret).

Tu’siw mu’yeshinin’ shegarali’q ma’nisi  to’mendegishe ko’rsetiledi.

 

No’kis Rayoni’                                                                                                          22-mektep  Saylauov Ag’i’lash

No’kis Rayoni’                                                                                                          22-mektep  Saylauov Ag’i’lash

Nurdi’n’ shiysheden hawag’a tu’siwdegi  shegarali’q mu’yeshin ani’qlayi’q.

 bunnan

Tu’siw mu’yeshi  den ha’r qanday u’lken birliklerge ten’ bolg’an halatlarda si’ng’an nur yeki wortali’q shegarasi’na sol wortali’qti’n’ ishine toli’q shag’i’li’sadi’ yag’niy toli’q ishki shag’i’li’si’w qubi’li’si’ ju’z beredi. Shag’i’li’sqan nurlar bolsa jaqti’li’qti’n’ shag’i’li’si’w ni’zami’na boysi’nadi’.

Nur si’ndi’ri’w ko’rsetkishi u’lken bolg’an wortali’qtan nur si’ndi’ri’w ko’rsetkishi kishi bolg’an wortali’qqa jaqti’li’q bag’darlang’anda tu’siw mu’yeshi belgili mu’yeshten u’lken bolg’anda nur yeki wortali’q shegarasi’nan toli’q shag’i’li’sadi’.

 

 

Toli’q ishki shag’i’li’si’w qubi’li’si’ axborot texnologiyalar tarawi’da ken’ qollani’ladi’. Bul qubi’li’s «nur talshi’qlar optikasi’» dep atali’wshi’ optikani’n’ wo’z aldi’na taraw qanigeleri ta’repinen ken’ u’yreniledi. Bunda optikali’q suwretleniw belgili bir ta’rtip penen jaylasti’ri’lg’an nur talshi’qlar kabelleri arqali’ jetkerilip beriledi.

 

52-suwret

Ha’r bir talshi’qtan nurdi’n’ wo’tiwin 52-suwrtte suwretlengendey ko’z aldi’mi’zg’a keltiriw mu’mkin. Toli’q si’ndi’ri’w ko’rsetkishleri bir-birinen pari’qli’ cilindr formasi’ndag’i’ shiyshe yamasa plastikali’q wo’zek ha’mde worap turi’wshi’ qabi’qtan du’zilgen.Wo’zektin’ si’ndi’ri’w ko’rsetkishi qabi’qtikinen u’lken boladi’. Sol sebepli wo’zek ha’m qabi’q shegarasi’nda jaqti’li’qti’n’ toli’q ishki shag’i’li’si’w qubi’li’si’ ju’z beredi. Wo’zek ishindegi bag’darlang’an nur si’rtqia shi’g’i’p ketpesten talshi’qti’n’ yekinshi ushi’nan shi’g’adi’.

Toli’q wo’zeginin’ diametric birneshe mikronnan ju’zlep mikrong’a shekem, qabi’qti’n’ qali’n’li’g’i’ wonlag’an mikronnan ju’zlegen mikrong’a shekem boladi’. Sonday mi’n’lap, milionlap talshi’qlardan tayarlang’an kabeldin’ bir ushi’nan ko’rinis jiberilse, woni’n’ yekinshi ushi’nan usi’ signaldi’n’ wo’zin qabi’l yetip ali’w mu’mkin. Nur talshi’qli’ kabeller arqali’ jiberilgen signal ju’da ha’m az jog’alti’w ha’m joqari’ sipat penen uzaq arali’qlarg’a jiberiledi.

 

Nur talshi’qli’ baylani’s kabelleri Ti’ni’sh ha’m Atlantika okeanlari’ni’n’ suw asti’nan wo’tkizilgen. Ha’zirgi bul kabeller Aziya ha’m Evropani’ Afrika materigi menen, Evropani’ O’zbekistan arqali’ Qi’tay menen baylani’sti’ri’p turadi’. Nur talshi’qlari’ optikasi’ medicinada da ken’ qollani’ladi’. Nur talshi’qli’ kabel ja’rdeminde adamni’n’ ishki ag’zalari’n ko’riw, suwretke ali’w mu’mkin.   

53-suwrette jaqti’li’q nurlari’ni’n’ shiyshe prizmasi’ ishinde si’ng’an nurdi’n’ joli’ suwretlengen. Bunday qubi’li’s optikali’q a’sbaplarda ken’ qollani’ladi’.

 

53-suwret

Sabaqti’ bekkemlew

«Ha’r kim ha’r kimge u’yretedi» interaktiv metodi’ bunda woqi’wshi’lar u’yretiwshige aylani’wi’,ma’lim bilimlerdi wo’zlestirip boli’p doslari’ menen bo’lisiw imkani’n beriwshi woqi’ti’w usi’li’ yesaplanadi’.Bunda woqi’wshi’lardi’ 3 toparg’a boli’p wolarg’a tema boyi’nsha qayta sorawlar berip,qosi’msha tapsi’rma tu’rinde yesaplar beriledi 10 minut ishinde berilgen tapsi’rmalar boyi’nsha topardan bir woqi’wshi’ juwap beredi ha’m wog’an qasi’ndag’i’ toparlaslari’ ja’rdem berip turadi’.Yen’ ko’p duri’s juwap bergen topar jen’ilpaz boladi’

1.Toli’q ishki shag’i’li’s’iw qubi’li’si’ qalay ju’z beredi?

2.Nur arqali’ kabellerde ko’rnisler qalay jetkeriledi?

3.Toli’q shag’i’li’si’wdi’n’ qollani’li’wi’ haqqi’nda nelerdi bilesiz?

4. 53-suwrette suwrtlengen nurdi’n’ joli’n analiz yetin’.

Uy tapsi’rma tapsi’ri’w

Toli’q ishki shag’i’li’si’w temasi’n woqi’p keliw

Sabaqti’ juwmaqlaw

Uy jumi’si’n qayta yadi’na sali’p wo’tip,bugingi sabaqqa belsene qatnasqan woqi’wshilarga tiyisli bahalari’n qoyg’an halda bugingi sabag’i’ma juwmaq jasayman

 

No’kis Rayoni’                                                                                                          22-mektep  Saylauov Ag’i’lash